È.Å.Ðåïèí. Äàëåêîå áëèçêîå
Kopíeé ×yêoâcêué. PEÏÈH KAK ÏÈCATEËÜ
Koãäa ía cêëoíe ëeò çaìe÷aòeëüíûé ècòopè÷ecêèé äeÿòeëü ïpèíèìaeòcÿïècaòü âocïoìèíaíèÿ, ecòecòâeíío oæèäaòü oò íeão, ÷òo oí, oçèpaÿcü ía
ïpoéäeííûé ïyòü, áyäeò áoëüøe âceão âcïoìèíaòü o. ceáe è o câoèx çíaìeíèòûx
òpyäax.
Ho, êoãäa Peïèí âïepâûe âûcòyïèë â ïe÷aòè co câoèìè çaïècêaìè, oí,
çaáûâaÿ o ceáe, o÷eíü äoëão âcïoìèíaë ëèøü o äpyãèx. Èç òex còaòeé, ÷òo
âïocëeäcòâèè cocòa-âèëè êíèãy eão ìeìyapoâ, paíüøe âceão áûëa íaïècaía èì
còaòüÿ o Kpaìcêoì, ïoòoì o Ãe, ïoòoì o Ëüâe Toëcòoì, ïoòoì oá Aíòoêoëücêoì,
Ceìèpaäcêoì è Còacoâe, ïoòoì o Cepoâe, ïoòoì o Ãapøèíe, ïoòoì o Kyèíäæè.
È ëèøü ïoòoì — ïo íacòoÿíèþ äpyçeé — oí âïepâûe çaãoâopèë o ceáe:
íaïècaë äëÿ oäíoão ìocêoâcêoão æypíaëa còaòüþ, êoòopaÿ âía÷aëe áûëa
oçaãëaâëeía òaê: "Èç âpeìeí âoçíèêíoâeíèÿ ìoeé êapòèíû "Áypëaêè ía Boëãe".
Ho è çäecü â öeíòpe âoc-ïoìèíaíèé èì ïocòaâëeí äpyãoé ÷eëoâeê — èçâecòíûé
ïeéçaæècò Ôeäop Bacèëüeâ, êoòopoìy oí è ïocâÿùaeò ÷yòü íe ïoëoâèíy còaòüè.
"Boò ýíepãèÿ! — âocxèùaeòcÿ Peïèí, âcïoìèíaÿ paáoòy Bacèëüeâa íaä
êaêèì-òo ïeéçaæeì. — Äa, âoò íacòoÿùèé òaëaíò!.. Meíÿ äaæe â æap ía÷èíaeò
ápocaòü ïpè âèäe äèâíoão ìoëoäoão xyäoæíèêa, òaê áeççaâeòío yâëeêaþùeãocÿ
câoèì òâop÷ecòâoì, òaê ëþáÿùeão ècêyñcòâo! Boò oòêyäa âecü ýòoò íeâepoÿòíûé
oïûò þíoøè-ìacòepa, âoò ãäe âeëèêaÿ ìyäpocòü, çpeëocòü ècêyccòâa..."
Taêèìè âocòopãaìè ïepeä òaëaíòoì Bacèëüeâa ïepeïoëíeía âcÿ còaòüÿ.
3
"Ãeíèé"... "ãeíèaëüíûé ìaëú÷èê"... "ôeíoìeíaëüíûé þíoøa"... —
ïoâòopÿeò o Bacèëüeâe Peïèí.
C òaêèì æe çíòyçèaçìoì oí ãoâopèò o Kyèíäæè:
"Ãeíèé — èçoápeòaòeëü", "ôeíoìeí", "÷apoäeé, c÷acòëèâûé paäocòüþ
ïoáeäû câoeão ãeíèÿ", è ò. ä., è ò. ä.
È âoò peïèícêèé oòçûâ o Ãe êaê oá aâòope "Taéíoé âe÷epè":
"Ôeíoìeíaëüíûé xyäoæíèê"... "íeoáûêíoâeííûé òaëaíò"...
È äo êoíöa câoèx äíeé íe çaáûë oí âocòopãoâ, ècïûòaííûx èì ïepeä
êapòèíaìè âceìè çaáûòoão çaxoëycòíoão æèâoïècöa Ïepcaíoâa, êoòopûe oí eùe
ìaëü÷èêoì âèäeë êoãäa-òo â ×yãyeâe.
"Peäêèé è cèëüíûé òaëaíò"...-- ïèøeò oí o Ïepcaíoâe â câoèx ìeìyapax.
— "Kapòèíêa Ïepcaíoâa — ècòèííaÿ æeì÷yæèíêa â ïeéçaæíoì ècêyccòâe"...
"äèâíûé êoëopèò"... "íe÷òo íeâèäaííoe"...
Ïoy÷èòeëüía ýòa peäêocòíaÿ cïocoáíocòü âeëèêoão ìacòepa çaáûâaòü o ceáe
è, êaê áû oòpeøaÿcü oò ñâoeé áèoãpaôèè, âocxèùaòücÿ ÷yæèì òâop÷ecòâoì,
÷yæèìè òaëaíòaìè.
Èç oäíoão eão ïècúìa ê E. H. Çâaíöeâoé (oò 8 íoÿápÿ 1891 ãoäa) ìû
çíaeì, ÷òo oäíaæäû, eùe â âocüìèäecÿòûx ãoäax, oí íaïècaë áûëo âocïoìèíaíèÿ
o câoeì äeò-còâe è oòpo÷ecòâe, ío ïoòoì òa æe áecïpèìepíaÿ cêpoìíocòü
çacòaâèëa eão yíè÷òoæèòü íaïècaííoe. "Cêoëüêo ÿ cæeã íeäaâío câoèx
âocïoìèíaíèé!.. — cooáùaeò oí â ýòoì ïècüìe. — Paä, ÷òo cæeã. Ê ÷eìy
paçâoäèòü ýòoò xëaì" *.
Taêoe æe íeæeëaíèe ãoâopèòü o ceáe ïpoÿâèë oí è ïpè ïècaíèè íoâûx ãëaâ
"Äaëeêoão áëèçêoão".
 êa÷ecòâe cocòaâèòeëÿ è áyäyùeão peäaêòopa ýòoé íeäoïècaííoé êíèãè ÿ
ïpocèë eão, íaïpèìep, ïoâeäaòü ÷èòaòeëÿì, êaê coçäaâaëècü eão "3aïopoæöû", a
oí âìecòo ýòoão ïpeäëaãaë íaïècaòü âocïoìèíaíèÿ o ïpoôeccope Ïpaxoâe, oá
apxèòeêòope Poïeòe, o xyäoæíèêe Öèoíãëèícêoì.
Ho, êoíe÷ío, câoe ïpeêëoíeíèe ïepeä ÷yæèìè òaëaíòaìè oí âûpaæaë íe â
oäíèx òoëüêo âocòopæeííûx âoçãëacax. Bcïoìèíaÿ o òoì èëè èíoì èç câoèx
coâpeìeííè-êoâ, oí âìecòe c êaæäûì èç íèx êaê áû cûçíoâa ïepeæèâaë eão
æèçíü, ïpoxoäèë c ía-÷aëa äo êoíöa ýòaï ça ýòaïoì âecü eão òâop÷ecêèé ïyòü
co âceìè eão yäa÷aìè, ïe÷a-ëÿìè, òpyäíocòÿìè, è oòòoão ýòè còaòüè ìíoãèìè
câoèìè ÷epòaìè cpoäíè áeëëeòpè-còèêe è âocïpèíèìaþòcÿ íaìè êaê ïoâecòè, â
êoòopûx ecòü çaâÿçêa, paçâÿçêa è ÷ècòo áeëëëeòpècòè÷eoêaÿ cþæeòíaÿ òêaíü.
Taê yìeë oí oòpeøaòücÿ oò câoeé áèo-ãpaôèè è ïepeæèâaòü ÷yæyþ áèoãpaôèþ êaê
coácòâeííyþ.
 ýòoì ïepâaÿ ocoáeííocòü ìeìyapíûx çaïècoê Peïèía: oíè áeëëeòpucòu÷íû,
è paíüøe âceão ïoòoìy, ÷òo áèoãpaôèÿ èx ãëaâíûx ãepoeâ ïpeäcòaâëeía â
äèíaìèêe ee æèâoão paçâèòèÿ, â ïpoöeñce ee coçpeâaíèÿ è pocòa.
Boò ïoâecòü o Kpaìcêoì, áoéöe è y÷èòeëe, êoòopûé còaë èç âoëocòíûx
ïècapeé ïepâoêëañcíûì ìacòepoì æèâoïècè, ïoäíÿë áyíò ïpoòèâ Aêaäeìèè
xyäoæecòâ è
âûâeë poäíoe ècêyccòâo ía äeìoêpaòè÷ecêèé ïyòü peaëèçìa. Kpaìcêoé ía
peïèí-cêèx còpaíèöax âecü â äâèæeíèè, â áopüáe, ýòo íe çacòûâøaÿ âocêoâaÿ
ôèãypa ïa-íoïòèêyìa, ýòo èìeíío ãepoé yâëeêaòeëúíoé, áoãaòoé ýïèçoäaìè
ïoâecòè.
Taê æe áeëëeòpècòè÷íû òe ãëaâû, ãäe ïoÿâëÿeòcÿ Ôeäop Bacèëüeâ.  íèxäaí âûpaçèòeëüíûé è ÿpêèé ïopòpeò, cëoâío íaïècaííûé peïèícêoé êècòüþ.
Bcÿ ïpoòèâope÷èâaÿ cëoæíocòü Bacèëüeâa ïoêaçaía çäecü íe â êaêoé-íèáyäü
ôopìyëe, a oïÿòú-òaêè â æèâoé äèíaìèêe eão pe÷eé è ïocòyïêoâ.
Bû âèäèòe eão ëèöo, eão ïoxoäêy, âû cëûøèòe eão çaäopíûé, þíoøecêè
caìoyâe-peííûé cìex, oí äâèæeòcÿ è æèâeò ïepeä âaìè — êpèêëèâûé,
áecöepeìoííûé äo äep-çocòè è â òo æe âpeìÿ áecêoíe÷ío oáaÿòeëüíûé câoeé
ïyøêèícêè câeòëoé òaëaíòëè-âocòüþ.
Bcÿ ïoâecòü Peïèía o æèòüe c Ôeäopoì Bacèëüeâûì ía Boëãe (êoãäa oí
coáè-paë ìaòepèaëû äëÿ câoèx "Áypëaêoâ") ïoêaçûâaeò, êaíèì ïpeâocxoäíûì
ïècaòeëeì ìoã áû cäeëaòücÿ Peïèí, ecëè áû oí íe oòäaë âcex cèë câoeé
æèâoïècè.
Eão ïoâecòü o òoì, êaê oí ïècaë "Áypëaêoâ", — ýòo äaæe íe ïoâecòü, ýòo
ïoýìa o ìoëoäocòè, o çâeçäíoì íeáe íaä ïpocòopaìè Boëãè, o paäocòíoé paáoòe
òpex xy-äoæíèêoâ, c÷acòëèâûx câoèì äapoâaíèeì. È, xoòÿ â íeé íeìaëo
áyäíè÷íûx, ìeëêo-áûòoâûx ýïèçoäoâ, âcÿ oía òaê ìyçûêaëüía, øèpoêa è ìaæopía,
÷òo äaæe ýòè ìeëo-÷è íe â cèëax íapyøèòü áüþùyþ â íeé ÷epeç êpaé ïoýçèþ
c÷acòüÿ è ìoëoäocòè.
È c êaêoé äpaìaòè÷ecêoé cèëoé ïepeäaía Peïèíûì òpaãeäèÿ Ãe, áoëüøoão
xy-äoæíèêa, èçìeíèâøeão æèâoìy ècêyccòây âo èìÿ oòâëe÷eííoé, áeçæèçíeííoé
äoãìû. Peïèí ïepeæèâaeò eão oòxoä' oò ècêyccòâa, êaê câoe ëè÷íoe ãope,
çapaæaÿ ýòèì ÷yâ-còâoì è íac.
Booáùe äpaìaòuçaöuÿ coáûòèé áûëa èçëþáëeííûì ìeòoäoì ìeìyapíoé
áeëëeò-pècòèêè Peïèía. Çäecü âòopaÿ ocoáeííocòü eão ëèòepaòypíoão äapoâaíèÿ.
Oïècûâaÿ ëþáoé ýïèçoä, oí âceãäa ïpèäaeò eìy ãopÿ÷yþ ýìoöèoíaëüíocòü,
cöeíè÷íocòü. Äaæe ïpèxoä còaíoâoão, òpeáyþùeão y Bacèëüeâa ïacïopò, äaæe
òoëêoòíÿ ïyáëèêè ïepeä êapòèíaìè Apxèïa Kyèíäæè, äaæe ïoÿâëeíèe Ëüâa
Toëcòoão â ïeòepáypãcêoì òpaì-âae, äaæe êyïëÿ-ïpoäaæa êaêoão-òo pûcaêa,
ïpèâeäeííoão "áaòeíüêoé" c xapüêoâcêoé ÿpìapêè, — âce ýòo äpaìaòèçèpoâaío
èì, cëoâío äëÿ cöeíû.
Oí íècêoëüêo íe çaáoòèëcÿ oá ýòoì. Ýòo âûxoäèëo y íeão caìo coáoé.
Taêoâo áûëo opãaíè÷ecêoe câoécòâo eão ïëaìeííoão è áypíoão ìûøëeíèÿ. Çäecü
cêaçaëacü â Peïèíe òa æe ÷epòa, ÷òo cäeëaëa eão âeëèêèì äpaìaòypãoì pyccêoé
æèâoïècè: "Èâaí Ãpoçíûé", "Öapeâía Coôüÿ", "He æäaëè", "0òêaç oò ècïoâeäè",
"Apecò ïpo-ïaãaíäècòa" è äp. — âce ýòo êyëüìèíaöèoííûe ìoìeíòû òpaãeäèé è
äpaì, íaøeäøèå câoe âoïëoùeíèe â ècêyccòâe. Míe íe paç cëy÷aëocü çaìe÷aòü,
÷òo, äaæe êoãäa Peïèí ïepecêaçûâaë òoëüêo ÷òo ïpo÷èòaííyþ êíèãy, oí íeâoëüío
ïpèäaâaë ee ôaáyëe cöe-íè÷ecêè ýôôeêòíûé xapaêòep, êaêoão oía íe èìeëa. Ñaì
òoão íe çaìe÷aÿ, oí òeaòpa-ëèçèpoâaë ôaáyëy, èçëaãaë äaííûe coáûòèÿ c òaêoé
òeìïepaìeíòíoé còpacòíocòüþ, cëoâío oíè cûçíoâa coâepøaþòcÿ â ýòy ìèíyòy.
Taêoe òÿãoòeíèe ê äpaìaòèçaöèè co-áûòèé ïpèäaëo áoëüøyþ yâëeêaòeëüíocòü
ìíoãèì ãëaâaì eão "Äaëeêoão áëèçêo-ão", íaïpèìep, "Áeäíocòü", "Maòepÿ",
"Pocòêè ècêyccòâa", "0òâepæeííûx íe æa-ëeþò" è ïp.
Ho, êoíe÷ío, Peïèí-ìeìyapècò íèêoãäa íe äocòèã áû ýãoé æèâoé
áeëëeòpècòè÷e-cêoé ôopìû, ecëè áû oí íe âëaäeë òpyäíeéøèì ìacòepcòâoì
äèaëoãa.
Æèâoïècöû â câoèx ìeìyapax áoëüøeé ÷acòüþ ocíoâûâaþòcÿ ía çpèòeëüíûx
oápaçax. Ó Peïèía æe âo âceé êíèãe cêaçûâaeòcÿ íe òoëüêo ïpoíèêíoâeííûé,
íaáëþ-äaòeëüíûé ãëaç, ío è òoíêo èçoùpeííoe yxo. Ýòo áûëo yxo áeëëeòpècòa.
Heoáû÷aé-ía áûëa eão ÷yòêocòü ê paçíooápaçíûì èíòoíaöèÿì ÷eëoâe÷ecêoé pe÷è.
Bce, êoão èçoápaæaeò oí â êíèãe — è âoëæcêèe pûáaêè, è ÷yãyeâcêèe ìeùaíe, è
còyäeíòû Aêa-äeìèè xyäoæecòâ, è Typãeíeâ, è Còacoâ, è Ãapøèí, è Kpaìcêoé, è
Ceìèpaäcêèé, è Ëeâ Toëcòoé, — ìíoão è oxoòío paçãoâapèâaþò y íeão ía
còpaíèöax, è âcÿêoão èç íèx Peïèí êaê çaïècíoé áeëëeòpècò xapaêòepèçyeò
còèëeì eão pe÷è.
Ïepeëècòaéòe, íaïpèìep, òoò paccêaç, ãäe oí âcïoìèíaeò o âoçíèêíoâeíèè
câoèx "Áypëaêoâ". Apòècòè÷ecêè ïepeäaíû â ýòoì paccêaçe è peïëèêè
paccòpèãè-ïoïa, è øyòoâcêèe ápaâaäû Bacèëüeâa, è òaèícòâeíío-áeccâÿçíaÿ
áopìoòíÿ xoçÿèía òîé èçáû, ãäe oí æèë.
Èçëaãaÿ â câoeé êíèãe oäèí èç cïopoâ Ceìèpaäcêoão co Còacoâûì, oí —
÷epeç ïoëâeêa!--âocïpoèçâoäèò ýòoò cïop ía äecÿòêe còpaíèö cëoâo â cëoâo è
xapaêòe-pèçyeò êaæäoão cïopùèêa eão pe÷eâûìè ïpèeìaìè.
Áûë ëè â Poccèè äpyãoé æèâoïèceö, òaê xopoøo âoopyæeííûé äëÿ ïècaíèÿ
áeëëeòpècòè÷ecêèx êíèã?
Ïepeä òeì êaê èçëoæèòü ía áyìaãe câoè âocïoìèíaíèÿ o êoì áû òo íè áûëo,
Peïèí paccêaçûâaë o íèx íecêoëüêèì ëþäÿì, — ìíe, ìoeé ceìüe è cëy÷aéíûì
ão-còÿì, ïpè÷eì êaæäoão èç âcïoìèíaeìûx ïepcoíaæeé oí uãpaë, êaê ía cöeíe
aêòep, òo ecòü âocïpoèçâoäèë eão ãoëoc, eão æecòû, eão âûpaæeíèe ëèöa. Míe è
òeïepü, ïo ïpoøecòâèè copoêa c ëèøêoì ëeò, ïpeäcòaâëÿeòcÿ, ÷òo âcex èx ÿ
âèäeë câoèìè ãëa-çaìè, ocoáeíío Bacíeöoâa è Øèøêèía, òaê apòècòè÷ecêè oí
èìèòèpoâaë èx.
È çäecü ÿ âïepâûe yâèäeë, êaê êpeïêo câÿçaíû eão ïècaíèÿ oo cêaçoì.
Míoãèå èç íèx yæe äoëãoe âpeìÿ cyùecòâoâaëè â ôopìe âïoëíe çaêoí÷eííûx
ycòíûx "ío-âeëë", ïpeæäe ÷eì oí yäocyæèëcÿ èx çaïècaòü. Míoãèe còpaíèöû eão
ìeìyapoâ áûëè pacc÷èòaíû ía ïpoèçíeceíèe âcëyx, è, êoãäa ïècaë èx, oí
ÿâcòâeíío cëûøaë, êaê çây÷uò eão aâòopcêèé ãoëoc. Ýòo oïpeäeëÿëo èx còèëü.
Oòëè÷ío yìeë oí ècïoëüçoâaòü íapoäíyþ pe÷ü è ía âcþ æèçíü coxpaíÿë â
câoeé ïaìÿòè ìíoãèe êpûëaòûe ôpaçû pyccêèx è yêpaèícêèx êpecòüÿí,
ïoäcëyøaííûe èì eùe â äeòcòâe, a òaêæe âo âpeìÿ cêèòaíèé ïo âoëæcêèì è
äíeïpoâcêèì äepeâíÿì:
"Bû íe cìoòpèòe, ÷òo oí eùe ìoëoêococ, a âeäü òaêoe còepâo — êaê ça
xëeá, òaê ça ápaíü: íe÷eão ãoâopèòü, âeceëaÿ íaøa ceìeéêa".
Èëè:
"Ó éoão â íoci íe ïycòo: y éoão âoëoccÿ íe òaêe: âií ùocü çía". — "Tà
é äypeíü êaøy çâapèòü, ÿê ïøeío òa caëo". — "Ta ÿê ÷yxoíÿ ãapía, òa xëiá
ìÿãêèé, òaê ãeòü òaêè xyíòoâa}}
×èòaÿ câoè âocïoìèíaíèÿ âcëyx, oí yìeëo âocïpoèçâoäèë èíòoíaöèè
êpecòüÿí-cêoão ãoâopa, äaæe íeìíoão yòpèpyÿ èx.
He çaáyäy, êaê, paccêaçûâaÿ (a âïocëeäcòâèè è ÷èòaÿ íaì âcëyx) câoþ
ïoâecòü o "Áypëaêax ía Boëãe", oí ïepeäaâaë âocêëèöaíèe òoão ïacòyxa,
êoòopûé öeëûìè
÷añaìè ãëÿäeë ía áëecòeâøyþ êpûøêy oò ÿùèêa c êpacêaìè è ïoòoì cêaçaë o
íeé pacïëûâaÿcü â yëûáêy, cëoâío ëaêoìêa o âêycíoé eäe:
— Áoëüío ãoæe!
Ïoäpaæaÿ ïacòyxy, Èëüÿ Eôèìoâè÷ áëaæeíío è cëaäêo pacòÿãèâaë ýòè äâa
cëoâà è çaæìypèâaë oò yäoâoëücòâèÿ ãëaça.
Booáùe â eão còaòüÿx ïpeâocxoäíûé ÿçûê — ïëacòè÷ecêèé, câeæèé,
âûpaçèòeëü-íûé è caìoáûòíûé — ÿçûê, íe âceãäa ïoêopíûé ìepòâûì
ãpaììaòè÷ecêèì ïpaâèëaì ío âceãäa æèâoé è áoãaòûé oòòeíêaìè.
Ýòo òoò --ÿçûê, êoòopûé oáû÷ío âûçûâaë íeãoäoâaíèe áeçäapíûx peäaêòopoâ
còpeìèâøèxcÿ ê áeçäyøíoé, oáecöâe÷eííoé, ïoëèpoâaííoé pe÷è.
Boò íayäa÷y íecêoëüêo òèïè÷ío peïèícêèx còpoê:
"Haø xoçÿèí çaêocoëaïèë, ëeïÿcü ïo-íaä çaáopoì, ïpÿìo ê Maëaíüe...*
"3apaçèòeëüíûì xoxoòoì... oí âepáoâaë âcþ çaëy..."
"Cäepæaííûe çâyêè eão yþòíoão ãoëocêa...*
"Bopoòa ïoêocèëècü â äpeìy..."
"Cêoëüêo cêaçoê êpyæèëo y íac..."
"Cþpòy÷oê... cèäeë — ÷yäo êaê xopoøo: èçâecòío, øèëè xopoøèe ïopòíûe;
yæå íe Äoíÿøêa êyëüòÿïaëa cïpocoíüÿ*.
"3oíò ìoé... ïpoïycêaë yæe íacêâoçü yäapû äoæäeâûx êyëaêoâ*.
"Óæe áypëaêoâaâøèe caâpacû... íaxaëüío íaïèpaëè ía ìeíÿ.
"Xoçÿèí âûòpÿxèâaë è câoè ïepecìexè".
O câoeì "Ïpoòoäèaêoíe" Peïèí ïècaë:
"Becü îí ïëoòü è êpoâü, ëyïoãëaçèe, çeâ è pe â..." *.
È âoò eão cëoâa o ãaçeòíûx ïècaêax:
"IÏ a â ê a ë è èç ïoäâopoòíè..."
Ýòo "øaâêaëè" äoëæío oçía÷aòü: "òÿâêaëè, êaê øaâêè. Koíe÷ío, êoppeêòopû
còaâèëè ïpoòèâ ýòoão cëoâa òpè âoïpocèòeëüíûx çíaêa, ío oí câÿòo coxpaíÿë
câoe "øaâêaëè".
Heäapoì Peïèí òaê âocxèùaëcÿ ÿçûêoì Ãoãoëÿ è òaê co÷yâcòâoâaë
íoâaòopcêoìó ÿçûêy Maÿêoâcêoão. Eìy äo còapocòè áûëa íeíaâècòía
çaêocòeíeëocòü è ìepòâeí-íocòü òpèâèaëüío ãëaäêoão "ëèòepaòypíoão" còèëÿ. Â
oäíoì ìecòe "Äaëeêoão áëèç êoão" oí c äocaäoé ãoâopèò o câoeì ïpecòapeëoì
y÷èòeëe: "Ha oáùèx coápaíèÿx eãî ëèòepaòypíûe, xopoøeão cëoãa pe÷è âcex
yòoìëÿëè, íaâoäèëè cêyêy*.
Caì oí ïpeäïo÷èòaë ïècaòü "âapâapcêè äèêo", "ïo-cêèôcêè" è íèêoãäa íe
äoáè-âaëcÿ òaê íaçûâaeìoão "xopoøeão cëoãa".
Xapaêòepío: òaì, ãäe y íeão ïoÿâëÿeòcÿ "xopoøèé cëoã", eão ëèòepaòypíaÿ
òa-ëaíòëèâocòü ïaäaeò. A câoèì "âapâapcêèì cëoãoì" oí yìeë âûpaæaòü òaêèe
òoíêèå ìûcëè è ÷yâcòâa, ÷òo eìy ìoãëè áû ïopoé ïoçaâèäoâaòü è
ïpoôeccèoíaëüíûe xyäoæ-íèêè cëoâa.
* Ïècüìo È. H. Kpaìcêoìy oò 13 ÿíâapÿ 1878 ãoäa. È. H. .Kpaìcêoé.
Ïepe-ïècêa, ò. 2. M., 1954, còp. 360.
Boò, íaïpèìep, eão âeëèêoëeïíûe còpoêè o cëèÿíèè çâyêoâûx âïe÷aòëeíèé
co çpèòeëüíûìè â ïeéçaæe áecêoíe÷íoão âoëæcêoão áepeãa.
"Ýòo çaïeâ "Kaìapèícêoé" Ãëèíêè", — äyìaëocü ìíe. È äeécòâèòeëüío,
xapaê-òep áepeãoâ Boëãè ía poccèécêoì paçìaxe ee ïpoòÿæeíèé äaeò oápaçû äëÿ
âcex ìoòèâoâ "Kaìapèícêoé", c òoé æe paçpaáoòêoé äeòaëeé â câoeé
opêecòpoâêe. Ïocëå áecêoíe÷ío ïëaâíûx è çayíûâíûx ëèíèé çaïeâa âäpyã
âûcêo÷èò äepçêèé ycòyï c êa-êoé-íèáyäü êopÿâoé pacòèòeëüíocòüþ, paçoáüeò
òÿãy÷ecòü íeâoëè câoáoäíûì cêa÷êoì, è oïÿòü òÿãoòa áeç êoíöa..."
Ïoäoáíûx ìecò â ýòoé êíèãe ìíoão; âce oíè câèäeòeëücòâyþò, ÷òo â
ëèòepaòype, êaê è â æèâoïècè, peaëèçì Peïèía áûë âäoxíoâeííûì è còpacòíûì è
íèêoãäa íå íepexoäèë â íaòypaëècòè÷ecêoe êoïèpoâaíèe âíeøíèx ÿâëeíèé. Ó
Peïèía-ïècaòeëÿ áûë òoò æe ÿpêo òeìïepaìeíòíûé peaëècòè÷ecêèé còèëü, ÷òo è y
Peïèía-æèâoïècöa.
Co÷eòaíèe çâyêoâûx âïe÷aòëeíèé co çpèòeëüíûìè âooáùe xapaêòepío äëÿ
pe-ïèícêoão âocïpèÿòèÿ âeùeé. Boò, íaïpèìep, eão èçoápaæeíèe öâeòíoão
opíaìeíòa:
"Meëêaÿ paçíooápaçíaÿ pacêpacêa pyccêoé peçüáû êaê-òo äpeáeçæèò,
paccûïaÿcü ïo âceì yãoëêaì çaëû è cëèâaÿcü c ìyçûêoé".
Cëoâoì, âcÿêèé, êòo ïpèìeòcÿ ÷èòaòü êíèãy Peïèía "Äaëeêoe áëèçêoeo, c
ïep-âûx æe còpaíèö yáeäèòcÿ, ÷òo y ýòoão âeëèêoão ìacòepa æèâoïècè áûë
íeçaypÿä-íûé ëèòepaòypíûé òaëaíò, ãëaâíûì oápaçoì òaëaíò áeëëeòpècòa,
ïpeâocxoäío âëa-äeþùeão oápaçíoé ïoâecòâoâaòeëüíoé ôopìoé.
Meæäy òeì, êaê ýòo íè còpaíío çây÷èò, òoãäaøíèe ãaçeòío-æypíaëüíûe
peöeí-çeíòû è êpèòèêè â oãpoìíoì câoeì áoëüøèícòâe ía÷ècòo oòpèöaëè eão
ïècaòeëücêèé äap. ×yòü íe êaæäoe eão âûcòyïëeíèe â ïe÷aòè oíè âcòpe÷aëè
eäèíoäyøíoé xyëoé, ïpè÷eì â ýòoé xyëe ëèáepaëû oáúeäèíÿëècü c
ïpeäcòaâèòeëÿìè peaêöèoííoé ïe÷aòè.
Ïpèâeäy íecêoëüêo òèïè÷íûx äëÿ òoão âpeìeíè oòçûâoâ o ëèòepaòypíûx
ïpoèç-âeäeíèÿx Peïèía.
"Haøè xyäoæíèêè — íe ìacòepa ïècaòü, ã. Peïèí — â ocoáeííocòè..."*
"Áeäa, êoãäa còaòüè ía÷èíaeò ïècaòü xyäoæíèê... Äëÿ âcex pyccêèx ëþäeé
âaæío òoëüêo òo, ÷òo äaeò íaì êècòü ã. Peïèía, a ÷òo äaeò eão ïepo — ça ýòo
ïycêaé ïpo-ñòÿò eão íeáeca..." **
Taêoâû íaèáoëee ìÿãêèe oòçûâû êpèòèêoâ èç peaêöèoííoão ëaãepÿ — Þ.
Ãoâo-pyxè-Oòpoêa (Þ. Hèêoëaeâa) è Â. Ï. Áypeíèía.
Ëèáepaëüíaÿ ïpecca âûcêaçûâaëa òaêoe æe ìíeíèe. Boò ÷òo ïècaë,
íaïpèìep, âëèÿòeëüíeéøèé êpèòèê-íapoäíèê H. K. Mèxaéëoâoêèé â câoeì æypíaëe
"Pyccêoe áoãaòcòâo": "Kaæäaÿ "ïpoáa ïepa" ã. Peïèía... âoçáyæäaeò äocaäíoe
÷yâcòâo: è ça÷eì òoëüêo oí ïèøeò? è ecëè oí caì íe ïníèìaeò, ÷òo ýòo íeyìío
è íexopoøo, òo íeyæe-ëè y íeão íeò äpyçeé, êoòopûe âoçäepæaëè áû eão oò ýòèx
íeyäa÷íûx "ïpoá ïepa"? "Ïepo ìoe — âpaã ìoé" — äaâío yæe äoëæeí áûë
cêaçaòü ceáe Peïèí" ***.
* "Mocêoâcêèe âeäoìocòè", 1894, N" 344.
** "Hoâoe âpeìÿ", 1896, 15 íoÿápÿ. *** "Pyccêoe áoãaòcòâo", 1897, Ë" 2.
Ýòo äèêoe ìíeíèe o÷eíü äoëão äepæaëocü â òoãäaøíeé ëèòepaòypíoé cpeäe.
Peïèí yæe áûë aâòopoì äâyx çaìe÷aòeëüíûx còaòeé — o Kpaìcêoì è o Ãe, êoãäa
â æypíaëe ìoäepíècòoâ "Mèp ècêyccòâa" ïoÿâèëacü òaêaÿ çaìeòêa:
"Èëüÿ Eôèìoâè÷ Peïèí äaë äëÿ "Hoâocòeé äíÿ" xapaêòepècòèêy Heêpacoâa.
Kaê è âce, ÷òo âûxoäèò èç-ïoä ïepa íaøeão cëaâíoão xyäoæíèêa, xapaêòepècòèêa
ýòa ïpeäcòaâëÿeò coáoé oápûâêè áeccâÿçíûx ïpoòèâope÷èâûx ìûcëeé" *.
Bïpo÷eì, "Mèp ècêyccòâa" áûë êpyæêoâoé äeêaäeíòcêèé æypíaë, âèäeâøèé â
áopüáe c ïepeäâèæíèêaìè è, â ïepâyþ ãoëoây, c Peïèíûì câoþ áoeâyþ çaäa÷y.
Ho âoò oòçûâ o ïècaòeëücòâe Peïèía, ècxoäÿùèé èç êpyãa xyäoæíèêoâ,
êaça-ëocü áû, íaèáoëee pacïoëoæeííûx ê aâòopy "Äaëeêoão áëèçêoão". Â câoèx
èíòepec-íûx çaïècêax còapûé ïepeäâèæíèê ß. Ä. Mèí÷eíêoâ cooáùaeò o
ëèòepaòypíûx ïpo-èçâeäeíèÿx Peïèía:
"Peïèía â ëèòepaòype cpaâíèâaëè c Peïèíûì â æèâoïècè, è oò ýòoão
cpaâíeíèÿ eìy äocòaâaëocü íeìaëo. Koãäa y íeão ía÷aëa coxíyòü ïpaâaÿ pyêa,
êapèêaòypècò Ùepáoâ ãoâopèë:
— Ýòo eão áoã íaêaçaë, ÷òoáû íe ïècaë ïepoì ïo áyìaãe" **.
Caì Peïèí paccêaçûâaë ìíe, ÷òo xyäoæíèêè Kyèíäæè è Cepoâ ía÷ècòo
oòpèöaëè eão ëèòepaòypíûé òaëaíò è coâeòoâaëè eìy âoçäepæaòücÿ oò
âûcòyïëeíèé â ïe÷aòè.
Ýòè íacòoé÷èâûe — â òe÷eíèe äecÿòèëeòèé — yòâepæäeíèÿ êpèòèêoâ è
coápaòüeâ xyäoæíèêoâ, áyäòo Peïèí íeyìeëûé è cëaáûé ïècaòeëü, âcÿêoìy
coâpeìeííoìy ÷èòaòeëþ eão ìeìyapoâ ïoêaæyòcÿ ïpocòo ÷yäoâèùíûìè.
Ho eùe áoëee ÷yäoâèùíû òe êoììeíòapèè, êoòopûe âûçûâaëè â ïe÷aòè ëy÷øèe
ëèòepaòypíûe ïpoèçâeäeíèÿ Peïèía.
Äaæe â eão còaòüe o Kpaìcêoì êpèòèêè yìyäpèëècü íaéòè êaêèe-òo
íèçìeííûe, ãpyáo ýãoècòè÷ecêèe ÷yâcòâa. Ïoýò è æypíaëècò, êoãäa-òo
ïpèíaäëeæaâøèé ê paäè-êaëüíoìy ëaãepþ, Ïaâeë Koâaëeâcêèé, áûâøèé coòpyäíèê
íeêpacoâcêoão "Coâpe-ìeííèêa" è "0òe÷ecòâeííûx çaïècoê", âïocëeäcòâèè
ïopâaâøèé c èx òpaäèöèÿìè, âûcòyïèë c ïe÷aòíûì oïpoâepæeíèeì òex ãopecòíûx
ôaêòoâ èç áèoãpaôèè Kpaì-cêoão, êoòopûe ïpèâoäèò â câoèx âocïoìèíaíèÿx
Peïèí. Oïpoâepæeíèÿ ìeëo÷íûe è íe âceãäa yáeäèòeëüíûe, ío cpeäè íèx ecòü
âecüìa êoëêèé íaìeê ía íeècêpeííocòü è ëèöeìepèe Peïèía ***.
 peaêöèoííoé æe êpèòèêe ïpÿìo âûcêaçûâaëocü, áyäòo Peïèí íaïècaë
ìeìyapû c áeccoâecòíoé öeëüþ yíèçèòü (!) Kpaìoêoão è òeì caìûì âoçâûcèòü
ceáÿ, a ça-oäío... ïoäoëücòèòücÿ ê áoãa÷y Tpeòüÿêoây, "ïpèoápeòaþùeìy ìíoãèe
êapòèíû ã. Peïèía ça xopoøèe äeíüãè" (!!!).
Gëoâoì, ýòè íèçêoïpoáíûe ëþäè íaâÿçûâaëè Peïèíy câoé coácòâeííûé ípaâ.
"Bcÿêèé íeãoäÿé âceãäa ïoäoçpeâaeò äpyãèx ëþäeé â êaêoé-íèáyäü íèçooòè"
****, ---
* "Mèp ècêyccòâa", 1903, N° 1.
** ß. Ä. M è í ÷ e í ê o â. Bocïoìèíaíèÿ o ïepeäâèæíèêax. Ë., 1959,
còp. 172. *** "Pyccêaÿ còapèía", 1888, JY° 6. **** Â. Â. C ò a c o â. Coáp.
co÷., ò. II. CÏá., 1894, còp. 480.
cêaçaë Còacoâ oá oäíoì èç òaêèx íeãoäÿeâ. Èccòyïëeííûé peòpoãpaä
Äüÿêoâ-Æè-òeëü yòâepæäaë, áyäòo â âocïoìèíaíèÿx Peïèía o Kpaìcêoì
"÷yâcòâyeòcÿ ìeëêo-oçëoáëeííûé èíòepec ÷acòíoé cïëeòíè" (?!)-*.
Meæäy òeì, â oáøèpíoé ëèòepaòype o ïepeäâèæíèêax íe cyùecòâyeò áoëee
ïpoíèêíoâeííoé, ïpaâäèâoé è còpacòíoé còaòüè oá èx ïpeäûcòopèè, o ïepâûx
ãoäax èx âoçíèêíoâeíèÿ è pocòa, oá èx áopüáe ça câoè èäeaëû, ÷eì ýòa
peïèícêaÿ còaòüÿ o Kpaìcêoì, ãäe xyäoæíèê c ÷yâcòâoì cûíoâíeé
ïpèçíaòeëüíocòè âcïoìèíaeò ïûë-êyþ ïpoïoâeäü ýòoão äeìoêpaòa øecòèäecÿòûx
ãoäoâ â çaùèòy èäeéíoão áoeâoão ècêyccòâa, âcïoìèíaeò coçäaííyþ èì êoììyíy
ìoëoäûx æèâoïècöeâ, èç êoòopoé âïocëeäcòâèè âûpocëo çíaìeíèòoe òoâapèùecòâo
ïepeäâèæíèêoâ.
He òoëüêo â ïe÷aòè âoccòaë Koâaëeâcêèé ïpoòèâ peïèícêoé còaòüè o Kpaì-
cêoì: ïo câèäeòeëücòây Còacoâa, ýòoò paçúÿpeííûé äo áeøeícòâa êpèòèê
"còy÷aë êyëaêoì, opaë" è, êpacíûé oò ãíeâa, âûêpèêèâaë ïo aäpecy Peïèía
çëoáíyþ è íe-ïpècòoéíyþ ápaíü, çaÿâëÿÿ, ÷òo ïopûâaeò âcÿêoe çíaêoìcòâo c
Èëüeé Eôèìoâè÷eì è "íèêoãäa pyêè [eìy] íe äacò" **.
Peïèí oòoçâaëcÿ ãopäeëèâo è êpaòêo:
"Hy, ÷epò c íèì, è íe íyæía ìíe eão ãëyïaÿ, ãeíepaëücêaÿ pyêa" ***.
Ho â ãëyáèíe äyøè âce ýòo ãëyáoêo âoëíoâaëo eão. Oí íe cêpûâaë oò
äpyçeé,
÷òo ãaçeòío-æypíaëüíaÿ òpaâëÿ ïpè÷èíÿeò eìy äyøeâíyþ áoëü. "Bce ýòo
òÿæeëo ïepeíocèòü" ****, — ïpèçíaâaëcÿ oí â èíòèìíoì ïècüìe. Bèäÿ, ÷òo eão
ëèòepaòypíûe
oïûòû âcòpe÷aþòcÿ â ïe÷aòè eäèíoäyøíoé xyëoé, oí òo è äeëo ïûòaëcÿ
ïoäaâèòü â ceáe âëe÷eíèe ê ïepy. "×òo êacaeòcÿ ìoèx ëèòepaòypíûx âûëaçoê, òo
ÿ peøèë npeêpaòuòü ux coâceì è íaâceãäa" *****,_ ïècaë oí Æèpêeâè÷y. È ÷epeç
òpèäöaòü ëeò â ïècüìe êo ìíe (oò 24 ìapòa 1925 ãoäa) çaÿâëÿë o òaêoì æe
peøeíèè:
"ß yæe íe ëþáëþ ïècaòü ïepoì — ãoòoâ âe÷ío êaÿòücÿ â câoèx
ëèòepaòypíûx âûëaçêax. He áyäy íè÷eão ïècaòü è ïepeïècûâaòü çaïècoê íe
còaíy, êaê ïpeäïoëa-ãaë: âce ìoe ïècaíèe — íè÷òoæío. Kyèíäæè áûë ïpaâ".
"Bce ìoe ïècaíèe íè÷òoæío", — ýòo oí ïoâòopÿë ìíoæecòâo paç. "Bèíoâaò
âo âceì òyò ìoé ëèòepaòypíûé äèëeòaíèçì, íeyìeíüe âûpaæaòücÿ* ******, —
òaêèe ïpè-çíaíèÿ ÿ cëûøaë oò íeão ïocòoÿíío.
Cpeäè coâpeìeííèêoâ Peïèía íaøeëcÿ ëèøü oäèí ïpoôeccèoíaëúíûé ïècaòeëü,
êoòopûé oöeíèë â ïoëíoé ìepe ëèòepaòypíoe äapoâaíèe Peïèía. Ýòo áûë
Bëaäè-ìèp Bacèëüeâè÷ Còacoâ. Eäâa òoëüêo Peïèí ía÷aë ïècaòü o Kpaìcêoì,
Còacoâ yæe ïo ïepâûì còpaíèöaì yãaäaë eão ëèòepaòypíûe âoçìoæíocòè:
* "Hoâoe âpeìÿ", 1888, 5 èþíÿ.
** È. E. P e ï è í è Â. Â. C ò a c o â. Ïepeïècêa, ò. II. M.--Ë., 1949,
còp. 131. *** Taì æe, còp. 134--135.
**** È. E. P e ï è í. Ïècüìa ê ïècaòeëÿì è ëèòepaòypíûì äeÿòeëÿì. M.,
1950, cò. 112.
***** Taì æe, còp. 129. ****** Ïècüìo A. A. Ãoëeíèùeây-Kyòyçoây,
äeêaápü 1894 ã. Ò a ì æ e, còp. 118,
10
"Ó Bac ïpeêpacío, ïpeâocxoäío ía÷aòo, è ìeíÿ òaê áyäeò âocxèùaòü ecëè
äoâeäeòe âcþ âeùü äo êoíöa!" * — oáoäpÿë oí xyäoæíèêa ía ïepâûx ïopax.
Ho Peïèía è òoãäa íe ocòaâèëè ìy÷èòeëüíûe coìíeíèÿ â ceáe:
"Kaê xâaòèëcÿ ïepeïècûâaòü — oïÿòü xoòü â ïe÷êy ápocaé: ïëoxo,
ïëî-xo..." **
Koãäa æe còaòüÿ íaêoíeö ïoÿâèëacü â æypíaëe, Còacoâ è ÷epeç íecêoëüêo
ëeò íe ìoã ïpèéòè â ceáÿ oò âocxèùeíèÿ.
"Ýòo ÷yäo ÷òo òaêoe...--ïècaë oí Peïèíy 17 ìapòa 1892 ãoäa. — È ÿ eùe
ñ áoëüøèì oò÷aÿíèeì, ÷eì êoãäa-íèáyäü, ïpoêëÿë câoè äypaöêèe, íèêyäa
íeãoäíûå, ïècaíèÿ è cêaçaë ceáe: "Boò êaê íaäo ïècaòü, âoò ÷eëoâeê, a ÷òo òû
òaêoe, íec÷à-còíûé, íeãoäíûé ÷epâÿê!.. Ax, êaêyþ Bû ìíe cäeëaëè ceãoäíÿ áoëü
— ça caìoãî ceáÿ, è êaêoe c÷acòüe — ça âcex, äëÿ êoão íaâceãäa ocòaíyòcÿ
ýòè Baøè "3aïècêè}} ãëyáoêaÿ còpaíèöa èç... pyccêoé ècòopèè, ãëyáoêaÿ è ïo
coäepæaíèþ è ïo òoìy, êòî åe c òaêèì òaëaíòoì íaïècaë" ***.
A êoãäa Peïèí — ãopaçäo ïoçäíee — âûcòyïèë c âocïoìèíaíèÿìè o Â. Â.
Bå-peùaãèíe, Còacoâ ïècaë eìy ïoä æèâûì âïe÷aòëeíèeì:
"Äoporoé Èëüÿ, ïoæaëyécòa, ãäe-íèáyäü íaïe÷aòaéòe â÷epaøíþþ âaøy ëeêöèþ
o Bepeùaãuíe! Oía òaêaÿ âaæíaÿ, òaêaÿ çía÷èòeëüíaÿ, — ìíe òaê oía
ïoípaâèëañü è òaêoé ïpoèçâeëa ía ìeíÿ ýôôeêò, — íaïoìíèëa ìíe Baøy còaòüþ o
Kpaìcêoì ÷acòüþ o Ãe... Heïpeìeíío, íeïpeìeíío íaïe÷aòaéòe, äa eùe ïocêopee!
****.
Ho ýòè âocòopãè Còacoâa áûëè âûcêaçaíû èì â ÷acòíûx ïècüìax è íe íaøëè
câoeão âûpaæeíèÿ â ïe÷aòè.
Taêèì oápaçoì, òoëüêo òeïepü, ÷epeç ceìüäecÿò ëeò ïocëe òoão, êaê â
oäíoì èç ïeòepáypãcêèx æypíaëoâ ïoÿâèëocü ïepâoe ëèòepaòypíoe ïpoèçâeäeíèe
Peïèíà, ìû ìoæeì áecïpècòpacòío oöeíèòü eão áoëüøoé ïècaòeëücêèé òaëaíò.
2
Xoòÿ ìíoãoëeòíee ãëyìëeíèe êpèòèêoâ íaä ëèòepaòypíûìè ïoïûòêaìè Peïèíà
è ïoìeøaëo eìy paçâepíyòü âo âcþ øèpü câoé ïècaòeëücêèé äap, ío âëe÷eíèe ê
ïè-caòeëücòây áûëo y íeão òaê âeëèêo, ÷òo cìoëoäy è äo còapocòè ïo÷òè
eæeäíeâíî âecü câoé êopoòêèé äocyã oòäaâaë oí ïècaíèþ ïèceì.
Ïècüìa ê äpyçüÿì, ýòoò cyppoãaò ëèòepaòypíoão òâop÷ecòâa, áûëè eão
èçëþáëeí-íûì æaípoì, ãëaâíûì oápaçoì ïècüìa ê xyäoæíèêaì, apòècòaì, y÷eíûì.
Oíè èñ-÷ècëÿþòcÿ òûcÿ÷aìè. Míoãèe èç íèx oáíapoäoâaíû — ê Toëcòoìy,
Còacoây, Aíòî-
* Ïècüìo oò 18/30 èþíÿ 1887 ãoäa. È. E. P e ï è í è Â. Â. C ò a c o â.
Ïepeïècêà, ò. II, còp. 110.
** Ïècüìo oò 16 ÿíâapÿ 1888 ãoäa. Ò a ì æ e, còp. 123. *** Taì æe, còp.
166. **** È. E. Peïèí è Â. Â. Còacoâ. Ïepeïècêa, ò. III. Ì.--Ë., 1950, còp.
63.
êoëücêoìy, Bacíeöoây, Ïoëeíoây, ßâopíèöêoìy, Tpeòüÿêoây, Ôoôaíoây,
×exoây, Ëec-êoây, Æèpêeâè÷y, Aíòoêoëücêoé-Tapxaíoâoé è ìíoãèì äpyãèì, è,
÷èòaÿ èx, â caìoì äeëe íeëüçÿ íe ïpèéòè ê yáeæäeíèþ, ÷òo ëèòepaòypa — òaêoe
æe ïpèçâaíèe Peïèía, êaê è ïèñaíèe êpacêaìè.
Ocoáeíío çaìe÷aòeëüíû ïècüìa ceìèäecÿòûx, âocüìèäecÿòûx è äeâÿíocòûx
ãoäoâ. Ïo câoeé èäeéíoé íacûùeííocòè oíè ìoãyò áûòü ïocòaâëeíû pÿäoì c
ïècüìaìè È. Í. Kpaìcêoão. Ho ïo áëecêy êpacoê, ïo ïëacòèêe ôopì, ïo cìeëocòè
ýìoöèoíaëüío-ão còèëÿ, ïo âçëeòaì ïopûâècòoé è íeoáyçäaííoé ìûcëè peïèícêèe
ïècüìa òoé ýïoxè òaê æe oòëè÷aþòcÿ oò ïèñeì Kpaìcêoão, êaê peïèícêaÿ
æèâoïècü oò æèâoïècè ýòoão ìacòepa.
Taì, ãäe Kpaìcêoé peçoíepcòâyeò, paçìûøëÿeò, äoêaçûâaeò, Peïèí
câepêaeò, áy-øyeò, áypëèò è "âçpûâaeòcÿ ãopÿ÷èìè ãeéçepaìè", êaê âûpaçèëcÿ o
íeì Ïoxèòoíoâ. Eæeäíeâíoe ïècaíèe ìíoæecòâa ïèceì è áûëo oòäyøèíoé äëÿ
còpeìëeíèé xyäoæíèêa ê ëèòepaòypíoìy òâop÷ecòây. Oío-òo è äaëo Èëüe
Eôèìoâè÷y eão ïècaòeëücêèé oïûò, òaê ìíoãooápaçío cêaçaâøèécÿ â êíèãe
"Äaëeêoe áëèçêoe*.
Heäapoì Còacoâ âocêëèöaë o peïèícêèx ïècüìax ê íeìy:
"Kaêèe òaì èçyìèòeëúíûe ÷yäeca ecòü! Kaêaÿ æèçíü, ýíepãèÿ,
còpeìèòeëüíocòü, cèëa, æèâocòü, êpacèâocòü è êoëopèòíocòü! ×òo oæèäaeò
÷òeöoâ áyäyùèx ïoêoëeíèé. *
Xapaêòepío, ÷òo, â êaêoé áû ãopoä íè çaêèíyëo Peïèía, eão òaê è òÿíeò
oïècaòü ýòoò ãopoä, çaïe÷aòëeòü eão â cëoâe — âepíûé ïpèçíaê ïècaòeëÿ ïo
ïpèçâaíèþ, ïo còpacòè. Ïpo÷òèòe â ïepeïècêe Peïèía c äpyçüÿìè cäeëaííûe èì â
paçíoe âpeìÿ cëo-âecíûe çapècoâêè Mocêâû, Ïeòepáypãa, ×yãyeâa, Áaòyìè,
Cyxyìè, Bapøaâû, Pèìa, Heaïoëÿ, Ëoíäoía, Beíû è äpyãèx ãopoäoâ, è âû
yâèäèòe, êaê íeïpeoäoëèìo áûëo eão pâeíèe ê ïècaòeëücòây. Ïpoâeäÿ oäíy
íeäeëþ â Aíãëèè, oí c ìoëoäoé íeíacûòíocòüþ "ãëoòaeò" (ïo eão âûpaæeíèþ) è
cyä, è ïapëaìeíò, è öepêâè, è ãaëepeè, è Xpycòaëü-íûé äâopeö, è
Becòìèícòepcêoe aááaòcòâo, è òeaòp, è "êâapòaë ïpoëeòapèeâ", è Teì-çy, è
Cèòè. È òoò÷ac æe èçoápaæaeò yâèäeííoe â ïècüìax ê æeíe è Bëaäèìèpy Còacoây.
Ïpèexaâ èç-ça ãpaíèöû â câoé çaxoëycòíûé ×yãyeâ, oí oïÿòü-òaêè
íaápacûâaeòcÿ ía âce âïe÷aòëeíèÿ, êaêèe ìoæeò äaòü eìy poäèía, è, áyêâaëüío
çaxëeáûâaÿcü oò èx èçoáèëèÿ è êpaco÷íocòè, cïeøèò oòpaçèòü èx â ïècüìe:
"Áûâaë ía câaäüáax, ía áaçapax, â âoëocòÿx, ía ïocòoÿëûx äâopax, â
êaáaêax, â òpaêòèpax è â öepêâax... ÷òo ýòo ça ïpeëecòü, ÷òo ýòo ça
âocòopã!!!" ** "A êaêèe äyêa-òû, ìoíècòû!! Ãoëoâíûe ïoâÿçêè, öâeòû!! A êaêèe
ëèöa!!! A êaêaÿ pe÷ü!!! Ïpocòo ïpe-ëecòü, ïpeëecòü è ïpeëecòü!!! ***.
È íe òoëüêo ãopoäa èëè còpaíû — äaæe âèä èç oêía câoeé íoâoé êâapòèpû
oí íe ìoæeò íe èçoápaçèòü â câoèx ïècüìax.
"...a âoí è ìope, — ïèøeò oí Ïoëeíoây, èçoápaæaÿ ïpocòpaícòâo,
pacêèíyâøeecÿ ïepeä eão íoâûì æèëüeì,-- ceãoäíÿ coëíe÷íûé äeíü, òû cìoòpè,
êaêoé áëecê, cêoëüêo
* È. E. P e ï è í è Â. Â. C ò a c o â. Ïepeïècêa, ò. III, còp. 62. **
È. E. P e ï è í è Â. Â. C ò a c o â. Ïepeïècêa, ò. I. M. — Ë., 1948, còp.
141. *** Taì æe, còp. 142.
12
câeòa òaì âäaëè! Taê è yxoäèò â áecêoíe÷íocòü, è ÷eì äaëüøe, òeì
câeòëee, òoëüêo ïapoxoäû ocòaâëÿþò òeìíûe ÷epâÿ÷êè äûìa äa áapêè òo÷êaìè
èc÷eçaþò ça ãopèçoíò, è y íeêoòopûx òoëüêo ìa÷òû âèäíû... A ïocìoòpè
íaïpaâo: âoò òeáe âcÿ Heâa, âèä-ío äo Hèêoëaeâcêoão ìocòa, Aäìèpaëòeécòâo,
äoêè, Áepòoâ çaâoä. Kaêaÿ æèçíü çäecü, cêoëüêo ïapoxoäoâ, áyêcèpoê,
òacêaþùèx áapêè, è áapoê, èäyùèx ía oäíèx ïapycax! ßëèêoâ, ëoäo÷eê, âcÿêèx
ïoêpoeâ. Äoëão ìoæío ïpocòoÿòü, è yxoäèòü oòcþäa íe xo-÷eòcÿ" *.
Ho íè â ÷eì íe cêaçûâaëocü c òaêoé cèëoé ëèòepaòypíoe ïpèçâaíèe Peïèía,
êaê â oïècaíèè è êpèòè÷ecêoé oöeíêe paçëè÷íûx êapòèí, yâèäeííûx èì êoãäa áû
òo íè áûëo. Oïècûâaòü ÷yæèe êapòèíû còaëo c þíocòè eão äyøeâíoé
ïoòpeáíocòüþ. Bèäeòü êapòèíy eìy ìaëo, oí æaæäaë èçëèòü câoè âïe÷aòëeíèÿ â
cëoâax. Cêoëüêo òaêèx oïè-caíèé â eão êíèãe "Äaëeêoe áëèçêoe" è â eão
ïècüìax ê äpyçüÿì, ía÷èíaÿ c oïècaíèÿ êapòèí ÷yãyeâcêoão ïeéçaæècòa
Ïepcaíoâa, êoòopûe oí âèäeë ïoäpocòêoì. È êapòèíû Ôeäopa Bacèëüeâa, è
êapòèíû Ãe, è êapòèíû Kyèíäæè, Maòeéêo, Heâeëÿ, Æepapa, Ôopòyíè, âïëoòü äo
êapòèí íûíe çaáûòoão Maíèçepa,-- êaæäyþ oïècûâaë Peïèí âèp-òyoçío è
âäyì÷èâo, câeæèìè, cìeëûìè, ãèáêèìè, æèâûìè cëoâaìè.
Ocoáeíío yäaâaëècü eìy oïècaíèÿ êapòèí, coçäaííûx eão coácòâeííoé
êècòüþ. ß ïo êpaéíeé ìepe íe çíaþ ëy÷øeé xapaêòepècòèêè eão "Ïpoòoäèaêoía",
÷eì òa, êoòo-paÿ äaía èì caìèì. ß ïpèâoäèë èç íee äâe-òpè còpoêè; òeïepü
ïpèâeäy ee âcþ öeëè-êoì. èáo oía ïpeäcòaâëÿeòcÿ ìíe ëèòepaòypíûì øeäeâpoì,
oápaçöoì äëÿ âcex ïèøy-ùèx o peïèícêoì òâop÷ecòâe.
Ïo cëoâaì Peïèía, eão "Ïpoòoäèaêoí" èçoápaæaeò coáoþ "...ýêcòpaêò íaøèx
äüÿ-êoíoâ, ýòèx ëüâoâ äyxoâeícòâa, y êoòopûx íè ía oäíy èoòy íe ïoëaãaeòcÿ
íè÷eão äyxoâíoão, — âecü oí ïëoòü è êpoâü, ëyïoãëaçèe, çeâ è peâ, peâ
áeccìûcëeííûé, ío òopæecòâeííûé è cèëüíûé, êaê caì oápÿä â áoëüøèícòâe
cëy÷aeâ. Míe êaæeòcÿ, y íac äüÿêoía ecòü eäèícòâeííûé oòãoëocoê ÿçû÷ecêoão
æpeöa, cëaâÿícêoão eùe, è ýòo ìíe âceãäa âèäeëocü â ìoeì ëþáeçíoì äüÿêoíe —
êaê caìoì òèïè÷íoì, caìoì còpaøíoì èç âcex äüÿêoíoâ. ×yâcòâeííocòü è
apòècòèçì câoeão äeëa, áoëüøe íè÷eão!" **.
Bce íaïècaííoe o peïèícêoì "Ïpoòoäèaêoíe" ïoçäíeéøèìè êpèòèêaìè ecòü â
ëy÷øeì cëy÷ae cëaáaÿ âapèaöèÿ òoão, ÷òo coäepæèòcÿ â ýòèx còpoêax.
"Baø âçãëÿä ía äüÿêoía,-- ïècaë eìy Kpaìcêoé,-- êaê ëüâa äyxoâeícòâa è
êaê oá-ëoìoê äaëeêoão ÿçû÷ecòâa, — âepío, o÷eíü âepío, è opèãèíaëüío; íe
çíaþ, ïpèxoäèëo ëè ýòo êoìy â ãoëoây èç y÷eíûx íaøèx ècòopèêoâ, è ecëè íeò,
òo oíè ïpocìoòpeëè êpyïíûé ôaêò; èìeíío ocòaòêè ÿçû÷ecêoro æpeöa" ***.
ß ïpèâoæy ýòoò oòêëèê, ÷òoáû íaãëÿäío ïoêaçaòü, êaê paçëè÷íû
ëèòepaòypíûe còèëè oáoèx xyäoæíèêoâ. Ó Peïèía ôpaçeoëoãèÿ âçpûâ÷aòaÿ,
âäoxíoâeííaÿ, áypíaÿ,
* È. E. P e ï è í. Ïècüìa ê xyäoæíèêaì è ê xyäoæecòâeííûì äeÿòeëÿì. M.,
1952, còp. 42. Ïècüìo ê Â. Ä. Ïoëeíoây oò 5 oêòÿápÿ 1882 ãoäa.
** È. Í. Kpaìcêoé. Ïepeïècêa, ò. 2, còp. 360. *** Ò a ì æ e, còp. 361.
13
y Kpaìcêoão òa æe caìaÿ ìûcëü âûpaæeía òaê ïëaâío, íayêooápaçío è
ãëaäêo, ÷òo êaæeòcÿ coâepøeíío èíoé.
Oïècûâaÿ câoè èëè ÷yæèe êapòèíû, Peïèí íèêoãäa íe cyäèë o íèx c
yçêoýcòeòè-÷ecêèx ïoçèöèé. Äaæe â äeâÿíocòûx ãoäax, â òoò íeäoëãèé ïepèoä,
êoãäa eìy ÷yäè-ëocü, áyäòo oí oòpeøèëcÿ oò èäeé ïepeäâèæíè÷ecòâa, oí è òoãäa
ïpocëaâëÿë, íaïpè-ìep, êapòèíû Maòeéêè íe òoëüêo ça èx còpoãèé pècyíoê è
ïpeêpacíyþ æèâoïècü, ío è ça òo, ÷òo oíè oòpaçèëè â ceáe "âeëèêyþ
íaöèoíaëüíyþ äyøy" xyäoæíèêa, ça òo, ÷òo "â ãoäèíy çaáèòocòè, yãíeòeíèÿ
ïopaáoùeííoé câoeé íaöèè oí [Maòeéêo] paçâep-íyë ïepeä íeé âeëèêoëeïíyþ
êapòèíy áûëoão ee ìoãyùecòâa è cëaâû".
Booáùe peïèícêèe oöeíêè ïpoèçâeäeíèé ècêyccòâa ïo÷òè âceãäa ècxoäèëè èç
cëèòíoão, opãaíè÷ecêè öeëocòíoão âocïpèÿòèÿ coäepæaíèÿ è ôopìû. Ãoâopÿ,
íaïpè-ìep, o çíaìeíèòoé êapòèíe òoão æe Maòeéêè "Áèòâa ïpè Ãpþíâaëüäe", oí
íe oòäeëÿeò â câoeì æèâoì oòíoøeíèè ê íeé ee áëaãopoäíoé èäeè oò
áëècòaòeëüíoé òexíèêè ee ècïoëíeíèÿ. Ïpè÷eì câoþ ãopÿ÷yþ xâaëy ýòoé òexíèêe
oí co÷eòaeò c o÷eíü òoíêèì è apòècòè÷ecêè âûpaæeííûì ïopèöaíèeì ee ocíoâíoão
äeôeêòa.
Bocòopæeíío oòoçâaâøècü o "ìoãy÷eì còèëe", oá "ècêpeííeì, ãëyáoêoì
âäoxíoâe-íèè" aâòopa "Áèòâû ïpè Ãpþíâaëüäe*, Peïèí çaìe÷aeò â äaëüíeéøèx
còpoêax:
"Hecìoòpÿ ía ãeíèaëüíûé ýêcòaç öeíòpaëüíoé ôèãypû, âce æe êpyãoì, âo
âcex yã-ëax êapòèíû, òaê ìíoão èíòepecíoão, æèâoão, êpè÷aùeão, ÷òo ïpocòo
èçíeìoãaeøü ãëaçaìè è ãoëoâoé, âocïpèíèìaÿ âcþ ìaccy ýòoão êoëoccaëüíoão
òpyäa. Heò ïycòoão ìecòe÷êa; è â ôoíe è â äaëè — âeçäe oòêpûâaþòcÿ íoâûe
cèòyaöèè, êoìïoçèöèè, äâè-æeíèÿ, òèïû, âûpaæeíèÿ... Bûpeæüòe ëþáoé êycoê —
ïoëy÷èòe ïpeêpacíyþ êapòèíy, ïoëíyþ ìeëü÷aéøèx äeòaëeé; äa, ýòo-òo, êoíe÷ío,
è òÿæeëèò oáùee âïe÷aòëeíèe oò êoëoccaëüíûx xoëcòoâ... Ho c êaêoé ëþáoâüþ, c
êaêoé ýíepãèeé íapècoâaíû âce ëèöa, pyêè, íoãè; äa è âce, âce! Kaê ýòo âce
âeçäe crescendo, crescendo, oò êoòopoão êpy-æèòcÿ ãoëoâa!"
Ýòè áeãëûe còpoêè ïyòeâoão ïècüìa-äíeâíèêa ïo cèëe xapaêòepècòèêè, ïo
íeoòpa-çèìoé câoeé yáeäèòeëüíocòè ÷peçâû÷aéío òèïè÷íû äëÿ Peïèía-êpèòèêa.
Çäecü ecòü ÷eìy ïoy÷èòücÿ è íaøèì öexoâûì ïpoôeccèoíaëüíûì ïècaòeëÿì,
òpaêòyþùèì o ïpo-èçâeäeíèÿx ècêyccòâa.
Çaìe÷aòeëüío, ÷òo, ãoâopÿ o Maòeéêe, Peïèí c÷èòaeò âeëè÷aéøèì
äocòoèícòâoì ýòoão ìacòepa eão "íaöèoíaëüíocòü", "íapoäíocòü". "Bíe
íaöèoíaëüíocòè íeò ècêyc-còâa",-- ïoâòopÿeò oí ëþáèìeéøèé câoé aôopèçì. È
çäecü áûëo eão oáû÷íoe ìepèëo òaëaíòoâ: íapoäíû ëè oíè? oòâe÷aþò ëè oíè â
câoèx òâopeíèÿx âêycaì è ïoòpeá-íocòÿì íapoäa? Ãoâopÿ, íaïpèìep, o êapòèíe
Aëeêcaíäpa Èâaíoâa "ßâëeíèe Xpècòa íapoäy", oí âocxèùaeòcÿ eþ ïpeæäe âceão
êaê íapoäíoé êapòèíoé è, ía÷ècòo oòâepãaÿ êaêèe áû òo íè áûëo
ìècòèêo-peëèãèoçíûe ee òoëêoâaíèÿ, âèäèò â íeé æèâoe âûpaæe-íèe íapoäíoé
áopüáû ça câoáoäy.
"...caìaÿ ãeíèaëüíaÿ è caìaÿ íapoäíaÿ pyccêaÿ êapòèía — "ßâëeíue
Xpucra ía-poäy" Èâaíoâa çäecü æe,-- ïèøeò oí Còacoây â oäíoì èç ìoëoäûx
câoèx ïèceì, — ía ïepâûé âçãëÿä ýòo ëyáoê; ío ýòo ìãíoâeííoe âïe÷aòëeíèe
pacceèâaeòcÿ, è ïepeä âaìè âûpacòaeò pyccêèé êoëocc. (Ïo âocêpeceíüÿì ïepeä
íeþ òoëïa ìyæèêoâ è òoëü-êo cëûøío: "Óæ òaê æèâo! Taê æèâo) È äeécòâèòeëüío,
æèâaÿ âûpaçèòeëüíocòü ee
14
yäèâèòeëüía! È ïo câoeé èäee áëèçêa oía cepäöy êaæäoão pyccêoão. Tyò
èçoápaæeí yãíeòeííûé íapoä, æaæäyùèé cëoâa câoáoäû, èäyùèé äpyæíoé òoëïoé ça
ãopÿ÷èì ïpoïoâeäíèêoì "ïpeäòe÷eþ". Hapoä ïoëþáèë eão, âo âceì âepèò eìy
áeçycëoâío è òoëüêo æäeò peøèòeëüíoão ïpèçûâa ê äeëy. Ho âoò ïoêaçûâaeòcÿ ía
ãopèçoíòe âeëè-÷ecòâeíío-cêpoìíaÿ ôèãypa, ïoëíaÿ cïoêoéíoé peøèìocòè c
ïoäaâëÿþùeé cèëoþ âçãëÿäa... Kaê âocïpoèçâeäeíû ýòè äâa êoëoccaëüíûe
xapaêòepa. Kaê æèâû è paçío-oápaçíû ïpeäcòoÿùèe (oïècaíèe êaæäoão ëèöa íe
yìecòèëocü áû ía còpaíèöe). Toëïa âäaëè, âoïèþùaÿ â yãíeòeíèè, ïpocòèpaÿ
pyêè ê èçáaâèòeëþ.
Kaæäûé paç, êoãäa ÿ ïpoeçæaþ ÷epeç Mocêây, ÿ çaxoæy (êaê ìaãoìeòaíèí â
Meê-êy) ía ïoêëoíeíèe ýòoé êapòèíe, è êaæäûé paç oía âûpacòaeò ïepeäo ìíoþ"
*.
 ýòoì ïècüìe, êaê è âo ìíoãèx äpyòèx eão ïècüìax, o÷eíü ÷acòo è ãpoìêo
çây÷èò cëoâo "íapoä". Bûcøaÿ ïoxâaëa, êaêyþ oí ìoæeò âoçäaòü ïpoèçâeäeíèþ
âeëèêoão ìa-còepa, — "caìaÿ íapoäíaÿ pyccêaÿ êapòèía*. Â cyùíocòè, eão
ïècüìa âo âceé câoeé ìacce oäyøeâëeíû è ïpoíèêíyòû oäíoé-eäèícòâeííoé
ìûcëüþ, ÷òo ïoäëèííûé coçäa-òeëü, cyäüÿ è öeíèòeëü ècêyccòâa --- íapoä è ÷òo
íapoäíocòü, â øèpoêoì çía÷eíèè ýòoão cëoâa, ÿâëÿeòcÿ caìûì íaäeæíûì è âepíûì
ìepèëoì ïpoèçâeäeíèÿ æèâoïècè.
Ýòa ìûcëü c íeoáû÷aéíoé peëüeôíocòüþ âûpaæeía èì â òoì æe ïècüìe ê Â.
Â. Còacoây oò 3 èþíÿ 1872 ãoäa:
"Teïepü, oáeäaÿ â êyxìècòepcêèx è cxoäÿcü c y÷aùeécÿ ìoëoäeæüþ, ÿ c
yäoâoëü-còâèeì âèæy, ÷òo ýòo yæe íe ùeãoëeâaòûe còyäeíòû, èìeþùèe ïpeêpacíûe
ìaíepû è ôpaçècòo ãpoìêo ãoâopÿùèe, — ýòo cèâoëaïûe, ãpÿçíûe, ìyæèöêèe
äeòè, íe yìeþùèe câÿçaòü ïopÿäo÷ío ïapy cëoâ, ío ýòo ëþäè c ãëyáoêoé äyøoé,
ëþäè, cepüeçío oòío-cÿùèecÿ ê æèçíè è caìoáûòío paçâèâaþùèecÿ. Bcÿ ýòa
âaòaãa ápeäeò ía êaíèêyëû äoìoé ïeøêoì, äa â III êëacce (êaê â paþ), èäyò â
câoè ãpÿçíûe èçáû è ìíoão, ìíoão ïopaccêaæyò câoéì poäè÷aì è çíaêoìûì,
êoòopûe èx ïoéìyò, ïoâepÿò èì è, â cëy÷ae áeäû, íe âûäaäyò; òyò áyäeò
ïoääepæêa. Boò ïo÷eìy xyäoæíèêy yæe íe÷eão äepæaòü-cÿ Ïeòepáypãa, ãäe áoëee,
÷eì ãäe-íèáyäü, íapoä paá, a oáùecòâo ïepeïyòaííoe, còa-poe, oòæèâaþùee; òaì
íeò ôopì íapoäíoão èíòepeca.
Cyäüÿ òeïepü ìyæèê, a ïoòoìy íaäo âocïpoèçâoäèòü eão èíòepecû (ìíe ýòo
o÷eíü êcòaòè, âeäü ÿ, êaê Baì èçâecòío, ìyæèê...) **.
"Cyäüÿ òeïepü ìyæèê..." Â câoèx âocïoìèíaíèÿx o "ìyæèöêoì xyäoæíèêe* Â.
M. Maêcèìoâe Peïèí paccêaçûâaeò, êaê ïpoíèöaòeëüío è ìyäpo cyäèëè êpecòüÿíe
êaæäyþ êapòèíy câoeão æèâoïècöa, è âocxèùaeòcÿ áecïoùaäíoé âepíocòüþ èx
"ìeò-êèx ýïèòeòoâ*.
Eùe â ìoëoäûe ãoäû, ïoceòèâ Pyìÿíöeâcêèé ìyçeé, ãäe áûëo â òy ïopy
áoëüøoe coápaíèe êapòèí, Peïèí ïèøeò câoeìy còapøeìy äpyãy o òoì ãëyáoêoì
ïoíèìaíèè ècêyccòâa, êoòopoe ïpoÿâëÿþò èíoãäa "çèïyíû":
"Ïo cëy÷aþ âocêp[eceíüÿ], a ïoòoìy áecïëaòíoão âxoäa, òaì áûëo ìíoão
ìyæè÷-êoâ; íac yäèâèëo yæacío èx xyäoæecòâeííoe ïoíèìaíèe è yìeíèe
íacëaæäaòücÿ êap-
* È. E. P e ï è í è Â. Â. C ò a c o â. Ïepeïècêa, ò. I, còp. 38.
** Taì æe, còp. 37.
òèíaìè: ìû yøaì câoèì eäâa âepèëè, êaê ýòè çèïyíû ïpo÷yâcòâoâaëè oäèí
ïeéçaæ äo ïocëeäíèx ìeëo÷eé, äo eäâa ïpèìeòíûx íaìeêoâ äaëè; êaê oíè ïoòoì,
êaê ècòûe ëþáèòeëè, ïepeøëè ê äpyãoìy ïeéçaæy ("Äyáû" Këoäòa), âce
paçãëÿäûâaëocü â êy-ëaê, âce ïepeáèpaëocü äo íèòo÷êè. Booáùe â Mocêâe áoëüøe
íapoäíoé æèçíè, òyò íapoä ÷yâcòâyeò ceáÿ êaê äoìa, ÷yâcòâo ýòo èícòèíêòèâío
ïepexoäèò ía âcex è äaæe ïpèeçæèì oò ýòoão âeceëee — o÷eíü ïpèÿòíoe
÷yâcòâo" *.
Míoãooápaçío cêaçûâaëacü â peïèícêèx ïècüìax eão câÿçü c íapoäoì è áoëü
î íapoäe. Èíoãäa oí ââoäèë â câoè ïècüìa öeëûe "cöeíêè èç íapoäíoão áûòa" è
çäecü — â êoòopûé paç! — oáíapyæèâaë ïoäëèííûé òaëaíò --áeëëeòpècòa.
Ïpeâocxoäeí èìeíío â áeëëeòpècòè÷ecêoì oòíoøeíèè òoò oòpûâoê èç eão
ïècüìa ê Â. Â. Còacoây, ãäe oí oïècûâaeò âaòaãy êpecòüÿí, íaáèâøèxcÿ ê íeìy
â âaãoí "áeç c÷eòy".
"Ýêa y÷acòü íaøa, — oápaòèëcÿ êo ìíe oäèí èç íèx, äoëæío áûòü, còapøoé
apòe-ëè (oíè êapïè÷íèêè). — Ìû ïëaòèì äeíüãè, êaê âce, a íac òoëêaþò, êyäa
íè cyíeìcÿ. Kaê íac òaì? ...ïpèìyò ëè?" — Oí yêaçaë ââepx.-- "Koíe÷ío —
ïpÿìo â paé",-- ãoâopþ ÿ eìy...
"Heò, poäèìûé, ãäe íaì â paé! Ìû âoò âcþ äopoãy ìaòþxaëècü; ça íaøè
äeíüãè íañ ïpoãoíÿþò; xëeá ceeì äa poáèì, a caìè ãoëoäoì cèäèì, — ïpèáaâèë
oí äoápoäyø-ío, cìeÿcü âo âecü poò. — Boò êaêaÿ ìyæèöêaÿ y÷acòü" **.
"Cìeÿcú âo âecú poò..." Cìûcë ýòoão ýïèçoäa çaêëþ÷aeòcÿ äëÿ Peïèía
èìeíío â òoì, ÷òo
Ce÷eíûé, ìy÷eíûé, Bep÷eíûé, êpy÷eíûé
pyccêèé êpecòüÿíèí, xopoøo ïoíèìaþùèé, ÷òo oí — æepòâa coöèaëüíoé
íeïpaâäû ("xëeá ceeì äa poáèì, a caìè ãoëoäoì cèäèì"), íe òoëüêo íe
ïpoêëèíaeò oáèä÷èêoâ, ío ãoâopèò o câoeé âeêoâe÷íoé oáèäe, êaê o ÷eì-òo
çaáaâíoì, c äoápoäyøíoé yëûáêoé, co cìexoì! È xoòÿ ýòo âeceëoe äoápoäyøèe
câèäeòeëücòâyeò, c oäíoé còopoíû, o eão ìoãy÷eì äyøeâíoì çäopoâüe, oío
ãoâopèò è o òoì, ÷òo "âceâûíocÿùee pyccêoe ïëeìÿ" eùe íe coçpeëo äëÿ áopüáû
è ïpoòecòa.
Boò êaêoé ìíoãoçía÷èòeëúíûé cìûcë çaêëþ÷aeòcÿ ïopoé â caìoé ìaëeíüêoé
cëoâecíoé çapècoâêe, cäeëaííoé â ïècüìax Peïèía. È òaêèx çapècoâoê
ìíoæecòâo. Booáùe ecëè áû èç âocüìè òoìoâ eão ïèceì âûápaòü âce íaèáoëee
öeííoe è oïyáëè-êoâaòü â oäíoì òoìe, âûøëa áû ÷yäecíaÿ êíèãa, êoòopaÿ cìeëo
ìoãëa áû ïpèìêíyòü ê òaêèì øeäeâpaì pyccêoão ýïècòoëÿpíoão ècêyccòâa, êaê
ïècüìa Ïyøêèía, Typãe-íeâa, Ãepöeía, Caëòûêoâa-Ùeäpèía, ×exoâa.
He còpaíío ëè, ÷òo ìèìo ýòèx çaìe÷aòeëüíûx ïèceì êpèòèêè ïpoøëè êaê
cëeïûe? Íè â ãaçeòax, íè â æypíaëax äaæe ïoïûòêè íe cäeëaío pacêpûòü èx
çía÷eíèe äëÿ co-âeòcêoé êyëüòypû. Hèêòo, íacêoëüêo ÿ çíaþ, äaæe íe âûpaçèë
paäocòè ïo cëy÷aþ èx
* È. E. P e ï è í è Â. Â. C ò a c o â. Ïepeïècêa, ò. I, còp. 32. ** T a
ì æ e, còp. 55.
16
ïoÿâëeíèÿ â ïe÷aòè. Äa ÷òo ïècüìa! Äaæe êíèãa peïèícêèx ìeìyapíûx
çaïècoê, âû-äepæaâøaÿ øecòü èçäaíèé, ïpoxoäèò â íaøeé êpèòèêe ïo÷òè
íeçaìe÷eííoé. ×èòa-òeëè âocxèùaþòcÿ eþ, ío êpèòèêè äaæe íe ãëÿäÿò â ee
còopoíy. Kaê áyäòo ìíoão áûëo y íac æèâoïècöeâ, êoòopûe ocòaâèëè áû ïocëe
ceáÿ òaêèe æãy÷èe, òaëaíòëèâûe êíèãè! Peïèí â ýòoì oòíoøeíèè — eäèícòâeííûé
(ïo êpaéíeé ìepe cpeäè xyäoæíè-êoâ eão ïoêoëeíèÿ).
III
Ýòa êíèãa o÷eíü íaãëÿäío ïoêaçûâaeò, c êaêèì ïpeçpeíèeì Peïèí oòíocèëcÿê ýcòeòcòây, êaê íeíaâèäeë oí aêpoáaòèêy êècòè, æèâoïècíocòü paäè
æèâoïècíocòè. Oí âceãäa c co÷yâcòâèeì öèòèpoâaë íûíe çaáûòoe èçpe÷eíèe
Kpaìcêoão, ÷òo xyäoæ-íèê, coâepøeícòâyÿ ôopìy, íe äoëæeí pacòepÿòü ïo äopoãe
"äpaãoöeííeéøee êa÷e-còâo xyäoæíèêa — cepäöe".
È ecëè Peïèí còaë ëþáèìeéøèì xyäoæíèêoì ìíoãoìèëëèoííoão coâeòcêoão
çpè-òeëÿ, òo èìeíío ïoòoìy, ÷òo eão æèâoïècü áûëa ocepäe÷eía.
Macòepcòâo è cepäöe — âoò äâa paâíoâeëèêèx cëaãaeìûx, êoòopûe â câoeì
co÷eòa-íèè è coçäaëè æèâoïècü Peïèía, êaê oíè coçäaëè poìaíû Toëcòoão,
ïoýçèþ Ëepìoí-òoâa, ìyçûêy Mycopãcêoão.
Óæe eão y÷èòeëü Kpaìcêoé ïoíèìaë, ÷òo cëaãaeìûe ýòè paâíoâeëèêè.
"...áeç èäeè íeò ècêyccòâa,-- ïècaë oí,-- ío â òo æe âpeìÿ, è eùe áoëee
òoão, áeç æèâoïècè æèâoé è paçèòeëüíoé (òo ecòü áeç ìacòepcòâa — Ê. ×.) íeò
êapòèí, a ecòü áëaãèe íaìepeíèÿ è òoëüêo" *.
Peïèí áûë âïoëíe coëèäapeí c Kpaìcêèì è ïècaë eìy eùe â 1874 ãoäy:
"...íaøa çaäa÷a — coäepæaíèe... êpacêè y íac — opyäèe, oíè äoëæíû
âûpaæaòü íaøè ìûcëè, êoëopèò íaø — íe èçÿùíûe ïÿòía, oí äoëæeí âûpaæaòü íaì
íacòpoeíèe êapòèíû, ee äyøy, oí äoëæeí pacïoëoæèòü è çaxâaòèòü âceão
çpèòeëÿ, êaê aêêopä â ìyçûêe. Ìû äoëæíû xopoøo pècoâaòü" **.
"Xopoøo pècoâaòü" — ýòo è ecòü èçoùpeííaÿ òexíèêa, ío ýòa òexíèêa
äoëæía cyùecòâoâaòü íe caìa ïo ceáe, a â co÷eòaíèè c "cepäöeì", c "èäeeé".
Oäíaêo òyò æe, â ýòoé caìoé êíèãe, ìû íaòaëêèâaeìcÿ ía ìûcëè, êoòopûe
íeoæè-äaííûì oápaçoì peçêo ïpoòèâope÷aò yòâepæäeíèÿì oáoèx xyäoæíèêoâ o
eäèíoé ïpè-poäe coäepæaíèÿ è ôopìû. Ýòè ìûcëè ìoæío áûëo áû íaçâaòü
aíòèpeïèícêèìè, äo òaêoé còeïeíè âpaæäeáíû oíè âceé òâop÷ecêoé ïpaêòèêe
Peïèía.
O÷eâèäío, oáoæaíèe "íaòypû", êoòopoe, êaê ìû âèäeëè, áûëo íaèáoëee
oòëè÷è-òeëüíûì êa÷ecòâoì Peïèía, çaxâaòûâaëo eão c òaêoé cèëoé, ÷òo eìy â
èíûe ìèíyòû êaçaëocü, áyäòo, êpoìe âocòopæeííoão ïoêëoíeíèÿ "ïpeäìeòaì
ìèpa", eìy â cyù-"
* Ïècüìo ê Còacoây oò 30 aïpeëÿ 1884 ãoäa. È. Í. Kp a ì c ê oé. Ïècüìa
ò II
i937, còp. 292.
** Ïècüìo oò 31 ìapòa
2 Äaëeêoe áëèçêoe
Ì., 1937, còp. 292.
1874 ãoäa. È. Í. Ê p a ì c ê o é. Ïepeïècêa, ò. 2, còp. 303.
17
. ..
íocòè íè÷eão è íe íaäo, ÷òo caìûé ïpoöecc yäa÷ëèâoão è paäocòíoão
ïepeíeceíèÿ ía xoëcò òoão èëè èíoão ïpeäìeòa ecòü ía÷aëo è êoíeö eão
æèâoïècè.
"Heâoëüío,-- ïècaë oí òoãäa, — âoçíèêaþò â. òaêèx cëy÷aÿx ïpeæíèe
òpeáoâaíèÿ êpèòèêè è ïyáëèêè oò ïcèxoëoãèè xyäoæíèêa: ÷òo oí äyìaë, ÷eì
pyêoâoäèëcÿ â âû-áope cþæeòa, êaêoé oïûò èëè cèìâoë çaêëþ÷aeò â ceáe eão
èäeÿ?
Hè÷eão! Becü ìèp çaáûò; íè÷eão íe íyæío xyäoæíèêy, êpoìe ýòèx æèâûx
ôopì; â íèx caìèx òeïepü äëÿ íeão âecü cìûcë è âecü èíòepec æèçíè.
C÷acòëèâûe ìèíyòû
yïoeíèÿ!!".
Koíe÷ío, áeç ýòèx c÷acòëuâûx ìuíyò ynoeíuÿ âooáùe íe cyùecòâyeò
xyäoæíèêa. Ho Peïèí íe áûë áû xyäoæíèêoì, ecëè áû âo âcex eão êapòèíax ýòa
còpacòíaÿ ëþ-áoâü ê æèâoé ôopìe íe coïpÿãaëacü co còoëü æe còpacòíoé
èäeéíocòüþ.
Meæäy òeì oí, êaê èçâecòío, â ïepèoä 1893--1898 ãoäoâ oáúÿâèë ýòoé
èäeéíocòè âoéíy, cëoâío còpeìÿcü yíè÷òoæèòü òe caìûe ïpèíöèïû, êoòopûe ëeæaò
â ocíoâe âceão eão òâop÷ecòâa, êoòopûe è cäeëaëè eão aâòopoì "He æäaëè",
"Áypëaêoâ", "Kpecò-íoão xoäa", "Apecòa",
Ýòèx ÿêoáû "aíòèpeïèícêèx" âûcêaçûâaíèé ocoáeíío ìíoão â eão "Ïècüìax
oá ècêyccòâe", "3aìeòêax xyäoæíèêa* è â còaòüe "Hèêoëaé Hèêoëaeâè÷ Ãe è íaøè
ïpe-òeíçèè ê ècêyccòây*, íaïècaííûe ìeæäy 1893 è 1894 ãoäaìè.
Èäeéíoe coäepæaíèe êapòèí Peïèí â ýòèx còaòüÿx ïpeíeápeæèòeëüío èìeíyeò
"ïyáëèöècòèêoé", "äèäaêòèêoé" "ëèòepaòypùèíoé", "ôèëocoôèeé", "ìopaëüþ". "ß
äy-ìaþ ýòo áoëeçíú íac, pyccêèx xyäoæíèêoâ, çaeäeííûx ëèòepaòypoé,-- ïèøeò
oí. — Ó íac íeò ãopÿ÷eé, äeòcêoé, ëþáâè ê ôopìe; a áeç ýòoão xyäoæíèê áyäeò
cyx è òÿæeë
è ìaëo ïëoäoâèò" *.
×èòaòeëü, èçäaâía ïpèâûêøèé âocxèùaòücÿ èì, êaê èäeéíûì xyäoæíèêoì, c
èçy-ìëeíèeì ïpo÷òeò â eão êíèãe òaêyþ, íaïpèìep, äeêëapaöèþ:
"Áyäy äepæaòücÿ òoëüêo ècêyccòâa è äaæe òoëüêo ïëacòè÷ecêoão ècêyccòâa
äëÿ ècêyccòâa. Èáo, êaþcü, äëÿ ìeíÿ òeïepü òoëüêo oío è èíòepecío — caìo â
ceáe. Hèêa-êèe áëaãèe íaìepeíèÿ aâòopa íe ocòaíoâÿò ìeíÿ ïepeä ïëoxèì
xoëcòoì"...
Oòêyäa æe òaêoé âoïèþùèé paçpûâ ìeæäy peïèícêoé òeopèeé è peïèícêoé
ïpaê-òèêoé? Kaê ìoã coçäaòü, cêaæeì, "Kpecòíûé xoä" èëè "Ïpoâoäû íoâoápaíöa*
òaêoé ïoáopíèê "÷ècòoão" ècêyccòâa, êaêèì èçoápaæaeò ceáÿ Peïèí â câoèx
òeopeòè÷ecêèx còaòüÿx 1893--1894 ãoäoâ?
"0äíaæäû, — ïèøeò oí, — ïoä âïe÷aòëeíèeì oäíoé èç íaøèx
coäepæaòeëúíûx (òo ecòü èäeéío íacûùeííûx — Ê. ×.) è èíòepecíûx âûcòaâoê ÿ
cëy÷aéío íaòoëêíyëcÿ ía côopìoâaííûé oáëoìoê èç ôpoíòoía Ïapôeíoícêoão
xpaìa. Oáëoìoê ïpeäcòaâëÿë òoëüêo yöeëeâøyþ ÷acòü ïëe÷a. Meíÿ òaê è oáäaëo
ýòo ïëe÷o âeëèêèì ècêyccòâoì âeëèêoé ýïoxè ýëëèíoâ! Ýòo áûëa òaêaÿ âûcoòa â
äocòèæeíèè ïoëíoòû ôopìû, èçÿ-ùecòâa, ÷yâcòâa ìepû â âûïoëíeíèè... ß çaáûë
âce. Bce ìíe ïoêaçaëocü ìeëêo è íè-÷òoæío ïepeä ýòèì ïëe÷oì..."
* È. E. Peïèí. Ïècüìa ê E. Ï. Tapxaíoâoé-Aíòoêîëücêoé è È. P.
Tapxaíoây. Ë.-->M., 1937, còp. 33.
18
Ecëè â÷èòaòücÿ â eão êíèãy, ìoæío ïpèéòè ê yáeæäeíèþ, ÷òo ïpoáëecêè
òaêèx íacòpoeíèé áûâaëè y íeão âo âce âpeìeía.
Haïpèìep, â còaòüe "Còacoâ, Aíòoêoëücêèé, Ceìèpaäcêèé" oí paccêaçûâaeò,
êaê eùe â còyäeí÷ecêyþ ïopy, â 1867 ãoäy, eìy cëy÷èëocü oäíaæäû
ïpècyòcòâoâaòü ïpè ñïope Còacoâa c ìoëoäûì Ceìèpaäcêèì, êoòopûé, â êa÷ecòâe
çaêopeíeëoão êëaccèêa, êëeéìèë peaëècòè÷ecêèe òeíäeíöèè Còacoâa è paòoâaë ça
÷ècòoe ècêyccòâo, è êaê oí, Peïèí, â òy äaâíþþ ïopy co÷yâcòâoâaë íe Còacoây,
a Ceìèpaäcêoìy.
"Bû êaê ëèòepaòop íe ïoíèìaeòe ïëacòèêè, ïëacòèêè, ïëacòèêè!..-- êpè÷aë
Ceìè-paäcêèé Còacoây. — È ýòè ôaêòû c òeíäeíöèeé, êoòopûx âû òpeáyeòe oò
xyäoæíèêoâ, ýòè ïoy÷eíèÿ íè÷eão oáùeão c ècêyccòâoì íe èìeþò... Ýòo
ëèòepaòypa, ýòo cêyêa, ýòo âce paccyäo÷íaÿ ïpoça".
È íe còpaíío ëè! — "âo âce âpeìÿ ïpoäoëæeíèÿ ýòoão cïopa,-- cooáùaeò
Peïèí â câoèx ìeìyapax, — ìû (c Aíòoêoëücêèì — Ê. ×.) áûëè ía còopoíe
Ceìèpaäcêoão*.
Booáùe, â äyxoâíoé áèoãpaôèè Peïèía òaêèe oòêëoíeíèÿ oò "ãpaæäaícêèx"
òeí-äeíöèé ìoæío áûëo çaìeòèòü íepeäêo. Â eão ïècüìax — è paííèx, è ïoçäíèx
— âcòpe-÷aeòcÿ ìíoão âûcêaçûâaíèé, ãäe oí èçìepÿeò ïpoèçâeäeíèÿ ècêyccòâa
ãëaâíûì oápa-çoì èx ïëacòè÷ecêoé ôopìoé, êaê áû çaáûâaÿ oáo âcex ïpo÷èx
êpèòepèÿx. Ho â äeâÿ-íocòûx ãoäax, êaê èçâecòío, âûcoêoe ìacòepcòâo,
coâepøeícòâo èçoápaçèòeëüíoé òexíèêè còaëo êaçaòücÿ eìy caìoöeëüþ. Çäecü
âeëèêèé xyäoæíèê íe ïoíÿë ceáÿ ca-ìoão. Â cyùíocòè, oí âoccòaâaë íe ïpoòèâ
èäeéíoão, a ïpoòèâ ïëoxoão ècêyccòâa. Ýòo âèäío yæe èç òoão, ÷òo â òo æe
caìoe âpeìÿ oí còpacòío âocxèùaëcÿ êapòèíaìè òaêo-ão "òeíäeíöèoçíoão"
ìacòepa, êaê ïoëücêèé xyäoæíèê ßí Maòeéêo. Ho â ïûëy ïoëeìè-êè, êaê oí caì
ïpèçíaâaëcÿ â paçãoâope co ìíoé, oí, "xâaòèë ÷epeç êpaé".
"0òcòyïíè÷ecòâo" Peïèía ocâeùeío â íaøeé ëèòepaòype äocòaòo÷ío ïoäpoáío
è ÿcío *. C÷èòaeòcÿ, ÷òo ía còapûé ïyòü, ía ïyòü peaëèçìa è âûcoêoé
èäeéíocòè, xyäoæíèê âepíyëcÿ ïoä âëèÿíèeì Còacoâa. Ho, êoíe÷ío, ýòo âëèÿíèe
íe èìeëo áû íèêaêoé âëacòè íaä íèì, ecëè áû ãopüêèé oïûò íe yáeäèë eão â
òoì, ÷òo "÷ècòûé ýcòeòèçì" ãyáèòeëeí äëÿ eão òâop÷ecêoé ïpaêòèêè.
Ïpoøëo âceão ïÿòü ëeò, äaæe ìeíüøe, êoãäa oí oêoí÷aòeëüío ïoíÿë, ÷òo,
ecëè oí ïoéäeò ïo câoeé íoâoé äopoãe, eão oæèäaeò íeìèíyeìûé êpax.
Kaçaëocü áû, ïocëe òoão, êaê oí òaê ïûëêo ïpoâoçãëacèë, ÷òo â
ïpoèçâeäeíèÿx ècêyccòâa âaæíee âceão íe coäepæaíèe, a ôopìa, íe ÷òo, a êaê,
ìacòepcòâo eão coá-còâeííoé æèâoïècè äoëæío áû â cooòâeòcòâèè c ýòèì
ïoâûcèòücÿ.
Ho â òoì-òo è äeëo, ÷òo èìeíío â òoò ïepèoä eão ÷ècòo æèâoïècíaÿ cèëa
çaìeòío ocëaáëa. Bïepâûe â câoeé æèçíè ïocëe ìíoãoëeòíèx yäa÷ è òpèyìôoâ oí
êaê xyäoæ-íèê, êaê ìacòep ïoòepïeë còoëü òÿæêoe ôèacêo. Ïopâaâ co Còacoâûì,
oí âçÿëcÿ ça êapòèíy "Èäè ça ìíoþ, caòaío", — è ýòa êapòèía oêaçaëacü äo
òaêoé còeïeíè íeyäa÷-íoé è cëaáoé, ÷òo, ïo âûpaæeíèþ eão y÷eíèöû Bepeâêèíoé,
"xoòeëocü pûäaòü íaä ýòèì èçypoäoâaííûì, êoãäa-òo èçyìèòeëüíûì, xoëcòoì!" **
* Cì., íaïp., O. A. Ëÿcêoâcêaÿ. È. E. Peïèí. M., 1953, còp. 167--186.
** "Xyäoæecòâeííoe íacëeäcòâo. Peïèí", ò. II. M--Ë., 1949, còp. 192.
19
Èìeíío co còopoíû ýcòeòè÷ecêoé ýòa êapòèía ÿâëÿeòcÿ eão âeëè÷aéøèì
ïpoâa-ëoì. Meæäy òeì, oía coçäaâaëacü â òo âpeìÿ, êoãäa oí ãpoì÷e âceão
cëaâocëoâèë ÷ècòyþ ïëacòèêy, ÷ècòyþ ôopìy.  ýòoò íaèáoëee "ýcòeòè÷ecêèé"
ïepèoä câoeão áûòèÿ oí ïpoèçâeë eùe äþæèíy òaêèx æe cëaáûx è ïocpeäcòâeííûx
âeùeé, êoòopûe, ïo eäèíoäyøíoìy ïpèçíaíèþ êpèòèêè, ïpèíaäëeæaò ê caìûì
íeyäa÷íûì coçäaíèÿì peïèícêoé êècòè ("Öapcêaÿ oxoòa", "Äoí Æyaí", "Bcòpe÷a
Äaíòe c Áeaòpè÷e*, "Ãeô-cèìaícêaÿ ío÷ü", "Beí÷aíèe").
Ýòo ÷peçâû÷aéío ïoy÷èòeëüío. ×yòü òoëüêo Peïèí cêaçaë ceáe: "Îòíûíe
ìeíÿ èí-òepecyeò ëèøü ìacòepcòâo, ëèøü æèâoïècíaÿ òexíèêa",-- êaê èìeíío
ìacòepcòâo è æèâoïècíaÿ òexíèêa èçìeíèëè eìy caìûì ïpeäaòeëücêèì oápaçoì.
A â òo âpeìÿ, êoãäa oí ïoä÷èíÿë câoþ æèâoïècü ÿêoáû ïocòopoííèì
çaäa÷aì, êo-òopûe, ïo eão yòâepæäeíèþ, ÷yæäû ècêyccòây, oí äocòèãaë òaêèx
âûcoò ìacòepcòâa, êaêèe peäêo áûâaëè äocòyïíû äëÿ äpyãoão xyäoæíèêa.
Còoèëo eìy, ïpeíeápeãaÿ cþæeòoì, ía÷aòü xëoïoòaòü oá ýcòeòèêe, êaê
èìeíío ýcòeòèêa èçìeíÿëa eìy. Còoèëo æe eìy yâëe÷ücÿ "òeíäeíöèoçíoé"
cþæeòíocòüþ, è oí coçäaâaë øeäeâpû.
Ëþáoïûòío, ÷òo â òoò ïepèoä, êoãäa oí äeêëapèpoâaë câoþ ïpèâepæeííocòü
ê ÷ècòoé ýcòeòèêe, câoé oòêaç oò êaêèx áû òo íè áûëo coöèaëüíûx òeíäeíöèé,
oí caì ÷yâcòâoâaë, ÷òo êaê xyäoæíèê oí cäeëaëcÿ cëaáee, ÷eì êoãäa áû òo íè
áûëo.
"Haïpacío Bû ÷eão-òo eùe æäeòe oò ìeíÿ â xyäoæecòâe, — ïècaë oí
Tapxaíoâoé â 1894 ãoäy. — ...He òe cèëû è íe òa yæe còpacòü è cìeëocòü,
÷òoáû paáoòaòü c ca-ìooòâepæeíèeì. A òpeáoâaíèÿ âce âûøe, a peôëeêcoâ âce
áoëüøe." * È eé æe ÷epeç íecêoëüêo ìecÿöeâ:
"ß íe ìoãy íè ía ÷eì, èç ìoèx çaòeé, ocòaíoâèòücÿ cepüeçío — âce
êaæeòcÿ ìeë-êo, íe còoèò òpyäa." **
È Æèpêeâè÷y â òoì æe ãoäy:
"Ïo oòíoøeíèþ ê ècêyccòây ÿ íaxoæycü òeïepü â o÷eíü áeçíaäeæíoì
cocòoÿ-íèè..." ***
Cëoâoì, caìûé òycêëûé ïepèoä eão òâop÷eñêoé äeÿòeëüíocòè ïpoøeë èìeíío
ïoä çíaìeíeì "ècêyccòâo äëÿ ècêyccòâa*. Eão xyäoæecòâeííaÿ ïpaêòèêa ïoêaçaëa
c âeëè÷aéøeé íaãëÿäíocòüþ, ÷òo ýòo çíaìÿ íe äëÿ íeão, ÷òo, eäâa ëèøü oí
âcòaeò ïoä ýòo çíaìÿ, oí còaíoâuòcÿ nëa÷eâíûì íeyäa÷íuêoì, è eão äapoâaíèe
áëeêíeò ****.
Eão ìacòepcòâo çaìe÷aòeëüío èìeíío òeì, ÷òo oío áûëo, òaê cêaçaòü,
ïpoèçâoä-íûì ïpoäyêòoì èäeè. Oí ïpèíaäëeæaë ê òoé ïopoäe xyäoæíèêoâ, êoòopûe
äocòèãaþò
* È. E. P e ï è í. Ïècüìa ê E. Ï. Tapxaíoâoé-Aíòoêoëücêoé è È. P.
Tapxaíoây, còp. 31.
** T a ì æ e, còp. 33.
*** È. E. Peïèí. Ïècüìa ê ïècaòeëÿì è ëèòepaòypíûì äeÿòeëÿì, còp. 114.
**** Áûëè, êoíe÷ío, y íeão ïpeâocxoäíûe âeùè è â ýòoò ïepèoä, ío èx
oêaçaëocü ìeíüøe, ÷eì âo âce ïpeäûäyùèe ãoäû: aâòoïopòpeò (1894), ïopòpeòû
Ë. È. Øecòaêo-âoé, Â. Ï. Bepæáèëoâè÷a (1895), Í. Ï. Ãoëoâèíoé (1896).
20
xväoæecòâeííûx ýôôeêòoâ íe òoãäa, êoãäa còaâÿò èx câoeþ cïeöèaëüíoþ
öeëüþ, a ëèøü òoãäa, êoãäa oíè çaxâa÷eíû êaêoé-íèáyäü oãpoìíoé âoëíyþùeé
òeìoé. Ýòo òa ïopoäa, ê êoòopoé ïpèíaäëeæaëè Câèôò, Äeôo, Boëüòep è (ãëaâíûì
oápaçoì!) pyccêèe xyäoæíèêè cëoâa è êècòè.
È êaê áû Peïèí íè yâepÿë, ÷òo "ïpoïoâeäü" â æèâoïècè eìy íeíaâècòía,
òoëüêo "ïpoïoâeäyÿ", oí còaíoâèëcÿ âeëèêèì xyäoæíèêoì.
Åìy íyæío áûëo yâëe÷ücÿ cþæeòoì — òeì, ÷òo oí ïèøeò, è òoãäa ïpèxoäèëo
ê íeìy âäoxíoâeííoe êaê.
Toëüêo òoãäa, êoãäa eão æapêaÿ ëþáoâü xyäoæíèêa-peaëècòa ê ôopìaì è
êpac-êaì ocÿçaeìoão, çpèìoão ìèpa co÷eòaëacü y íeão c coöèaëüío íacûùeííoé
òeìoé, òoëüêo òoãäa oí áûë Peïèíûì è coçäaâaë âeëè÷aéøèe ïpoèçâeäeíèÿ
ècêyccòâa.
Boçüìèòe xoòÿ áû eão "Áypëaêoâ". Koíe÷ío, oí o ìíoãoì çaáûë, êoãäa
paccêa-çûâaë â "Äaëeêoì áëèçêoì", áyäòo âo âpeìÿ ïècaíèÿ ýòoé êapòèíû oí íè
o êaêoé ýêcïëyaòaöèè áypëaêoâ è íe äyìaë. Oí çaáûë, ÷òo ïepâoècòo÷íèêoì ýòoé
êapòèíû áûëo òo caìoe "ãpaæäaícêoe ÷yâcòâo", êoòopoe â ïopy paçpûâa co
Còacoâûì êaça-ëocü eìy ïoìexoé äëÿ òâop÷ecòâa. Beäü êaê ýòa êapòèía
âoçíèêëa? Oí ïoexaë co câoèì òoâapèùeì ça ãopoä, ía ïapoxoäe ïo Heâe, è
âäpyã ía áepeãy cpeäè ïpaçäíè÷-ío âeceëÿùeécÿ ïyáëèêè yâèäeë â êa÷ecòâe
æèâoão êoíòpacòa èäyùèx áe÷eâoé áypëaêoâ. Kaê ïoäeécòâoâaëo ía íeão ýòo
çpeëèùe, oí caì oïècaë â câoeé êíèãe:
"Ïpèáëèçèëècü. Î, áoæe, ça÷eì æe oíè òaêèe ãpÿçíûe, oáopâaííûe! Ó
oäíoão paçopâaííaÿ øòaíèía ïo çeìëe âoëo÷èòcÿ è ãoëoe êoëeío câepêaeò, y
äpyãèx ëoêòè ïoâûëeçëè, íeêoòopûe áeç øaïoê; pyáaxè-òo, pyáaxè! Ècòëeâøèe,
— íe yçíaòü po-çoâoão cèòöa, âècÿùeão ía íèx ïoëocaìè, è íe paçoápaòü äaæe
íè öâeòa, íè ìaòe-pèè, èç êoòopoé oíè cäeëaíû. Boò ëoxìoòüÿ! Bëeãøèe â ëÿìêy
ãpyäè oáòepëècü äoêpacía, oãoëèëècü è ïoáypeëè oò çaãapa... Ëèöa yãpþìûe,
èíoãäa òoëüêo câepêíeò òÿæeëûé âçãëÿä èç-ïoä ïpÿäè cáèâøèxcÿ âècÿ÷èx âoëoc,
ëèöa ïoòíûe áëecòÿò, è pyáaxè íacêâoçü ïoòeìíeëè... Boò êoíòpacò c ýòèì
÷ècòûì apoìaòíûì öâeòíèêoì ãocïoä!"
Taêoâ áûë ïepâoècòo÷íèê çíaìeíèòoé êapòèíû: æèâoe è íeïocpeäcòâeííoe
"ãpaæäaícêoe ÷yâcòâo", íeíaâècòü ê òeì coöèaëüíûì ycëoâèÿì, êoòopûe äoâeëè
ïoäúÿpoìíûx ëþäeé äo ïoëoæeíèÿ âüþ÷íoão cêoòa. Ïoòoì ýòo ÷yâcòâo ìoãëo è
çaáûòücÿ, ío oío áûëo ïepâè÷íûì è íaèáoëee cèëúíûì.
È âeëèêoe c÷acòüe Peïèía çaêëþ÷aeòcÿ â òoì, ÷òo äëÿ âûpaæeíèÿ câoeé
oáëè÷è-òeëüíoé íeíaâècòè oí íaøeë òaêèe âèpòyoçíûe ôopìû, ïoäcêaçaííûe eìy
eão ìoãy÷eé ýcòeòèêoé. Taê ÷òo oí äoëæeí áûë ïoçaáûòü o÷eíü ìíoãoe, ÷òoáû
cêaçaòü, áyäòo oí ocòaâaëcÿ âïoëíe paâíoäyøeí ê òÿãoòaì áypëaöêoão áûòa.
Ê ïoäoáíoìy paâíoäyøèþ oí âooáùe íèêoãäa íe áûë cêëoíeí. Äaæe â
Èòa-ëèè, ãäe âce ocòaëüíûe xyäoæíèêè cïoêoí âeêy âocxèùaëècü êpacoòaìè,
pyccêèé íaöèoíaëüíûé xyäoæíèê, ÷yòü òoëüêo ïpèexaë òyäa, oòûcêaë òaêèx æe
áypëa-ê o â, òaêèx æe çaäaâëeííûx íeïocèëüíoé paáoòoé ëþäeé.
"Mû ïpèâûêëè äyìaòü, ÷òo èòaëüÿíöû íè÷eão íe äeëaþò, âocïeâaÿ dolce far
niente (cëaäocòíoe áeçäeëüe — Ê. ×.); oá yãíeòeíèè íapoäa â ýòèx còpaíax
ÿêoáû è ïoìèíy íeò... — ïècaë Peïèí Kpaìcêoìy â 1873 ãoäy. — ×eòûpe
÷eëoâeêa íecyò ãpoìaäíyþ
21
áo÷êy âèía, ïepeòÿíyâ ee êaêèìè-òo oòpeïêaìè; æapa, ía ãopy, ïoò â òpè
py÷üÿ; íaì còpaøío ãëÿäeòü... (òo ecòü òe æe "Áypëaêè"! òa æe òeìa! — K.
?.), oäíaêo æe âce paâíoäyøíû, ïpoxoäÿò, íe oápaòèâ íè ìaëeéøeão âíèìaíèÿ.
Ïoãoíùèêè ocëoâ â Kacòeëÿìape... ïocïeâaþò áeãaòü, íapaâíe c ëoøaäüìè, öeëûe
äecÿòêè âepcò... coïpoâoæäaÿ ãocïoä, ïoæeëaâøèx cäeëaòü ïpoãyëêy âepxaìè...*
*.
Aêaäeìèÿ xyäoæecòâ ïocëaëa eão cþäa âocxèùaòücÿ "çaìe÷aòeëüíocòÿìè"
èòaëüÿícêoé æèâoïècè, èòaëüÿícêoé ïpèpoäû, ío íèêaêèe "çaìe÷aòeëüíocòè" íå
ìoãëè cêpûòü oò íeão:
Kaê òÿæeëo ëeæèò paáoòa
Ha êaæäoé coãíyòoé cïèíe.
Ýòo áûëo ãëaâíoe, ÷òo oí yâèäeë â òy ïopy â Èòaëèè: òaêèx æe áypëaêoâ,
êoòo-pûe òÿíyò òaêyþ æe ëÿìêy.
È â Beíe eìy paíüøe âceão ápocèëècü â ãëaça "áypëaêè".
"...â caìoì äeëe, — ïècaë oí Kpaìcêoìy, — ìû eäeì cþäa ècêaòü
èäeaëüíoão ïopÿäêa æèçíè, câoáoäû, ãpaæäaícòâa, è âäpyã — â Beíe, íaïpèìep,
oäèí òùeäyø-íûé ÷eëoâeê âeçeò ía òa÷êe ïyäoâ òpèäöaòü áaãaæy, âeçeò ÷epeç
âecü ãopoä (çíaeòe âeícêèe êoíöû!), oí yæe cíÿë cþpòyê, xoòÿ äoâoëüío
xoëoäío, pyêè eão äpoæaò, è âcÿ pyáaøêa ìoêpa, âoëocû ìoêpû, oí è øaïêy
cíÿë... ëoøaäè äopoãè" **.
Cëoâoì, Peïèí âcþäy íaxoäèë áypëaêoâ — è â Poccèè, è â Èòaëèè, è â
Aâcòpèè.
Bcþäy òÿæecòü ÷yæoé paáoòû oùyùaëècü èì òaê, áyäòo ýòa paáoòa ëeæèò ía
ïëe÷ax y íeão caìoão, áyäòo oí caì íeceò â ãopy ãpoìaäíyþ áo÷êy, áyäòo oí
caì, ça-ìeíÿÿ ëoøaäü, âeçeò â òa÷êe ÷epeç âcþ Beíy òpèäöaòèïyäoâûe ãpyçû, è
ýòa ïoâû-øeííaÿ çopêocòü ê òÿæecòu ÷yæoão ápeìeíu, ÷yæoão òpyäa cäeëaëa eão
ïoäëèííûì
Peïèíûì.
Oía-òo è äaëa eìy òeìy eão "Áypëaêoâ".
Ho oí èíoãäa íe çaìe÷aë â ceáe ýòoão êa÷ecòâa è yïpÿìo c÷èòaë ceáÿ âo
âëacòè
oäíoão ýcòeòèçìa.
 1916 ãoäy â ôeâpaëe ìû còoÿëè c íèì â Pyccêoì ìyçee ïepeä ápþëëoâcêoé
"Ïoìïeeé". Oí âëþáëeíío è còpacòío cìoòpeë ía íee, âocxèùaÿcü ee
áëècòaòeëüíoé òexíèêoé, a ïoòoì oòoøeë ê äâepÿì, oòâepíyëcÿ oò oácòyïèâøeé
eão òoëïû poòoçeeâ è çaïëaêaë, — çaïëaêaë oò âocxèùeíèÿ ècêyccòâoì
Ápþëëoâa. È, êoãäa ìû øëè èç ìyçeÿ, ãoâopèë, ÷òo â ècêyccòâe äëÿ íeão
ãëaâíoe — ïëacòèêa, o÷apoâaíèe áoëüøoão
ìacòepcòâa.
È ÿ âcïoìíèë, ÷òo ëeò ça ïÿòü äo ýòoão ìû âìecòe c íèì è xyäoæíèêoì
Ápoä-cêèì ocìaòpèâaëè ãeëücèíãôopcêèé ìyçeé "Aòeíeyì", è oí òo÷ío òaê æe
ïpocëeçèëcÿ ïepeä xoëcòoì Ýäeëüôeëüäa, èçoápaæaâøèì ãopüêo ïëa÷yùyþ
äepeâeícêyþ äeâyøêy.
Peïèí c íeæíocòüþ ãëÿäeë ía íee è cêaçaë òaêèì y÷acòëèâûì ãoëocoì,
êaêoão ÿ íe cëûxaë y íeão íè paíüøe, íè ïocëe:
* È. H. Ê p a ì c ê o é. Ïepeïècêa, ò. 2, còp. 255, ** Ò a ì æ e, còp.
255--256.
22
— Áeäíaÿ!
È ãëaça y íeão cäeëaëècü ìoêpûe.
È êoãäa ìû øëè èç ìyçeÿ, oí äoëão ãoâopèë íaì o òoì, ÷òo â ècêyccòâe
ãëaâíoe íå òexíèêa, íe ìacòepcòâo, a ÷eëoâe÷íocòü, ëþáoâü, cocòpaäaíèe.
È ïoìíþ, ÿ òoãäa æe ïoäyìaë, ÷òo Peïèí-xyäoæíèê ía÷èíaeòñÿ òaì, ãäe
êyëüò êpacoòû co÷eòaeòcÿ c ãopÿ÷èì y÷acòèeì â áopüáe ça coöèaëüíyþ ïpaâäy.
IV
Ha ïpeäûäyùèx còpaíèöax ìû ïoïûòaëècü pacêpûòü èäeéío-xyäoæecòâeííoeco-äepæaíèe êíèãè. Cêaæeì òeïepü íecêoëüêo cëoâ o cyäüáe ee ìíoão÷ècëeííûx
òeêcòoâ è o peäaêòopcêoé paáoòe íaä íèìè.
Paáoòa áûëa íeëeãêa, èáo, âocxèùaÿcü ïècaòeëücêèì äapoâaíèeì Peïèía,
íeëüçÿ â òo æe âpeìÿ íe âèäeòü, ÷òo ýòo äapoâaíèe äèëeòaíòa. Â êa÷ecòâe
ïècaòeëÿ oí íe oáëaäaë òeìè ïpoôeccèoíaëüíûìè íaâûêaìè, êoòopûe, êaê
æèâoïèceö, oí ïpèoápeë eùe â þíocòè. Ïoòoìy-òo ía caìûx âäoxíoâeííûx
còpaíèöax âäpyã ïoÿâëÿëècü y íeão êaêèe-òo ÿìû, ïpoâaëû, è ïo êaêoé-òo
íeïoíÿòíoé ïpè÷èíe ýòoò caìoáûòíûé còèëècò, ìacòep è çíaòoê ÿçûêa âäpyã
òepÿë câoþ oáû÷íyþ âëacòü íaä ãpaììaòèêoé, è ïoëy÷aëcÿ òaêoé cèíòaêcè÷ecêèé
xaoc, êaêoão íe âcòpeòèøü è y áecòaëaííoão aâòopa. Heëüçÿ áûëo íe yäèâëÿòücÿ
òoìy, ÷òo ëèòepaòypíûé cèëa÷, êoòopûé â äeëe âûpaæeíèÿ câoèx ÷yâcòâ è ìûcëeé
òaê ëeãêo ïpeoäoëeâaeò ãpoìaäíûe òpyäíocòè, âäpyã còaíoâèòcÿ íeìoùeí òaì,
ãäe, êaçaëocü áû, íeò íèêaêèx çaòpyäíeíèé. Meæäy òeì èìeíío ìeëêèe
ïoãpeøíocòè eão ïècaòeëücêoé òexíèêè, ïpè âceé câoeé íeçía-÷èòeëüíocòè,
ápocaëècü â ãëaça paíüøe âceão è äaâaëè âoçìoæíocòü ãaçeòío-æyp-íaëüíûì
ïèãìeÿì áecïapäoíío ãëyìèòücÿ íaä eão ëèòepaòypíûìè âûcòyïëeíèÿìè.
Ïoãpeøíocòè eão còèëÿ áûëè äeécòâèòeëüío ìeëêè, ío oíè íaápacûâaëè
íexo-poøyþ òeíü ía âecü òeêcò. Boò íaèáoëee òèïè÷íûe:
"Ceé ápuëëuaíò áûë âoècòèíy nepëoì". — "Boçìyùeíèe ía ÷yæèe ãpexè*. —
"Îí êuâaë pyêoé". — "Boäa ucnapÿeòcÿ napoì". — "Îí oáoæaë opãaíuçì äo
caìoé ãëyáèíû eão ìexaíuçìa". — "0í áûë cïpaâeäëèâ â ïpèãoâopax äeë äaæe
âpaãoâ" — "Ïpè òoé æeëaííocòu "cáèâaþùèx áaéäuêu" oáûâaòeëeé..." —
"Caìoeäû... è ïpo÷èe ïpeäìeòû..." — "Hyæíû ïpocòpaícòâa... äëÿ ïpocòopa..."
è ò. ä., è ò. ä., è ò. ä.
ß äoëão íe peøaëcÿ yêaçûâaòü Peïèíy ía ïoäoáíûe ìeëêèe ëÿïcycû. Ho,
ïpo÷òÿ eão còaòüþ, ïocâÿùeííyþ ïeéçaæècòy A. A. Kèceëeây, ïoìíèòcÿ,
ocìeëèëcÿ âûcêa-çaòücÿ ïpoòèâ èìeþùeãocÿ â ýòoé còaòüe oáopoòa: "Èìeía,
cäeëaâøue áû ÷ecòü ëþ-áoìy eâpoïeécêoìy ïpoôeccopy*. Pyccêèe ïpè÷acòèÿ,
íacòaèâaë ÿ, íe äoïycêaþò cocëaãaòeëüíûx ôopì. Ïo-pyccêè íèêoãäa íe ãoâopÿò:
"èäyùèé áû", "ïocòapeâøèé áû", "cìeÿâøèécÿ áû".
Èëüÿ Eôèìoâè÷ áëaãoäapèë ìeíÿ ça ýòo íexèòpoe çaìe÷aíèe òaê, cëoâío â
íeì çaêëþ÷aëacü ïpeìyäpocòü. ß cêoíôyçèëcÿ, ío ïoòoì, ïooùpeííûé eão
cíècxoäèòeëü-íîcòüþ, còaë äoáèâaòücÿ y íeão paçpeøeíèÿ èçìeíèòü â äpyãèx eão
còaòüÿx oáopoòû: "ïëoäoòâopíûe ïëîäû". "ïpèëeæaíèe ê òpyäy", "çaïëaêaííûe
cëeçaìè ãëaça* è òoìy
23
ïoäoáíûe ìeëo÷è. Ïoòoì ìû oápaòèëècü ê eão còaòüe o Maêcèìoâe, ãäe áûëa
òaêaÿ òÿæeëoâecíaÿ ôpaça, ycíaùeííaÿ öeëoé cepèeé "êaê", cëeäyþùèx oäío ça
äpyãèì:
"...êaê â ëèòepaòype — oò ëèòepaòypíocòè äo cêyêè äoëæeí oäoëeòü êàê
ïoäâèæ-íèê (êaê oäoëeâaë ýòo A. A. Èâaíoâ â Pèìe 27 ëeò)" *.
Míoþ áûëa ïpeäëoæeía äpyãaÿ êoícòpyêöèÿ ôpaçû, êoòopaÿ è çaìeíèëa ïpeæ-
íèé òeêcò.
Ïocëe ýòoão ÿ ocìeëeë. ß âçÿë eão eäèícòâeííyþ êíèãy "Bocïoìèíaíèÿ,
còaòüè è ïècüìa èç-ça ãpaíèöû È. E. Peïèía" (CÏá., 1901) è còaë ïpeäëaãaòü
eìy äecÿòêè ïoïpaâoê. Bìecòo "ïpèeçæaëè äëÿ ìaòepèaëoâ" — "ïpèeçæaëè ça
ìaòepèaëaìè". Bìecòo "ïpoòecò ÿçû÷ecêèì èäeaëaì" — "ïpoòecò ïpoòèâ
ÿçû÷ecêèx èäeaëoâ". Bìe-còo "ïpoôeccop çaápaêoâaë eìy íeïocpeäcòâeííoe
âooápaæeíèe cöeíû" — "ïpoôec-cop çaápaêoâaë eão cöeíy, coçäaííyþ
íeïocpeäcòâeííûì âooápaæeíèeì" è ò. ä.
Hyæío ëè ãoâopèòü, ÷òo âcÿêyþ, äaæe caìyþ opäèíapíyþ ïoïpaâêy oí
âocïpè-íèìaë c òaêèì øyìíûì paäyøèeì, cëoâío ÿ y íeão ía ãëaçax coâepøaë
êaêoé-òo íecëûxaííûé yìcòâeííûé ïoäâèã.
Taêèì oápaçoì, ÿ íeçaìeòío äëÿ ceáÿ caìoão còaë peäaêòopoì eão
co÷èíeíèé. ×eì áoëüøe ÿ ÷èòaë è ïepe÷èòûâaë èx, òeì áoëüøe íaxoäèë â íèx
äocòoèícòâ. È òeì cèëüíee xoòeëocü ìíe ocâoáoäèòü èx oò ìeëêèx èçúÿíoâ,
ìeøaþùèx íeècêy-øeííûì ÷èòaòeëÿì oöeíèòü â ïoëíoé ìepe âcþ cèëy eão
äapoâaíèÿ.
Paíüøe âceão ÿ c÷eë câoèì peäaêòopcêèì äoëãoì ècïpaâèòü êoe-êaêèe
íeâepíûe äaòû, èìeía è ôaìèëèè.
Haïpèìep, ía còpaíèöe 171 câoèx "Bocïoìèíaíèé" Peïèí èç-ça cëy÷aéíoão
çaòìe-íèÿ ïaìÿòè íaçûâaeò öapÿ Aëeêceÿ Mèxaéëoâè÷a öapeì Mèxaèëoì
Ôeäopoâè÷eì, òo ecòü cìeøèâaeò cûía c oòöoì. A ía còpaíèöe 53 oí ïèøeò,
áyäòo ìoëoäûe xy-äoæíèêè ÷èòaëè çaïoeì "íoâûe òpecêy÷èe còaòüè" — "Kèceéíyþ
áapûøíþ" Í. Â. Øeëãyíoâa è "Paçpyøeíèe ýcòeòèêè" M. A. Aíòoíoâè÷a, ìeæäy òeì
oáe còaòüè ïpèíaäëeæaò Ä. È. Ïècapeây. Bòopaÿ èç íèx yæe ïoòoìy íe ìoãëa
ïpèíaäëeæaòü Aíòoíoâè÷y, ÷òo èìeíío â íeé Aíòoíoâè÷ øeëüìyeòcÿ êaê ãëyïeö è
íeâeæäa.
Ha còpaíèöe 219 cêaçaío, áyäòo çíaìeíèòûé "áyíò òpèíaäöaòè" ïpoèçoøeë â
1861 ãoäy, òo ecòü ça äâa ãoäa äo câoeé ïoäëèííoé äaòû.
Ha oáëoæêe êíèãè íaïe÷aòaío: "Ïoä peäaêöèeé Í. Á. Ceâepoâoé*. To æe
ïoâòo-peío è ía çaãëaâíoì ëècòe. Ho Í. Â. Ceâepoâa äaæe ïoïûòêè íe cäeëaëa
ïpopeäaêòè-
poâaòü êíèãy **.
ß yæe íe ãoâopþ o òoì, ÷òo ía ïepâoé còpaíèöe è ía äâyx-òpex
ïocëeäyþùèx ôèãypèpyeò ãopoä Ocòpoãopcê, êaêoão â Poccèè íèêoãäa íe áûâaëo,
a ía còpaíèöe 10 Mapoêêo ïpeoápaçèëocü â Tyíèc.
Ha còpaíèöe 170 Peïèí yïoìèíaeò o òoì, ÷òo â 1871 ãoäy oí âèäeë y
xyäoæíèêa
* "Ãoëoc ìèíyâøeão", 1913, JV° 4.
** Áûëo áû äèêo âèíèòü ee â ýòoì: câeòcêaÿ æeíùèía, oía íe áûëa
ïoäãoòoâ-ëeía câoèì âocïèòaíèeì ê poëè peäaêòopa è, ïo ee coácòâeííoìy
ïpèçíaíèþ, o÷eíü cìyòío ïpeäcòaâëÿëa ceáe, â ÷eì ýòa poëü çaêëþ÷aëacü.
24
Ãe ía còoëe íoâûe êíèæêè ãpeìeâøèx â òy ïopy æypíaëoâ, â òoì ÷ècëe è
"Coâpe-ìeííèê" Heêpacoâa. Meæäy òeì "Coâpeìeííèê" ça ïÿòü ëeò äo òoão áûë
çaêpûò ïo pacïopÿæeíèþ âëacòeé, è âèäeòü eão íoâyþ êíèæêy â ceìèäecÿòûx
ãoäax áûëo, êo-íe÷ío, íeìûcëèìo.
He âce ýòè ïpoìaxè áûëè ïoäìe÷eíû ìíoþ ïocëe ïepâoão ïpo÷òeíèÿ êíèãè.
Ëèøü ïoçäíee ÿ yçíaë, íaïpèìep, ÷òo xyäoæíèê, íocÿùèé y Peïèía èìÿ
øèëëe-poâcêoão paçáoéíèêa Kapëa Moopa, ecòü ía caìoì äeëe Kapë Maðð (còp.
125) è ÷òo "poêoêo", o êoòopoì ãoâopèòcÿ ía còpaíèöe 131, ecòü ía ñaìoì äeëe
"áapoêêo".
Ïpeäëoæeííûe ìíoþ ïoïpaâêè (êoòopûe, â cyùíocòè, íe òpeáoâaëè íèêaêoé
ýpyäèöèè) âíyøèëè Èëüe Eôèìoâè÷y o÷eíü ëecòíoe äëÿ ìeíÿ ìíeíèe o ìoèx
peäaê-òopcêèx òaëaíòax. Oí ãpoìêo pacxâaëèâaë ìoþ ìíèìyþ "çopêocòü è
âúeäëèâocòü* è ïo câoeìy oáû÷aþ íaäeëÿë ìeíÿ òaêèìè äocòoèícòâaìè, êaêèx, ïo
coâecòè, y ìeíÿ íèêoãäa íe áûâaëo. Â òe ãoäû ÿ áûë íoâè÷oê, eùe íe
ècêyøeííûé â íay÷íûx ìeòoäax paäaêòèpoâaíèÿ êëaccè÷ecêèx òeêcòoâ è
ïoëaãaâøèécÿ ãëaâíûì oápaçoì ía cëeïoé ëèòepaòypíûé èícòèíêò, êoòopûé
çoâeòcÿ ÷yòüeì. Â cyùíocòè y ìeíÿ ïo÷òè íe áûëo äpyãoão ïpaâa peäaêòèpoâaòü
ïpoèçâeäeíèÿ Peïèía, êpoìe ãopÿ÷eé ëþáâè ê eão íe-äooöeíeííoìy ëèòepaòypíoìy
òâop÷ecòây. Ho ÷yòüe ïoäcêaçaëo ìíe ïpaâèëüíûé ïyòü: ycòpaíÿòü íyæío ëèøü
íaèáoëee ÿâíûe è íecoìíeííûe ëÿïcycû, íe çaáûâaÿ, ÷òo xoòÿ Peïèíy ïopoé
cëy÷aeòcÿ áûòü íèæe ãpaììaòèêè, çaòo ÷acòo oí áûâaeò, òaê cêaçaòü, âûøe ee.
Ïoýòoìy âcÿêyþ eão êoëopèòíyþ ôpaçy, äpaãoöeííyþ câoeé ýêcïpeccèâíocòüþ, ÿ
câÿòo coxpaíÿë â eão òeêcòe, xoòÿ áû oía è íapyøaëa ïpèâû÷-íûe íopìû
øaáëoííoão ëèòepaòypíoão cëoãa. Boò oäèí èç òûcÿ÷è ïpèìepoâ òoé
"øe-poxoâaòocòè" eão ëèòepaòypíoão còèëÿ, êoòopyþ ÿ ocòaâëÿë áeç èçìeíeíèÿ,
öeíÿ ee áoëüøyþ âûpaçèòeëüíocòü: "Îí äaâío yæe aëêoãoëèê ýòèx xoëoäíûx
ýêçepöècoâ... Poäèía èpoíè÷ecêè íeìa ía eão äoëãoëeòíèe yxèùpeíèÿ" è ò. ä.
Èçìeíÿë æe ÿ ëèøü òe âûpaæeíèÿ, ãäe èçìeía ýòèì íopìaì íe òoëüêo íe cëyæèëa
ycèëeíèþ ýêcïpeccèè, a, íaïpoòèâ, cèëüío ocëaáëÿëa ee. Áûâaëè cëy÷aè, êoãäa
Èëüÿ Eôèìoâè÷, íaïècaâ cãopÿ÷a êaêèe-íèáyäü íeâíÿòíûe còpoêè, caì ÷epeç
íeêoòopoe âpeìÿ còaíoâèëcÿ ïe-peä íèìè â òyïèê è yæe íe ìoã oáúÿcíèòü èx
çía÷eíèe. Taê áûëo c âûøeïpèâeäeííoé còpoêoé o "æeëaííocòè "cáèâaþùèx
áaéäèêè" oáûâaòeëeé", ía êoòopyþ ÿ íaòoëê-íyëcÿ â oäíoé èç eão ãaçeòíûx
còaòeé. Taì ìeíÿ cìyòèëa òaêaÿ íeäocòyïíaÿ ìoeìy ïoíèìaíèþ ôpaça:
"Paçâepíèòe "Boéíy è ìèp" Ë. Í. Toëcòoão, ía÷íèòe ÷èòaòü ýòy âeëèêyþ êíèãy
æèçíè, êoòopyþ íaïècaë pyccêèé ÷eëoâeê, è âû íeâoëüío cêoíôyçu-òecú, êoãäa
xoòü ía ìèíyòy çaäyìaeòecü cepüeçío, ÷òo ìoæeò cäeëaòü ècêyccòâo câoè-ìè
cpeäcòâaìè".
ß oápaòèëcÿ ê Èëüe Eôèìoâè÷y ça oáúÿcíeíèÿìè: ÷òo ýòo ça "câoè cpeäcòâa
ècêyccòâa", o êoòopûx oí ïpeäëaãaeò çaäyìaòücÿ oòopâaííûì oò íapoäa ýcòeòaì.
Èëüÿ Eôèìoâè÷ äoëão â÷èòûâaëcÿ â íeÿcíûe còpoêè, è, êoãäa ÿ âûcêaçaë
ïpeäïo-ëoæeíèe, ÷òo, cyäÿ ïo êoíòeêcòy, â íèx oí ïpocëaâëÿeò íaöèoíaëüíyþ
ïo÷ây, ía êoòopoé âoçíèêëa ãpaíäèoçíaÿ ýïoïeÿ Toëcòoão, oáùèìè ycèëèÿìè áûëa
cêoícòpyè-poâaía òaêaÿ êoíöoâêa:
"...è âû íeâoëüío cêoíôyçèòecü ïepeä âeëè÷èeì ècêyccòâa, âoïëoùaþùeão
pyc-cêyþ ïpaâäy".
25
ß íe âäaâaëcÿ áû âo âce ýòè ìeëo÷è, ecëè áû íe c÷èòaë câoèì äoëãoì äaòü
÷èòaòeëþ xoòÿ áû êpaòêèé oò÷eò o òex ïpèíöèïax, ía ocíoâe êoòopûx ÿ
peäaêòè-poâaë ëèòepaòypíûe ïpoèçâeäeíèÿ Peïèía.
Ýòèx ïpoèçâeäeíèé â òe âpeìeía áûëo ìaëo, Meæäy òeì èx ìoãëo áû áûòü â
äe-cÿòü paç áoëüøe. Mû, áëèçêèe ëþäè, xopoøo çíaëè ýòo, òaê êaê â òe÷eíèe
oceíè è âceé çèìû 1912--1913 ãoäa Èëüÿ Eôèìoâè÷ êaæäoe âocêpeceíüe
paccêaçûâaë íaì (ìíe è ìoeé ceìüe) ìíoãèe ýïèçoäû èç câoeé áèoãpaôèè, ïocëe
÷eão ìû âcÿêèé paç íeoòcòyïío ïpocèëè eão, ÷òoáû oí çaïècaë câoé paccêaç è
oòäaë eão cêopee â ïe÷aòü. Paccêaçû áûëè ïpeâocxoäíûe: ïo câoeìy coäepæaíèþ,
ïo æèâocòè, äèíaìèçìy, ëèòe-paòypíoìy áëecêy oíè áûëè íècêoëüêo íe íèæe eão
còaòüè o Kpaìcêoì, êoòopaÿ âûçûâaëa òaêoe æapêoe âocxèùeíèe Còacoâa.
— È êoìy ýòo èíòepecío! È êaêoé ÿ ïècaòeëü! — âoçpaæaë Èëüÿ Eôèìoâè÷.
Ho êaê paç â ýòo âpeìÿ, íaêaíyíe ïpaçäíoâaíèÿ eão 70-ëeòíeão þáèëeÿ,
òoâa-pèùecòâo A. Ô. Mapêc, âcêope cëèâøeeoÿ c òoâapèùecòâoì È. Ä. Cûòèía,
çaÿâèëo eìy o câoeì íaìepeíèè ïepeèçäaòü eão còapyþ êíèæêy â íecêoëüêo
pacøèpeííoì âèäe. Ïoìoãaòü eìy â ee cocòaâëeíèè áûëo ïopy÷eío ìíe. Ïepe÷èòaâ
ee âíoâü, ÿ c áoëüøèì oãop÷eíèeì yâèäeë, ÷òo â íeé íeò caìûx âaæíûx còpaíèö:
íeò aâòoáèoãpa-ôèè xyäoæíèêa, íeò íè cëoâa o òoì, êaêèì oápaçoì â ìaëü÷èêe
Peïèíe âïepâûe ïpoáyäèëocü âëe÷eíèe ê ècêyccòây, ïoä êaêèì âëèÿíèeì, â êaêoé
oácòaíoâêe oí oáy÷aëcÿ câoeìy ìacòepcòây â ïpoâèíöèè è â Ïeòepáypãcêoé
Aêaäeìèè xyäoæecòâ è êaê íaïècaë êapòèíû, äaâøèe eìy âcepoccèécêyþ cëaây.
Hyæío áûëo çaïoëíèòü ýòoò íeäoïycòèìûé ïpoáeë. Coãëacío ïepâoía÷aëüíoìy
ïëaíy Èëüÿ Eôèìoâè÷ äoëæeí áûë íaïècaòü pÿä oáøèpíûx còaòeé o Bepeùaãèíe,
Còacoâe, Cypèêoâe, Bèêòope Bacíeöoâe, Aéâaçoâcêoì, Ïoëeíoâe, Øèøêèíe,
Cepoâe, a òaêæe — è ýòo paíüøe âceão! — o òoì, êaê coçäaâaë oí êapòèíû
"Áypëaêè ía Boëãe", "He æäaëè", "Apecò ïpoïaãaíäècòa*, "Kpecòíûé xoä",
"3aïopoæöû". Bce ýòè òeìû áûëè äeòaëüío paçpaáoòaíû èì â eão èçycòíûx
paccêaçax, è eìy ocòaâaëocü çaíecòè câoè ãoòoâûe paccêaçû ía áyìaãy.
Ho, yâû, èç òoão, ÷òo áûëo íaìe÷eío íaìè, oí ycïeë íaïècaòü o÷eíü
íeìíoãoe. Áoëüøèícòâo còaòeé òaê è ocòaëècü íeíaïècaííûìè. Ëeòoì 1914 ãoäa â
Øâeéöapèè yìepëa eão æeía H. Á. Hopäìaí-Ceâepoâa, è oí òoò÷ac æe yexaë ça
ãpaíèöy. Bcêope ïocëe òoão, êaê oí âoçâpaòèëcÿ â "Ïeíaòû", ía÷aëacü ïepâaÿ
èìïepèaëècòè÷ecêaÿ âoéía, è eão ïècaòeëücêèe ïëaíû íapyøèëècü,
Bïpo÷eì, íeêoòopoe âpeìÿ ïocëe ía÷aëa âoéíû paáoòa íaä èçäaíèeì êíèãè
ïpoäoëæaëacü, Ïoëüçyÿcü paçpeøeíèeì Peïèía, ÿ âûápaë èç eão còapûx aëüáoìoâ
â êa÷ecòâe èëëþcòpaöèé äëÿ êíèãè 87 íeèçäaííûx pècyíêoâ, è èçäaòeëücòâo
âoñïpo-èçâeëo èx ía cooòâeòcòâyþùèx còpaíèöax "Äaëeêoão áëèçêoão".
Çaìe÷aòeëüío, ÷òo ïopoé êaêoé-íèáyäü íaéäeííûé íaìè pècyíoê âeë eão ê
ía-ïècaíèþ öeëoé còaòüè. Kòo-òo â oäíoì paííeì aëüáoìe ÿ yâèäeë êapaíäaøíûé
íaápocoê, èçoápaæaâøèé cìepòeëüío èçìoæäeííoe, çaìy÷eííoe, oìepòâeëoe ëèöo
÷e-ëoâeêa, êoòopûé áûë yæe ïo òy còopoíy æèçíè, íeäocòyïeí íè íaäeæäe, íè
ãopþ; ÿ cïpocèë y Peïèía, êòo ýòo, è îí oòâeòèë; "Kapaêoçoâ" — è paccêaçaë,
÷òo oí âèäeë Kapaêoçoâa â òoò caìûé äeíü, êoãäa eão, ïpèãoâopeííoão ê
cìepòè, âeçëè ÷epeç âecü
26
ãopoä ía âèceëèöy. Ýòoò oäèí pècyíoê âûçâaë y xyäoæíèêa òaê ìíoão
âocïoìèía-íèé o òeppope 1866 ãoäa, ÷òo oí ïo ìoeé ïpocüáe òoãäa æe íaïècaë
öeëûé o÷epê, ïîcâÿùeííûé êaçíè Kapaêoçoâa.
Cëy÷èëocü íaì òaêæe cpeäè eão aëüáoìoâ íaéòè íeáoëüøyþ òeòpaäêy, ãäe
áûëè äeòcêèe pècyíêè Cepîâa, oòíocÿùèecÿ ê òeì âpeìeíaì, êoãäa Peïèí áûë
y÷èòeëeì Cepoâa, è ýòo âûçâaëo y íeão còoëüêo âocïoìèíaíèé o ëþáèìoì
"Aíòoíe" *, ÷òo oí â íecêoëüêo äíeé íaïècaë o íeì áoëüøyþ còaòüþ.
Äëÿ ùåäpocòè peïèícêèx ÷yâcòâ xapaêòepío ëecòíoe ìíe, ío coâepøeíío
íe-âepíoe eão yòâepæäeíèe, áyäòo âcÿ ýòa êíèãa íaïècaía íaìè oáoèìè.
"Bcÿ êíèãa, êaêaÿ ecòü, âcÿ âaìè âçìypoâaía, — ïècaë oí ìíe íeçaäoëão
äo cìepòè. — Bû áûëè caìoé æèâoòâopÿùeé ïpè÷èíoé ee paçâèòèÿ*.
Ýòo, êoíe÷ío, íe òaê, ïoòoìy ÷òo, âo-ïepâûx, ìíoãèe còaòüè, íaïpèìep o
Ãe, o Kpaìcêoì, áûëè íaïècaíû èì eùe äo çíaêoìcòâa co ìíoé, a, âo-âòopûx,
âcÿ ìoÿ peäaêöèoííaÿ paáoòa íaä ýòoé êíèãoé cocòoÿëa, êaê yæe cêaçaío, ëèøü
â còèëècòè-÷ecêoé ïpaâêe, â ïpoâepêe íeêoòopûx ôaêòoâ è äaò, â cocòaâëeíèè
íeáoëüøoão ÷ècëa ïpèìe÷aíèé, â cíoøeíèÿx c òèïoãpaôèeé è â ïoäáope
èëëþcòpaöèé ê oòäeëüíûì
còaòüÿì.
Çaãëaâèe êíèãè â ïpoöåcce paáoòû èçìeíÿëocü íe paç. Bía÷aëe oía áûëa
íaçâaía aâòopoì "Èç âocïoìèíaíèé xyäoæíèêa", ïoòoì — ïpocòo "Èç
âocïoìèíaíèé", ïo-òoì — "Moè âocòopãè", ïoòoì (28 ÿíâapÿ 1915 ãoäa) oí
ïpècëaë ìíe êpaòêyþ ça-
ïècêy:
"ß ïpèäyìaë òaêoe çaãëaâèe íaøeé êíèãè: È. E. Peïèí. "Aâòoãpaôèÿ".
Ça ýòo çaãëaâèe oí äepæaëcÿ yïopío è äoëão, ío ïoòoì áûëo ïpèäyìaío
äpy-ãoe — "Áëèçêoe äaëeêoe", êoòopoe ê êoíöy âepcòêè ïpeâpaòèëocü â
"Äaëeêoe áëèç-
êoe".
Koãäa â ía÷aëe 1917 ãoäa âûÿcíèëocü, ÷òo èç-ça òèïoãpaôcêoé paçpyxè íe
ìoæeò áûòü è pe÷è o íaïe÷aòaíèè peïèícêoé êíèãè, ìíe â òèïoãpaôèè
òoâapèùecòâa A. Ô. Mapêc âûäaëè ee ïocëeäíèé ìaêeò c oêoí÷aòeëüío
ècïpaâëeííûì òeêcòoì, yòâepæäeííûì coácòâeííopy÷íoé ïoäïècüþ Peïèía.
Ýòo áûë äpaãoöeííûé yíèêyì, òaê êaê âce äpyãèe ìaêeòû, èçãoòoâëeííûe
paíü-øe, íe ïpeäcòaâëÿëè coáoé aâòopèçoâaííoé peäaêöèè òeêcòa.
Óäpy÷eííûé òeì, ÷òo ýòa êíèãa íe äoøëa äo ÷èòaòeëücêèx ìacc, ÿ cäeëaë
íe-cêoëüêo áeçycïeøíûx ïoïûòoê íaéòè äëÿ íee èçäaòeëÿ, ío ëèøü â 1922 ãoäy
ìíe yäaëocü íaïe÷aòaòü â èçäaòeëücòâe "Coëíöe", â êa÷ecòâe oòäeëüíoão
âûïycêa, eäèí-còâeííûé oòpûâoê èç êíèãè — còaòüþ "Áypëaêè ía Boëãe", â
êoëè÷ecòâe 2000 ýêçeì-ïëÿpoâ, c íeèçäaííûìè èëëþcòpaöèÿìè, ïpè÷eì
ïpeäïoëaãaëocü, ÷òo èçäaòeëücòâo "Coëíöe" â áëèæaéøee âpeìÿ íaïe÷aòaeò
òaêèìè æe âûïycêaìè âcþ êíèãy "Äaëe-êoe áëèçêoe".
Ïoëy÷èâ aâòopcêèe ýêçeìïëÿpû "Áypëaêoâ ía Boëãe", Peïèí ïècaë ìíe â
oáøèp-íoì ïècüìe oò 6 ÿíâapÿ 1922 ãoäa:
 ceìeéíoì è äpyæecêoì êpyãy xyäoæíèêa Â. A. Cepoâa íaçûâaëè Aíòoíoì.
27
"Kaêoé íeáûâaëûé â ìoeé æèçíè ïpaçäíèê äeëaeòe Bû ìíe! Kaêoe òopæecòâo?
Kaêaÿ paäocòü còapè÷êy, cêpoìío äoæèâaþùeìy câoè äíè ía ÷yæáèíe! Áëaãoäapþ,
áëaãoäapþ áecêoíe÷ío!.. Æäy c íeòepïeíèeì câoeé êíèæêè (òo ecòü ocòaëüíûx ee
âûïycêoâ — Ê. ×.), yæe çäecü ee æäyò äpyçüÿ è c paäocòüþ ápocaþòcÿ ía
oòpûâo÷êè>>.
Ho èçäaòeëücòâo "Coëíöe" ïpeêpaòèëo câoe cyùecòâoâaíèe ía ïepâoì æe
âûïyc-êe, a êoãäa â 1924 ãoäy ÿ ïpeäëoæèë ëeíèíãpaäcêoìy Ãocèçäaòy
íaïe÷aòaòü êíèãy öeëèêoì è ocòaâèë oäíoìy èç peäaêòopoâ äëÿ oçíaêoìëeíèÿ
câoé eäèícòâeííûé ìa-êeò ýòoé êíèãè, ÷epeç íecêoëüêo äíeé oáíapyæèëocü, ÷òo
âo âpeìÿ ïpoècøeäøeão òoãäa íaâoäíeíèÿ êíèãa yòepÿía.
Ýòo áûëo áoëüøèì íec÷acòüeì, òaê êaê ía pyêax y ìeíÿ ocòaëcÿ ëèøü âopox
íeècïpaâëeííûx ãpaíoê, äa òpè èëè ÷eòûpe ïepâoía÷aëüíûx ìaêeòa, äa íecêoëüêo
paçpoçíeííûx peïèícêèx pyêoïèceé.
Kíèãa ïoÿâèëacü â ïe÷aòè ëèøü â 1937 ãoäy, yæe ïocëe cìepòè Peïèía. È
íeëüçÿ coìíeâaòücÿ, ÷òo íeäaëeêo òo âpeìÿ, êoãäa òeìa íacòoÿùeé còaòüè yæe
íèêoìy íe ïoêaæeòcÿ còpaííoé: Peïèí-ïècaòeëü çaéìeò ïoäoáaþùee eìy ïo÷eòíoe
ìecòo â pyccêoé ëèòepaòype, è cpeäè êpèòèêoâ yæe íe íaéäeòcÿ áeçyìöeâ,
êoòopûe cêaçaëè áû (êaê oíè ãoâopèëè íe paç), áyäòo ëèòepaòypíûe
ïpoèçâeäeíèÿ Peïèía yíèæaþò è áec÷ecòÿò eão êaê xyäoæíèêa. Teïepü
ìaëo-ïoìaëy còaíoâèòcÿ oáùeïpèçíaííoé ècòèíoé, ÷òo y Peïèía áûëo äâa
äapoâaíèÿ è oäío — ïo câoèì áoãaòûì âoçìoæío-còÿì — áûëo íe íèæe äpyãoão.
Kopíeé ×yêoâcêué.
BÏE×ATËEHÈß ÄETCTBA
1844 — 1854I
OÁÚEÇÄ ÄÈKÈX ËOØAÄÅÉ. — KAËMÛKB yêpaèícêoì âoeííoì ïoceëeíèè, â ãopoäe ×yãyeâe, â ïpèãopoäíoé cëoáoäe
Ocèíoâêe, ía yëèöe Kaëìûöêoé, íaø äoì c÷èòaëcÿ áoãaòûì. Õëeáoïaøecòâoì
Peïèíû íe çaíèìaëècü, a cocòoÿëè ía ïoëoæeíèè òopãoâ-öeâ è ïpoìûøëeííèêoâ. Ó
íac áûë ïocòoÿëûé äâop.
Äoìoì ïpaâèëa áaáyøêa. Øèpoêo çaìoòaííaÿ ÷epíûì ïëaòêoì, èç-ïoä
êoòopoão âèäeí áûë òoëüêo áëeäíûé êpyïíûé íîñ, oía c paííeão yòpa yæe
âop÷aëa è ápaíèëacü c paáoòíèêaìè è paáoòíèöaìè, ïepeâopa÷èâaÿ êaäêè è
ãpoìaäíûe ÷yãyíû, ïpoâeòpèâaâøèecÿ ía äâope.
Kpyãoì áoëüøoão câeòëoão äâopa ãpoìoçäèëècü capaè, çacòaâëeííûe
ëoøaäüìè è òeëeãaìè çaeçæeão ëþäa. Ïoâcþäy còoÿëà ãpÿçü, êopè÷íeâûe ëyæè è
êy÷è íaâoça.
Äíeì øèpoêèe âîpoòa ía Kaëìûöêyþ yëèöy ocòaâaëècü oòêpûòûìè è ÷epeç íèx
ïoìèíyòío âúeçæaëè è âûeçæaëè ÷yæèe, ïpoeçæèe ëþäè. Còaíoâèëècü êaê ïoïaëo
ía äâope èëè â capaÿx è xoçÿéíè÷aëè y câoèx òeëeã: ïoäïèpaëè èx äyãaìè,
cíèìaëè è ïoäìaçûâaëè äeãòeì êoëeca ÷ep-íûìè êâa÷aìè * èç ìaçíèö. Ëoøaäè c
ãpyáoé äepçocòüþ òacêaëè èç
* K â a ÷ — êècòü äëÿ cìàçêè êoëåc (yêp.). .
31
peïòyxoâ * ceío, áoëüøaÿ ÷acòü eão ïaäaëa èì ïoä íoãè, â íaâoç,
çaòaïòû-âaëacü.
Oòeö ìoé, áèëeòíûé coëäaò, c äÿäeé Èâaíeé çaíèìaëècü òopãoâëeé ëoøaäüìè
è â xoçÿécòâo íe ìeøaëècü.
Kaæäyþ âecíy oíè oòïpaâëÿëècü â "Äoíùèíy" è ïpèâoäèëè oòòyäa òaáyí
äèêèx ëoøaäeé.
Ha ìecòe, â còeïÿx, y áoãaòûx äoícêèx êaçaêoâ-aòaìaíoâ, ëoøaäè
ïëo-äèëècü êpyãëûé ãoä ía ïoäíoæíoì êopìy è ïoòoìy còoèëè äeøeâo (òpè-ïÿòü
pyáëeé ça ãoëoây), ío ïpèãíaòü èç-ça òpexcoò âepcò âepxoì è oáúeç-äèòü äèêyþ
ëoøaäü cocòaâëÿëo cepüeçíoe è òpyäíoe äeëo. Oòeö ãoâopèë:
— Tyò áeç ïoìoùè êaëìûêoâ íè÷eão íe âûéäeò, oäío íec÷acòüe!
Äÿäÿ Èâaíÿ, âe÷ío ía êoíe, â øaïêe-êy÷ìe (ïaïaxe), áûë ÷epeí, êaê
÷epêec, è eçäèë íe xyæe èx, ío êaëìûêaì yäèâëÿëcÿ è oí. Kaëìûê c ëo-øaäüþ —
oäía äyøa. Oïpoìeòüþ ápocèâøècü ía ëoøaäü, âäpyã oí ãèêíeò ía òaáyí òaê
çû÷ío, ÷òo y ëoøaäeé yøêè ía ìaêyøêe è oíè c äpoæúþ çaìpyò, æäyò eão âçìaxa
íaãaéêoé, â êoíöe êoòopoé â peìíe âøèòa ïyëÿ. Oäíèì yäapoì òaêoé íaãaéêè
ìoæío yáèòü ÷eëoâeêa.
Ó íac ía Pycè øèpoêè còoëáoâûe äopoãè, ecòü ãäe òaáyíy ïacòècü ía
äapoâoé òpaâe è oòäoxíyòü âcþ ío÷ü. Ho áoæe yïacè çacíyòü ïoãoíùèêy áëèç
ÿpoâûx xëeáoâ! Äèêèe êoíè òèxoé èíoxoäüþ — yæe òaì, â oâcax, è âû-áèâaþò
êocÿê ÷yæoão xëeáa.
Ïpocíyëècü xoxëû-còopoæa, c äyáèíaìè è êoëüÿìè áeãyò çaãoíÿòü òaáyí...
Ïoäè âûêyïaé! Kaëìûê yáèë áû ceáÿ íaãaéêoé â ëoá ça òaêyþ oïëoøíocòü.
Ïpèâÿçaííûé ê eão íoãe ãopáoíocûé äoíeö çapæeò âoâpeìÿ è òaê äepíeò êpeïêo
cïÿùeão xoçÿèía, òaùa eão ïo êo÷êaì ê òaáyíy, ÷òo òoëüêo ìepòâeö íe
ïpocíeòcÿ. Kaê ëoøaäèíûé xâocò oò êoìapoâ, êaëìûê âçìaxíeòcÿ ía câoeão
ïoäæapoão è òaê çû÷ío ãèêíeò ía ëeòy ía ëoøaäeé, ÷òo caìoìy eìy ocòaíeòcÿ
òoëüêo èc÷eçíyòü â oáëaêe ÷epíoçeìíoé ïûëè, âçáèòoé òaáyíoì. A xoxëû c
äyáèíaìè äoëão eùe còoÿò, paçèíyâ poò... Haêoíeö ïepeêpecòÿòcÿ:
— Oöe, ìaáyäü, caì ÷opòÿêa! A xaé éoìy áic!.. He÷ècòa cèëa!
 yãëy íaøeão äâopa áûëè øèpoêèe âopoòa ía ïyñòoøü, êoòopaÿ
oêaí-÷èâaëacü êpy÷eé ê Äoíöy, çaâaëeííoé öeëûìè ãopaìè ëoøaäèíoão íaâoça.
×òo áûëo áû çäecü, ecëè áû â ïoëoâoäüe Äoíeö íe yíocèë câoèì òe÷eíèeì âceão
ýòoão "çoëoòa" âìecòe c oáâaëèâøèìècÿ áepeãaìè êpy÷è! Ïocpeäèíe ïycòoøè áûë
âpûò êpeïêèé còoëá. Cþäa çaãoíÿëè òaáyí è çäecü ía÷èíaëè y÷èòü äèêèx ëoøaäeé
æèòeécêoé äoápoäeòeëè â oãëoáëÿx è ceäëe.
Ïpè ìaëeéøeì áecïoêoécòâe ëoøaäè íecëècü â êaêoé-íèáyäü yãoë ïycòoøè è
òaì cáèâaëècü â êape. Äpyæío, ãoëoâaìè âìecòe, oíè ía÷èíaëè òaê ýíepãè÷ío
äaâaòü êoçeëêè çaäíèìè íoãaìè, ÷òo êoìêè çeìëè è íaâoça
* Peïòyx — ïoëoã èç ãpyáoé ïpÿæè äëÿ ïoäcòèëêè ïoä çepío èëè ceío. 32
äaëeêo oòëeòaëè â ëèöa ïoäxoäÿùèì. Ñ êocûìè oãíeííûìè âçãëÿäaìè è
ãpoçíûì xpaïoì còeïíÿêè êaçaëècü ÷yäoâèùaìè, ê íèì íeâoçìoæío áûëo
ïoäcòyïèòücÿ — yáüþò!
Ho y êaëìûêa apêaí yæe ìeòoäè÷ecêè câepíyò êoëüöaìè. È âoò âepeâ-êa
çìeéêoé ïoëeòeëa ê íaìe÷eííoé ãoëoâe, ïo øee cêaòèëacü äo íaäëeæa-ùeão
ìecòa, è ÷yäoâèùe â ïeòëe. Äëèííûé apêaí ïpèâÿçûâaþò ê còoëáy è ía÷èíaþò
ïoëeãoíüêy oòäeëÿòü äèêyþ oò oáùecòâa, ïoäòÿãèâaÿ ee ê öeíòpy äâopa.
Ëþáeçíocòÿìè ía êoícêoì ÿçûêe ìeæäoìeòèé ee còapaþòcÿ ycïoêoèòü, oáëacêaòü!
Ho, ÷eì áëèæe ïpèòÿãèâaþò ee ê còoëáy, òeì áeøe-íee còaíoâÿòcÿ ee äèêèe
ïpûæêè è òeì ýíepãè÷íee còapaeòcÿ oía oáopâaòü âepeâêy: òo ïoäcêaêèâaeò ía
äûáû, òo ïoäápacûâaeò çaäíèìè êoïûòaìè â âoçäyxe. È êaæeòcÿ, ÷òo èç paçäyòûx
êpacíûx íoçäpeé oía ôûpêaeò oãíeì.
Äo còoëáa ocòaëocü yæe íe áoëüøe caæeíè. Koíü â ïocëeäíèé paç âçâèëcÿ
ocoáeíío âûcoêo ía äûáû, è, êoãäa oí còaë oïycêaòücÿ, êaëìûê âäpyã ápocèëcÿ
eìy ïpÿìo â oáúÿòèÿ, ïoâèc ía øee è, èçâepíyâøècü, â oäèí ìèã yæe cèäeë ía
eão xpeáòe. Toãäa c oáeèx còopoí cxâaòèëècü ça ãpèây íaøè paáoòíèêè, ïoâècëè
ía íeé è còaëè ïoäáèâaòü â ÷yâcòâèòeëü-íûe ìecòa ïoä ïepeäíèe íoãè. Ëoøaäü
ïaëa ía êoëeíè, è ãoëoâa ee o÷yòè-ëacü âo âëacòè òpeòüeão paáoòíèêa: oí
çaxâaòèë ee âepxíþþ ãyáy, çaæaë è, çaâÿçaâ ìeæäy ocoáo ïpècïocoáëeííûìè
äepeâÿøêaìè, ía÷aë ee çaêpy÷è-âaòü. Ocêaëèëècü äëèííûe áeëûe çyáû, oòêpûëècü
äecíû, è ëoøaäü oöeïe-íeëa oò áoëè è íacèëèÿ. Eé íaëoæèëè ía cïèíy ceäëo,
ïpoäeëè ïoä æèâoò ïoäïpyãè, çaòÿíyëè êpeïêo ïpÿæêè, a êaëìûê yæe paçáèpaeò
êaçaöêèe còpeìeía, cèäÿ ía âûcoêoì ceäëe. Hecyò è yçäe÷êy, ïpoäeëè ìeæäy
çyáoâ yäèëa (òpeíçeëü), ÷òoáû ëoøaäü íe çaêycèëa...
— Oòâÿçaéòe apêaí! — êoìaíäyeò êaëìûê ïepecoxøèì ãoëocoì.
Apêaí cíÿëè c ïoòeìíeâøeé øeè, è paáoòíèêè ìèãoì oòcêo÷èëè â paç-íûe
còopoíû. Ëoøaäü yæe ëeæaëa ïoä êaëìûêoì, òÿæeëo äûøa.
Kaëìûê âçìaxíyë â âoçäyxe íaãaéêoé, è êoíü ïoäcêo÷èë, âcòpÿxíyëcÿ.
È âäpyã còaë èçâèâaòücÿ çìeeé è ìeòaòücÿ â paçíûe còopoíû, còapaÿcü
còpÿxíyòú c ceáÿ ceäoêa; è oïÿòü ía÷aëècü äèêèe ïpûæêè, âçâèâaíèe ía äûáû è
êoçeëêè, ÷òoáû cápocèòü íeïpèâû÷íyþ òÿæecòü.
Kaëìûê êpeïêo çaæaë êoíÿ èêpaìè â øeíêeëÿ è ïoâepíyë eão ê âopo-òaì.
"Îòâopÿéòü âopoòa!"--âèçæèò êaëìûê. Haãaéêa câècòíyëa, è êoíü ìãíoâeíío
ïoëy÷èë c oäíoão ìaxy ïo yäapy c oáeèx còopoí ïo êpyïy. Oí ïpûãíyë âïepeä è
ïoíeccÿ â âopoòa. Kaëìûê ãèêíyë ía âcþ yëèöy, ýxo oòoçâaëocü â ëecy ça
Äoíöoì. Ïeøexoäû oòcêo÷èëè â ècïyãe, áaáû còaëè êpecòèòücÿ, äeòè âeceëo
çaâèçæaëè. Kaëìûê còpeëoé ïoíeccÿ ïo áoëüøoé äopoãe ìèìo êyçíèö, ça Äoíeö...
Cêopo è cëeä eão ïpocòûë, òoëüêo còoëá ïûëè âècèò eùe â âoçäyxe...
×aca ÷epeç ÷eòûpe íèêòo íe yçíaë áû âoçâpaùaâøeãocÿ ê íaøèì âo-poòaì
êaëìûêa. Ëoøaäü ïëeëacü ïoøaòûâaÿcü, oïycòèâ ìoêpyþ ãoëoây c ïpèëèïøeé ê øee
ãpèâoé; oía áûëa coâceì òeìíaÿ. Kaëìûê cèäeë cïoêoé-
3 Äaëeêoe áëèçêoe 33
ío è cocaë câoþ êopoòeíüêyþ òpyáo÷êy, ïoäíÿâ ïëocêoe ëèöo êâepxy; ãëaça
eão, "ïpopeçaííûe ocoêoé", êaçaëocü, cïaëè.
Xopoøî oáoøëacü øêoëa, äoápûé êoíü áyäåò.
Ío íe âceãäa oáúeçäêa ïpoxoäèëa òaê yäa÷ío. Oäíaæäû êaëìûê íe
"cïaíaøèëcÿ" è, êèíyâøècü ía øeþ âçâèâøåécÿ ía äûáû ëoøaäè, yãoäèë ëèöîì ía
ïepeäíee êoïûòo. Øèpoêoe ëèöo eão ìèãoì çaëèëocü êpoâüþ, ío êaëìûê íe
oïåøèë: oòïëåâûâaÿcú coácòâeííoé êpoâüþ, oí yìeëo áapax-òaëcÿ ìeæäy íoãaìè
ëoøaäè, è ïpèâû÷ío ïpoëeç ía cïèíy êoíÿ, è yceëcÿ âåpxoì êaê cëeäyeò, ío â
êaêoì âèäe!.. Ëîøaäü, o÷eâèäío, áûëa áeøeííaÿ, äâèæeíèÿ åå áûëè cyìacøeäøèå
è cáèâaëè c òoëêy oïûòíoão êaëìûêa. Çacòûâ ía ìèíyòy ïoä âcaäíèêoì, äèêoe
æèâoòíoe âäpyã âûêèíyëo òaêoé çèãçaã, ÷òo âcaäíèê eäâa íe cëeòeë è yäepæaëcÿ
òoëüêo ça ãpèây, a ëoøaäü c paçìaxy pyxíyëa ê còoëáy... Bíyòpè y íee ÷òo-òo
ëoïíyëo, ãopëoì xëû-íyëa aëaÿ êpoâü, è oía ïaëa. Kcòaòè, è êaëìûêy
íåoáxoäèìo áûëo cëåçòü è cäeëaòü ceáe ïepeâÿçêy. ÷epeç íîñ è cêyëy y íeão
øëa ãëyáoêaÿ paía è
co÷èëacü ÷epíoé êpoâüþ.
Ïpè ýòoé oêaçèè ÿ, ápocèâøècü â còopoíy, yïaë ëèöoì â çeìëþ è íaápaë
ceáe ïoëoí poò ïecêy. Ãpèøêa Koïüeâ, íaø paáoòíèê, âçÿë ìeíÿ ía pyêè, câoeé
êopÿâoé pyêoé âûòep ìíe ëèöo è ïaëüöeì âû÷ècòèë ïecoê íç ìoeão pòa. È eão
pûæaÿ âecíyø÷aòaÿ pyêa è caì oí ìíe o÷eíü ípaâè-ëècü. Míe òaê áûëo âeceëo è
cïoêoéío cèäeòü y íåão ía pyêax è cìoòpeòü ía âce câûcoêa! ß áëèçêo
paçãëÿäûâaë eão pûæyþ áopoäêy. cêoáêy âoëoc è øèpoêyþ cêyëy. Ho ía çyáax y
ìeíÿ eùe òpeùaëa çeìëÿ.
Ãpèøêy ÿ ëþáèë; oí eçäèë âepxoì íe xyæe êaëìûêa è íècêoëüêo íe áoÿëcÿ
ëoøaäeé. Paç ía âopoíoì æepeáöe — òoão ía öeïÿx âûâoäèëè, — êoãäa êoíü
ïoäíÿëcÿ ía äûáû, Ãpèøêa òaê "oãpeë" eão êyëaêoì ìeæäy yøeé, ÷òo æepeáeö
äaæe ía ïepeäíèå íoãè ceë... ß áûâaë c÷acòëèâ, êoãäa Ãpuøêa ápaë ìeíÿ âåpxoì
ía âoäoïoé. Cèæy ÿ ïepeä íèì ía xoëêe êoíÿ è çaìèpaþ oò yæaca, êoãäa êoíü
èäeò â ãëyáoêyþ áeçäíy âoäû: áeçäoííaÿ ïpoïacòü êaçaëacü ìíe yæacíoé.
Oáëaêa! Ho âoò ía äíe oáëaêa çaêoëûxa-ëècü, ëoøaäü còaëa áèòü íoãoé ïo âoäe.
Kpyãoì çaïeíèëocú. Kaê âeceëo! Ápûçãè ëeòÿò äo caìoão ëèöa — ïpèÿòío, è
còpax ïpoâaëèòücÿ âíèç, â
oáëaêa, ïpoøåë.
Koãäa òaáyí yãoíÿëè ía ÿpìapêy, ÷yìaêè ía ýòoé ïycòoøè âapèëè ceáå
êaøy, è òyò æå ëeæaëè èx âoëû, ïepeæeâûâaÿ æâa÷êy è òÿæeëo äûøa.
Haì, äeòÿì, o÷eíü ípaâèëocü cìoòpeòü ía èx êoòeëoê, âècÿùèé ía êoëüÿx,
â òpeyãoëüíèêe, êoãäa ïoä íèì òaê âeceëo ãopèò oãoíeê è còeëeòcÿ ê Äoíöy
ãoëyáoé äûìoê. Ëèöa y ÷yìaêoâ òaê ÷epíû, ÷òo äaæe oãoíeê èx íe ocâeùaeò; è
pyáaxè èx è "øòaíè" âûìaçaíû äeãòeì. "Îò òaê çäopoâiøe", — ãoâopèëè oíè. È
pyêè êopè÷íeâûe, òoëüêo íoãòè äa çyáû áeëûe.
Mû c cecòpoé Ócòeé äoëão èx áoÿëècü è íe ïoäxoäèëè áëèçêo, xoòÿ áe-ãaëè
oêoëo, èãpaÿ â êoíÿ. ß äepæaë âepeâo÷êy â çyáax è còapaëcÿ ïpûãaòü, êaê
äèêaÿ ëoøaäü. Ócòÿ áûëa ça êy÷epa.
34
Bèäèì oäèí ÷yìaê ëañêîâî yëûáíyëcÿ áeëûìè .çyáaìè è ïpoòÿíyë íaì
xopoøóþ câåòëyþ âepeâo÷êy. ß âçÿë åå â çyáû âìecòo câoeé, oía áûëa î÷åíü
âêóñíà — coâceì òapaíü, coëeíaÿ. Oíè âeçëè òapaíü èç Kpûìa.
— Âû ýòo caìè êaøy ceáe âapèòå? — cïpocèëa Ócòÿ. — Paçâe âû yìeeòe?
--.== À xèáa æ! Oöe... Ta é äypeíü êaøy çâapèòü, ÿê ïøeío òa caëo.
È ÷yìaê äaë íaì ïoïpoáoâaòü ãopÿ÷eé, äûìÿùåécÿ êaøè èç oãpoìíoé
äåðåâÿííîé ëîæêè, oòâÿçaâ åe oò ïoÿca.
Aé êaê âêycío! — cêaçaëa Ócòÿ. — Ïoïpoáyé!
ß åäâa äocòaë èç ãëyáoêoé ëoæêè è xoòeë yæe ïaëüöaìè äocòaâaòü oñòaòêè
— òaê âêycío! ×yäo!
— A ïocòpiâaé *, xëoï÷o, ÿ òoái ùe ça÷epïíy.
ß oáæèãàëcÿ, ío íå ìoã oòopâaòücÿ...
Äíeì. yêpüâaÿcü oò coëíöa, ÷yìaêè ëoæaëè ïoä òeëeãoé c òapaíüþ, ñðåäè
äâopa, è åëè ÷yxoíþ — oãpoìíyþ câeòëyþ coëeíyþ pûáy. Çaâopo-òèâ êíèçó
÷eøyé÷aòyþ êoæy, ÷yìaê c íacëaæäeíèeì cìaêoâaë ee ïoíeì-íoãy. ïpèêycûâaÿ
÷epíûé xëeá ãpoìaäíûìè êycêaìè.
— A paçâe ÷yxoíÿ âêycíaÿ? — cïpocèëa Ócòÿ. ß còoÿë ça ee cïèíoé è
yäèâëÿëcÿ ee cìeëocòè.
— Ýãe æ! Ta ÿê ÷yxîíÿ ãapía **, òa xëiá ìÿãêèé, òaê ãeòü òaêè xyíòoâa.
Ôyíòoâoé ðûáoé íaçûâaëècü oceòpèía, áeëyãa, ceâpþãa, ïpoäaâaâøèecÿ ïo
ôyíòaì. Tapaíü ïpoäaâaëacü âÿçaíêaìè, a ÷yxoíÿ — ïoøòy÷ío.
II
BOEHHOE ÏOCEËEHÈE
Íåêîòîðûå- ïèøóùèå o xyäoæíèêax íaçûâaëè ìeíÿ êaçaêoì — ìíoão ÷åcòè. ßpoäèëcÿ âoeííûì ïoceëÿíèíîì yêpaèícêoão âoeííoão ïoceëeíèÿ. Ýòî çâaíèe o÷eíü
ïpeçpeííoe, — íèæå ïoceëÿí c÷èòaëècü paçâe eùe êpe-ïocòíûå. Î ÷yryeâcêèx
êaçaêax 2 ÿ òoëüêo cëûxaë oò äeäoâ è áaáoê. È pac-cêaçû-òo âce áûëè yæe o
ïocëeäíèx äíÿx íaøoão êaça÷ecòâa. Kaçaêoâ ïepe-còpoèëè â âoåííûx ïoceëÿí.
O ââeäeíèè âoeííoão ïoceëeíèÿ áaáyøêa Eãyïüeâía paccêaçûâaëa ÷acòo,
âñïîìèíàÿ, êaê êaçaêè íaøè âûcòyïèëè â ïoxoä ïpoãoíÿòü "xpaíöyça" "aæ äo
caìoão Ïapèæa", êaê êaçaêè ápaëè Ïapèæ3 è yæe âeçëè äoìoé oòòyäa êòo
"ìèêèäoì", êòo "ìycèíäèëe" è øeëêy ía ïëaòúÿ câoèì xo-çÿéêàì.
Ïocòpiâaé — ïoãoäè (yêp.), Ã a p í a — xîpoøaÿ (yêp.).
S*
A ía pyccêoé ãpaíèöe — xëoï! êaê oáyxoì ïo ëáy! — èx ïoçäpaâèëè
yëaíaìè4. Óëaíaì íaçía÷èëè íoâûx ía÷aëüíèêoâ, ââeëè coëäaòcêyþ ìyøò-py. Ïoêa
êaçaêoâ íe áûëo äoìa. èx êaçaöêèå oáèxoäû â ×yãyeâe âce áûëè ïepeäeëaíû 5.
×acòî paccêaçûâaëa áaáyøêa o ía÷aëe âoeííoão ïoceëeíèÿ — êaê yçíaëa oía oò
coceäêè Koí÷èxè, ÷òo ãopoä âecü c ío÷è oáëoæeí áûë coëäaòaìè. "Bepío, oïÿòü
xpaíöyç ïoáåäèë, — äoãaäûâaëècú êaçaêè, — è íacòyïaeò ía ×vãyeâ. Xpaíöyç
äypaê. Cêaçaëè âèøü eìy, ÷òo ÷yãyííûé ãopoä, a y íac oäíè ïëeòíè áûëè.
Ñìex!"
Áaáû íaïeêëè áëèíoâ è ïoíecëè câoèì çaùèòíèêaì coëäaòyøêaì: "Mo-æåò è
íaøèx â ïoxoäe êòo ïoêopìèò". Ho coëäaòû ãpyáo ïpoãíaëè èx: "Ïoäèòå ïpo÷ü,
áaáû! Mû âoeâaòü ïpèøëè. Ha÷aëücòâo, âèøü, ïpèêaçaëo íe äoïycêaòü: êaça÷êè
ìîãyò oòpaây ïpèíåcòè".
 íeäoyìåíèè còaëè ìèpíûe æèòeëè coáèpaòücÿ êy÷êaìè, ÷òoáû paçãa-äaòü:
coëäaò cêaçaë, ÷òo è "ãopoä coæãyò, ecëè áyäåòå áyíòoâaòú>>. Còoÿëè ìèpíî,
oçaáo÷eííûe, è òoëêoâaëè: "Boò oêaçèÿ!".
Ê òoëêyþùèì pacòepÿííûì ïpocòaêaì áûcòpo íaëåòaëè ïpèøëûå ïo-ëèöeécêèe
è ïaòpyëè coëäaò, òpåáoâaëè âûäa÷è áyíòoâùèêoâ. Áoëüøèí-còâo poáêo ïÿòèëocü.
Ho êaçaêè — íapoä âoëüíûé, âoeííûé, âèäû âèäaëè,
a ïoëèöèè eùe íe çíaëè.
--- Kaêè òaêè áyíòoâùèêè? Mû âoëüíûe êaçaêè, a òû ÷òo ça cïpoc?
— He òûêaé — âèäèøü, ìeíÿ öapü ïyãoâèöaìè ïoòûêaë. Bçÿòü eão.
ýòo — áyíòoâùèê!
Cìåëü÷aêoâ xâaòaëè, ïûòaëè, ío òaê êaê èì oãoâapèâaòü áûëo íeêoão,
òo è çaceêaëè äo cìepòè.
Taêoão eùe íe áûâaëo... Óíûíèe, còpaxè ïoøëè. Ho ìåcòaìè còaëè è
áyíòoâaòüfl. Áoéêèe ìyæèêè ÷acòo paccêaçûâaëè o áyíòax. çaxëåáûâaÿcü oò
çaäopy. Ocoáeíío oòëè÷aëacü Áaëaêëeÿ, a ça íåþ Øeáeëèíêa7. Kaça÷ecòâo
ceëèëocü ía âoçâüøeííocòÿx; è ×yãyeâ íaø còoèò ía ãope, cïycêaÿcü êpy-÷aìè ê
Äoíöy, è Øåáeëèíêa âcÿ ía ãope. Øeáeëèíöû çaãopoäèëècü òeëeãa-ìè, caíÿìè,
coxaìè, áopoíaìè è còaëè ïycêaòü c paçãoíy êoëecaìè â apòèë-ëepèþ è
êaâaëepèþ, ïoäcòyïèâøyþ cíèçy.
— A-a! Ãpeáè eão êoëecoì ïo ïoÿcíèöe! — êpè÷aëè c ãopû pacxoäèâøèe-cÿ
yäaëüöû. — He ìoãeì ceìècoòíyþ êoìaíäy êopìèòü!
Paçâèâaÿ cêopocòü ïo poâíoé äopoãe, êoëeca oäío ça äpyãèì âpeçûâaëècü â
ïepeäíèå pÿäû âoécêa è paccòpaèâaëè oápaçöoâûx apaê÷eeâöeâ. Ïoëêoâ-
íèê cêoìaíäoâaë:
— Bûcòpeëèòü äëÿ ocòpacòêè xoëocòûìè! Kyäa! Toëüêo paççaäopèëècü
xpaápeöû.
— He áepe âaøa ïoäëaÿ êpyïa — ça íac áoã! Mû çaãoâop çíaeì oò âa-
øèx ïyëü. He äoøêyëèøü!
Ho, êoãäa êapòe÷ü yëoæèëa oäíy-äâe äopoãè ëþäüìè, ïoäíÿëcÿ âoé...
oò÷aÿíèe... È — ãope ïoáeæäeííûì... Ha÷aëocü çaceêaíèe äo cìepòè è âce
ïpeëecòè âocòo÷íûx çaâoeâaòeëeé8...
Îòåö ìoé yæe cëyæèë pÿäoâûì â ×yãyeâcêoì yëaícêoì ïoëêy, a ÿ po-
äèëcÿ âoåííûì ïoceëÿíèíoì è c 1818 ïo 1857 ãoä áûë æèâûì câèäeòeëeì
ýòîãî êaçeííoão êpeïocòíè÷ecòâa. Ha÷aëocü c òoão, ÷òo âoëüíûx êaçaêoâ
opãàíèçîâàëè â paáo÷èå êoìaíäû è còaëè âûãoíÿòü ía paáoòû.
Ïpeæäå âceão còpoèëè ôaxâepêoâûe êaçapìû * äëÿ coëäaò. Haøëocü òóò äeëo
è áaáaì, è äeâêaì. è ïoäpocòêaì. Äëÿ ïocòpoéêè xoçÿécòâeííûì ñïîñîáîì èç
êèpïè÷a öåëoão ãopoäa ×yãyeâa ocíoâaëècü ãpoìaäíûe êèpïè÷-íûå çaâoäû. Ãëèíû
êpyãoì — cêoëüêo yãoäío, pyêè äapoâûe — äeëo ïoøëî
áûcòpo.
Èç ïpeæíèx âoëüíûx, cëy÷aéíûx, êpèâûx ÷yãyeâcêèx ïepeyëêoâ, yòî-
ïàâøèõ âo ôpyêòoâûx caäax, ïëaíèpoâaëècü ïpaâèëüíûe øèpoêèe yëèöû,
âûðóáàëèñü ôpyêòoâûe äepeâüÿ è âèíoãpaäíèêè, çaìaùèâaëècü áyëûæíè-êoì
ìocòoâûe öèêëoïè÷ecêoé êëaäêè — Hèêèòèícêoé è øèpoêoé Äâopÿí-
ñêîé óëèö.
Áaáû ïo ío÷aì âûëè è ïpè÷èòaëè ïo câoèì poäíûì yãoëêaì, oòxoäèâ-øèì ïoä
êaçeííûe ïocòpoéêè, êâapòèpû ía÷aëücòây, äeëoâûe äâopû, paáo-÷èå poòû è
âoëoâüè ïapêè.
ß yâèäeë câeò â ïoceëeíèè, yæe âïoëíe oòcòpoeííoì: ÿ ëþáoâaëcÿ yæe è
ãeíepaëüíûìè cìoòpaìè "xoçÿeâaì"9 è "íexoçÿeâaì". ïpoèçâoäèìûìè ãpaôoì
Hèêèòèíûì.
Ha íèêèòèícêoé, Äâopÿícêoé ï Xapüêoâcêoé yëèöax êaìeííûe xaòêè äëÿ
xoçÿeâ áûëè êaê oäía. Bûcòpoeíû, âûêpaøeíû al fresco** íaëè÷íè-êaìè: è òaê
oíè áûëè ïoxoæè oäía ía äpyãyþ, ÷òo äaæe ãoëyáè oøèáaëècü è çaëeòaëè â ÷yæèe
äâopû. Çaëèíeéíûe äoìèêè äëÿ "íexoçÿeâ" áûëè ápe-âåí÷aòûe è còoëü æe
oäíooápaçíûe, êaê è xoçÿécêèe ía ëèíèè.
Èícïeêòop peçepâíoé êaâaëåpèè ãpaô Hèêèòèí áûë âûcoêèé, êocòè-ñòûé.
cyòyëoâaòûé còapèê10. Oêpyæeííûé câoèì øòaáoì, oí còoÿë ía êpûëüöe
Hèêèòèícêoão äâopöa, a ïepeä íèì äeôèëèpoâaëè "xoçÿeâa" ão-poäa ×yãyeâa è
ïpèãopoäíûx cëoáoä: Kaëìûöêoé, Cìûêoëêè, Ça÷yãoâêè, Èpècòeía. Ocèíoâêè è
Áaøêèpoâêè.
Mû, ìaëü÷èøêè, âçáèpaëècü ía ïèpaìèäaëüíûe òoïoëÿ, pocøèe ía ïëa-öy.
÷òoáû ëy÷øe âèäeòü è ãpaôa Hèêèòèía è ïpoxoäèâøee ïepeä íèì âoåí-íoe
ïaxapcòâo. È êpyãoì ïëaöa è äaëeêo ïo Hèêèòèícêoé yëuöe yxoäèëè âäàëü, cepûe
ãpyïïû çaïpÿæeííûx òeëeã c òop÷aùèìè äpeêoëüÿìè è coø-íèêaìè, áëecòeâøèìè ía
coëíöe.
Paçyìeeòcÿ, â ïepâûe o÷epeäè còaâèëè çaæèòo÷íûx xoçÿeâ, c íoâoé ñápyeé
ía äoápûx ëoøaäÿx, c ïpo÷íûìè çeìëeäeëü÷åcêèìè opyäèÿìè. Mû
çíàëè âcex.
" Ô a x â e p ê o â û e êaçapìû — ïocòpoéêè. coopyæeííûe ía æeëeçíoì
èëè äåðåâÿííîì êapêace. Ïpoìeæyòêè ìeæäy ocíoâaìè êapêaca çaêëaäûâaëècü
êèpïè÷àìè
Al i ã e s c o — pocïècú ïo cûpoé øòyêaòypêe (uòaë.).
37
Boò òpoíyëècü Ïyøêapeâû. Oòåö cèäèò ía ïepeäêe â ôopìeííoé cepoé
apecòaíòcêoé ôypaæêe, â cepoé câèòêe (apìÿêe); ëèöo áëeäíoå, çëoe (ía-pÿäa
câoeão íe ëþáÿò ïoceëÿíå ï; â cyíäyêax y íèx ëeæaëè câèòêè òoíêî-ão cèíeão
cyêía, è â öepêoâü oíè øëè oäåòûe íe xyæe ìeùaí). Ha çaäêe y Ïyøêapeâa,
"íexoçÿèíoì" ïo ôopìå, cèäèò Caøêa Haìpèí — áoáûëü. Ëeí-òÿé, ÿ åão çíaþ: oí
y íac â paáoòíèêax æèë (ëoøaäeé áoÿëcÿ); ocêëaáèëcÿ ía íac câoèìè äecíaìè, è
âûáèòûé çyá âèäeí. Ïapa ëoøaäeé-- cûòûe, èã-paþò, áopoía íoâaÿ, cïèöû
òoëcòûå, áaãpû äëèííûe, còpyãaíûe, âèëû, êocû, ìoëoòèëüíûe öeïû, âce ïo
ôopìe, âce ïpèëaæeío ëoâêo è êpåïêo; coøíèêè y coxè äëèííûe, íe oáòepyxè
êaêèe, âecåëo áëecòÿò.
Caøêa êop÷èò èç cåáÿ çaïpaâcêoão coëäaòa; cepûé apìÿê y íeão aêêy-paòío
cëoæeí, êaê coëäaòcêaÿ aìyíèöèÿ, ïpècòåãíyò ÷epeç ïëå÷o, cåpaÿ ôypaæêa:
apecòaíò — äâå êaïëè âoäû.
Ïopaâíÿëècü, èì cêoìaíäoâaëè ÷òo-òo c áaëêoía — çaòapaxòeëè pûcüþ.
Ça íèìè eäyò Kocòpoìèòèíû. Còapèê Kocòpoìèòèí ocyíyëcÿ â âopoò-íèê,
ãëaça, êaê y âoëêa, èç-ïoä íaâècøèx ápoâeé: âoææè ïoäoápaë, ïpè-
còÿæíaÿ èãpaåò.
— Moëoäeö Kocòpoìèòèí! — ìÿìëèò ëacêoâo ãpaô Hèêèòèí. — Pûcöoé
ñ áoãì!
Çaãpoxoòaëè è ýòè, áëecòÿò òoëcòûìè øèíaìè êoëeca.
Ïpoexaëè Bocêoáoéíèêoâû ía ïeãèx — òoæe xopoøo. Boò è Çaxoâaåâû,
còapoâåpû. Çaxoâaåâ — xoçÿèí äoápûé. Bcþ ceìüþ câoþ ëþáèò, äaæe ía yëèöe
äeòeé câoèx öeëyåò. È òeïepü âeceëûé, êpacèâûé; ÷epíaÿ oêëaäècòaÿ áopoäa.
Tpoéêa ãíeäûx — cûòaÿ, êíyòa íe ïpoáoâaëa. Ha oáëy÷êå cçaäè Ëoêòþøêa c
êoçëèíîé áopoäêoé; ýòoìy äaëeêo äo coëäaòa.
Ïpoåçæaþò, ïpoeçæaþò — cêoëüêo èx!.. Ïepepoäoâû, Cyáo÷eâû.
Ápoäíè-êoâû, Paçäopcêèe... Bcex íe ïepeèìeíoâaòü.
A âîò Þäèíû. Ýòè — áeäíûe, oíè íeäaëeêo oò íac æèâyò: ëoøaäeíêè òoùèe,
ìaëeíüêèe, cápyÿ âåpåâo÷íaÿ, âcå cíapÿäû pâaíü ï äpÿíü... Taê. Eão
çaïècûâaþò: paçæaëyþò eão â "íexoçÿåâa"... Oíè ëeíòÿè: êoãäa íè çaãëÿíeøü ê
íèì, âceãäa ëeæaò ía ïe÷êe; íaøa paáoòíèöa Äoíÿøêa ãoâo-pèëa, ÷òo c ãopÿ
"âçÿòücÿ èì íe ça ÷òo". A âoò è Ãaíycoâ! "Kaëìûê äèêèé" u eão ïpoçâaíèe —
ëþòûé; oí äa Çopèíû èç êaëìûêoâ, ãoâopÿò, êpecòè-ëècü 12; xoçÿeâa oíè
çaæèòo÷íûe, âceão âäoâoëü.
Ãpaô Hèêèòèí äoápûé: oí íe âeëåë íac, ìaëü÷èøeê, ïpoãoíÿòü c òoïoëÿ, a
ïoä íaøèìè íoãaìè, ïpoòèâ åão äâopöa. ìíoão çpèòeëåé — âce ìeùaíe è
òopãoâöû. Ïoceëÿíe íåíaâèäÿò ýòè cìoòpû, è íèêòo èç poäcòâeííèêoâ íe ïoéäeò
cìoòpeòü ía ïoçop câoèx, êoòopûx íapÿäèëè apecòaíòaìè íaïoêaç âceìy ìèpy.
ãaäêo cìoòpeòü.
Ça íapÿäaìè ïoceëÿí ía÷aëücòâo cìoòpeëo còpoão: ïoceëÿíêè íe cìeëè
íocèòü øeëêy. Paç ía yëèöe, â ïpaçäíèê, eôpeéòop Cepeäa ïpè âcex copâaë
øeëêoâûé ïëaòoê c ãoëoâû Oëüãè Kocòpoìèòèíoé — äeâêè èç áoãaòoão äo-ìa — è
ía coceäíeì äâopå Áaépaía èçpyáèë eão òoïopoì.
Äeâêè paçáeæaëècü c âèçãoì ïo xaòaì: yëèöa oïycòeëa. Myæèêè äoëão
ñòoÿ:ëè èñòyêaíaìí. È, òoëüêo êoãäa Cepeäa cêpûëcÿ, còaëè âce ãpoì÷e
âop-÷aòü: "×òo ýòo? Ça÷eì æe ýòaêoe äoápo íiâe÷èòü *? Haäo æaëoâaòücÿ ía
íåão. Äa êoìy? Beäü çòo ía÷aëücòâo ïpèêaçaëo, ÷òoáû ïoceëÿíêè íe cìeëè
ùåãoëÿòü. Øeëêa, âèøü, äëÿ ãocïoä òoëüêo äeëaþòcÿ!"
Åñëè áû âû âèäeëè, êaêoé ïpoòèâíûé áûë Ñåpeäa: ãëaça âïaëûe, çëûå, íîñ
çaêopþêoé ëoæèòcÿ ía ycèùa, òop÷aùèå âïepeä. Maëü÷èøêè eão íeía-âèäÿò è
äpaçíÿò: "pyëü". Boò oí áecèòcÿ, êoãäa ycëûøèò! Paç oí ça Äyäû-ðåì còpaøío
ãoíÿëcÿ c ïaëêoé. Kpè÷èò: "ß òeå âíècòoæy!". Äyäûpü êyáa-ðåì ñëåòåë ïoä
êpy÷y ê Äoíöy, a Ñåpeäa câepxy áeãaåò è ápocaeò â ìaëü-
÷èøêy êaìíÿìè. "ß òee âíècòoæy!" — ïoâòopÿeò, êaê áeøåíûé, a caì
ñòðàøíûé!
Äocòaëocü è åìy oäíaæäû, ío oá ýòoì ïocëe.
Íåñìîòðÿ ía áecïpaâíyþ yíèæåííîcòü, ïoceëÿíe íaøè áûëè íapoä
ca-ìîìíèòåëüíûé, ãopäûé.
Íà âcÿêèé âoïpoc oíè oòâe÷aëè âoçpaæeíèeì.
— Âû ÷òo ça ëþäè? — cïpaøèâaþò ÷yãyeâöeâ, êoãäa èx ïoäâoäû öeëû-ìè
âåðåíèöàìè âúeçæaþò â Xapüêoâ ía ÿpìapêy.
— Mû íå ëþäè, ìû ÷yãyeâöû. Kaêoé òoâap âeçeòe?
— Ìû — íe òoâap, ìû — æeëeço.
Íà yëèöe êaæäoão ïpoxoäÿùeão êëeéìèëè oíè eäêèìè êëè÷êaìè. Bcÿ-êèé
oáûâaòeëü èìeë câoe yëè÷íoe ïpoçâèùe. oò êoòopoão eìy còaíoâèëocü
ñòûäíî.
Êpyãoì ãopoäa áûëo íecêoëüêo áoãaòûx è êpacèâûx ceë ìaëopoccèÿí —
íapoä íeæíûé, äoápûé, ïoýòè÷íûé, ëþáÿò æèòü â äoâoëücòâe, â öâeòíè÷-êax, ïoä
âèøíeâûûè caäo÷êaìè. ×yãyeâöû èx ïpeçèpaëè: "xoxoë, ìaçeö ïpoêëÿòûé" äaæe ça
÷eëoâeêa íå c÷èòaëcÿ.
Ïpèøëûx èç Poccèè pyãaëè êaöaïaìè. Toæe, êyïöû êypcêèe...
— Ïpo÷ü c áoãaìè — còaíeì c òaáaêoì!
— C ÷eì ïpèexaëè?
---- C áaêaëåéöaìè: äeãoòeê, oceëeä÷èêè, poæo÷êè...
Câoèx äepåâåíöoâ èç Ãpaêoâa, Áoëüøoé Áaáêè, Kopoáo÷êèíoé c÷èòaëè
êðóãëûìè äypaêaìè ï äpaçíèëè "ìaãeìaìè". "Øeëyäü áaeâûé, ìaãeì ìûp-øåâîé!"
— pyãaëè èx íè ça ÷òo íè ïpo ÷òo. "Äÿäÿ, cêaæè ía ìoþ ëoøaäü "òïpy"!" — "A
caì ÷òo?" — "Ó ìeíÿ êpoxa âo pòy". — "Ïoëoæè â øaï-KÓ*- — "Äa íÿ âëeçÿ!"
 oáèxoäe ìåæäy ïoceëÿíaìè öapèëa è ycèëèâaëacü çëoáa. Pyãaíü co-cåäåé
íe cìoëêaëa, ÷acòo ïepexoäèëa â äpaêy è äaæe â öeëûe ïoáoèùa. Xpèïeëè
còpaøíûe pyãaòeëücòâa, paçìaxèâaëècü äþæèe êyëaêè, êpoâÿíè-
* Hiâe÷èòü — ïopòèòü (yêp.).
39
ëècú paæèe poæè. A òaì ïoøëè â xoä è êoëüÿ. Èç äâopoâ áaáû c âeäpaìè
âoäû áåãyò. êaê ía ïoæap, — paçëèâaòú âoäoé. A èç äpyãèx âopoò — c
êoëüÿ-ìè ía âûpy÷êy poäcòâeííèêoâ. B cepåäèíe câaëêè, ça òoëïoé, yæe
cëûøaò-cÿ paçäèpaþùíe âèçãè è oò÷aÿííûe êpèêè áaá. È, íaêoíeö, èç òoëïû
âû-íocÿò èçyâå÷åííûx çaìåpòâo.
Ïpåcòyïíocòü âce âoçpacòaëa. È, ÷eì áoëüøe äpaëè ïocåëÿí, òeì áoëüøe
oíè ëeçëè ía poæoí.
Ïpoècxoäèëè áecïpepûâíûe ýêçåêyöèè, è ìaëü÷èøêè âecåëo áeãaëè cìoòpeòü
ía íèx. Oíè ïpåêpacío çíaëè âce òåpìèíû è ïopÿäêè ïpoèçâoäcò-âa íaêaçaíèé:
"Ôyêòeëeé! * Øïèöpyòeíoâ! Cêâoçü còpoé!"
Maëü÷èøêè ïpoëåçaëè ïoáëèæe ê còpoþ coëäaò, ÷òoáû paccìoòpåòú, êaê
÷eëoâe÷åcêoe ìÿco. oòcêaêèâaÿ oò øïèöpyòeíoâ, ïaäaëo ía çåìëþ, êaê
oáía-æaëècü oò ìycêyëoâ câeòëûå êocòè peáep è ëoïaòoê. Ïpèâÿçaííyþ ça pyêè ê
pyæüþ æepòây äoíaøèâaëè yæe ía pyêax äo ïoëíoão êoëè÷ecòâa yäapoâ,
íaçía÷eííûx ía÷aëücòâoì. Ho yæacío áûëo ïoòeìíeâøåå ëèöo — ïo÷òè ïo-êoéíèê!
Ãëaça çaêpûòû, è òoëüêo cëaáûe còoíû ÷yòü cëûøíû...
Ïëoùaäíaÿ pyãaíü íe cìoëêaëa, è íe oäíè ãpyáûe eôpeéòopû è coëäaòû
pyãaëècü, — c ocoáoé xëåcòêocòüþ pyãaëècü òaêæe è ïpeäcòaâèòeëüíûe
ïo-ceëeííûe ía÷aëüíèêè êpacèâûì aðècòoêpaòè÷ecêèì òåìápoì.
Ha÷aëüíèêè ÷acòo áèëè ïoä÷èíåííûx ïpocòo pyêaìè, "ïo ìopäaì".
Toëüêo è âèäèøü: âûòÿíyâøècü â còpyíêy, còoèò ïpoâèíèâøèécÿ. Ha ÷aëüíèê
eão — paç, paç! — ïo cêyëaì. Cìoòpèøü, êpoâü xëûíyëa èço pòa è paçëèëacü
ïo ãpyäè, oêpoâÿèèâ èçÿùíyþ, ÷ècòyþ, c çoëoòûì êoëüöoì, py-êy ía÷aëücòâa.
Cêoëüçèò íeäoâoëücòâo ïo êpacèâoìy ïoëíoìy ëèöy, âûíèìaeòcÿ òoí-êèé
áeëocíåæíûé, äyøècòûé ïëaòoê è âûòèpaeòcÿ ÷epíaÿ êpoâü.
— Paêaëüÿ!.. Poçoã! --êpèêíeò oí âäpyã, paccepäèâøècü. Áûcòpo íecyò
poçãè paccòåãèaþò æepòây, êëaäyò, è ía÷èíaeòcÿ ïopêa co câècòoì...
— Baøe áëaãopoäèe, ïoìèëyéòe! Baøe áëaãopoäèe, ïoìèëyéòe!..
III
MAMEHÜKA CTPOÈT HOBÛÉ ÄOM
×epeç íaøy Kaëìûöêyþ yëèöy øëa áoëüøaÿ còoëáoâaÿ äopoãa. Ïoìè-íyòíoïpoeçæaëè ìèìo íac òpoéêè è ïapû ïo÷òoâûx c êoëoêoëü÷èêaìè, ÷acòo ïpoxoäèëè
âoécêa, a eùe ÷aùe — ãpoìaäíûå ïapòèè apåcòaíòoâ. Äoë-ão òÿíyëacü ãycòaÿ
òoëïa còpaøíûx ëþäeé c ïoëyoápèòûìè ãoëoâaìè. Çâe-íeëè êaíäaëû, è êaçaëocü,
áyäòo âoécêo èäeò. Bcòpe÷aëècü cêoâaííûe
* "Ô y ê ò e ë ü", òo ecòü ôyxòeëü — øïaãa, ïaëaø (íeì.).
Ïpoâèíèâøeãocÿ yäa-pÿëè òÿæeëûì ôyxòeëeì ïëaøìÿ.
40
òðîéíûìè êaíäaëaìè c âècÿ÷eé öåïüþ èëè cêoâaííûe ïo òpoe è áoëåe
âìåñòå. Còpaøíûå ïoëyoápèòûe ãoëoâû â cåpûx apåcòaíòcêèx øaïêax... Ñìoòpeëè
oíè ècïoäëoáüÿ, êaê çëûe paçáoéíèêè.
Âçäûxaëè còoÿâøèå y êaëèòoê è âopoò áaáû, âûíocèëè ïaëÿíèöû *, a ìóæèêè
äocòaâaëè ãpoøè êoïåéêè, ïoêyïaëè ïaëÿíèöû, áyáëèêè òyò æe â ëàâî÷êå è âcå
ýòo, äoãíaâøè, oòäaâaëè còapøeìy apecòaíòy âïåðåäè oòpÿäa. Òîò ïpèíèìaë
cepüåçío è ïo÷òè íe áëaãoäapèë. Booáùe ïopaæaëo â apåcòaí-òax âûpaæåíèe
ãopäocòè è çëoáû. Cêoëüêo øëo íapoäy!.. Koí÷aëacú câopa ñ êàíäàëàìè — ça
íèìè exaëè èx ïoäâoäû, ía òåëeãax cèäeëè è ëeæaëè áîëüíûå,áàáû è äåòè...
Maìåíüêa co câoeé äâoþpoäíoé cecòpoé Ïaëaãoé Båò÷èíêèíoé â êaæ-
äûé ãoäoâoé è äâyíaäecÿòûé ïpaçäíèê oòâoçèëè ïèpoãè. áyëêè ë áyáëèêè
â îñòðîã è coëäaòcêèé ãocïèòaëü. Óæe äíÿ ça äâa ïåpeä ïpaçäíèêaìè ïeê-
ëèñü. áyëêè è áeëûe ïaëÿíèöû. Çaeçæaëa òeòêa Ïaëaãa c âoçoì, äo ïoëo-
âèíû íaãpyæeííûì âcÿêèìè êíûøaìè **, êaëa÷aìè è ïpo÷eé cíåäüþ, è
ìàìåíüêà c Äoíÿøêoé âûíocèëè câoè çaïacû è ïoëíûé âoç âåçëè "íåc÷a-
ñòíûì".
Tåòêa Ïaëaãa çaêyòûâaëacü áoëüøèìè ÷epíûìè ïëaòêaìè, a ê caìoìy ëèöy
áåëoé êocûíêoé. Oía âceãäa äepæaëa íèçêo ãoëoây — ëèöa íe áûëo âèäío.
Jlþáèëa oía ïoäoëãy cèäåòü c íàøeé ìaìeíüêoé çaïepøècü, äoëão ía ÷òo-òo
òaèícòâeíío æaëoâaëacü è ìíoão ïëaêaëa. Boç c xëeáoì áeç êoí-öa còoÿë y
íaøèx âopoò, a oíè âcå íe âûxoäèëè — ãopeâaëè â cëeçax. Ka-æåòcÿ. èç ee
poäíè êòo-òo cèäeë â ocòpoãe. Taê â cëeçax è yeçæaëè.
Ñåìüÿ Båò÷èíêèíûx 13 áûëa áoëüøaÿ, ýòo áûëè xoçÿåâa-xëeáopoáû. Còa-ðèê
— æecòoêèé è áyéíûé âo xìeëþ. Tpè cûía æeíaòûx; còapøaÿ äo÷ü ça-ìyæåì —
ïpèíÿëè âo äâop ça "íexoçÿèía" çÿòÿ, a ìëaäøaÿ — ïoäpocòoê — ãëyïoâaòaÿ
Haòaëêa. Ó còapøèx yæe áûëè ìaëûe äeòè. È âcå æèëè â oä-íîì äâope, â äâyx
xaòax. Pyãaíüþ äa ïaëêoé còapèê äepæaë âcþ ceìüþ â còpaxe è ïoêopíocòè. Ho
÷yòü oí oòëy÷aëcÿ ía paáoòû, ïoäíèìaëcÿ öe-ëûé aä ccop è ápaíè, äo äpaê.
Çaâoäèëè âceãäa áaáû è äeòè c ïycòÿêoâ. Ho îò âe÷íoão ãíåòa âce yæe áûëè òaê
çëû è paçäpaæeíû, ÷òo òoëüêo â pyãaíè äa ïoòacoâêax è oòâoäèëè äyøy. A ïoòoì
pocëa ìecòü... È òaê áeç êoíöa.
Ñòàðøèé cûí, Hèêèôop, oãpoìíoão pocòa, áûë ãëyï, êaê ápeâío.
Paç. ïoìíþ, y íac áûëè ãocòè; Hèêèôop Beò÷èíêèí âûïèë è paçâece-ëèëcÿ
âìecòe co âceìè. Koãäa âce yæe áûëè íaâeceëe, òo, êaê âoäèòcÿ, còa-
ëè ïeòü ïecíè; âäpyã êaê çapåâeë Hèêèôop câoþ ïecíþ, òaê âce äaæe
ècïy-ãàëècú. A oí, yæe íè÷åão íå âèäÿ, peâeë câoe:
Ïoøëa áaáa ïo ceëy Äoáûâaòü êèceëþ;
Ï a ë ÿ í è ö a — ïëocêèé íeáoëüøoé xëeáeö èç ïøeíè÷íoé ìyêè (yêp.). Ê
í û ø — xëeáeö c çaâepíyòûìè âíyòpü êpaÿìè (yêp.).
41
He äoáûëa êèceëþ, A äoáûëa oâcy.
È còpaøío è cìeøío; ìû ïocêopeé çaëeçëè ía ïe÷êy è òaì xoxoòaëè
c yæacoì.
Moëoäaéêa Apèía, eão æeía, çacoâecòèëacü è xoòeëa áûëo eão ocòaío-
âèòü. Taê oí òaê paccâèpeïeë!
— Oòoéäè! Óáüþ! He ìeøaé! ×òo! Cìeþòcÿ? Kòo cìeeòcÿ? Ýòè ïo-còpeëÿòa?
ß èx oäíèì êyëaêoì yáüþ!
Oí òaê ïoäûìaë êyëaêè è xoòeë ÷òo-íèáyäü paçáèòü — âcÿ xaòa äpo-
æaëa.
Hacòÿ, êpacèâaÿ, c òoíêèìè ápoâÿìè è ÷epíûìè ãëaçaìè, ïoêpacíeëa è íe
çíaëa, ÷òo äeëaòü co còûäa. Maìeíüêa ïoäoøëa áûcòpo ê Hèêèôopy.
— ×òo âû? Kòo cìeeò oáèæaòü è ocòaíaâëèâaòü ìoeão Hèêèøy? Ïoé, Hèêèøa,
ïoé! Hy, ía÷èíaé cía÷aëa, ìû áyäeì òeáe ïoäòÿãèâaòü. Oí ãëyïo yëûáíyëcÿ è
ïpoòÿíyë oãpoìíyþ ëaäoíü ê ìaìeíüêe.
— A, òeòêa Còeïaíoâía! Boò êoão ëþáëþ, âoò! Äaé py÷êy ïoöeëoâaòü... To
ecòü áoëüøå ìaòepè ëþáëþ. Ïoòoìy — äoápa è íaøeão ápaòa, ìyæèêa, ïoò÷yeò è
æaëyeò. A òû ÷òo?! — câèpeïeÿ, oápaùaeòcÿ oí ê æeíe. — Äaâío òeáÿ íe y÷èë?
— Hy-íy, Hèêèøa, çaïeâaé, áyäeò òeáe! — ãoâopèò oïÿòü ìaìeíüêa.
Ïoøëa áaáa ïo ceëy, —
çapeâeë Hèêèôop oïÿòü...
Haøa æèçíü øëa caìa ïo ceáe: ïpeäcòoÿëa íaì ïepeìeía — ìû còpo-èëè
ceáe íoâûé äoì.
×aùe è ÷aùe oòëy÷aëacü ìaìeíüêa ía ïocòpoéêy äoìa. È, íaêoíeö, ïe-peä
íaøeé xaòeíêoé, âo äâope y áaáyøêè, ïoÿâèëacú çaïpÿæeííaÿ òeëeãa, ía êoòopyþ
âûíocèëè caìûe ïepâûe è âaæíûe âeùè äëÿ íoâoceëüÿ.
Ïpeæäe âceão âûíecëè oápaça è ycòaíoâèëè èx ïpo÷ío è áeçoïacío ía
ïepeäêe òeëeãè; ïoòoì — äepeâÿííyþ ÷aøêy, ëoæêy, ÷òo-òo çaâepíyòoe è ÷òo-òo
cúecòíoe. Haøy òpexöâeòíyþ ÷epíyþ êoøêy ìû äepæaëè ía pyêax. Haêoíeö yceëècü
è ïoexaëè.
Ìû ïpeêpacío çíaëè, ÷òo âce ýòè "pyccêèe" ïëoòíèêè — òaêèe êoëäy-íû! C
íèìè áeäa: cêoëüêo yæe ìaãapû÷a ïocòaâëeío áûëo! Çaëoæèòü ocío-âaíèe äoìy —
ìaãapû÷; âçâoëaêèâaòü "ìaòèöy" * — ìaãapû÷; êpûòü êpû-øy còpoïèëaìè —
oïÿòü ìaãapû÷. È âce ýòo — ÷eòâepòíyþ áepè ía âcþ apòeëü.
Áoæe èçáaâè äeëaòü íe ïo-èxíeìy: oíè ceé÷ac æe "çaëoæaò äoì ía äyøy"
òoão èç ceìüè, êòo èì íeïpèÿòeí, è òoò ïoìpeò. Óæ âceãäa ïpocÿò
M a ò è ö a — ápyc ïoïepeê âceé èçáû, ía êoòopoì íacòëaí ïoòoëoê.
42
èõ ÷òoáû çaêëaäûâaëè äoì ía êaêoão-íèáyäü caìoão còapoão äeäa,
êoòopo-ìy yìepeòü ïopa, — òoãäa yæ âoëÿ áoæüÿ. A òî âeäü áûâaëo òaê y
äpyãèx: ïëoòíèêaì íe yãoäÿò êaê-íèáyäü, ïoccopÿòcÿ c íèìè, òaê oíè ïoäëoæaò
ïoä câÿòoé yãoë êoëoäy êapò. Toãäa ïoéäeò òaêaÿ ÷epòoâùèía, ÷òo èç câoeão
äoìa áeæaòü ïpèäeòcÿ: ïo ío÷aì äoìoâoé c íe÷ècòoé cèëoé òaêoé øyì ïoä-íèìaþò
è òaêèx còpaxoâ çaäaþò — áeäa!..
Haøa ìaìeíüêa çíaëa âepíoe cpeäcòâo oò âcÿêoão êoëäoâcòâa ïëoòíè-êoâ.
Paçyìeeòcÿ, c íèìè oía oáxoäèëacü o÷eíü ëacêoâo, è âce ìaãapû÷è áûëè
xopoøèe; ïëoòíèêè ocòaâaëècü äoâoëüíû è ía cepüeçíûé âoïpoc ìa-ìeíüêè, ía
÷üþ äyøy äoì çaëoæèëè, oòâe÷aëè o÷eíü yáeäèòeëüío:
— Ócïoêoéòecü, Ñòeïaíoâía, íeyæòo æe ìû áeç êpecòa ía øee èëè âa-ìè
÷eì oáèæeíû! Beäü ìû òoæe ëþäè è ïoíèìaeì, c êeì è êaê è ÷òo ïpo-÷ee,
íaïpèìep... A êoøe÷êy, òo÷ío, âû çíaeòe caìè, ïpèâeçeòe âïepeä è âce
ïopÿäêè, çâecòío, cïpaâèòe ïo ïècaíèþ, âeäü âû æe íe òo, ÷òo ìû,
äepeâeí-ùèía — âeäü âû êaê ÷èòaeòe è câÿùeííoe ïècaíèe çíaeòe... Kaê æe
ìoæío?
ßêoâ Aêèìû÷, pÿä÷èê, áûë ìyæèê áopoäaòûé, âeceëûé, ío còeïeííûé è
áoãoìoëüíûé.
Boò ìû è eäeì; ïo äopoãe ïûëü ïoäíèìaeòcÿ áoëüøèìè còeíaìè è ãëa-ça
ecò. Äaëeêo-äaëeêo oòúexaëè è eùe äaëüøe eäeì, âce ïo-íaä Äoíöoì. Boò
ocòaíoâèëècü y íoâoão, âûcoêoão, áeëoão äoùaòoão çaáopa. Çäecü. Ho íaì
âeëeío cèäeòü è íe cëeçaòü c òeëeãè. Kòo ïepâûé âoéäeò â äoì — íe-ïpeìeíío
yìpeò. Maìeíüêa c Äoíÿøêoé áepyò êoøêy ía pyêè. Kaêoão-òo ïpoxoæeão ïpocÿò
ïocòaâèòü âíyòpè ía cepeäèíy äoìa ÷aøêy co cúecòíûì (ïocòopoííèé íe yìpeò,
íè÷eão eìy íe áyäeò). Toãäa oòâopÿþò äâepè â ceíöû, ïycêaþò òyäa êoøêy è
çaïèpaþò ee â äoìe oäíy. Cëûøèì çaìÿy-êaëa — ía câoþ ãoëoây.
Cíèìaþò c òeëeãè Ócòþ è ìeíÿ; ìû âeceëo âëeçaeì ía êpûëüöo — ÷è-còoe,
áeëoe, âûcòpyãaííoe. Oòâopÿþò äâepè â ceíè — ìoæío! Ho còaâíè çaòâopeíû,
òeìío. Äoíÿøêa oòâopÿeò còaâíè. Kaêèe ÷ècòûe áeëûe ïoëû! Ìû ía÷èíaeì áeãaòü
ïo âceì êoìíaòaì. Kaêoé oãpoìíûé äoì! Heyæeëè ýòo íaø? Kaê âeceëo!.. Ha còoë
â câÿòoì yãëy ïocòaâèëè oápaça è ìoëèòâeííèê è ÷òo-òo çaâepíyòoe.
Ïpèëeïèëè ïepeä oápaçoì òpè âocêoâûe æeëòûe câe÷êè, è ìaìeíüêa còaëa
ïpèãoòoâëÿòücÿ ÷èòaòü aêaôècò ïpecâÿòoé áoãopoäèöe. Ìû çíaeì, ÷òo ýòo
ïpoäëèòcÿ äoëão è áyäeò o÷eíü cêy÷ío. Äoíÿøêa è Ãpèøêa yæe còo-ÿò ça íaìè.
Cía÷aëa âce ïoëoæèëè ïo òpè çeìíûx ïoêëoía è cëyøaëè íe-íoíÿòíûe cëoâa; ìû
æäaëè çíaêoìûx cëoâ, êoãäa íaäo áûëo êëacòü çeìíoé ïoêëoí.
A âoò: "Paäyécÿ, íeâecòo íeíeâecòíaÿ!" Ìû cpaçy áyëòûxíyëècü ê ÷è-còoìy
ïoëy. Bcòaëè.
Ïoäíÿâøècü, ìaìeíüêa ïpoäoëæaëa ÷òeíèe òeì æe âûpaçèòeëüíûì ão-ëocoì,
÷yòü-÷yòü íapacïeâ. Oïÿòü äoëão. Oò cêyêè ÿ oãëÿäûâaþcü. Bèæy, Ãpèøêa — yæ
âèäío, íey÷ — áûcòpo è cìeøío ìaøeò pyêoé, cëoæeííoé â
43
ùeïoòú, äeëaeò êopoòêèe êèâêè è cêopo oòápacûâaeò ïpÿäü câoeé pûæeé
cêoáêè, cïoëçaþùeé eìy ía ãëaça... a â ýòo âpeìÿ cëeäyeò òoëüêo cìèpío
còoÿòü, — äepåâíÿ!
— Aëëèëyéÿ!.. — ïpoèçíocèò íapacïeâ ìaìeíüêa, è ÿ oïÿòü ápocaþcü â
çeìíoé ïoêëoí pÿäoì c Ócòeé.
Ïoäíèìaeìcÿ äpyæío. Oïÿòü äëèííoe ÷òeíèe. ß oãëÿäûâaþcü ía Äo-íÿøêy,
oía êpeïêo ïpèæèìaeò äâa ïepcòa êo ëáy. Mû âce êpecòèëècü äây-ïepcòíûì
çíaìeíèeì, xoòÿ è íe áûëè còapoâepû. Ho ìaìeíüêa ãoâopèëa, ÷òo êpecòèòücÿ
ùeïoòüþ ãpex: òaáaê íþxaþò ùeïoòüþ. È ÿ còaë êpeïêo ïpèæèìaòü êo ëáy äâa
ïepcòa. Kcòaòè paçäaëocü oïÿòü: "Paäyécÿ, íeâecòo íeíeâecòíaÿ!"--çeìíoé
ïoêëoí.
Ñíoâa äoëãoe ÷òeíèe. ß oãëÿíyëcÿ ía Ãpèøêy è ÷yòü íe ïpûcíyë co cìexy:
oí òaê cìeøío äpeìaë còoÿ. Ïpè ýòoì eùe ùeïoòü ía âûcoòe pòa êaê-òo
äepãaëacü âìecòe c pyêoé, êoòopaÿ íèêaê íe ìoãëa cäeëaòü êpecòíoe çíaìeíèe,
ãëaça cìeøío cëèïaëècü, a ápoâè ïoäíèìaëècü âûcoêo-âûcoêo è ìopùèëè ëoá, —
ïoòeøío...
Haêoíeö, ê ìoeé paäocòè, ìaìeíüêa ïpoïeëa "aëëèëyéÿ", è ÿ ïocêopeé
áyëòûxíyëcÿ, ÷òoáû íe cìeÿòücÿ, è ïpoäoëæaþ ëeæaòü, yòêíyâøècü â ïoë, ÷òoáû
íe çaìeòèëè. Ïoòoì ïoòèxoíüêy — oò ïoëy — çaãëÿäûâaþ â áoê ía Ócòþ. Oía
cepüeçío cäâèíyëa ápoâè, còoèò poâío è cìoòpèò ía ìeíÿ cep-äèòo. ß
ïoäíèìaþcü, oïpaâëÿþcü...
"Paäyécÿ, íeâecòo íeíeâecòíaÿ!}} Ïocëe äoëæíoão ïoêëoía ÿ áoþcü yæe
oãëÿäûâaòücÿ è peøaþcü coápaòü âce cèëû è æäaòü êoíöa. Mû çíaëè, ÷òo, êoãäa
ía÷íyò ÷èòaòü "Î âceïeòaÿ ìaòè, poæäøaÿ", òoãäa, çía÷èò, cêopo êo-íåö. Ho
äoëão eùe ÷epeäoâaëècü "aëëèëyéÿ" è "paäyécÿ, íeâecòo íeíeâe-còíaÿ".
Ho âoò è æeëaííaÿ "âceïeòaÿ"; âoò è êoíeö. Ãpèøêa, yæe áoäpûé, ïpè-íec
â öeáapêe * âoäû c Äoíöa. Áoëüøoé còapèííûé ìeäíûé êpecò è êpoïè-ëo ëeæaëè
ía còoëe — ÿ èx paíüøe íe ïpèìeòèë.
"Bo èìÿ oòöa è cûía è câÿòoão äyxa", — òopæecòâeíío ïpoèçíocèò
ìa-ìeíüêa è òpoeêpaòío ïoãpyæaeò â öeáapêy êpecò.
"Ñïacè, ãocïoäè, ëþäè òâoÿ è áëaãocëoâè äocòoÿíèe òâoe!" — çaïeâaeò
ìaìeíüêa, ìû âce ïoäxâaòûâaeì è òopæecòâeíío äâèãaeìcÿ êo âceì yãëaì êoìíaò.
Maìeíüêa êpoïèò è ïoeò xopoøo. Ãpèøêa ôaëüøèâèò, còpaøío cïe-øèò è ïoìèíyòío
êpecòèòcÿ, oòápacûâaÿ cêoáêy oò ãëaç.
Ïepexoäèì â äpyãyþ êoìíaòy, â òpeòüþ, è âeçäe-âeçäe — è ía ïoë, è ía
ïoòoëêè, è âo âce oêía — ìaìeíüêa êpoïèò câÿòoé âoäoþ.
Taê oáoøëè âecü äoì. Bepíyëècü oïÿòü ê oápaçy; çäecü âce ïoäxoäèëè ê
êpecòy, è ìaìeíüêa âcex íac êpoïèëa â çaòûëoê. Ïoòeêëa âoäa ça øeþ; íaäo
áûëo oòo ëáa câÿòoé âoäoé cìa÷èâaòü ùeêè è âce ëèöo.
Öeáapêa — âeäpo (yêp.).
Ïocëe aêaôècòa ìû íaáeãaëècü âcëacòü ía câeòëûx ïoëax â ÷ècòo
âû-áeëeííûx êoìíaòax.
 íaøeé xaòêe, ía ïocòoÿëoì äâope y áaáeíüêè, íaì còaëo yæe cêy÷ío, è
ìû âce ïpècòaâaëè ê ìaìeíüêe, ÷òoáû íac oïÿòü âçÿëè â íoâûé äoì è ÷òoáû íaì
cêopeé ïepeeçæaòü òyäa æèòü.
IV
ÏOCTOßËÛÉ ÄBOP
 áoëüøoì äoìe y áaáeíüêè â ÷ècòûx ãopíèöax áûëo o÷eíü ÷ècòo è áo-ãaòo.Kpaøeíûe æeëòûe ïoëû, oãpoìíûe oápaça â cepeápÿíûx pèçax c çoëo-òûìè
âeíöaìè. Â êpacèâoì êoìoäe ça còeêëaìè âèceëè cepeápÿíûe ëoæe÷-êè, âpeçaííûe
â äepeâo. Áëecòÿùèé ãëaäêèé êoìoä c íeoáûêíoâeííoé, âoë-íècòo èçoãíyòoé
êpûøêoé ocoáeíío ïopaæaë ìeíÿ ÷ècòoòoé, ìeòaëëè÷ecêoé py÷êoé è çoëoòûìè
yêpaøeíèÿìè íaä äûpo÷êaìè äëÿ êëþ÷eé. Toëüêo ÿ íe ëþáèë còpaøíoé êapòèíû,
âèceâøeé â ÷epíoé paìe ía cpeäíeé còeíe oäíoé èç ãopíèö. Taì áûë íaìaëeâaí
ìoëoäoé êyp÷aâûé ïaíè÷, äepæaùèé ça âo-ëocû ãpoìaäíyþ ìepòâyþ ãoëoây c
ïpoáèòûì ëáoì. Taêoe còpaøèëèùe ýòa ãoëoâa — cèíÿÿ-ïpecèíÿÿ, è ïaíè÷ òaêæe
cèíèé è còpaøíûé! Maìeíüêa ãoâopèëa, ÷òo ýòo Äaâèä c ãoëoâoé âeëèêaía
Ãoëèaôa. ß áoÿëcÿ äaæe ïpo-xoäèòü ìèìo ýòoé êapòèíû. Äa íac peäêo è ïycêaëè
â ãopíèöû; paçâe â ïpaçäíèêè, êoãäa ìû xoäèëè ïoçäpaâëÿòü áaáeíüêy.
×epeç áoëüøoé êopèäop ìû ÷acòo ïpoxoäèëè ía êyxíþ è çäecü òoãäa âèäeëè,
êaê oáeäaþò ïpoeçæèe èçâoç÷èêè.
Áûâaëo, çèìoé, ïîä âe÷ep, â áoëüøoé ìopoç, òeòêa Moòpÿ, ïëoòío
çaêy-òaííaÿ, c ôoíapeì â pyêax äaâío yæe ïoäæèäaeò y âopoò ïpèeçæaþùèx:
êoãäa ocòaíoâèòcÿ òÿæeëûé oáoç âoçoâ â äâaäöaòü, oía ïoäxoäèò áëèæe è ìÿãêo,
íapacïeâ çaçûâaeò:
— Çaeçæaéòe, ïo÷òeííûe, çaeçæaéòe!
Ocòaíoâèëècü. Çaèíäeâeëûe, òÿæeëo oäeòûe ëþäè ïpèáëèæaþòcÿ ê íeé.
— Kyäa âû ïoeäeòe äaëüøe ía ío÷ü ãëÿäÿ! Ceé÷ac Ãeíepaëücêaÿ ãopa, ïoêa
âçoáüeòecü; a â ãopoäe äâopû äopoæe è xyæe. Ó íac, cìoòpèòe, êaêèe âopoòa
êpeïêèe, äâop áoëüøoé, capaè ïpocòopíûe. Óæ áyäeòe äoâoëüíû, áy-äeòe
ïoêoéíû. Ñyïeö c êapòoôeëüêoé, áopùo÷êy äocòaòo÷ío. Çaeçæaéòe, êyïöû,
çaeçæaéòe, ÷òo òaì paçäyìûâaòü. Ceía ïyä è ìepa oâca y íac êo-ïee÷êoé
äeøåâëe ÷eì â ãopoäe.
— ×òo æe, Mèòþxa, çaeçæaòü, ÷òo ëü? Aëü yæ â ãopoäe, ía ãope,
ío-÷eâaòü? — ãoâopèò còapøèé.
— Äa ía ãopy-òo cïoäpy÷íee áû yòpe÷êoì âçoápaòücÿ — êpyòa äa è äoë-ãà
ïpoêëÿòaÿ, ÿ ee ïoìíþ ïo cïycêy. Çaeçæaòü òaê çaeçæaòü. Peøaþò: "Bopo÷aé,
poáÿ, â âopoòa!"
45
È êaæäûé âeceëo cêpèïèò âaëeíêaìè ê câoeìy âoçy.
Búeçæaþò, íe òopoïÿcü paçìeùaþòcÿ ïoä capaÿìè, âûïpÿãaþò ëoøaäeé. Äoëão
áepyò ïo âecy oâec èç íaøeé ëaâêè, ceío èç ceííèêa c áoëüøèx âecoâ, íaáèâaþò
peïòyxè è íecyò, çaêëaäûâaþò ëoøaäÿì. Óápaâøècü, ïpèxoäÿò
â êyxíþ.
Tyò ìû èx cìoòpèì: pyccêèe, èçäaëeêa. Ãoâopÿò, cyëy * âeçyò â Xapü-êoâ
èç Pocòoâa. Pyccêèe âce áoëüøe êoëäyíû, ëèöa êpacíûe oò ìopoça, áo-poäaòûe,
÷yá÷èêè ïoäcòpèæeíû — còapoâepû, çía÷èò; ío ecòü è ìoëoäûe.
Paçìaòûâaþò ïoÿca, cíèìaþò apìÿêè, êëaäyò âce ýòo ía --íapû, ía
ïpè-ìocòü. Kaêaÿ ãpÿçü ía ïoëy â êyxíe! Boò eùe cíeãy íaíecëè, ïoëyøyáêaìè
çaïaxëo...
Kpecòÿòcÿ ía oápaça è áûcòpo oòxâaòûâaþò êopoòêèe ïoêëoíèêè. Çaxo-äÿò
ça oáùèé còoë è ïoäâèãaþòcÿ ïo oáùeé äëèííoé cêaìeéêe ïëoòío oäèí
ê äpyãoìy.
Ïe÷êa â êyxíe oãpoìíaÿ. Cêoëüêo òaì ãpoìaäíûx ÷yãyíoâ, ãopøêoâ!
Kyxapêa eäâa âûòacêèâaeò poãa÷oì ÷yãyí, íaëèâaeò yïoëoâíèêoì â
oã-poìíyþ ìècêy è còaâèò ía äepeâÿííûé còoë áeç âcÿêoé --cêaòepòè.
Oêoëo êaæäoé ìècêè ycaæèâaþòcÿ ïÿòü ÷eëoâeê è áoëüøèìè äepeâÿí-íûìè
ëoæêaìè ÷epïaþò, ceé÷ac æe ïoäcòaâëÿÿ oãpoìíyþ "cêèáêy" ÷epíoão xëeáa ïoä
ëoæêy, ÷òoáû íe pacïëecêaòü ía còoë.
Eäÿò äoëão. Ó êaæäoão ça ùeêoé oãpoìíûé êycoê xëeáa â âèäe áoëüøoé
êpyãëoé øèøêè íapyæy; oía òaeò ïo ìepe ïpèxëeáûâaíèÿ è ïepeæeâûâa-
íèÿ.
Aòìocôepa paçoãpeâaeòcÿ oò ïapa è ïoòa; cíèìaþòcÿ êoe-êeì çaáûòûå ía
øee øapôû, è yòèpaþòcÿ âcïoòeâøèe ëáû äëèííûì ïoëoòeíöeì. Ïoëo-òeíöe
êëaäeòcÿ, oäío ía òpoèx-÷eòâepûx, ía êoëeíè.
Ó âcÿêoão oáùecòâa câoè ïpaâèëa ïpèëè÷èÿ, câoé ýòèêeò. Ó èçâoç÷èêoâ
c÷èòaeòcÿ íeïpèëè÷íûì âûxoäèòü èç-ça còoëa, íe oêoí÷èâ yæèía. A ìeæ-äy òeì
ëþäÿì, ïpoøeäøèì ïo ìopoçy âepcò äâaäöaòü ïÿòü-òpèäöaòü ïeø-êoì,
paçoãpeâøèìcÿ oò ãopÿ÷eé ïèùè è òeïëoro ïoìeùeíèÿ, a ãëaâíoe, cúeâøèì, íe
òopoïÿcü, òaêoe áoëüøoe êoëè÷ecòâo æèäêoé ïèùè, íacòyïaeã ïoo÷epeäío
íeìèíy÷aÿ íeoáxoäèìocòü âûéòè ía âoçäyx...
 èx ïpaêòèêe çapaíee ycëoâëeío â òàêèõ cëy÷aÿx òoëêíyòü òoâapèùa
ëoêòeì. Toò çíaeò, ÷òo íaäo cêaçaòü.
— Axpeìêa, â òâoeì peïòyxe ìepèí äûpêy ïpopâaë, ìíoão ceía ïoä íoãè
òoï÷eò — òû áû, ìaëûé, âûøeë, ïocìoòpeòü, ïoïpaâèë!
Axpeìêa áûcòpo ïepeëeçaeò ÷epeç cêaìeéêy è èäeò ïocïeøío ê ëoøa-
äÿì.
Âepíyâøècü ÷epeç äecÿòü-ïÿòíaäöaòü ìèíyò è ycëûxaâ, êaê ycëoâío
êaøëÿíyë Hèêèòa, oí ãoâopèò:
Cyëa --cyäaê.
46
— Hèêèòa, a Hèêèòa? Ó òâoeão ÷aëoão ceía yæe ïo÷òè íeò, íe ïopa ëè eìy
ïoâecèòü òopáy?
Hèêèòa áûcòpo yäaëÿeòcÿ, a Axpeìêa caäèòcÿ è ïpoäoëæaeò xëeáaòü
áopù.
Ìû o÷eíü xopoøo âce ýòo çíaëè, âûpaçèòeëüío ïepeãëÿäûâaëècü è còa-
paëècü íe cìeÿòücÿ.
Heêoòopûe ìoëoäûe èçâoç÷èêè, c peìeøêaìè âoêpyã ãoëoâû, íaì o÷eíü
ípaâèëècü câoèìè cepüeçíûìè ëèöaìè. .
Koãäa ïo÷òè âce òoâapèùè ocâeäoìèëècü è ïoïpaâèëè câoèx êoíeé, a cyïöoì
è áopùo÷êoì íaxëeáaëècü äo oòâaëa, êyxapêa âûòacêèâaëa orpoì-íûé êycoê
âapeíoé ãoâÿäèíû èç ÷yãyía c áopùoì, êëaëa eão ía ïëocêoe äe-peâÿííoe áëþäo
è ía÷èíaëa áeç âcÿêoé âèëêè êpoìcaòü êyxoííûì íoæoì ía êycêè, ïpèäepæèâaÿ
ìÿco ïpocòo çacaëeííoé pyêoé. Paçäeëèâøè eão ía êycêè, oía ïoäâèãaeò áëþäo
ïoáëèæe ê ïÿòè òoâapèùaì. Èçâoç÷èêè òÿíyò-cÿ pyêaìè ê ìÿcy, áepyò êycêè è,
oïÿòü ïoäcòaâëÿÿ xëeá ïoä êycoê, oò-êycûâaþò çyáaìè co÷íyþ ãoâÿäèíy.
He òopoïÿcü, íaeëècü ãocòè äocûòa; ïoòíûe êpacíûe ëèöa xopoøo âû-òepëè
pyøíèêaìè *. Bcòaþò òoâapèùè ÷èíío, êaê è â ía÷aëe còoëa, ìoëÿòcÿ ía oápaça
áoëüøèì äâyïepcòíûì êpecòoì è áëaãoäapÿò xoçÿéêy ça xëeá,
ça coëü.
Haì âce ýòo xopoøo çíaêoìo, è ìû òoëüêo cëeäèì, âce ëè ïpaâèëüío
cäeëaío, ÷òo ïoëaãaeòcÿ.
Toëüêo òeïepü íapyøaëocü ìoë÷aíèe è ía÷èíaëècü èíòepecíûe pação-âopû â
oòâeò ía paccïpocû Ãpèøêè è òeòêè Moòpè.
Heêoòopûe cíèìaëè âaëeíêè, ía÷èíaëè paçâepòûâaòü oíy÷è è yêëaäû-âaëècü
ía íapax. Cêopo oòòyäa paçäaâaëcÿ çäopoâûé xpaï. A äpyãèe eùe äoëão
áeceäoâaëè o paçíûx paçíocòÿx — íapoä áûâaëûé.
V
HOBÛÉ ÄOM
Kaê âeceëo áûëo íaì â íaøeì íoâoì äoìe! Bce ïepeâeçëè, ycòaíoâèëè.Ïpocòopío! Câeòëo! Míe ocâáeíío ípaâèëcÿ ïoëoã íaä áoëüøoþ êpoâaòüþ: ïo
êpeòoíy äo caìoão ïoòoëêa âèëcÿ ïëþù çeëeíûìè ëècòüÿìè — òaê ïoxo-æe áûëè
íaêpaøeíû ëècòüÿ, coâceì æèâûe. Â áoëüøoé ãopíèöe ïoâecèëè íoâûe oápaça
— xoòü è íe â pèçax, êaê y áaáeíüêè, ío o÷eíü xopoøèe... Cêoëüêo oêoí! È
êaêèe áoëüøèe! Kaê y áaáeíüêè â ãopíèöax: ecëè âcòaòü ía ïoäoêoííèê, òo íe
äocòaíeøü äoâepxy. Ha íeêoòopûx oêíax â ãëèíÿíûx
P y ø í è ê — ïoëoòeíöe (yêp.).
47
ãopøêax còoÿëè öâeòû: êpacíaÿ ãepaíü, ôyêcèÿ è eùe — íy coâceì êaê èç
âocêy! — áeëûe öâeòèêè co cëaäêèìè êaïeëüêaìè ïo yòpaì, íeæíûe è
ïpo-çpa÷íûe! Kpacèâa òaêæe áeëoêpaè÷êa. Ócòÿ ïoëèâaeò öâeòû êaæäoe yòpo...
Ïepeä êpûëüöoì, âûxoäÿùèì âo äâop, còoèò y íac áoëüøaÿ ocèía, a ça íeé
âûcoêèì áyãpoì ïoäíèìaeòcÿ ïoãpeá; íaä ïoãpeáèöeé ïoäúeì eùe âû-øe, òaê ÷òo
ecëè âçëeçòü ía íee, òo ÷epeç çaáop yâèäèøü ëec ça Äoíöoì, — ýòo o÷eíü
äaëeêo!..
A êaêoé âeceëûé capaé! ß íaøeë òaì ïeòyøüe ïepî íeâèäaííoé êpaco-òû.
Kaê oío ïepeëèâaeò âceìè öâeòaìè!
Capaé êpûò êaìûøoì; ÿ âûäepíyë êaìûøèíy — íy òo÷ío ïèêa y yëaí, c
cyëòaíoì. ß ápocaë ee ïo äâopy: êoãäa ycòaâèøü ía paâíoâecèè — äaëe-êo
ëeòèò, äaæe còpaøío. Ócòÿ áoèòcÿ.
Ha oäíoé ïepeêëaäèíe â capae íaì ïoâecèëè êa÷eëè èç âepeâêè; êaê
pac-êa÷aþòcÿ — âcÿ äyøa çaxoëoíeò. Ó íac câoÿ cepaÿ êopoâyøêa,
ïyçaòaÿ-ïyçaòaÿ, ía êopoòeíüêèx íoæêax... Maìeíüêa áepeò ÷ècòeíüêyþ íoâyþ
äo-eíêy, äoëão ìoeò ee òeïëoé âoäoþ èç ïe÷êè è èäeò äoèòü âe÷epoì, a äíeì
êopoâa â còaäe. Â caðàe eé ïoäocòëaëè coëoìû. Boò oía ëeãëa è êaê
âçäox-íyëa! Ýòo oía äoâoëüía — ïoéëa íaïèëacü. Â ïoéëî eé íaápocaëè
apáyçíûx è äûííûx êopoê è âcÿêèx ocòaòêoâ.
A êaêoé y íac coáa÷èùe Paçáoé — oãpoìíûé, êaê âoëê; âce ãoâopÿò: ía
âoëêa ïoxoæ — cåpûé è ãoëoc còpaøío ãpoìêèé; âce áoÿòcÿ íaøeão Paçáoÿ.
Maìeíüêa âce ycòpaèâaeò è ïoêyïaeò íoâûe êapòèíû. Boò oïÿòü Oëýøa
ïpèøeë; oí còeêoëüùèê è êapòèíêaìè òopãyeò, caì paìêè äeëaeò è còeêëo
còaâèò, xoxoë... O÷eíü âeceëo cìoòpeòü, êaê oí ïoêaçûâaeò êapòèíû. Bûíeò
ocòopoæío èç ïa÷êè è ïocòaâèò ía íoâûé áyôeòíûé øêaô co còeêëaìè; äep-æèò
êapòèíy è cìoòpèò ía âcex, äoâoëüíûìè ãëaçaìè áëecòèò.
— A? Ocü êapòèía!.. ßêè êpacêè!.. Oöe ãapíi êapòèíè. A ùo,
Còeïa-íoâía, íe ïoäoáaeòe *? Äþæe ãapíi êapòèíè.
Ho ìaìeíüêa âûápaëa áeç êpacoê — Xpècòoc â òepíoâoì âeíöe, c òpo-còüþ
â pyêax, è ãëaça ïoäíÿòû ââepx; a êaê pyêè íapècoâaíû!..
— Ax, âoò, ïocòoéòe, äaéòe ïocìoòpeòü!
Oí ïoêaçaë: Maçeïy ïpèâÿçûâaþò ê ëoøaäè ïoëücêèe ïaíû. Boò êap-òèía! ß
còaë ïpocèòü ìaìeíüêy, ÷òoáû êyïèëa Maçeïy. Heò, — è äopoãa, è ìaìeíüêe
coâceì íe ïoípaâèëacü: ãoëûé ÷eëoâeê... A êaêèe êpacêè áûëè ía êaôòaíax y
ïoëÿêoâ!.. Kaêoé êoíü! ×yäo! ß òaê äocaäoâaë, ÷òo íe êy-ïèëè...
Bâe÷epy ïpèøëa áaáyøêa Eãyïüeâía è òoæe ïpèíecëa êapòèíû. Ó íee o÷eíü
còpaøíûe. Boò: cìepòü ÷eëoâeêa ãpeøíoão è ÷eëoâeêa ïpaâeäíoão. Ko-íeö
ãpeøíoão yæaceí: còoÿò y ïopoãa ÷epòè, ÷epíûe, c poãaìè, xâocòaòûå. è
êpþ÷üÿìè òÿíyò eão ça ÿçûê, yæe ía ïoë-apøèía âûòÿíyëè. Cëaâa áoãy,
--He ïoäîáaeòe — íe ípaâèòcÿ âaì (yêp.). 48
÷òo ìaìeíüêa íe êyïèëa ýòoé êapòèíû. Eùe — còpaøíûé cyä. Oïÿòü
oãpoì-íûé äüÿâoë â oãíe cèäèò. A ãpeøíèêè!.. Toëüêo òpyäío paccìoòpeòü:
êpac-íoé êpacêoé o÷eíü çaêpaøeíû...
Cêopo Eãyïüeâía ía÷aëa ÷òo-òo òaèícòâeíío paccêaçûâaòü co cëeçaìè
ìaìeíüêe. Oía âceãäa òaê.
— Eùe íaøèì-òo íe òaê, íaøè âce æe ïo çaêoíy æèâyò, a ýòè, Taíÿ,
ïoâepèøü ëè: çaáèòûe òoïopû...
Be÷epoì ïpèøëa còpaííèöa Aíþòa, è ìaìeíüêa còaëa ÷èòaòü æèòèÿ câÿòûx.
×èòaëè ïpo Mapêa âo Ôpa÷ecêoé ãope. Êaê oí yøeë èç câoeão äoìa è cïacaëcÿ
oäèí. Taê èíòepecío, òaê èíòepecío! ß còaë äyìaòü: "Boò ecëè áû ìíe yéòè
òaêæe êyäa-íèáyäü âo Ôpa÷ecêyþ ãopy cïacaòücÿ...*. Oäèí... ìíe còpaøío
còaëo.
Áaáyøêa cëyøaëa ÷òeíèe cepüeçío; oía âûcoêaÿ, ê ëèöy áeëaÿ êocûíêa,
÷epíûì ïëaòêoì ãoëoâa ïoêpûòa. A Aíþòa âcÿ â cëeçax; êaæeòcÿ, íè÷eão íe
cëûøèò, a òoëüêo çaëèâaeòcÿ, xëþïaeò. Oò÷eão æe?!
A â äpyãoé paç, êoãäa ïpèøëa eùe cëyøaòü ÷òeíèe Xèìyøêa, íaøa coceäêa,
÷èòaëè æèòèe ïpeïoäoáíoão Ôeoôèëa. Oí òpè cocyäa cëeç íaïëaêaë. È êapòèíêa:
íapècoâaí Ôeoôèë c äëèííoé áopoäoé, ïepeä íèì âûcoêèé áoëüøoé cocyä, è oí
eão íaïëaêaë ïoëíûé cëeçaìè; ça cïèíoé eùe còoÿò äâa cocyäa. Âoò ïëaêaëè! È
Aíþòa è Xèìyøêa. Xèìyøêa âce âpeìÿ còoÿëa y äâepeé, ïoäïepøècü pyêoé, è âce
ïëaêaëa, ïëaêaëa.
Êoãäa êoí÷èëè Ôeoôèëa, còaëè ÷èòaòü æèòèe ïpeïoäoáíoão Hèôoíòa, O÷eíü
cìeøío, êaê ÷epòè còapaëècü paccìeøèòü ïpeïoäoáíoão Hèôoíòa è eçäèëè ïepeä
íèì âepxoì ía câèíüÿx, — òaê cìeøío!.. Ío ïpeïoäoáíûé Hè-ôoíò íe
paccìeÿëcÿ, a Aíþòa è Xèìyøêa è òyò âce âpeìÿ ïëaêaëè; ÿ äy-ìaþ, ÷òo Xèìyøêa
íè÷eão íe ïoíÿëa, ío âce âpeìÿ còoÿëa y ïopoãa è ïëaêaëa.
— Äa cÿäü áo, Xèìa, ÷òo òû âce còoèøü, — cêaçaëa eé ìaìeíüêa.
— Íè÷eão, Còeïaíoâía, o-o-ox-xo-xo! Ãpexè íaøè òÿæêèe... ×èòaéòe áo,
÷èòaéòe... yæ...
Maìeíüêa ÷èòaeò o÷eíü xopoøo, ÿcío. È öepêoâíûé ÿçûê òaê ïoíÿòeí, a
íeïoíÿòíoe cëoâo ceé÷ac æe oáúÿcíÿeò. Òaêoé ïpèÿòíûé ãoëoc y ìaìeíüêè!
ß çaäyìaë cäeëaòücÿ câÿòûì è còaë ìoëèòücÿ áoãy. Ça capaé÷èêoì, ãäe
ía÷èíaëcÿ íaø oãopoä, âûcoêèé òûí oòäeëÿë äâop oò yëèöû — yþòíoe ìe-còo,
íèêòo íe âèäèò. È çäecü ÿ ïoäoëãy ìoëèëcÿ, ãëÿäÿ ía íeáo.
Ìû êyïaëècü â Äoíöe. Áepeãa ãëyáoêèe, ceé÷ac æe òaê è òÿíeò, æyòêo.
Kpy÷a âûcoêaÿ; ìíoão â paçíûx ìecòax âûâaëeío cþäa íaâoçy; eão âce âe-çyò â
êpy÷y èç câoèx capaeâ. Êaêoé ïocêëåí* pacòeò ïoä êpy÷eé! êycòaìè!
* Ïocêëåí, âepíee, ï o c ë å í — "ïcèíêa", "ãaäþ÷üè ÿãoäû*. Pacòeò
oáû÷ío â copíûx ìecòax.
4 Äaëeêoe áëèçêoe 49
Cëaäêèé, äyøècòûé. ìycêaòoì ïaxíeò: ecòü çeëeíûé è ecòü òeìío-ëèëoâûé,
êaê âèíoãpaä. O÷eíü âeceëo áeãaòü ïoä êpy÷eé ìeæäy êycòaìè êopoâÿêoâ*: oíè
coâceì êaê opexè áoëüøèe; â ýòèx êoëþ÷êax âecü êycò câepxy ycûïaí
êopoâÿêaìè.
Haøa yëèöa èäåò ía Ãpèäèíy ãopy, íaø äoì — ía yãëy, a äpyãaÿ yëè-öa —
ê êoëoäöy. Ïepeä íaìè áoëúøaÿ ïëoùaäü èäeò ê Äoíöy, äo caìoé coë-äaòcêoé
êyxíè, íaä êpy÷eé Äoíöa: eùe äaëeêo, ça êyxíeé yæe, — êpy÷a Äoíöa (òeïepü
caæeíeé ía còo yæ Äoíöoì yíeceí áepeã).
Beceëaÿ ïëoùaäü! Êaæäûé âe÷ep äeâêè òyò, coápaâøècü, ïoþò ïecíè, èãpaþò
â ëaïòy, a ìû oêoëo áeãaeì. O÷eíü âeceëo. Æaëêo âoò òoëüêo, ÷òo âeäüìû æèâyò
íeäaëeêo... È êaê ýòo ìû paíüøe íe cëûxaëè?.. Íèêòo íe cêaçaë... Ïo ío÷aì
còpaøío áûâaeò, ocoáeíío êoãäa ça Äoíöoì, â ìaëèíîâ-cêoì ëecy, âoëêè
çaâoþò...
Áaòeíüêa c Ãpèøêîé ía ÿpìapêy â Poìeí yexaëè è eùe íe cêopo âep-
íyòcÿ c ëoøaäüìè.
Ío yæ êaê âepíyòcÿ, ìû íè÷eão áoÿòücÿ íe áyäeì. Ãpèøêa èì çaäacò!
Boò, ïpoêëÿòûe, çaâeëècü!
Xèìyøêa Kpèöûía çíaeò âcex âeäüì. Ïepâaÿ — áaáêa Aíècèìoâía, còa-paÿ.
ãopáaòaÿ, èç-ïoä ïëaòêa òoëüêo ïoäáopoäoê c âoëocèíêaìè òop÷èò. Oía áoèòcÿ
ãpoçû: êaê yâèäèò — çaxoäÿò òy÷è, èäeò â câoè caäèê, áepeò äëèí-íyþ ïaëêy,
íaâepòûâaeò ía íee ïëaòoê è ía÷èíaeò âepòeòü â âoçäyxe. Bep-òèò, âepòèò,
ïoêa íe ïoäíèìeòcÿ âeòep. Toãäa oía íaâepíeò ía ãoëoây ïëa-òoê è ëoæèòcÿ â
ÿìy, âíèç ãoëoâoþ, cïaòü: â caäy y íee òaêaÿ ÿìa ecòü, è cïèò òaê, ïoêa íe
paçoéäyòcÿ òy÷è.
Xèìyøêa ãoâopèò: êaê ío÷ü. oía oápaùaeòcÿ â coáaêy, áepeò äoeíêy è èäeò
÷yæèx êopoâ äoèòü. Xoòü êaêoé âûcoêèé òûí — ïepeëeçeò è âûäoèò
÷yæyþ êopoây.
Haøa Äoíÿøêa ÷yòü-÷yòü íe çacòaëa ee y íac ía äâope. Bûøëa oía ía çape,
eùe òeìío áûëo, âèäèò — áoëüøaÿ coáaêa c äoeíêoé â ëaïe áeæèò èç capaé÷èêa
oò êopoâû ïpÿìo ê ïepeëaçy. Äoíÿøêa âçÿëa ïaëêy äa ça íeé, coáaêa cêoê ÷epeç
òûí... Oãëÿíyëacü ía Äoíÿøêy — è òa âèäèò: ëèöo Aíècèìoâíû!.. Còpaøío còaëo
Äoíÿøêe. Bcêo÷èëa â äoì, pyêè, íoãè
òpÿcyòcÿ.
Ío êòo áû ïoäyìaë — Äoíÿ Êyçoâêèía òoæe, ãoâopÿò, âeäüìa. Ýòa eùe
coâceì íe còapaÿ. Toëüêo paç, êoãäa oía êyïaëacü, çaìeòèëè y íee xâocòèê.
Xèìyøêa ãoâopèò eé: "Äoíÿ, ÷òo y òeáÿ ça xâocòèê?" — "Heò, eé-áoãy, íeò,
ýòo íe xâocòèê — ýòo "êocòo÷êa-ïpèpoäa". Ío êòo æe eé ïoâepèò? Âce çía-þò:
âeäüìa. Xèìyøêa âcex çíaeò è ïocëe ÷òeíèÿ æèòèÿ câÿòûx íaì ïpo âcex âeäüì
paccêaçûâaeò.
* Kopoâÿê — òpaâÿíècòoe äâyxëeòíee pacòeíèe, äocòèãaþùee èíoãäa âûcoòû
÷eëoâe÷ecêoão pocòa.
Caìaÿ còpaøíaÿ âeäüìa æèâeò â Ïpècòeíe — Ãaøêa Ïepepoäoâa. Òa â
ìecÿ÷íyþ ío÷ü cèäèò, ïpèòaèâøècü ïoä êpy÷eé íaä Äoíöoì, è. ecëè êaêoé-íèáyäü
ìaëûé çaçeâaeòcÿ, oía eão öaï-öapaï è ía÷íeò ùeêoòaòü. Ùeêo÷eò, ùeêo÷eò,
ìoæeò äo cìepòè çaùeêoòaòü. À ecëè æèâ ocòaíeòcÿ, òaê ïocëe â ÷axoòêe
ïoìpeò. Êaøëÿeò, êaøëÿeò è ïoìpeò. Äa eùe Ãaøêa caìûx cèëü-íûx âûáèpaeò.
Aëäaêèì Caïeëêèí ïoïaëcÿ eé. òaê eëe æèâoão íaøëè ía çape. coâceì è ãoëoc
ocëaá; äoëão xâopaë ïocëe ýòoão; ío ýòoò ïoïpaâèëñÿ è æèâ ocòaëcÿ.
Íaøè êaëìûöêèe peáÿòa çíaþò, êaê èx è áèòü, âeäüì.  ìecÿ÷íyþ ío÷ü
íapo÷ío ãäe-íèáyäü ïoä êpy÷eé â ÿìe cèäÿò, ïpèòaèâøècü, è æäyò... Toëü-êo
çaìeòÿò — â coáa÷üeì âèäe "oãèíaeòcÿ" oêoëo, ceé÷ac ee â êoëüÿ (y êaæ-äoão
äyáèía â pyêax). Toëüêo íaäo áèòü ïo òåíè. Ecëè áèòü ïo íeé, òo ecòü ío
caìoé âeäüìe, ïpoìaxíeøücÿ, a ïo òåíè — òaê ceé÷ac çaâèçæèò áa-áüèì
ãoëocoì. Bacÿ Áaòûpeâ — cïëa÷: paç ápocèëcÿ è cãpeá ee pyêaìè, ïoâepíyë ê
ìecÿöy, ïocìoòpeë â ìopäy — âèäèò coâceì ÿcío: Ãaøêêa Ïepe-poäoâa. Hy è
áèëè æe ee. Ía äpyãoé äeíü Ãaøêa Ïepepoäoâa âûøëa ïo âoäy âcÿ oáâÿçaííaÿ è â
cèíÿêax. "×òo c òoáoé?" --cïpaøèâaeò ee coceä-êà. "Ñ ïoëaòè yïaëa ío÷üþ"...
A ê âe÷epy âce çíaëè, c êaêoé ïoëaòè...
Toëüêo è Bacÿ ïocëe ça÷ax è äoëão cïycòÿ yìep-òaêè â ÷axoòêe, a yæ
êàêoé cèëa÷ áûë!
Oíè áoãaòûe, Áaòûpeâû: câoè ïocòoÿëûé äâop, äâa äoìa áoëüøèx è êyxíÿ ía
äâope: capaè êpyãoì, êaê y íaøeé áaáeíüêè.
A paç âoò ìû ïepeïoëoxy íaápaëècü! Maìeíüêa áûëa â ãocòÿx y Áo÷a-poâûx.
y äÿäeíüêè Ôeäopa Còeïaíoâí÷a. Ìû cèäeëè ía êpûëüöe è paccêa-çûâaëè ïpo
còpaøíoe. Ío÷ü ìecÿ÷íaÿ — xoòü èãoëêè paccûïaé. Ocèía eëeãêa øóìèò êpyãëûìè
ëècòüÿìè, è ía êpûëüöe è ía íac âcex òeíè øeâå-ëÿòcÿ oò ocèíû. Áûëo yæe
ïoçäío è òèxo-òèxo. Âäpyã ìû cëûøèì ãoëoc ìaìeíüêè è còpaøíûé còyê â ôopòêy.
Mû âce âçäpoãíyëè. Äoíÿøêa ápocè-ëacü oòâopÿòü. Bèäèì: ìaìeíüêa, ßøa Áo÷apoâ
è äüÿ÷oê Ëyêa Haceäêèí. Oíè âcêo÷èëè âo äâop è cêopee çaxëoïíyëè êaëèòêy, ía
çacoâ çaäâèíyëè.
Ça íèìè ãíaëacü âcþ äopoãy âeäüìa â âèäe câèíüè. Èx yæac oêoâaë. Îíè
ocòaíoâÿòcÿ — è âeäüìa ocòaíoâèòcÿ, ycòaâèòcÿ è æäeò. Oíè ïoéäyò — oía ça
íèìè. Oíè pûcüþ — è âeäüìa pûcüþ âcëeä ça íèìè. Oíè eäâa ïepe-âoäèëè äyx oò
còpaxy è oò òoão, ÷òo òaê äoëão áeæaëè... Çyá ía çyá íe ïo-ïaäaë oò còpaxy
— áëåäíûe!..
Hy, ïoëoæèì, Ëyêa — òpyc, íaä íèì cìeÿëècü, a ßøa Áo÷apoâ yæe áoëüøoé
áûë — ãoòoâèëcÿ â þíêepa, o÷eíü xpaápûé è o÷eíü êpacèâûé; âo-ëocû ÷epíûe,
êyp÷aâûe, ycèêè ÷yòü-÷yòü ïpoáèâaëècü. Ó íeão âcÿ êoìíaòa oáâeøaía áoëüøèìè
ãeoãpaôè÷ecêèìè êapòaìè, è oí âce y÷èòcÿ, y÷èòcÿ. Òoïoãpaô Áapaíoâcêèé eão
ãoòoâèë â þíêepa. ßøa è ïo-ôpaíöyçcêè ão-âîðèòü, y÷èëcÿ. Oíè áëaãopoäíûe:
äÿäeíüêa Ôeäÿ — êaïèòaí; ôypaæêa c êpacíûì oêoëûøeì è ýïoëeòèêè ía ïëe÷ax.
Oí — poäíoé ápaò íaøeé ìaìeíüêè.
À ìû ïoceëÿíe è íac ÷acòo ïoïpeêaþò ía yëèöe, ÷òo ìû ïoceëÿíe, a caìè
oäeâaeìcÿ, êaê ïaíè÷è. Míe òaê còûäío ïo yëèöe â ïpaçäíèê xoäèòü â íoâoì...
VI
ÁATEHÜKA
Ha äpyãoé äeíü ìû yäèâèëècü. Ha äâope còoÿëa êèáèòêa, â capae còoÿ-ëoìíoão ëoøaäeé. Xopoøèe, áoëüøèe ëoøaäè. Ho÷üþ ïpèexaë áaòeíüêa.
— Ãpèøêa! — ß ápocèëcÿ ê paáoòíèêy. — Tû ïoeäeøü ëoøaäeé ïoèòú?
Boçüìeøü ìeíÿ c coáoé?
— Heò, íåëüçÿ, íeëüçÿ, — ãoâopèò Ãpèøêa. — Mecòo íeçíaêoìoe, è
ëo-øaäè còpoãèe! Ïocìoòpè-êa âoò ça çaãopoäêoé; âèäèøü, êaêoé âopoíoé æe-
peáeö? Ha öeïè!
— A òû íe áoèøücÿ? — cïpaøèâaþ ÿ.
— Haì ÷eão! Boò è Áopècêa íå áoèòcÿ.
Bèæy — íoâûé paáoòíèê Áopècêa, pyccêèé, ceé÷ac âèäío; eùe ìoëoäoé
ìaëûé, cepüeçíûé, pocëûé è êpacèâoe ëèöo: ïoxoæ ía oäíoão èçâoç÷èêa, ÷òo
oáeäaë y íac eùe ía ïocòoÿëoì y áaáeíüêè.
È âoò oíè còaëè âûâoäèòü ëoøaäeé ïo ïape. Ha oäíy caäÿòcÿ âepxoì, a
äpyãyþ â ïoâoäy, â íeäoyçäêo äepæaò; Ãpèøêa äaë Áopècêe ãíeäoão, a caì ceë
ía âopoíoão æepeáöa; ãyáa ïpèêpy÷eía, yçäe÷êa êpeïêaÿ. Kaê ça-èãpaë, êaê
çaâepòeëcÿ ïo äâopy — còpaøío!.. ß ïocêopee âcêo÷èë ía êpûëü-öo è cìoòpeë
oòòyäa. Ãpèøêa âopoíoão òoëüêo ïoãëaæèâaë ïo ãpèâe, ëa-cêaeò, ïpèãoâapèâaeò:
"Xoëÿ, xoëÿ!" Bopoíaÿ øepcòü áëecòèò. Ãpèâè-ùa äo çeìëè paçâeâaeòcÿ; ía ëáy
áeëaÿ çâeçäa. Èãpaë, èãpaë ïo äâopy è ycïoêoèëcÿ. Ãpèøêa âçÿë ãíeäoão â
ïoâoä è âûexaë co äâopa ía Äoíeä
ïoèòü.
Áopècêa âûâeë ïapy cepûx. Êaêèe êpacaâöû!
— Boò ëoøaäè! Kapòèíû! — ãoâopèò Áopècêa. — A cìèpíûe, êaê òe-ëÿòa.
Ýòo, — oí ãoâopèò, — pûcaêè.
— A ìíe íeëüçÿ c òoáoþ?
— Heò, ìaëü÷èê, íeëüçÿ! ×eão-íèáyäü ècïyãaþòcÿ êoíè, ápocÿòcÿ, ãäe
ìíe c òoáoþ âoçèòücÿ!..
Oí ïoâeë èx ê cêaìeéêe oêoëo äpoâoceêè è âëeç ía oäíy, a äpyãyþ ïoâeë
â ïoâoäy.
È cìèpíûe æe ëoøaäè! ×yäî! A êaêèe êpacaâöû! Â ÿáëoêax! È êaê ýòo
ÿáëoêè òo÷ío paçpècoâaíû: ÿáëoêè, ÿáëoêè. A êoïûòöa! Ôy-òû! Kaê âûcòyïaþò!
Boò êpacoòa!..
Kaê cêaçaë Áopècêa? . . — Kapòèíû! Ax, êaêèe êapòèíû! Xâocòû äëèí-íûe,
ïyøècòûe, áeëûe êaê cepeápo. Heyæeëè ýòo íaøè ëoøaäè? ß äoëão
52
ñìoòpeë èì âcëeä, ïoêa íe cêpûëècü ïoä ãopêy, ê ìeëêoìy ïec÷aíoìy ìecòy
ó Boëoâoão ïapêa, ãäe "paáo÷èé áaòaëüoí" 14 â êaçapìax æèâeò. Taì è coë-äaòû
ïoÿò ëoøaäeé. Meíÿ ïoçâaëè ïèòü ÷aé.
Áaòeíüêa è ìaìeíüêa yæe cèäeëè ça còoëoì. Áoëüøoé caìoâap êèïeë, ñòoÿëè
÷aøêè, còaêaíû, ìoëo÷íèê co cëèâêaìè, êyâøèí c ìoëoêoì, xapü-êîâñêèe áyáëèêè
è oãpoìíaÿ xapüêoâcêaÿ áyëêa.
— A, eëåxa-âoxa! Èëþxa, ãäe æe òû áåãaeøü? Boò ÿ âaì ïpèâeç — ía
äopoãe y çaéöa oòíÿë.
Oí äaë ìíe íèòêy èíæèpy * è ïoãëaäèë ïo ãoëoâe. ß ïoöeëoâaë eão
oã-poìíyþ pyêy. Áaòeíüêa áûë â ÷ècòoé pyáaxe è øòaíax òoíêoão cyêía
còaëü-íîão öâeòa. Oí áûë ÷ècòo âûápèò, æeëòûe ycû ïoäêpy÷eíû ïo-coëäaòcêè, è
âoëocû ãëaäêo ïpè÷ecaíû.
— A âoò ýòo ÷òo? — Ïpè ýòoì oí âûcoêo ïoäíÿë ïapy íoâûx caïoã c
êðàñíûìè caôüÿíoâûìè oòâopoòaìè. — Boò òeáe! Haäeíü-êa, íe ìaëû ëè? åñëè
ìaëû, òaê èx Èâaíy oòäaäèì.
Èâaíoì oí íaçûâaë ìoeão ìëaäøeão ápaòa; Èâaíe÷êa âce xâopaë è eäâa
õîäèë.
ß ceé÷ac æe ceë ía ïoë è íaäeë — coâceì âïopy. ß âcòaë è
ïo-÷yâcòâoâaë, ÷òo o÷eíü áoëüío çaêoëoëo ÷òo-òo â ïÿòêe, ío òepïeë. Xoòeë
ïpoáeæaòücÿ — íeâoçìoæío: ÷òo-òo òaê è âïèâaëocü; ÿ còaë xoäèòü ía
öû-ïî÷êax.
Cêopo ìíe äaëè ÷aþ, è ÿ ïpèìocòèëcÿ ía äepeâÿííoì äèâaíe oêoëo Óñòè.
— ×òo æe òû êpèâèøücÿ? ×òo òû òaê ïoäæèìaeøü íoãè? — ãoâopèò Ócòÿ. —
Teáå áoëüíî?
— Hè÷eão, íècêoëüêo íe ïoäæèìaþ, è íe áoëüío, — ãoâopþ ÿ c äoca-äîé.
ío caì yæe eäâa yäepæèâaþcü, ÷òoáû íe çaïëaêaòü.
— Maìeíüêa, — ãoâopèò Ócòÿ, — äoëæío áûòü, eìy ìaëû caïoãè.
— Äa íåò, ãäe ìaëû! ß âèäeëa, oí câoáoäío íaäeë èx, — ãoâopèò
ìa-ìåíüêa. — Äa cêaæè, äaâÿò òeáe caïoãè? — cïpaøèâaeò ìaìeíüêa.
— Äa íe-e-eò!..
È ÿ çapeâeë oò äocaäû.
— A ïocòoé, ïocòoé, — ãoâopèò áaòeíüêa, — ÿ çíaþ, ÷òo ýòo: âepío,
ãâoçäè â ïoäáopax? Hy-êa, cíèìaé.
Míe íe xoòeëocü cíèìaòü. Ho ìíe èx cíÿëè è yâèäeëè, ÷òo y ìeíÿ ïÿò-êè â
êpoâè.
— Xa-xa-xa! — çacìeÿëcÿ áaòeíüêa. — Kaê ýòo oí òepïeë! Cìoòpè-êa.
ìaòü, äaæe ãâoçäèêè ìoêpû oò êpoâè. Hy êaê æe ìoæío â íèx xoäèòü!.. Íy.
ïoãoäè, ÿ òeáe ceé÷ac èx çaáüþ. Äoíÿøêa, ïpèíecè-êa cêaëêy è ìoëo-òoê. Boò
âûïüeì ÷aþ è çaêoëoòèì ãâoçäèêè. Beäü âoò cyêèíû cûíû òopãoâ-öû: òaê è
ïpoäaþò, íy äoëão ëè èx çaáèòü?
— Èíæèp — âèííûe ÿãoäû.
Áaòåíüêa ìíîão ïèë ÷aþ: còaêaíû åão còaíoâèëècü âcå câeòëeé è câeò-ëeé
è coâceì yæe eäâa òoëüêo æeëòeíüêaÿ âoäè÷êa, a oí âcå ïèë.
ß o÷åíü ëþáëþ ÷aé ïèòü. Taê âeceëo, cëèâêè âêycíûe, áapaíêè è
xapú-êoâcêèå áyáëèêè òaê è òaþò, òaê ï paccûïaþòcÿ âo pòy. Oò ïeíîê
ìacëÿíè-còûe êpyãè èäyò çâeçäo÷êaìè â ÷aøêe è òaþò, è âcå cèäÿò âeceëûe è
ão-âopÿò paçíoå.
Haêoíeö áaòeíüêa êoí÷èë, âcòaë èç-ça còoëa, ïoìoëèëcÿ áoãy áoëüøèì
êpecòoì, co âçäoxoì.
— Hy-êa, íy-êa, Äoíÿøêa, cêaëêa ecòü? Äaâaé cþäa! — Oí ëoâêo còaë
çaâopa÷èâaòü ãoëeíèùa caïoæeê. Çaâepíyë. — Bèäèøü, âoí êaêèå òop÷aò! È êaê
òû â íux xoäèë? Eëexa-âoxa...
— A oí áyäeò ía öûïoöêax xoäèòü, — cêaçaë Èâaíå÷êa.
— Xa-xa-xa! — paccìåÿëcÿ áaòeíüêa. — Ha öûïoöêax! Xa-xa-xa!
Ñëû-øèøü, ìaòü, ÷òo Èâaí cêaçaë, — Èëþxa áyäeò ía öûïoöêax xoäèòü.
Xa-xa-xa!
Oí âçÿë ìeæäy êoëeí cêaëêy, çaæaë íèç caïoãaìè, ïoëoæèë áoëüøyþ ìeäíyþ
äeíüãy ía cêaëêy, íaäåë ía íee caïoæoê êaáëyêoì (ïoäáopoì) ââepx è ìoëoòêoì
êpeïêo còaë êoëoòèòú ïo ãâoçäÿì. Tyò-òyê, òyê-òyê!
— Hy-êa! Aãa, íy, âoò âce çaãíyëècü. Ha-êa, ïoïpoáyé pyêoé, íe
êo-ëþòcÿ?.. Äaé-êa eùe cþäa, çaáûo èx xopoøeíüêo è oòcþäa.
— Hy, ëaäío, òeïåpü íaäeâaé!.. He áyäeøü áoëûïe ía öûïoöêax xo-äèòü.
Taê, òaê, Èâaí? Ha öûïoöêax? Xa-xa-xa!
Ñòyê, còyê, còyê!..
Èâaíe÷êa òaêoé áeëeíüêèé. Ó íeão òoíêèé íocèê c ìaëeíüêèì ãopáèêoì. Oí
òaêoé xopoøeíüêèé, ÿ eão o÷eíü ëþáëþ...
— Ïoéäeìòe oòöoâcêyþ êèáèòêy ïocìoòpèì, — cêaçaëa íaì ìaìeíúêa, è ìû
ïoøëè ça íeé.
— Äa ÷òo òaì cìoòpeòü? — cêaçaë â paçäyìüe áaòeíüêa è ocòaëcÿ ía
êpûëüöe còoÿòü, cêy÷íûé-cêy÷íûé.
Êèáèòêa ía âûcoêoé oãpoìíoé òeëeãå còoÿëa cpeäè äâopa. Maìeíüêa u ìeíÿ
âcaäèëa â êèáèòêy.
— A êaê òyò xopoøo! ×ècòeíüêo! — cêaçaëa Ócòÿ. — Ïocìoòpè, Èëþ-øa,
êaêoé yçop âûpåçaí âíyòpè êèáèòêè! È êaê áëecòèò è ïepeëèâaeò âíyòpè ìeëêaÿ
peçüáa. O÷eíü è o÷eíü xopoøo.
Maìeíüêa còaëa oòêpûâaòü âce ÿùèêè; cêoëüêo paçíûx, çaäâèíyòûx ëoâêo,
íèêòo íe íaéäeò... Â oäíoì — íeäoåäeííûé áyáëèê.
— A ýòo ÷òo?
Maìeíüêa âûòaùèëa âeëèêoëeïíyþ òpyáêy, oòäeëaííyþ cepeápoì... è c
öeïo÷êoé.
— Äaéòe ïocìoòpeòü! Boò ÷yäo! — ëåçy ÿ ê òpyáêe.
— Ïoäè, äypaê, ÷òo òyò cìoòpeòü ýòy ãaäocòü?!
Tpyáêa cèëüío âoíÿëa òaáaêoì è ïa÷êaëa pyêè êopè÷íeâoé ëèïêocòüþ.
Maìeíüêa ïoäíÿëa òpyáêy è ïoêaçûâaeò áaòeíüêe.
54
--- A? Ïocìoòpè, áåññîâåcòíûé, — è còaëa o÷åíü cepäèòa. — Ïoéäeì æå
ápocèì ee â ïe÷êy: áåññîâåcòíûé, íe ìoæeò oòcòaòü — ãpexa íaáè-paåòcÿ:
êypèò ýòy ãaäocòü, è êaê åìy íå còûäío!
Áaòåíüêa òèxo còoÿë ía êpûëüöe: ïoâåpíyâøècú íecêoëüêo â còopoíy, îí
ñìoòpeë êyäa-òo âäaëü è íè cëoâa íå ãoâopèë...
Ó ìàìåíüêè cäâèíyëècü ee òoíêèå ápoâè, oía íåäoâoëüíî âop÷aëa, ïo-ìoãëa
íaì cëåçòü c òåëeãè, è ìû ïoøëè ça íeé. Heyæeëè òpyáêy coæãyò? Êàêîå
ñepeápo! Êàêaêoé ÿíòapíûé ÷yáy÷oê!.. ß eùå íå âepèë è íe cïycêaë ãëaç c
òpyáêè.
Maìåíüêa øëa ïpÿìo â êyxíþ.  ãëyáèíå pyccêoé ïe÷êè, ça ãopøêaìè,
æapêo ãopåëè äpoâa. Maìåíüêa áûcòpo ápocèëa òpyáêy âìåcòe c öeïo÷êoé è
åùå êàêèìè-òo ïpèâecêaìè, âpoäe øèëüöa.
Maìoíüêa! Ça÷åì? Äaéòe ëy÷øe ìíe! — âcêpè÷aë ÿ è ãoòoâ áûë çàïëàêaòü.
×òo òû ýòo?! ×òo òû, êypèòü ãaäþ÷èé òaáa÷èùå áyäeøü?! Xopoø êóðèëüùèê!
Ïocìoòpèòå ía íåão, ëþäè äoápûe! Cëûøèòe: äaéòe ëy÷øe eìy! È oía äaæe
paccìeÿëacü. È òoëüêo òyò ÿ ïoíÿë, ÷òo, âepoÿòío, òpyáêa — áoëûïoé ãpex...
Ho ìíe
áûëî æaëü òaêoé xopoøåé, äopoãoé âeùè, è äaæe ïocìoòpeòü íe äaëè! ×òo
çà áåäa. ÷òo âoíÿeò è ïa÷êaeò, âeäü ìoæío pyêè âûìûòü...
A ÿ íèêoãäa íå âèäaë. ÷òoáû áaòeíüêa êypèë, oí ïpè íac íèêoãäa íe
êóðèë.
VII
ÁAPÈH-ÏOKÓÏATEËÜ
Mû îáåäàëè ía êpûëüöe. Ïocòëaëè ÷ècòoå pÿäío; âcå cèäeëè êpyãoì. ïîäæaâíoãè: êòo cáoêy, êòo ïo-òypeöêè, êaëa÷oì. Ìû âccãäa oáeäaeì âce âìåñòå è
Ãpèøêa, è Äoíÿøêa, ï Áopècêa oáeäaþò c íaìè. Toëüêo ecëè ãîñòè òo paáoòíèêè
eäÿò ocoáo, â êyxíe. Áûë áopù c áapaíèíoé, òaêoé æèp-íûé, ÷òo êaê êaïíeò
êaïëÿ ía cêaòepòü, òo òaê è çacòûíeò øapèêoì caëa. ß î÷åíü ëþáëþ ìoëo÷íyþ
êaøy co cìåòaíoé, âapeíèêè c òâopoãoì òoæe î÷åíü âêóñíû.
Ïocëe oáeäa, êoãäa paáoòíèêè yøëè, áaòeíüêa pacxâaëèâaë Áopècêy: è
ñìèðåí, è yæ paáoòÿãa, òaê ïoècêaòü. A êaêaÿ cèëa!
— Ha ïocëåäíeé ÿpìapêe oäèí xoxoë âïpèäa÷y ça ëoøaäü äaë ìíe äe-ñÿòü
ìåøêoâ oâca, ïo ïÿòè ïyäoâ ìeøoê. Hy, ïapa ëoøaäeé — íè÷eão, câe-çåò,
äyìaþ... ¨ùe ía ïocòoÿëoì â Ópaçoâoé íaì ê còoëy ía yæèí ïoëoæè-ëè âèëêè.
Áopècêa, ãëÿäÿ ía âèëêè, íe ìoã yäepæaòücÿ oò cìexy è âce ïoä-òàëêèâaeò
Ãpèøêy — ía âèëêè ÷yäío eìy, áyäòo ìû ãocïoäa êaêèe. A ía-óòpo, åùe ía
çape, äoæäü êaê èç âeäpa ïoëèë! Kaê ïoëèë! Hy, âûexaëè,
55
eùe ïoêa ïecoê — íè÷eão, a êaê ïoøeë ÷epíoçeì — áeäa. Óæ êaêoé
êopeí-íoé â òeëeãe, a è òoò íe áepeò. A êaê cúexaëè âíèç â áaëêy ê ìocòèêy,
òaê òaì òaêaÿ áaãíþêa * pacêâacèëacü — ëoøaäÿì ïo ápþxo, òeëeãe ïo còyïè-öû
— ïoòoï, äa è áacòa! Haøa òeëeãa c êèáèòêoé, íaáèòaÿ ìeøêaìè c oâ-coì, êaê
âëeçëa! Ïo caìoe ãopëo â ãpÿçü... ×òo òû, cÿäeøú, áyäeøü äåëaòü?! Ha ïepâoé
òeëeãe, ïopoæíeì c ëoøaäüìè, êîå-êaê âûáèëècü — òpoéêy ïpè-ïpÿãëè — a ýòa
íè c ìecòa. He÷åão äeëaòü! Áopècêa ïepâûé è íaäyìaë, ÷òo íaäo ía pyêax
ïepeòacêèâaòü ìeøêè. "Hy-êa, Ãpèøêa, áepè-êa, ýòo òeáe íe âèëêè!"--è xoxo÷eò
— oïÿòü âèëêè çaáûòü ío ìoæeò. Bçâaëèò ìeøoê â ïÿòü ïyäoâ, êaê âëåçåò ïo
êoëeío â ãpÿçü, a ãäe è âûøe! Äa âeäü cêoêoì, äa eùe âce co cìexoì: cìeÿëècü
è ìû. Óäèâèë íac. "Hy, áepè, Ãpèøêa, ýòo òeáe íe âèëêè!" Ïoòpyäíëècü oíè
çäopoâo òyò. Ha äpyãoé äeíü eäâa oòìûëècü oò ãpÿçè, òaê çaëåïèëa âce, òaê
ïoíaëeçëa âeçäe — ÷epíaÿ, êaê äeãoòü. Äa, yæ ïapeíü òaê ïapeíü! Boò
òaêoé-òo, êaäacü, y ìeíÿ æèë Kapïyøêa! Boò çäopoâ áûë ía paáoòy! Áûâaëo,
êpeùeícêèé ìopoç, a oí ía äâopå â oäíoé pyáaxe paáoòaeò, oò caìoão ïap
âaëèò.
IIoä âe÷ep ïpèexaë êaêoé-òo áapèí, ïoìeùèê, cìoòpeòü ëoøaäeé.
Áaòeíüêa íaäeë áoëûïoé äâyáopòíûé æèëeò òaêoão æe òoíêoão cyêía
còaëüíoão öâeòa, êaê è ápþêè. A êaêèe ÷yäecíûe ïyãoâêè áûëè ía æèëeòe!
Míoão, ìíoão ïyãoâoê â äâa pÿäa, è êaêèå-òo â íèx êpacíåíüêèå êaìeøêè, â
çoëoòo oïpaâëeííûe, òaê è ïepeëèâaþò. Haäeë cèíèé cyêoííûé äëèííûé cþpòyê. a
â câoé êapòyç ïoëoæèë â÷eòâepo câepíyòûé êpacíûé íocoâoé ïëaòoê. Øeþ ïoâÿçaë
øapôoì è âûøeë ía êpûëüöo.
— Çäpaâcòâyé, Peïêa, — ãoâopèò âeceëûì, çây÷íûì ãoëocoì ïyçaòeíü-êèé
áapèí â cepoì ïaëüòo, â øaïêe c êoêapäoé è êpacíûì oêoëûøeì.
— Çäpaâcòâyéòe, çäpaâcòâyéòe, âaøe áëaãopoäèe.
— ß ïpèexaë ê òeáe ëoøaäeé ïocìoòpeòü.
— Äoápo ïoæaëoâaòü, ecòü ëoøaäêè paçíûe. Baì ïoäo ÷òo? Kaêoé ìe-pû?
Kaêoé ìacòè?
— Äa ïoéäeì-êa, â capae ïocìoòpèì.
— Ïoæaëyéòe, ïoæaëyéòe, è â capaé ìoæío.
— Oão, cepûe-òo, cepûe! — íeâoëüíî âocêëèöaeò áapèí. — Ýòo ïapa?
Pûcècòûe? A íy-êa, íeëüçÿ ëè èx âûâecòè ïoêaçaòü, ïpoâecòè?
— Hy-êa, Ãpèøêa, — roâopèò oòeö, — íaäeíü íoâûé íeäoyçäoê äa âû-òpè
eìy íeìíoão cáoêy — oáo ÷òo-òo òepíyëcÿ.
Ãpèøêa íaäeë êpacèâûé íeäoyçäoê c êpacíoé ïoêpoìêoé ía ëáy. Kaê âûâeëè
— ÷yäo! Cepûé â ÿáëoêax çaãíyë øeþ, xpaïíyë ía âcþ Ocèíoâêy è êaê âçìaxíyë
â âoçäyxe câoèì äëèííûì cepeápÿíûì ãycòûì xâocòoì è ía÷aë ïpûãaòü cëeãêa —
âoò êapòèía! Ïpaâäy cêaçaë Áopècêa!
— Ý! Äa oí, êaæeòcÿ, èç còpoãèx? — ãoâopèò áapèí.
* Á a ã í þ ê a — òoïêaÿ ãpÿçü (yêp.).
Hèêaê íeò, — oòâe÷aeò Ãpèøêa, — ëoøaäè cìèpíûe, êaê òeëÿòa. Coêpaòèë
ïoâoä. Ñòaë ëacêaòü è ïoxëoïûâaòü cepoão è âçÿë eão ça ïy-øècòûé ÷yá. Kaêèe
ãëaça oòêpûëècü!.. Boò oí ïoâeë èìè âáoê! Aé-aé-aé, êaêaÿ êpacoòa!.. È
cìèpíûé!..
— A â çaïpÿæêe xopoøo xoäèò?
— He òî ÷òo â çaïpÿæêe, a èìeeò câèäeòeëücòâo è oò çaâoäa ãpaôa
Op-ëoâa-×ecìeícêoão è ía áeãax ïpèçû ápaë â Xapüêoâe. Óæ ëoøaäü-òo — è
ãoâopèòü íe ocòaeòcÿ.
— A êaê öeía? — cïpaøèâaeò áapèí è êaê-òo o÷cíü çía÷èòeëüío
ïo-ãìoòpeë ía áaòeíüêy cáoêy.
— Äa âoò ÷òo, âaøe áëaãopoäèe, ÷òoáû íaì ëèøíeão íe paçãoâapèâaòú, ñ
oäíoão cëoâa cêaæy âaì, òaê êaê âû cåé÷ac y ìeíÿ ïepâûé ïoêyïaòeëú, è äaé
íaì áoã äeëo cäeëaòü c âaìè. ×òoáû íe áoëòaòü ïycòÿêoâ, cêaæy âaì cpaçy
caìyþ peøèòeëüíyþ öeíy, êaê oäíy êoïeéêy, — òûcÿ÷a pyáëeé... È òo ïapoé;
âpoçü íe ïpoäaþ, a ïapa — äâe òûcÿ÷è pyáëeé.
Áapèí cëeãêa çacâècòaë, oòâepíyëcÿ íeìíoão â còopoíy.
— Ãì, íy, ýòo paçãoâop äaëeêèé, ýòo øyòêè. Øyòíèê òû, Peïêa; ÿ çíaþ:
öeía êpacíaÿ òoìy êoíþ òpècòa pyáëeé.
--Ýx, ýx! — oáíäeëcÿ áaòeíüêa. — Hy, oí y ìeíÿ, cëaây áoãy, íe
êpaäe-íûé. Ãpèøêa, âeäè ëoøaäü â êoíþøíþ. Ïpoùeíèÿ ïpocèì, âaøe áëaão-ðoäèe.
--- ×òo òû, ÷òo òû! Kaêoé äepçêèé! Äa âeäü òû èx ïpoäaeøü? Haäo æå
ïoêaçaòü, ïpoâecòè è çaïpÿ÷ü. Kaê oí íûí÷e çaçíaëcÿ! Paçáoãaòeë! Òû çíàåøü?
Coëäaò! Äa êaê òû cìeeøü ãpyáèòü!
— Ïoìèëyéòe, âaøe áëaãopoäèe, êaêaÿ æe òyò ãpyáocòü? Ñ ïoêyïaòe-ëÿìè
ìû ïoíèìaeì. Äa âeäü âû øyòèòü èçâoëèòe. Æeëaeòe — ïpoâeäeì. Ãpèøêa,
ïpoáeãè c êoíeì ïo äâopy pûcüþ.
Aé, àé, êaê oí âûêèäûâaeò íoãaìè! Kaê y íeão ïëe÷o xoäèò è ÷òo-òo â
æèâoòe çaêpoêaëo. Kpo-êpo! Kpo-êpo! Ãpèøêa äâa paça ïpoáeæaëcÿ, è øa-ãè
ëoøaäè äeëaëècü âce øèpe è øèpe. Boò êoíeê! ×yäo!.. ×yäo!.. Ax, âoò êapòèía!
— Äa, yæ êaêoâ áeã, òaê è ãoâopèòü íe ocòaeòcÿ, — ãoâopèò
pacòpoãaí-ío áaòeíüêa. — A çaïpÿãèòå-êa eão â äpoæêè äa ïo poâíoé äopoãe!
Cìoò-|ðèòe, äëèía ëoøaäè, a êaêaÿ ãpyäü! Meæäy ïepeäíèìè íoãaìè ÷eëoâeê
ïpo-ëeçeò ëeãêo äa ïpÿìoé ïpoéäeò. A êoïûòèùa! Kaêaÿ êpeïocòü! È èçâoëèëè
çaìeòèòü, êaê oí íapyæy ïoäêoâêy ïepeä íaìè ïoâopa÷èâaeò? Kaêèe
còa-òüè-ëaäû! Áeç âcÿêèx ïopoêoâ. ×eòûpe ãoäa ëoøaäè, c oêpaéêaìè *...
Áaòeíüêa ïoäoøeë ê ëoøaäè, ïpèòÿíyë ê ceáe ïoâoä, cìeëo ïoëeç â poò
êpacaâöy è ocêaëèë eìy çyáû. Ïoêaçûâaeò áapèíy.
* Oêpaéêè — ocòpûe êpaÿ çyáoâ ìoëoäoé ëoøaäè, êoòopûe c òe÷eíèeì
âpeìeíè ñòa÷èâaþòcÿ. Ïo còeïeíè èx còo÷eííocòè oïpeäeëÿþò âoçpacò ëoøaäè.
57
_ He yãoäío ëè âçãëÿíyòü — âoò oíè, oêpaéêè. Óæ ëoøaäè òaê ëo-øaäè.
×òo òyò òoëêoâaòü ìíoão... ß èx ê ìoëäaâcêoìy âèçèpy â "Áyêapeø-êè" ïoâeäy
— âoò ãäe ïpoäaì.
— Hy, äa ÷òo æe, — ãoâopèò áapèí, âûcoêo ïoäíÿâ ápoâè, — ecëè è
äpy-ãoé òaêoé æe, òo ça ïapy ÿ, ïoæaëyé, äaì òeáe òûcÿ÷y pyáëeé.
— Heò, âaøe áëaãopoäèe, äaëeêo íaì òopãoâaòücÿ. A ìíe âoò êaê: ecëè
áyäeòe äaâaòü ça ïapy òûcÿ÷y äåâÿòücoò äeâÿíocòo äeâÿòü, òaê è òo íe oò-äaì.
ß âaì, êaê ïepâoìy ïoêyïaòeëþ, cpaçy cêaçaë peøèòeëüíyþ öeíy. Boò êaê ïepeä
áoãoì câÿòûì.
— Heò, âèæy, Peïêa, òû ceãoäíÿ ïëoòío ïoeë, íecãoâop÷èâ. ß ê òeáe
eùe çaeäy.
— Mèëocòè ïpocèì: íaéäeì è ía âaøy öeíy. Ó ìeíÿ íûí÷e âûáop xo-poøèé.
Øecòíaäöaòü ëoøaäeé â capaÿx còoÿò — ecòü è äpyãèe ëoøaäè.
Ça âopoòaìè còoÿëa, ïoçâaíèâaÿ áyáeíöaìè, ïapa áapèíoâûx: çaïpÿ-æeííûe
â òapaíòac âopoíeíüêèe ëoøaäêè. Ïoêaòèë.
— Hy-êa, Ãpèøêa, çaïpÿãè ìíe â áeãoâûe äpoæêè ýòoão cepoão — cápyþ
íaáopíyþ... Èëþxa, xo÷eøü co ìíoé ïpoêaòèòücÿ? Toëüêo íaäo êpeïêo ìíe ça
cïèíy äepæaòücÿ.
— Aé, xo÷y, xo÷y! Áyäy äepæaòücÿ! Boçüìèòe, áaòeíüêa!
— Hy, èäè cêopeé, íaäeâaé xopoøyþ pyáaøêy è íoâûe caïoãè.
Mû ceëè. ß êpeïêo yöeïèëcÿ ça áaòeíüêy. Cía÷aëa øaãoì âûexaëè èç âopoò.
Boò øaã — íy coâceì pûcüþ èäeò. A êaê íaòÿíyë áaòeíüêa âoææè ---êaê ïoøeë
oí êèäaòü íaì çeìëþ è ïecoê, äaæe pyêaì ìoèì áoëüío, òaê è ce÷eò, è
âûãëÿíyòü íeëüçÿ èç-ça cïèíû áaòeíüêè. Mèãoì âçëeòeëè ía Ãpè-äèíy ãopy.
— A âoò è áapèí, íeäaëeêo yáeã oò íac, — ãoâopèò áaòeíüêa.
Bèæy, áapèí ïûëèò ía câoeé ïape è òo÷ío ía oäíoì ìecòe òoï÷eò-cÿ.
Ocòaíoâèëcÿ. Áaòeíüêa íaòÿíyë âoææè, è â ceêyíäy íaãíaëè ìû áapèía.
— A, Peïêa, íe äyìaé, ÷òo òû ìeíÿ oáoãíaë: ýòo ÿ íapo÷ío çaäepæaë,
÷òoáû ïocìoòpeòü pûcü cepoão.
— Ãäå æe íaì oáoãíaòü, âaøe áëaãopoäèe! Ïpoùeíèÿ ïpocèì!
È áaòeíüêa âaæío cíÿë øaïêy, êpacíûé ïëaòoê èç íee âûcêo÷èë, ÿ eä-âa
ycïeë cxâaòèòü eão — ïepeäaë. Oí íaäeë øaïêy, âçÿë oïÿòü ïoòyæe âoææè, è ìû
êaê âèxpü ïoíecëècü. ß oãëÿíyëcÿ: áapèí òaê æe ïûëèë è òoïòaëcÿ ía ìecòå,
coâceì íe äâèãaÿcü ça íaìè.
Ìû cêopo ïpoëeòeëè âûãoí, Xapüêoâcêyþ yëèöy, ÿ äaæe íe ycïeâaë
paccìoòpeòü pacïècaííûx ïoceëÿícêèx äoìèêoâ--÷yäo êaê pacïècaíû: áoëüøoe
ôpoíòoííoe oêío, øèpoêèé íaëè÷íèê è äâa oêía âíèçy — âce paç-íûìè
êpaco÷êaìè è öâeòo÷êaìè... Ïoâepíyëè ïo Hèêèòèícêoé, âûexaëè ê ëaâêaì
(áoãaòûe, äopoãèe ëaâêè). Áaòeíüêa çäecü ocòaíoâèë, è ìû ïo÷òè øaãoì
ïpoeçæaëè ìèìo êyïöoâ. Bce oíè âûcûïaëè ía íaøeão cepoão ïo-cìoòpeòü. ß
íeêoòopûx êyïöoâ çíaþ: oíè çíaêoìû c áaòeíüêoé. Ha còy-
58
ïeíüêax è ça êaìeííûìè áaëÿcèíaìè âeçäe êyïöû è ãocïoäa còoÿëè è
cìoò-peëè câepxy ía íac.
— Eôèìy Bacèëè÷y ïo÷òeíèe! C ïpèeçäoì! — cíÿë øaïêy Ïocïexoâ.
Këaíÿëècü Còeïaøa Ïaâëoâ, Kopeíeâ è äpyãèe.
— Aé äa êoíü! È oòêyäa âû òaêoão ïpèâeëè? Ýòo pûcaê, ceé÷ac âèä-ío, —
cêaçaë Èâaí Kopeíeâ. — Pûcaê!
Áaòeíüêa yæe ocòopoæío, ÷òoáû íe âûpoíèòü êpacíoão ïëaòêa, cíÿë êapòyç
è pacêëaíÿëcÿ c êyïöaìè.
Ìû çaâopoòèëè ía Äâopÿícêyþ yëèöy: òyò âce áoëüøèe äâyxýòaæíûe äoìa,
íeêoòopûe c áaëêoíaìè. Oêía oòâopeíû, âeçäe âèäíû êpacèâûe ão-ñïoäa è
áapûøíè. Ax, êaêèe êpacaâèöû áapûøíè! Kaê paçoäeòû! Bce â êèceÿx äa â øeëêax
è c öâeòíûìè çoíòèêaìè ía áaëêoíax cèäÿò, c oôè-öåpaìè ía ôpaíöyçcêoì ÿçûêe
paçãoâapèâaþò è ïoêaçûâaþò ía íaøeão ñepoão.
A oí òo÷ío ïoíèìaeò, ÷òo ía íeão ãëÿäÿò òaêèe êpacèâûe ãocïoäa, òaê è
âûcòyïaeò, òaê è ãapöyeò êoïûòaìè è ãpèâoþ òpÿceò. Haáopíûe êècòè âècÿò
÷epeç oãëoáëè è pacêa÷èâaþòcÿ; âû÷èùeííûe ìeäíûe áëÿøêè áëe-còÿò ía ÷epíûx
peìíÿx, ãopÿò è ïepeëèâaþòcÿ ía cepûx ÿáëoêax áeëoé øepcòè.
Bäpyã íaø cepûé êaê çapæaë! È äaæe ëyía * ça Äoíöoì oòoçâa-ëacü.
Heêoòopûe ìaëü÷èêè-äâopÿíe cìoòpÿò ía íeão è yäèâëÿþòcÿ, ÷òo ìû åäeì ía
òaêoì ÷yäecíoì êoíe. Míe èçäaëè ípaâÿòcÿ ìaëü÷èêè-äâopÿíe: îíè òaêèe
xopoøeíüêèe, ÷ècòeíüêèe. Míe áû òaê xoòeëocü c íèìè ïoçíaêo-ìèòücÿ! Ho ýòoão
íeëüçÿ: ìû ïoceëÿíe.
Oáoãíaëè íecêoëüêo ïoäâoä ïoceëÿí — ïopoæíeì òapaxòeëè. Boò
ëo-øaäåíêè! To÷ío òeëÿòa èëè oâöû: òþï-òþï-òþï-òþï è íè c ìecòa.
Oäèí øyòíèê, áoéêèé ïapeíü, êpèêíyë áaòeíüêe:
— Äÿäÿ, äaâaé êoíÿìè ìeíÿòücÿ?
— Öûãaíe áyäyò cìeÿòücÿ, — oòâeòèë áaòeíüêa.
— Cêoëüêo ïpèäa÷è äaøü ça ìoeão ãíeäoão ìepèía? Oòúåxaëè.
— Bèøü, — ãoâopèò áaòeíüêa, — ìaëûé-òo êapaãoòíèê. "Kaê çaéäe â
êapaãoò (xopoâoä), êaê ëaïoòü oá ëaïoòü òpaxíe, òaê ècêpû è cûïÿ!"
— Còoé, còoé! — êpèêíyë äpyãoé, íaâeceëe áûë. — Cêoëüêo äaøü
ïpè-äa÷è ça ìoþ êoáûëy? A?
(Këÿ÷a — êoæa äa êocòè, è c òeëeíêa pocòoì.)
— A ýòoò, — ãoâopèò ìíe áaòeíüêa, — ùeãoëü-ãyëÿêa, ÷òo íè ãoä —
py-áaxa. A ïopòêaì è cìeíû íeò...
Ìû èx oáäaëè ïûëüþ è áûcòpo ïoêaòèëè...
* Ë y í a — ýxo (yêp.).
59
_ Còoé, còoé!. Mû âac oáãoíèì! --êpè÷aëè ïüÿíûe; oíè èço âceé ìo-÷è
còaëè áèòü êòo ïaëêoé, êòo êíyòoì câoèx êëÿ÷.
Oäèí âcêo÷èë còoéìÿ â òeëeãe, ëyïèò èço âceé cèëû ëoøaäeíêy, opeò:
"Äoão-o-íèì! He yéäe-e-eøü! Äepæè èx... Äepæè-è-è!". Ho ãäe æe èì?
Äaëeêo ocòaëècü...
VIII
 CBOEM ÄBOPE
Bçâuçãíyë, âcêo÷uâ ía äûáû, paçúÿpuâøuécÿ êoíü,-- Ãpuâa ãopoé; uçíoçäpeé, êaê uç ne÷u, oãoíú.
Æyêoâcêèé. "Pûöapü Poëëoí".
Ha äpyãoe yòpo, â ïÿòíèöy, — â ×yãyeâe áaçapíûé äeíü — cïoçapaíêy
âopoòa â íaø äâop áûëè oòâopeíû, è ê íaì âeçëè c áaçapa ía âoëax âûco-êèe
âoçû c ceíoì, a ía êoíÿx âoçû ìeíüøe.
Ïocpeäè äâopa cêëaäûâaëè ãpoìaäíûé cêèpä ceía: âecü äâop áûë ça-copeí
äyøècòûì ceíoì. Kpoìe òoão, âeçëè eùe, ía âoëax æe, âoçû c ìeø-êaìè oâca, a
íeêoòopûe âoçû ïoìeíüøe òaêæe âeçëè è ía ëoøaäÿx, ìaëeíüêèx ïoceëÿícêèx
êëÿ÷ax. Oâec ccûïaëè â aìáap, â çaêpoì. Ocâoáo-äèâ âoçû oò êëaäè, xoçÿeâa
oòïpÿãaëè ëoøaäeé, cíèìaëè ÿpìa y âoëoâ è ïpècòpaèâaëècü ê còopoíêe â
oæèäaíèè pac÷eòa. Heêoòopûe ïoäêëaäûâaëè cêoòy ceíöa, äpyãèe âoäèëè câoèx
êoíeé ïoèòü ía Äoíeö. Xoxëû pacïoëa-ãaëècü ïoä òeëeãaìè è eëè câèíoe caëo c
xëeáoì; íeò, âèíoâaò, ýòo ïo ïoíe-äeëüíèêaì câèíoe caëo, a â ïÿòíèöy eëè
òapaíü, êoòopyþ äoëão íaäo áûëo áèòü oá òeëeãy, ÷òoáû oía còaëa ìÿã÷e è
÷òoáû cyxaÿ êoæa c ÷eøyeé oòcòa-âaëa oò òâepäoão òoíêoão cëoÿ ìÿca òapaíè.
Äâop íaø êaçaëcÿ ÿpìapêoé. Beçäe ãpoìêo ãoâopèëè ëþäè, áoëüøe xox-ëû;
ìíe èx ÿçûê êaçaëcÿ cìeøíûì, è, êoãäa íecêoëüêo "ïoãeïaííûx xox-ëoâ"
ãoâopèëè ãpoìêo è cêopo, ÿ ïo÷òè íè÷eão íe ïoíèìaë. Èç paçíûx äe-peâeíü áûëè
ëþäè: èç Maëèíoâêè — ýòo áëèçêo, a áûëè xoxëû èç Øeëyä-êoâêè, èç Moxía÷eé,
èç Ãpaêoâa, èç Kopoáo÷êèíoé, íaøè pyccêèe — èç Áîëüøîé Áaáêè è äpyãèx ceë.
Áaòeíüêa eçäèë ía áaçap ía âûcoêoì pûæeì ìepèíe — cìèpíaÿ ëo-øaäü, —
â ïëeòeíoé íaòû÷aíêe*; íaäo áûëo êoe-÷òo "âçÿòú" c áaçapa èç ïpoâèçèè.
Ïpèexaâ äoìoé, oí ïpoâepèë âoçû è, ïoêa cêëaäûâaëè cêèpäû ceía è
ccûïaëè oâec, ïèë ÷aé. Mû yæe âce íaïèëècü paíüøe: c áaçapa oí âceãäa
oïaçäûâaë.
Haòû÷aíêa — ëeãêaÿ ápè÷êa c ïëeòeíûì êyçoâoì.
60
Haêoíeö, áaòeíüêa âûøeë ía êpûëüöo c òaáypeòêoé è c÷eòaìè â pyêax. Eìy
ïpèíecëè còyë è eùe oäèí còyë äëÿ ìaìeíüêè.
— Maòü, a ìaòü! Çaïècêa y òeáÿ? Èäè-áo! Hy-êa, ÷èòaé, a ÿ áyäy ía
c÷eòax c÷èòaòü.
Maìeíüêa còaëa ÷èòaòü ïo eão çaïècêe.
— Tpè âoça èç Ãpaêoâa, âoëoâûx — äeâÿòü pyáëeé.
— Äa, ýòo xopoøee ceíöo, ïûpeé ÷ècòûé, còeïíoe: òaê, äeâÿòü pyá-ëeé,
— ùeëê, ùeëê.
— Oäèí âoç êoícêèé — oäèí pyáëü äâaäöaòü êoïeeê.
— A ýòo <èç Moxía÷eé, ëyãoâoe — äpÿíöo; íy äa coéäeò òeïepü è ýòo,
ìeøaòü áyäeì.
— Èç Kopîáo÷êèíoé — ïÿòü âoçoâ ïo äâa pyáëÿ ceìü ãpèâeí. Èç
Øoëyäêoâêè — ÷eòûpe âoça êoícêèx ïo pyáëþ òpèäöaòü êoïeeê.
— Aãa, xopoøèe âoçû — ïapíûe — ïÿòü pyáëeé äâaäöaòü êoïeeê, — ùeëê,
ùeëê, ùeëê, ùeëê.
Heêoòopûe coácòâeííèêè ïoäoøëè ê caìoìy êpûëüöy, ceëè âíèçy æäaòü
pac÷eòa ïo o÷epeäè, a äpyãèe ïpocèëè pacc÷èòaòü èx, oòïycòèòü: oíè áûëè
èçäaëeêa — èç-ïoä Ãíèëèöû.
— Ceé÷ac, ceé÷ac. Ïocèäèòe, ïoäoæäèòe, — ãoâopèë áaòeíüêa. — == Ïo äâa
copoê, ïo äâa copoê...
— Ceìü pyáëeé äâaäöaòü êoïeeê, — ïoìoãaeò ìaìeíüêa.
Áaòeíüêa âûíèìaeò, oòcòeãíyâ æèëeòêy, òyão íaáèòûé äeíüãaìè çaca-ëeííûé
áyìaæíèê. Áyìaæêè paçíûe — còapûe, paçopâaííûe, cêëeeííûe. È âce oäía ê
äpyãoé: âoò cèíeâaòûe, âoò poçoâaòûe, è áeëeíüêèe ecòü, òoëüêo âce ãpÿçíûe,
pâaíûe è ëoxìaòûe.
— Hy-êa, ìaòü, äocòaíü èç cyíäyêa, ïpèíecè cþäa pyáëé äëÿ pac÷eòa è
ìeëo÷ü.
Maìeíüêa ïpèíecëa äëèííûé-äëèííûé êoøeëü, âpoäe êoëáacû èëè ÷yëêa,
íaáèòûé cepeápÿíûìè pyáëÿìè, òoëüêo peápa çaìeòíû.
Còaëè pacc÷èòûâaòücÿ.
— Hy, ãpaêoâöû, — ãoâopèò áaòeíüêa, — âaì äeâÿòü pyáëeé, âoò âaì
äâyì ïo òpeøíèöe, a òeáe òpè cepeápÿíûx êapáoâaíöa.
Ha òaáypeòêe ëeæaëa êy÷êa cepeápa.
Pyáëè áûëè paçíûe: íeêoòopûe áûëè còepòû è áëecòeëè, íeêoòopûe c
êpecòaìè, a äpyãèe còapûe, c opëaìè è c Ïeòpoì I. A áûëè áoëüøèe, êoòo-pûe
còoèëè ïoëòopa pyáëÿ; èx íaçûâaëè òaëÿpaìè.
Óæe äoâoëüío äoëão øeë pac÷eò. Heêoòopûe xoxëû ìeäëèòeëüío è
íe-äoâep÷èâo c÷èòaëè câoè äeíüãè. Oäèí íe ápaë ïÿòèpyáëeâûé c oòopâaííûì è
ïpèêëeeííûì yãoëêoì, a äpyãoé íèêaê íe ìoã coc÷èòaòü ceìü ãpèâeí cepeápoì è
ìeäüþ, âce æaëoâaëcÿ, ÷òo eìy íeäoäaëè. Heêoòopûe yæe ía-÷aëè çaïpÿãaòü
câoèx êoíeé è âûeçæaòü co äâopa.
È âoò oäèí ìyæè÷oê, câaëèâ câoè äâa ìeøêa â aìáap, pacïpÿã êoáûëy,
ïpèâÿçaë y äâepeé capaÿ è ïoøeë íaïèòücÿ âoäû. Koáûëeíêa-êëÿ÷a çaïa-
61
pèëacü è âcÿ çaêyp÷aâèëacü, ïoêa äoâeçëa câoé âoç. Óâèäeë ee âopoíoé
æepeáeö, ÷òo còoÿë ça ïepeãopoäêoé ía öeïè. Çaxpaïeë, çapæaë è òaê pâaíyëcÿ
ê ýòoé êoáûëeíêe, ÷òo âûpâaë âìecòe c öeïüþ è êoë oò ÿcëeé, ía êoòopûé
êpeïêo íaìaòûâaëacü öeïü, ïepeïpûãíyë ÷epeç ïepèëèíy è cëoìaë æepäü.
Koáûëeíêa cïoòêíyëacü oá oãëoáëè, cìÿëacü ïoä òeëeãy. Æepeáeö ÷epíûé
oãpoìíûìè êoïûòaìè ïoïaë â òeëeæoíêy è ïepeêyâûpíyë ee âcþ — oía çaòpeùaëa
è ïoëeòeëa êyáapeì... Ãpèâa äëèííaÿ ãopoé paçâeâaeòcÿ. Xâocò æepeáeö
ïocòaâèë, êaê çíaìÿ, è ìaxaë èì ía âecü äâop. Oí còaë íocèòücÿ ïo âceìy
äâopy ìeæäy ëþäüìè, ÿpìaìè è òeëeãaìè. Heêo-òopûe ëþäè ïoïaäaëè co còpaxy,
ïoïpÿòaëècü ïoä òeëeãè; íeêoòopûx çaøèá oí äo êpoâè, a caì íocèòcÿ, xpaïèò,
pæeò... Cèëa!.. Còpacòü! Ha-êoíeö, ëþäè, êòo ïocìeëeé, cxâaòèëècü ça êoëüÿ,
÷òoáû íacòyïaòü ía ÷yäoâèùe.
×epíoe áëecòÿùee ÷yäoâèùe c öeïüþ ía øee è êoëoì ïpûãaeò ÷epeç òeëeãè,
çâeíèò öeïüþ, a êoë cêa÷eò, òoão è ãëÿäè, çaäeíeò êoão-íèáyäü. Bçìeòíyëècú
äèêo âoëû, çaâèçæaëè, oøaëeâ, ëoøaäè. Äûì êopoìûcëoì! Çapæaëè ëoøaäè â
êoíþøíe.
— Còoéòe! Còoéòe! — êpè÷èò áaòeíüêa c êpûëüöa. — Paçâe òaê ìoæío?!
×òo âû äeëaeòe? Ápocüòe êoëüÿ!
Myæèêè c êoëüÿìè oò còpaxy ápocèëècü â còopoíû: êòo ía òûí, êòo ía
capaé, êòo ía êpûëüöo.
Áaòeíüêa ápocèë âce äeíüãè è ïoáeæaë ê æepeáöy...
 ýòo âpeìÿ Ãpèøêa yæe áeæaë ça æepeáöoì, ïoéìaë êoë è yxâaòèëcÿ ça
ïeão, ïepeäâèíyëcÿ ê öeïè, ïoáëèæe ê ìopäe còpaøèëèùa. Ñ äpyãoè còopoíû
Áopècêa ápocèëcÿ è cxâaòèë êoíÿ ïoä yçäöû. Ãpèøêa yæe cèäeë ía ÷epíoì
äüÿâoëe, ïepeêèíyë eìy öeïü ía ìopäy è yäapèë eão êyëaêoì ïo ìaêyøêe.
Æepeáeö äaæe ïpèceë è øaòíyëcÿ...
— Ax òû, cyêèí cûí!.. — êpè÷èò c äocaäoé áaòeíüêa. — A ecëè áû òeáÿ
òaê?! Beäü òaê ìoæío yáèòü æepeáöa!..
Oí ïoäoøeë è âçÿë ça íoçäpè ÷yäoâèùe — âoò áeccòpaøíûé! Èç íoçä-peé
ïap è oãoíü. Ãëaça ía ÷epíoé ãoëoâe áeëûìè áeëêaìè êocèëè còpaøío. Kaê ýòo
áaòeíüêa íe áoèòcÿ?..
— Paçâe oí âèíoâaò! Èøü êaêoé êoëûøeê ïpècòpoèëè! Ýòo âaì íe òeëeíoê â
xëeây.
Bäpyã æepeáeö oïÿòü çaìeòèë êoáûëy, çapæaë è òaê pâaíyëcÿ â ee còopoíy,
÷òo eão eäâa-eäâa íe âûïycòèëè. Ho Ãpèøêa êpyòo ïoâepíyë eão íaçaä, ê
âopoòaì, — öeïü â ìopäy âpeçaëacü.
— Ax òû, áoæe ìoé! Boò ëþäè! Kaê ìaëûe äeòè — íe ïoíèìaþò!.. Äa ÷òo
æe òû íe yâeäeøü câoþ êoáûëy co äâopa? — â äocaäe êpè÷èò áaòeíüêa ía
coácòâeííèêa êoáûëû.
A òîò, áeäíÿãa, còoÿë ïepeä câoeé paçáèòoé òeëeãoé, êaê ïoìeøaííûé, è
íe çíaë, ÷òo äeëaòü; äpyãoé øeë ê íeìy ía ïoäìoãy c paçáèòoé pyêoé: èç
ïaëüöa ëèëa êpoâü.
62
— Ax òû, ãocïoäè! — êpè÷èò áaòeíüêa. — Hy yæ ïpoeçæaéòe, Ãpèøêa è
Áopècêa, c æepeáöoì, ïpoâeäèòe eão íeìíoão ïo yëèöe, ïoêa ýòè c òeëe-ãoé è
êoáûëoé yáepyòcÿ.
— Ïpoøy âac, ëþáeçíûe, — yïpaøèâaeò áaòeíüêa, — y êoão êoáûëû,
oòâeäèòe èx âoí òyäa, ça capaé, äaéòe æepeáöa ïpoâecòè è ïocòaâèòü ía ìecòo.
È oí ïoøeë ía êpûëüöo, ãäe ìaìeíüêa â còpaxe æäaëa, ÷eì êoí÷èòcÿ ýòa
cyìaòoxa.
— A! Xaé éoìy xaëeïa! * Î öe ÿê áè çíaâ! Ta íi ça ùo íe ïoixaâ áè y
öeé äâip, — ãoâopèò oò÷aÿíío xoxoë.
Còaëè oïÿòü c÷èòaòú è ïpoäoëæaòü pac÷eò.
Haêoíeö, æepeáöa òopæecòâeíío ïpoâeëè ía eão ìecòo è äoëão òaì
âoçèëècü; yêpeïèëè ápeâía äëÿ öeïeé è çaãopoäèëè eão òaê, ÷òoáû yæe íe
âûïycêaòü; è âoäy è êopì eìy íocèëè â còoéëo.
 êoíöe pac÷eòa âce ïoòepïeâøèe oò áyécòâa æepeáöa ïoäoøëè ê êpûëü-öy
oáèæeííûe è cepäèòûe.
Kopoá÷aíe áûëè ía ïepâoì ïëaíe, ïoêaøëèâaþò, æìyòcÿ.
— Mû íe ïpè÷èííû, xoçÿèí, òû äoëæeí çaïëaòèòü íaì yáûòêè.
— Äa êaêèe æe y âac yáûòêè? — ãoâopèò â äocaäe áaòeíüêa. — Áoæe ìoé
ìèëocòèâûé! Beäü âû pac÷eò ïoëy÷èëè?
— Kaê æe, xoçÿèí: ýòoìy òeëeãy paçáèëè, òoìy ïaëeö ïepeøèá, a âoí ýòoò
äo cèíÿêoâ ãoëoâoþ oá oãëoáëþ ápÿêíyëcÿ — íaäo çaïëaòèòü. Mû òaê íe yeäeì
co äâopa.
— Boò yæ è ïëaòèòü? Äa ïocòoéòe, êoëè òaêoe äeëo; òeëeãy ìû òeáe
ceé÷ac ïo÷èíèì. Ãpèøêa! Áopèc! Cêoëoòèòe eìy eão òeëeãy: òaì, ÿ âèäeë,
òoëüêo oäía ëþøíÿ** â÷ècòyþ cëoìaía; ïoäè, Áopècêa, âoí òaì èç êoëüeâ
ïpèäeëaé eìy ïoêa íoâyþ ëþøíþ. A òeáe ïaëeö ceé÷ac ïepeâÿæyò. Boò êaê áûâaëo
â ïoxoäax. Maòü, ïpoìoéòe eìy ïaëeö ÷ècòoé âoäoé, äa çaâÿæèòe ÷ècòoé
òpÿïo÷êoé... Eëexa-âoxa! Boèíû-cëyæaêè, ïo ceìè ïap caïoã y âac äoìa. A âoò
ìû cëyæèëè --ceìepo â oäíoì caïoãe xoäèëè.
È oí èx oáâeë âeceëûìè ãëaçaìè.
Ïoòepïeâøèe paccìeÿëècü cëeãêa; âûcòyïèë oäèí çíaêoìûé èç oòcòaâ-íûx,
cocëyæèâeö oòöa.
— Óæ òû, Èxèì Bacèëè÷, äaé-êa íaì ïo êâapòy, ìû è paçoïüeì ça òâoe
çäopoâüe.
— Ax! Eëexa-âoxa! Hy, yæ áyäü ïo-âaøeìy. Maòü, äocòaíü èì copoê
êoïeeê, íexaé oíè çeíüêè çaëüþò.
* Xaé éoìy xaëeïa — Hy eão ê ÷epòy! (yêp.). ** Ëþøíÿ (ëyøíÿ) — êpèâoé
êycoê äepeâa; âepxíèì êoíöoì oí yïèpaeòcÿ
â âepxíþþ câÿçü òeëeãè, a íèæíèé eão êoíeö íaäeâaþò ía ocü.
— Hy âoò è ïpoùeíüÿ ïpocèì! Ïpèâoçèòü ëè ê áyäyùeìy áaçapy ceío, oâec?
— êpè÷èò âeceëo yäaëÿþùaÿcÿ êy÷a.
— Beçèòe, âeçèòe, êopìy â ãopoäe ìíoão íaäo; íe ÿ, òaê äpyãoé
ça-áepeò.
Ïoíeìíoãy paçoøëècü, yexaëè.
— Ax òû, ãocïoäè! — ãoâopèò cêâoçü cëeçû äocaäû ìaìeíüêa. — È ça-÷eì
òû ýòoão Èpoäa, ïpocòè ãocïoäè, ïpèâeë cþäa? Beäü ýòo æ... còpacòü-òo êaêaÿ!
Cìepòü...
— Äa, âoò c âaìè áû ía ïe÷êe cèäeë äa êapòoøêy c ìacëoì eë! Toëüêo
áûëa ëè áû y íac êapòoøêa? Acü? To-òo,-- ãoâopèò âíyøèòeëüío áaòeíü-êa. —
Ýòo êoíü çaêaçíoé, "ïpoèçâoäèòeëú". Ýòo ía çaâoä ãpaôy Ãeíäpèêoây ïoâeäeì.
Boò yïpaâèìcÿ íeìíoão, è íaäo âecòè.
Ãpèøêy ýòoò êoíü çíaë è ëþáèë, òaê è cëeäèë ça íèì ãëaçaìè. A ía
äpyãèx, êòo eùe èçäaëè ê çaãopoäêe ïoäxoäèò, xpaïèò, ïoâopa÷èâa-eòcÿ. Teïepü
Ãpèøêa eìy è öeïü cíÿë; êpeïêo çaãopoäèëè eão â còoé-ëe, âûcoêèe còeíû
ïocòaâèëè — íe ïepecêo÷èòü. Äoíÿøêa ãoâopèò: oòòoão è cìèpeí c íèìè
âopoíoé, ÷òo Ãpèøêa eão êopìèò è ïoèò,-- ýòo âceãäa.
Ãpèøêa âceãäa äoápûé è âeceëûé — áeç çaáoò.
"Æèëè áeäío — äa é áyäÿ; íocèëè cyìêè — òeïepü äâe. To æèëè-ãope-âaëè
— xoäèòü íe â ÷eì; òeïepü ãocïoäü ïpèâeë — íaäeòü íe÷eão".
È ïoeò ceáe câoþ ëþáèìyþ:
Oé, äoæäèê, äoæäèê! Äa íe cèëeí, íe äpoáeí, Äa íe cèòe÷êoì ceÿ —
Beäpoì ïoëèâaÿ. Ápaò ïo ceíÿì xoäÿ, Cecòpy ïoòeøaÿ: "Cecòpèöa ìeíüøaÿ, Äa
pacòè æ òû áoëüøaÿ, ß oòäaì òeáÿ çaìyæ, Äa â ÷yæyþ äepeâíþ. Äa â ÷yæyþ
äepeâíþ, Äa â coãëacíyþ ceìüþ.
Ëþáèò oí cìeÿòücÿ íaä Äoíÿøêoé. Ha÷íeò:
— He ëþáèøü ìeíe? Óæ ïoãoäè, ïoéäy ê êyçíeöy, çaêaæy eìy ëþáæy, òoãäa
íe áyäeøü oò ìeíÿ pûëo oòâopa÷èâaòü. Cìeeøücÿ? Ïoãoäè, íe äo cìexa òeáe
áyäeò... pûæaÿ.
— Û-û!.. Ñòoãíèäûé... — çëèòcÿ Äoíÿøêa.
— ×òo? Heêoãäa? Èäè, èäè. Ó âac äeëo êèøèòü — áypaêè êpoøèòü, ïoï ê
oáeäíè çâoíÿ, ïacòyx còaäo ãoíÿ... A òyò eùe peáeíoê y...
64
IX
"MATEPß".
Ãoëoc ça äâepüþ:— Ãocïoäè Ècyce Xpècòe, cûíe áoæèé, ïoìèëyé íac!
— Aìèíü,-- oòâe÷aeò ìaìeíüêa.
Bxoäèò áaáyøêa Eãyïüeâía. Oía âceãäa âxoäèò, coòâopèâ ìoëèòây. Taê æe
âxoäèëè è âce ocèíoâöû, òaê æe âxoäèëè è ãopoæaíe, òoëüêo ïpo÷èå òâopèëè
ìoëèòây eùe ça äâepüþ. Ecëè êaêaÿ-íèáyäü äeâo÷êa èëè êòo ïo äeëy, òo ïocëe
òoão, êaê â oòâeò ycëûøèòcÿ cëoâo "aìèíü", ãoâopÿò (äe-âo÷êa òoíêèì ïeây÷èì
ãoëocêoì): "Teòeíüêa, âûéäèòe-êa cþäa!".
Boò áaáyøêa Eãyïüeâía ïpeæäe âceão còaíoâèòcÿ ïepeä oápaçaìè. Coòâopèâ
íecêoëüêo ïoÿcíûx ïoêëoíoâ, êpecòÿcü áoëüøèì äâynepcòíûì êpecòoì, oía
oápaùaeòcÿ â còopoíy ìaìeíüêè è ía÷èíaeò âeëè÷aòü âcþ ceìüþ, cía÷aëa oò
còapøèx. Taê æe âxoäèëè è còpaííèöa Aíþòa, è Xè-ìyøêa, è òeòêa Ïaëaãa, è âce
coceäè è çíaêoìûe.
— Çäpaâcòâyéòe, Eôèì Bacèëüeâè÷ (xoòÿ áû eão è íe áûëo äoìa), Taòüÿía
Còeïaíoâía, Ócòèíüÿ Eôèìoâía, Èëüÿ Eôèìoâè÷, Èâaí Eôèìo-âè÷, Aâäoòüÿ
Tèìoôeeâía (Äoíÿøêa-paáoòíèöa). Æèâû ëè âce, çäopoâû? Kaê âac ãocïoäü
ìèëyeò?
— Çäpaâcòâyéòe, çäpaâcòâyéòe, Eãyïüeâía, — ãoâopèò ìaìeíüêa.
A ìû, ïpècyòcòâyþùèe äeòè, äoëæíû áûëè ïoäoéòè ê áaáyøêe "py÷êy áèòü".
To ecòü áaáyøêa ïpoòÿíeò íaì pyêy ëaäoíüþ ââepx, a íaì ïo pyêe ee íaäo áûëo
øëeïíyòü cëeãêa câoeé ëaäoíüþ è çaòeì ïoäíecòè ê ãyáaì è ïoöeëoâaòü
áaáyøêèíy pyêy. Taêoé æe ýòèêeò coáëþäaëcÿ co âceìè ïpèxo-äÿùèìè còapøèìè è
poäcòâeííèêaìè.
Cêopo Eãyïüeâía c ìaìeíüêoé ycaæèâaëècü â còopoíêy è çaâoäèëè câoé
òaèícòàeííûé paçãoâop.
— ×òo òû! ×òo òû, Taíÿ! Taê oí â coëäaòax paçâpaòèëcÿ?! Tpyá÷èùy
êype!.. — Eãyïüeâía â áoëûïoì íeïpèòâopíoì yæace âcïëecíyëa pyêaìè, oòêpûëa
âceãäa oïyùeííoe, çaêyòaííoe â áeëyþ êocûíêy ëèöo; ïoêaçaëècü oãpoìíûe
câeòëûe ãëaça ía áëeäíoì ëèöe, è äaæe câepêíyëè cëeçû ía ãëa-çax. —
Aé-aé-aé, còpacòü-òo æ êaêaÿ! Ýòo íaäo eão yãoâopèòü, íaäo ïoìo-ëèòücÿ ça
íeão... Óæëè æ oí o câoeé äyøe íe æaëeeò?
Bce ýòo ãoâopèëocü òaèícòâeíío è òaê âûpaçèòeëüío, ÷òo è y ìaìeíüêè
êaïaëè cëeçû, è ÿ eäâa äepæaëcÿ, ÷òoáû íe çaïëaêaòü...
— Òû çíaeøü, Taíÿ, ÷òo ça ýòy ìepçocòü eìy áyäe ía òoì câeòe? C êeì oí
ocyäèòcÿ!..
Maìeíüêa òoëüêo òÿæeëo âçäûxaëa.
— A ÷òo áyäeò, áaáyøêa? — íeâoëüío cïpocèë ÿ.
— Hy, ïoäè, ìaëü÷èê, òû eùe ìaë, ÷òoáû ýòo çíaòü, ïocëe yçíaeøü.
Moëècü ça òâoeão oòöa, ÷òoáû áoã eão èçáaâèë oò ýòoão ãpexa, ÷òoáû oí câoþ
òpyá÷èùy ápocèë êypèòü.
5
Áaáyøêa è ÷aé c÷èòaëa ãpåxoì. è c íaìè eé íeëüçÿ áûëo oáeäaòü: ìû
"cyeòíûe". Eé íaäo áûëo íaëèâaòü â ocoáyþ ÷aøêy, èç êoòopoé íèêòo íe eë è
ëoæêy òaê è äepæaëè òoëüêo äëÿ còapoâepoâ. Haøèìè ëoæêaìè èì
íåëüçÿ åcòü: ãpåx 15.
ß âcïoìíèë, ÷òo yæe íecêoëüêo äíeé íå ìoëèëcÿ â câoeì ìecòe÷êå; íaäo
íåïpeìåíío ïîéòè è xopoøeíüêo ïoìoëèòücÿ: ìoæeò áûòü, è ÿ áyäy câÿòûì? È ìíe
êaê-òo còpaøío còaëo oò ýòoé ìûcëè.
Eãyïüeâía còaëa paccêaçûâaòü ìaìåíüêe ïpo "Maòepeé". "Maòepÿìè"
íaçûâaëcÿ ìoíacòûpü, ãäe æèëè còapoâepcêèå äeâû è æeíùèíû. Ìû òyäa paç
xoäèëè c Äoíÿøêoé â âocêpeceíüe. Ýòo äaëeêo, â Ïpucòeíe. Kaê y íèx ÷ècòo,
xopoøo; ïaxíeò äyøècòoþ òpaâoé; a êpyãoì oápaça, oápaça còapèí-íûe, òåìíûe
ëèêè, còpaøíûe. Ïpÿìo ïpoòèâ âxoäa — áoëüøoé âûcoêèé èêoíocòac. Ýòo èx
öepêoâü; ïo còeíaì cêaìeéêè, è ía cêaìeéêax cèäÿò, êoãäa íåò cëyæáû, âce
áoëüøe æeíùèíû, äeâo÷êè, a íeêoòopûå cèäeëè ía ïoëy, ía ïaxy÷eì ÷oáope è
äpyãoé òpaâe, paçápocaííoé ía ïoëy. Áaòeíüêy íeäaâío oïÿòü yãíaëè â coëäaòû.
Oí ÷acòo paccêaçûâaë, êoãäa áûë äoìa, êaê òpyäío cëyæèòü: cêoìaí-äyþò
— è òÿæeëûé ïaëaø íaãoëo íaäo äepæaòü â âûòÿíyòoé pyêe. Äoëão-äoëão. ïoêa
íe cêoìaíäyþò äpyãoé êoìaíäû; pyêa çacòûíeò, çaäepeâeíeeò. a òû còoé, íe
øeâeëüíècü; âce æèëû ïoâûòÿíyò...
— À âepxoì, áûâaëo, â ìaíeæe — òpaâepc, paíâepc... ëoìaþò, ëoìaþò! È
ëyïèëè æe! Bcex ëyïèëè: íe ápeçãoâaëè è ceìeéíûìè è ïo÷òeííûìè ëþäüìè.
Kaçüìèí, áûâaëo, íèêaê íe ìoæeò âepxoì ïpocòo cèäeòü, oòâa-ëÿcü; âcå ãpyäü
êoëecoì âûïpeò âïepeä... a íaäo cèäeòü, êaê â còyëe. Coë-äaò êpacèâûé,
âèäíûé; ïoëêoâíèêy Áaøêèpöeây òaê xoòeëocü âûy÷èòü eão ía opäèíapöa; yæ eão
è òaê è ýòaê... äa âeäü êaê áèëè, áoæe ìoé ìèëocòí-âûé! Ïocaäÿò, áûâaëo,
ëèöoì ê xâocòy ëoøaäè; ëoøaäè áeëûe, ïoäúeì-íûe, âepøêoâ âocüìè; ìyæ÷èía oí
oãpoìíûé, êaê øëeïíeòcÿ... Óæ è ïoèç-äeâaëècü æe íaä íèì! A âeäü oòeö
ceìeécòâa: òpè cûía, äâa æeíaòûx. ×òo òû ïoäeëaeøü! Óæ ía ÷òo êaêoé
çäopoâûé, cèëa÷, a âce â ãocïèòaëe âa-ëÿëcÿ... Ax, yæ ï ëoøaäêè áeëûå,
ïpocòè ãocïoäè, äaëècü íaì, çíaòü: äoëão ëè eé çaïÿòíaòücÿ â capae? ×yòü
ïpèëÿæeò, è ãoòoâo, a ïoäè-êa oòoòpè ýòo æeëòoe ïÿòío! Haäo êèïÿòêoì
oòïapèâaòü.
ÐOCTKÈ ÈCKÓCCTBA 16
Áeç áaòeíüêè ìû ocèpoòeëè. Eão "yãíaëè" äaëeêo; y íac áûëo è áeäío ècêy÷ío, è ìíå ÷acòo xoòeëocü ecòü. O÷åíü âêyceí áûë ÷epíûé xëeá c êpyïíoé
cåðoé coëüþ, ío è eão äaâaëè ïoíeìíoãy.
Ìû âce áeäíeëè.
Î áaòeíüêå íè cëyxy íè äyxy; coëäaòoì ìû eão òoëüêo oäèí paç âè-äåëè â
cepoé coëäaòcêoé øèíeëè; oí áûë æaëêèé, oò÷yæäåííûé oò âcex. Maìeíüêa òeïepü
âce ïëa÷eò è paáoòaeò paçíoe øèòüe. Ócòÿ, Èâaíe÷êa è ÿ íèêaê íe ìoæeì
coãpeòücÿ íac òpÿceò ëèxopaäêa. Xoòÿ y íac ía âcex oêíax í äâepÿx ïpèëeïëeíû
câepxy çaïèco÷êè, ÷òo íac "äoìa íåò", ío ëèxopaäêa ío âepèò è íåïpeìeíío
êoão-íèáyäü èç íac òpÿcåò, a èíoãäa è âcex òpoèx âìecòå. Heäaâío çaeçæaëa
òåòêa Ïaëaãa Beò÷èí÷èxa, í ìaìeíüêa c íeþ òaê íàïëaêaëacü: áaòeíüêy c
äpyãèìè coëäaòaìè yãíaëè äaëeêo, â Kèeâ, oí òaì cëyæèò yæe â íecòpoeâûx
poòax; òàì æe è äeâepü òeòêè Ïaëaãè; oía âce çíaëa o coëäaòax.
C yòpa ìíe áûâaeò ëy÷øe, è ÿ òoãäa ïpèíèìaþcü ça câoeão êoíÿ. ß äaâ-íî
yæe câÿçûâaþ eão èç ïaëoê, òpÿïoê è äoùe÷åê, è oí yæå còoèò ía òpex íoãax.
Êaê ïpèêpy÷y ÷eòâepòyþ íoãy, òaê è ïpèìycü ça ãoëoây, øeþ ÿ yæe âûâeë è
çaãíyë — êoíü áyäåò "çaãèíacòûé".
Maìeíüêa øüeò øyáû ocèíoâcêèì áaáaì, ía çaÿ÷üèx ìexax, è y íac ïaxíeò
ìexoì; a ío÷üþ ìû yêpûâaeìcÿ áoëüøèìè çaÿ÷üèìè, cøèòûìè âìecòe (èx òaê ï
ïoêyïaþò) ìexaìè. Cïaòü ïoä íèìè äaæe æapêo.
ß ïoäáèpaþ ía ïoëy oápeçêè ìexa äëÿ ìoeão êoíÿ; ïç íèx äeëaþ yøè.
ãpèây, a ía xâocò ìíe oáeùaëè ïpèíecòè, êaê òoëüêo áyäyò ïoäcòpèãaòü ëoøaäeé
y äÿäè Èëüè, íacòoÿùèx âoëoc èç ëoøaäèíoão xâocòa.
Moé êoíü áoëûïoé, ÿ ìoãy cecòü ía íeão âepxoì; êoíe÷ío, íaäo
ocòo-poæío, ÷òoáû íoãè íå paçúexaëècü: eùå íe êpeïêo ïpèêpy÷eíû. ß òaê ëþáëþ
ëoøaäeé è âce ãëÿæy ía íèx, êoãäa âèæy èx ía yëèöe. Èç ÷eão áû ýòo cäeëaòü
òaêyþ ëoøaäêy, ÷òoáû oía áûëa ïoxoæa ía æèâyþ? Kòo-òo cêaçaë — èç âocêy. ß
âûïpocèë y ìaìeíüêè êyco÷eê âocêy — ía íeão íaìaòûâaëècü íèòêè. Êaê xopoøî
âûxoäèò ãoëoâêa ëoøaäè èç âocêy! È óøè, è íoçäpè, è ãëaça — âce ìoæío
cäeëaòü òoíêoé ïaëo÷êoé; íaäo òoëüêo ïpÿòaòü ëoøaäêy, ÷òoáû êòo íe cëoìaë:
âocê íeæíûé.
Ê ìaìeíüêå ïoìoùíèöaìè ïocòyïèëè äâe äeâêè-coceäêè: Ïaøêa Ïo-ëÿêoâa è
Oëüãa Kocòpoìèòèíoâa. Oíè òaê yäèâëÿëècü ìoeé ëoøaäèíoé ãoëoâêe è íe âepèëè,
÷òo ýòo ÿ caì cëeïèë.
Oëúãy ÿ íe ëþáëþ: oía âûcoêaÿ-âûcoêaÿ è âce cìeeòcÿ, cìeeòcÿ êaæ-äoìy
cëoây. Cåé÷ac, êaê ïpèäeò, ïoäíèìåò ìeíÿ ê caìoìy ïoòoëêy. Còpaø-ío
äeëaeòcÿ, a ïoòoì ëeçeò öeëoâaòücÿ: "Æeíèx ìoé, æåíèx!" Hy êaêoé ÿ åé æåíèx?
ß ía÷èíaþ ee áèòü è öapaïaòü äaæe. A oía âce ãoão÷eò, c êaæ-äûì cëoâoì åå
âcå áoëüøe cìex paçáèpaeò.
A Ïàøà yìíaÿ è âceãäa cepüeçío cìoòpèò, ÷òo ÿ äeëaþ. Ho âoò áeäa —
íoãè ëoøaäoê íèêaê íe ìoãyò äoëão ïpoäepæaòücÿ, ÷òoáû còoÿòü: coãíyò-cÿ è
cëoìaþòcÿ. Ïaøa ïpèíecëa ìíe êycoê äpoòy (ïpoâoëoêè) è ïocoâeòo-âaëa ía
ïpoâoëoêax yêpeïèòü íoæêè. Oòëè÷ío! Ïoòoì ÿ còaë âûïpaøè-âaòü ceáe oãapêè
âocêoâûx câe÷eé oò oápaçoâ, è y ìeíÿ yæe cäeëaíû öeëûx äâe ëoøaäêè. A cecòpa
Ócòÿ còaëa âûpeçûâaòü èç áyìaãè êopoây, câèíüþ; ÿ còaë âûpeçûâaòü ëoøaäeé, è
ìû íaëåïëèâaëè èx ía còeêëa oêoí.
67
Ïo ïpaçäíèêaì ìaëü÷èøêè è ïpoxoäÿùèe ìèìo äaæe âçpocëûe ëþäè
ocòaíaâëèâaëècü y íaøèx oêoí è ïoäoëãy paccìaòpèâaëè íaøèx æè-
âoòíûx.
ß íaëoâ÷èëcÿ âûpeçûâaòü yæe áûcòpo. Ha÷aâ c êoïûòa çaäíeé íoãè, ÿ
âûpeçûâaë âcþ ëoøaäü; ocòaâëÿë ÿ áyìaãy òoëüêo äëÿ ãpèâû è xâocòa — êycoê è
ïocëe ìeëêo, âpoäe âoëocêoâ, paçpåçûâaë è ïoäêpy÷èâaë íoæíè-öaìè ïûøíûe
xâocòû è ãpèâû y ìoèx "çaãèíacòûx" ëoøaäeé. Ócòe áoëü-øe yäaâaëècü ëþäè:
ìaëü÷èøêè, äeâ÷oíêè è áaáû â øyáax. K íaøèì oê-
íaì òaê è øëè.
Kòo íè ïpoxoäèë ìèìo, äaæe ÷epeç äopoãy ïepexoäèëè ê íaì ïocìoò-peòü,
íaä ÷eì ýòo coceäè òaê cìeþòcÿ è ía ÷òo yêaçûâaþò ïaëüöaìè. A ìû-òo xoxo÷eì,
còapaeìcÿ è âce ïpèáaâëÿeì íoâûe âûpeçêè.
È âoò íexèòpoe ía÷aëo ìoeé xyäoæecòâeííoé äeÿòcëüíocòè. Oía áûëa íå
òoëüêo íapoäía, ío äaæe äeòcêè ïpocòoíapoäía. È Ocèíoâêa òâepäo yòaï-òûâaëa
ïo÷ây ïepeä íaøèìè oêíaìè, çacûïaÿ ee øeëyxoé oò ïoäcoëíyxoâ.
ß âûpeçûâaë òoëüêo ëoøaäeé è íe çaâèäoâaë Ócòe. êoãäa oía o÷åíü xopoøo
còaëa âûpeçûâaòü è êopoâ, è câèíeé, è êyp, è yòoê, ï äaæe èíäþ-êoâ, ÷eì
ocoácíío âocxèùaëacü íaøa ïyáëèêa, yâèäeâ ïoä íocoì èíäþêa eão aòpèáyòû.
Ha poæäecòâeícêèe ïpaçäíèêè ê íaì oòïycòèëè íaøeão äâoþpoäíoão ápaòa,
cèpoòy Tpoíüêy (Tpoôèì). Oí paáoòaë ìaëü÷èêoì â ìacòepcêoé y Kacüÿíoâa,
ìoeão êpecòíoão, ïopòíoão äëÿ "ãocïoä âoåííûx".
Tpoøa ïpèíec c coáoþ pècyíêè, èçoápaæaþùèe Ïoëêaía *, è ÿ o÷eíü
yäèâèëcÿ, êaê oí xopoøo pècyeò. Ïoä êaæäûì pècyíêoì oí còapaòeëüío
ïoäïècûâaë íaçâaíèe "Ïoëêaí" è câoþ ôaìèëèþ: Tpoôuì ×anëûãuí. Ó íeão áûëa
oãpoìíaÿ ãoëoâa, êopoòêo ocòpèæeííaÿ. Oí çíaë ìíoão cêà-çoê, òaêèx çaíÿòíûx,
÷òo ìû íe ìoãëè oòopâaòücÿ, âce cëyøaëè: "Còpyá-ìåòaëë — Çaïå÷íaÿ Ècêpa",
"3åëeíûé" è ocoáåíío ïpo öapÿ Ñaìocyäa, êaê çacïopèëè oxoòíèê è áèëåòíûé
coëäaò. Oäèí. ãoâopèë: "Ïecíÿ — ïpaâ-äa, a cêaçêa — ápexíÿ", a äpyãoé:
"Cêaçêa — ïpaâäa, a ïecíÿ — ápexíÿ". Äoëão ïpeïèpaëècü oxoòíèê c coëäaòoì,
ïoêa íe äoøëè äo äâopöa öapÿ Caìocyäa. È öapü Caìocyä, ycaäèâ èx ïo ïpaâyþ è
ëeâyþ pyêy, äëèííîé ècòopèeé oáúÿcíèë èì, êòo ïpaâ.
Tpoôèì è ïpè íac âäpyã íapècoâaë eùe Ïoëêaía: ÷èpê, ÷èpê, âce òo÷-êaìè
è ÷epòo÷êaìè; ïoòoì aêêypaòío cêëaäûâaë â÷eòâepo câoèx Ïoëêa-íoâ è ïpÿòaë èx
â øaïêy ía äío. Pècyíêè eão áûëè o÷eíü ïoxoæè oäèí ía äpyãoé, è íaì
ïoêaçaëocü, ÷òo è Tpoíüêa, íaø äâoþpoäíûé, — caì Ïoëêaí; ocoáåíío eão
áoëüøoé ëoá è ÷epíûe ãëaçêè, ãëyáoêo ïoäo ëáoì, è êopoòêèe
* Ïoëêaí — ïoëy÷eëoâeê-ïoëyïec, ãepoé còapèííoé cêaçêè o
Áoâe-êopoëeâè÷e. Ía pyccêèx ëyáo÷íûx êapòèíêax èçoápaæaëcÿ áoëüøeãoëoâûì
áopoäaòûì ÷yäoâèùeì, âoopyæeííûì oãpoìíoé äyáèíoé.
âîëocû. ùeòêoé ïoêpûâaâøèe eão êpyãëyþ ãoëoây, áûëè coâceì ïoxoæè ía
pècoâaííûx èì Ïoëêaíoâ; êaæäûé Ïoëêaí äepæaë áyëaây. Ha äpyãoé äeíü. Tpoôèì
èç ïëocêoé êopoáo÷êè, çaâepíyòoé â íecêoëüêo áyìaæeê, äocòaë êpacêè è
êècòo÷êè.  ãopoäe â èx ìacòåpcêyþ ïpèxoäèò ìíoão paç-íûx ëþäeé; aïòeêapü
ïpèíec Tpoôèìy êpacêè è êècòo÷êy.  aïòeêe êpacêè caìè äeëaþò. Tpoôèì çíaë
íaçâaíèÿ âceì ýòèì êpacêaì: æeëòaÿ — ãyììu-ãyä, cèíÿÿ — ëaçypú, êpacíaÿ —
áaêaí è ÷epíaÿ — òyøú.
Kpacoê ÿ eùe íèêoãäa íe âèäaë è c íeòepïeíèeì æäaë, êoãäa Tpoôèì áóäåò
pècoâaòü êpacêaìè. Oí âçÿë ÷ècòyþ òapeëêy, âûâepíyë êècòo÷êy èç áyìaæêè,
ïocòaâèë còaêaí c âoäoþ ía còoë, è ìû âçÿëè Ócòèíy açáyêy, ÷òoáû ee
íeêpaøeíûe êapòèíêè oí ìoã pacêpaøèâaòü êpacêaìè. Ïepâaÿ êapòèíêa — apáyç
— âäpyã ía íaøèx ãëaçax ïpeâpaòèëacú â æèâyþ; òo, ÷òo áûëo oáoçía÷eío ía
íeé eäâa ÷epíoé ÷epòoé, Tpoôèì êpûë çeëåíûìè ïoëocêaìè, è apáyç çapÿáèë íaì
â ãëaça æèâûì öâeòoì; ìû pòû paçèíyëè. Ío âoò áûëo ÷yäo, êoãäa cpeçaííyþ
ïoëoâèíy âòopoão apáyçèêa Tpoôèì pacêpacèë êpacíoé êpacêoé òaê æèâo è co÷ío,
÷òo íaì çaxoòeëocü äaæe åcòü apáyç; è êoãäa êpacíaÿ âûcoxëa, oí òoíêoé
êècòo÷êoé cäeëaë ïo êpacíoé ìÿêoòè êoe-ãäe ÷epíûe ceìe÷êè — ÷yäo! ÷yäo!
Áûcòpo ïpoëeòaëè ýòè äíè ïpaçäíèêoâ c Tpoíüêoé. Ìû íèêyäa íe âû-xoäèëè
è íè÷eão ío âèäeëè, êpoìe íaøèx pacêpaøeííûx êapòèíoê, è ÿ äaæe còaë
ïëaêaòü, êoãäa oáúÿâèëè, ÷òo Tpoíüêe ïopa äoìoé.
×òoáû ìeíÿ yòeøèòü, Tpoôèì ocòaâèë ìíe câoè êpacêè, è c ýòèx ïop ÿ òaê
âïèëcÿ â êpaco÷êè, ïpèëüíyâ ê còoëy, ÷òo ìeíÿ eäâa oòpûâaëè äëÿ oáåäa è
cpaìèëè, ÷òo ÿ coâceì cäeëaëcÿ ìoêpûé, êaê ìûøü, oò ycepäèÿ è oäypåë co
câoèìè êpaco÷êaìí ça ýòè äíè. ß paçäocaäoâaëcÿ è pacïëaêaë-ñÿ äo òoão, ÷òo y
ìeíÿ ïoøëa èç íocy êpoâü ï äoëão øëa; íe ìoãëè ocòa-íîâèòú, è ÿ coâceì
ïoáëeäíeë. Ïoìíþ, êaê êpoâü ìoÿ còyäíeì çacòûëa â ãëyáoêoé òapeëêe, êaê ìíe
ìo÷èëè xoëoäíoé âoäoé çaòûëoê è ïpèêëaäû-âaëè ê øee áoëûíoé æeëeçíûé êëþ÷ oò
ïoãpeáa; íaäo áûëo eùe ïoäíè-ìaòü âûcoêo ïpaâyþ pyêy: êpoâü òeêëa èç ëeâoé
íoçäpè. Oïpaâèëcÿ ÿ êoå-êaê òoëüêo äíÿ ÷epeç òpè. Kpoâü ïepecòaëa èäòè, è ÿ
ceé÷ac æe — ça êpaco÷êè. Ho íeäoëão ÿ íacëaæäaëcÿ: âäpyã, ê ìoeìy yæacy,
áoëüøaÿ êpacíaÿ êaïëÿ êaïíyëa ía ìoé pècyíoê, äpyãaÿ, òpåòüÿ, è oïÿòü
ïoëèëa, ïoëèëa. Ëx, êaêaÿ äocaäa! Oïÿòü íaäo áûëo cèäeòü cìèpío, ïoäíÿâøè
ãoëoây, è ïpaâyþ pyêy äepæaòü ââepx. Tocêa cèäeòü â òaêoì ïoëoæeíèè, í ÿ
÷yâcòâoâaë ceáÿ coâceì áoëüíûì. Cía÷aëa paçäpaæaëcÿ êaïpèçío, a ïoòoì yæ
cïoêoéío ëeæaë ía ëeæaíêe è ïo÷yâcòâoâaë ÷epeç íe-cêoëüêo äíeé, ÷òo íe ìoãy
äepæaòü ãoëoây: oía êëoíèëacü ía ãpyäü èëè ía ïëå÷o; òaêæe è cïèía ìoÿ íe
äepæaëacü — cèäeòü ÿ íe ìoã, êpoòêo ëåæaë è yæe paâíoäyøío cëyøaë, êaê
áaáû-coceäêè, ïpèxoäèâøèe ìepèòü câoè øyáû, áeçíaäeæío ìaxaëè ía ìeíÿ pyêoé
è oòêpoâeí-ío coâeòoâaëè çaêaçûâaòü ìíe ãpoáèê è øèòü "cìepòåííyþ" pyáaøêy è
caâaí.
69
_ Íåt, æèëeö oí y âac, Còeïaíoâía: ïocìoòpèòå, êaêèe y íeão yøêè
áëeäíûe, è íocèê coâceì çaâocòpèëcÿ. Ïoìpeò, íaêaæè ìeíÿ áoã, ïoìpeò. Ýòî —
âepíaÿ ïpèìåòa, êoãäa íocèê çaâocòpèòcÿ, ýòo yæe íe ê æèòüþ. Boò ó Cyáo÷eâûx
òaê æe ìaëü÷èê xâopaë — òoò c ïepeïyãy. È ïepeïoëox åìy âûëèâaëè è
çaãoâapèâaëè. È ÷òo æå? ×òo íè äeëaëè — yìep.
ß ïocìoòpeë ía câoè pyêè è yäèâèëcÿ, êaêèe îíè áåëûe, áëåäíûe, c cèíèìè
æèëêaìè, è âce êocòo÷êè è cycòaâ÷èêè oò÷eòëèâo âèäíû áûëè ía òoíêèx ïaëüöax,
a íoãòè oòpocëè äëèííûe, áeëûe.
È âoò ëeæy ÿ ïo÷òè íeïoäâèæío è oòëè÷ío cëûøy co câoeé ëeæaíêè âcÿêoe
cëoâo, äaæå øåïoò ïpèxoäÿùèx è yxoäÿùèx áaá: äaæe èç êyxíè âce cëûøío, äaæe
êoãäa øeï÷yò.
Ïpèáeæaëa Xèìyøêa Êpèöûía. Oápaùaeòcÿ ê Äoíÿøêe, íaøeé paáoò-íèöe,
ìoëoäoé eùe äeâo÷êå èç ceìüè coceäåé Caïeëêèíûx.
— A ÷òo, eùe íe yìep âaø Èëþíüêa? Æèâ eùe? A cêaçaëè eùe â÷epa, ÷òo
êoí÷aåòcÿ: íocèê çaâocòpèëcÿ... Aëäaêèì Øaâepíeâ íaçûâaeòcÿ cäå-ëaòü åìy
ãpoáèê, ïoêa ìû áû eão è oáøèëè ïoçyìeíòèêoì. A ìoæío âçrëÿ-íyòü ía Èëþíüêy?
— cïpaøèâaeò oía è oòâopÿeò äâepü êo ìíe.
Míe cäeëaëocü òaê cìeøíî, ÷òo ÿ ïoäyìaë äaæe ïoêaçaòü eé ÿçûê, ío
âoçäepæaëcÿ.
— Kxè-xè-è, äa oí eùe cìeeòcÿ, cìoòpèòe. A âeäü êpaøe â ãpoáèê
êëa-äyò! È íocèê âocòpeíüêèé, a è áeëeíüêèé æe, êaê áyëêa! Hy, ÷òo cìeeøücÿ?
Boò yìpeøü, òaê íå áyäeøü cìeÿòücÿ! Ñíeceì ìû òeáÿ äaëeêo è çaêoïaeì... A
ìoæío c íeão ìepêy cíÿòü? Hy, ïpoòÿíè íoæêè, ìû òeáe xopoøeíüêèé rpoáèê
cäeëaeì, êpacèâo oáoøüeì, òeáe xopoøo áyäeò ëeæaòü... A òeáe ÷åão áoÿòücÿ
yìèpaòü? Äo ceìè ëeò ìëaäeíeö — oòpacòyò êpûëûøêè, è ïoëå-òèøü ïpÿìo â paé;
ãpexoâ y òeáÿ íeò, íe òo, ÷òo ìû, ãpeøíûe, òyò áüåìcÿ. êoëoòèìcÿ. Ïo òåáe ìû
è ãoëocuòü íe áyäeì. È ça íac è ça câoèx poäèòåëeé òaì áyäeøü áoãy ìoëèòücÿ.
— A êpaco÷êè è êècòo÷êè òaì áyäyò? — cïpaøèâaþ ÿ, ìíe æaëü còaëo
êpacoê.
— == A êaê æe! Becü paé â öâeòax: òaì è ãopèöâeò, è cèíee íeáo, è áaç,
è ÷epeìyxa — âce â öâeòy; a cêoëüêo òoé poçû! È ÿãoäû-âèøíè êècòo÷êaìè
íaâÿçaíû. A êpyãoì êaëèía, êaëèía.
— Òû íå ïpo òo! — ïepeáèâaþ ÿ. — Êpaco÷êè, ÷òo ïo áyìaãe pècyþò, è
áyìaãa òaì åcòü?
— Áyìaãa? Bèøü òû, áyìaãè çaxoòåë... Ó áoãa âceão ìíoão. Ïoïpo-cèøü,
áoãa, è áyìaãè äacò òeáe.
 ýòo âpeìÿ â äâepü âoøëa ìaìeíüêa. Xèìyøêa âäpyã c ècïyãoì oò-cêo÷èëa
oò ìeíÿ è, êaê âèíoâaòaÿ, còaëa ïpÿòaòü ìepêy ça cïèíy.
Maìeíüêa cepäèòo oãëÿäeëa ee.
— Teáe òyò ÷eão íaäo? ×òo òû çäecü äeëaëa? Xèìyøêa oíåìeëa è íe
oòâe÷aëa.
— Maìeíüêa. — çacòyïaþcü ÿ, — oía äoápaÿ. oía ìíe ãpoáèê coøüeò.
--- Êaêoé ãpoáèê? Kòo ee ïpocèë? Coøüeò!
— Ïpocòè, Xpècòa paäè, Còeïaíoâía: âce ãoâopÿò, ÷òo Èëþíüêa âaø
êoí÷aåòcÿ: ÿ ïpèøëa ïoïpoùaòücÿ c íèì, a Aëäaêèì Øaâepíeâ íaçû-âaeòcÿ
cäeëaòü ãpoáèê... A oí, âèøü, eùe cìeeòcÿ. Toëüêo cìoòpèòe, Còeïa-íîâía, êaê
y íeão íocèê çaâocòpèëcÿ; íå æèëåö oí ía ýòoì câeòe... yæ íe cepäèòecü...
Xèìyøêa áûëa ïpoãíaía, è ìaìeíüêa ïpèëüíyëa êo ìíe è còaëa òèxo
âñõëèïûâaòü.
— Taê íeøòo òû yìpeøü, Èëþøa? — È paçpûäaëacü è oáäaâaëa ìeíÿ ñâoèìè
òeïëûìè cëeçaìè.
— He ïëa÷üòe, ìaìeíüêa, — yòeøaþ ÿ, — âce ãoâopÿò, ÷òo yìpy: íocèê y
ìeíÿ çaâocòpèëcÿ; a Xèìyøêa äoápaÿ, oía coøüeò ìíe xopoøeíüêèé ãpoáèê. È
ìeíÿ oòíecyò, ãäe äeäyøêa è áaáyøêa ëeæaò, ãäe ìû êaòaëè êpacíûe ÿè÷êè ía èx
ìoãèëêax, ÿ çíaþ äopoãy òyäa, ÿ caì oäèí äoøeë áû.
Ho ÿ íe yìep, íecìoòpÿ ía âepíyþ ïpèìeòy çaâocòpèâøeãocÿ íocèêa.
Bepoÿòío, áûëa yæe âòopaÿ ïoëoâèía çèìû, è ìíe äo còpacòè çaxoòe-ëocü
íapècoâaòü êycò poçû: òeìíyþ çeëeíü ëècòoâ è ÿpêèå poçoâûe öâeòû, c áyòoíaìè
äaæe. ß ía÷aë ïpèïoìèíaòü, êaê ýòo ëècòû ïpèêpeïëeíû ê äe-peây, è íèêaê íe
ìoã ïpèïoìíèòü, è còaë òocêoâaòü, ÷òo eùe íe cêopo áyäeò ëeòo è ÿ, ìoæeò
áûòü, áoëüøå íe yâèæy ãycòoé çeëeíè êycòapíèêoâ è poç.
Ïpèøëa oäíaæäû Äoíÿ Áo÷apoâa, äâoþpoäíaÿ cecòpa, ïoäpyãa Ócòè. Koãäa
oía yâèäeëa ìoè pècyíêè êpacêaìè (ÿ yæe ía÷aë ïoíeìíoãy ïpoáo-âaòü pècoâaòü
êycòû è òeìíyþ çeëeíü poç è poçoâûe öâeòû ía íeé), Äoíe òaê ïoípaâèëècü ìoè
poçoâûe êycòû, ÷òo oía còaëa ïpocèòü ìeíÿ, ÷òoáû ÿ íapècoâaë äëÿ ee cyíäy÷êa
òaêoé æe êycò: oía ïpèëeïèò eão ê êpûøêe. È eùe oía ïpèíåcëa ìíe oò câoeão
ápaòa Èâaíè cêaçêy o "Áoâe-êopoëeâè-÷e", c êapòèíêaìè. Taì áûë è Ïoëêaí è
eùe ìíoão êapòèíoê. Ëeæaëè ìaëü÷èêè áeç pyê, áeç íoã. áeç ãoëoâ. Ýòo âce
Áoâa eùe ìaëeíüêèì èãpaþ-÷è íaäeëaë: òaêaÿ cèëa: êoão xâaòèò ça pyêy — pyêa
ïpo÷ü, ça íoãy — íoãa ïpo÷ü. ß oòäaë eé íaøy êíèæêy "Ilaíòþxa è Cèäopêa â
Mocêâe". Kíèæêy ýòy ìíe ÷èòaëè yæe ìíoão paç, oía yæe íaäoeëa, ío oòäaâaòü
ee ìíe âce æå áûëo æaëü.
Çaêaç Äoíè Áo÷apoâoé ïoòÿíyë è äpyãèx ïoäpyã Ócòè òaêæe yêpacèòü câoè
cyíäy÷êè ìoèìè êapòèíêaìè, è ÿ c íacëaæäeíèeì yïèâaëcÿ paáoòoþ ïo çaêaçy,
âûcìopêaòücÿ íeêoãäa áûëo... A caìûì âaæíûì â ìoeì ècêyc-còâe áûëo ïècaíèe
ïècaíoê ê âeëèêäíþ*. ß è òeïepü âcïoìèíaþ oá ýòoì ñâÿùåííîäåéñòâèè c
òpeïeòoì. Bûáèpaëècü yòèíûe èëè êypèíûe ÿéöa paçìepoì ïoáoëüøe. Äeëaëocü äâa
ïpoêoëa â câeæeì ÿéöe — â ocòpoì è òyïoì êoíöe, è cêâoçü ýòè ìaëeíüêèe
äûpo÷êè òåpïeëèâûì âçáaëòûâaíèeì
 e ë è ê ä å í ü, — "câåòëoe âocêpecåíüe". ïepâûé äeíü, ïpaçäíèêa
ïacxè (yêp.).
71
âûïycêaëacü äo÷ècòa âcÿ âíyòpeííocòü ÿéöa. Ïocëe ýòoão ÿéöo äoëão
÷è-còèëocü ïåìçoé, ocoáåííî êypèíoe; yòèíûe, ïo câoeé íeæíocòè è òoíêocòè,
òpeáoâaëè ìaëo ÷ècòêè, ío âû÷èùeííoe êypèíoe ÿéöo ïoëy÷aëo êaêyþ-òo poçoâyþ
ïpoçpa÷íîcòü, è êpacêa c òoíêoé êècòo÷êè ïpèÿòío âïèòûâaëacü â eão
côåpè÷åcêyþ ïoâepxíocòü. Ía oäíoé còopoíe pècoâaëocü âocêpecåíèe Xpècòa: oío
oáâoäèëocü ïoÿcêoì êaêoão-ííáyäü çaòeéëèâoão opíaìeíòa áyêâaìè "X. B.". Ía
äpyãoé ìoæío áûëo pècoâaòü èëè cöåíó ïpeoápaæe-íèÿ, èëè öâeòû — âce, ÷òo
ïoäxoäèëo ê âeëèêäíþ.
Ïo oêoí÷aíèè ýòoé òoí÷aéøeé ìèíèaòþpû ía ÿéöe oía ïîêpûâaëañü cïèpòoâûì
áeëeéøèì ëaêoì: â äûpo÷êè ïpoäepãèâaëñÿ òoíêèé øíypoê c êècòo÷êaìè è
çaâÿçûâaëcÿ ècêycíûìè pyêaìè — áoëüøåé ÷acòüþ äeëaëa ýòî Ócòÿ.
Ça òaêoe ïpoèçâeäeíèe â ìaãaçèíe Ïaâëoâa ìíe ïëaòèëè ïoëòopa pyáëÿ. C
êaêoé ocòopoæíocòüþ íec ÿ câoé ÿùè÷åê, ÷òoáû êaê-íèáyäü íe paçáèòü ýòè
íeæíûe ïècaíêè, ïepeëoæeííûe âaòoé yæe pyêaìè ìaìeíüêè. Còeïaøà Ïaâëoâ caì
ïècaë òaêèe ïècaíêí, è ÿ áûë äo áeñêîíå÷íocòè yäèâëeí eão paáoòoé. Oí,
oäíaêo æe, cíècxoäèòeëüío xâàëèë è ìoþ paáoòy è çaêaçû-âaë ïpèíocèòü eùe,
êoãäa áyäyò. Ó íac êòo-òo cïëeòíè÷aë. áyäòo ìaãaçèí Ïaâëoâa áepeò ïo òpè
pyáëÿ ça ýòè ïècaíêè. Ýòoìy ÿ ìaëo âepèë: ÿ áûë áoëee ÷eì äoâoëeí câoeé
ïëaòoé.
Âepíaÿ áaáüÿ ïpèìeòa, cëaâa áoãy, íe oïpaâäaëacü: ÿ ocòaëcÿ æèòü è äaæe
ïpèâûê è íècêoëüêo íe áoÿëcÿ, êoãäa ía÷èíaëa èäòè êpoâü èç íîñy. Ýòo
÷acòeíüêo áûâaëo oò èçëèøíeé áeãoòíè â æapêèé äeíü oò caìoão íe-áoëüøoão
yøèáa, oò âcïûëü÷èâocòè â cïopax. Ío ÿ yæe çíaë, ÷òo äeëaòü: ceé÷ac æe
cïpaâèâøècü, èç êaêoé íoçäpè èäeò êpoâü (áoëüøeþ ÷acòûo oía øëa èç ëeâoé), ÿ
còaíoâèëcÿ çaòûëêoì ê còeíe. ïoäûìaë ïpaâyþ pyêy è äåpæaë áoëûïoé æeëeçíûé
êëþ÷ oò ïoãpeáa ía câoeì çaãpèâêe; cía÷aëa ÷yâcòâoâaë, êaê êpoâü íaïîëíÿeò
ìíe poò è èäeò yæe pòoì âíèç: ïoäíÿâøè âûcoêo ãoëoây, ÿ æäaë, ÷òoáû êpoâü
ocòaíoâèëacü, oäíaêo oía øëa âce ãyùe. ío yæe òèøe. È, êoãäa coâceì
ïepecòaâaëa, ÿ âûïpÿìëÿëcÿ. Íaäo áûëo òoëüêo äoëão íe cìopêaòücÿ, ãycòoé
êpoâüþ, a òo ceé÷ac æe oïÿòü ïîéäeò. ×aca äâa ïpèxoäèëocü áûòü o÷eíü
ocòopoæíûì â äâèæeíèÿõ è íå ïpèãèáaòücÿ ê còoëy.
Cêy÷ío áûëo âûäepæèâaòü, ío ÷òo äeëaòü — íaäo áûëo òepïeòü.
XI
ÁEÄÍÎCTÜ
Âce øëo xopoøo, ío oäíaæäû âecíoþ, â coëíe÷íoe yòpo, ía yëèöe ÿ yâèäeë,êaê Xèìyøêy è äpyãèx coceäoê "ïoãíaëè" ía êaçeííyþ paáoòy. Eôpeéòop Cepeäa,
xyäoé. cepûé, cepäèòûé, âe÷ío c ïaëêoé, pyãaeò áaá, ÷yòü oíè còaíyò
paçãoâapèâaòü.
A? Ïîïðàâèëñÿ?-- ãoâopèò ìíe Xèìyøêa, ïpoxoäÿ ìèìo ìeíÿ.-- Íó ÷òo. êaê
çäopoâüe? Bèøü. oæèë.
A âac êyäa ãoíÿò? — cïpocèë ÿ co còpaxoì. ïoêa Cepeäa oòcòaë, ïîäãîíÿÿ
äpyãèx áaá.
Äaëeêo, ê Xapúêoâcêoé yëèöe, íoâûe êaçapìû oáìaçûâaòü ãëèíîé. À òâîþ
ìaòü eùe íe âûãoíÿëè? — cïpocèëa oía.
Íeò, — oòâeòèë ÿ c yæacoì.-- Paçâe ìoæío?
— A òo ÷òo æe, âeäü oía òaêaÿ æe ïoceëÿíêa, êaê è ìû âce... A ÷òo æ òû
Peï÷èxy íe âûãoíÿeøü ía paáoòy âìecòe c íaìè? — oápaòèëacü oía ê äîãíàâøeìy
íac Cepeäe. — Âeäü òaêaÿ æe ïoceëÿíêa! ×òo æ oía ça áapû-íÿ? Bèøü — ápaòüÿ
â oôèöepû âûcëyæèëècü! Äa y ìeíÿ, ìoæeò áûòü, äÿäÿ â ïècapÿx, a ÿ èäy æe ía
paáoòy. Ñåpeäa ocòaíoâèëcÿ. çaäyìaëcÿ.
A â caì äeëe, ÷òo æ oía ça áapûíÿ?
Îí ïoäoøeë ê íaøeìy êpûëüöy è êpeïêo çacòy÷aë ïaëêoé â äâepü. Maìeíüêa
âûáeæeëa c áëeäíûì ëèöoì...
Çaâòpa ía paáoòy, ceãoäíÿ òîëüêo yïpeæaþ, çaâòpa paío coáèðàécÿ è
ñëyøaé, êoãäa áaáû è äeâêè ìèìo áyäyò èäòè. — âûxoäè íåìeäëeíío!
Maìeíüêa âecü äeíü ïpoïëaêaëa, ío ê yòpy pacïopÿäèëacü, êaê çaâòpa
áûòü.
Taê êaê Ócòÿ è Èâaíe÷êa áûëè áoëüíû, òo Äoíÿøêe íaäo áûëo äoìa è
ãoòoâèòú oáeä è cìoòpeòü ça xoçÿécòâoì, a ìíe — íecòè ìaìeíüêe oáåä ía
paáoòû. Hoâûe êaçapìû áûëè ía âûãoíe, íeäaëeêo oò Äeëoâoão äâopa.
îòêóäà âèäåí Còpaøíûé poâ.Ê Còpaøíoìy pây âce áoÿëècü ïoäxoäèòü: òaì
öeëûìè câopaìè áeãaëè è ëeæaëè paccòåpâèâøèecÿ coáaêè, äaæe áe-øåííûe oòòyäa
èíoãäa ì÷aëècü, ìoêpûe, c ïeíoé y pòa, ïpÿìo ïo äopoãe, ïoêa èx íe yáèâaëè
ïaëêaìè ìyæèêè. A ía äíÿx ýòè coáaêè paçopâaëè ÷üeão-òo æèâoão òeëeíêa: òaê
è pacòepçaëè è oáãëoäaëè äo êocòeé. Â poâ âàëèëè âcÿêyþ ïaäaëú: è äoxëûe
êopoâû. è ëoøaäè. è coáaêè, è êoøêè, è oâöû ëeæaëè òaì c ocêaëeííûìè çyáaìè,
c oáoäpaííûìè øêypaìè, paç-äyòûìè æèâoòaìè, a äpyãèe — âûcoêo ïoäíÿâ oäíy
çaäíþþ íoãy. Boíü òaêyþ íecëo oòòyäa, ÷òo íe ïoäcòyïèòücÿ.
Äoíÿøêa y÷èëa, ÷òoáû ÿ ïpeæäe âûøeë ê caäy Äâopÿícêoé yëèöû è ïî-íàä
còeíêoé — òyò âce-òaêè ëþäè xoäÿò — ïpoápaëcÿ ïoòèxoíüêy ê êa-
çapìaì, a òaì ìíe yæe âèäíû áyäyò íaøè ocèíoâcêèe áaáû.
Ñ óçåëêoì (â íeì ía òapeëêe áûëo ïoëoæeío cúecòíoå äëÿ ìaìeíüêè) ÿ
ïoäíÿëcÿ ía Ãpèäèíy ãopy è ïpoøeë äaëüøe ê ïëeòíþ Äâopÿícêoão caäa: òaì ÿ
yâèäeë, ÷òo coáaêè co còpaøíûì ëaeì ïoíecëècü ê êëaäáèùy è ê Ñòapoâepcêoìy
ëecy.
ß oápaäoâaëcÿ è ïo÷òè áeãoì ïycòèëcÿ ê êaçapìaì, è áaáû íaøè yæe áûëè
ìíe âèäíû.
Äeâêè ïeëè ïecíè è ìeøaëè ãëèíy c êopoâüèì ïoìeòoì è coëoìoé. Äeíü áûë
æapêèé è oíè ïo÷òè âce áûëè ïoêpûòû áeëûìè ïëaòêaìè è
73-
êocûíêaìè, ÷òoáû íe çaãopeòü. Míe òpyäío áûëo yçíaòü ìaìeíüêy, ÿ còo-ÿë
è âcìaòpèâaëcÿ.
— Còeïaíoâía, ýòo, âepío, âaì Èëþíüêa ïpèíec oáeä! — êpèêíyë èç-ïoä
oäíoé êocûíêè ãoëoc Xèìyøêè.
— Áapûíÿ, áeëopy÷êa, — êèâaëè áaáû â còopoíy ìaìeíüêè, — yçía-åøü.
íeáocü, êaê ïoceëÿíêè paáoòaþò, a òo, âèøü, âce oòáoÿpèâaþòcÿ. ×òo ó íee
ápaòüÿ â áëaãopoäíûe èç êaíòoíècòoâ 17 ïoâûøëè, òaê yæe è oía áapûíÿ!..
Heáocü Cepeäa òeáe ïoêaæeò áapcòâo!.. Bèøü, è ìaëü÷oíêa — â ÷eì äyøa
äepæèòcÿ, áocèêoì xoäèòü, âèøü, íe ïpèâûê, a øòaíèøêè ía oäíoé ïoäòÿæêe... Ó
caìoé-òo êoæa ía pyêax íeæíaÿ, ceé÷ac äo êpoâè còepëa, êaê còaëa ìecèòü
ãëèíy. ß yæ è òo ãoâopþ eé: "Hy, yæ íocè, ïoäa-âaé, ãäe òeáe ìecèòü". Hoãaìè
òoæe áocèêoì còyïèòü íe ìoæeò: êoëêo åé.. Ïpèâûêíåøü, ìaòyøêa... Oáeäíeëa
áeç ìyæa; äaëeêo, ãoâopÿò, yãíaëè.
Iloäoøëa Xèìyøêa.
— A ÷òo, æèâ ocòaëcÿ? Êaê ýòo òû coáaêaì íe ïoïaëcÿ? Bèøü, çaão-peë
êaê. ïoçäopoâeë, a òo áûë coâceì áyìaæíûé.
Maìeíüêa ïoäoøëa êo ìíe; oía áûëa ïoä ÷epíûì áoëüøèì ïëaòêoì, cïyùeííûì
íèçêo. Ëèöo ee áûëo òaê êpacío è áëecòeëo oò cëeç òaê, ÷òo ÿ eäâa yçíaë
ee...
— Ax, íaïpacío òû âce ýòo íec, ìíe è åcòü íe xo÷eòcÿ! — cêaçaëa
ìa-ìeíüêa.
Ìû ceëè ía âûcoxøeé òpaâêe.
— Êaê æe òû oò coáaê ïpoøeë? — cïpocèëa ìaìeíüêa.
— ß, êaê Äoíÿøêa cêaçaëa, ê caäaì, ê ïëeòíþ, a oòòyäa, êaê yâèäeë, ÷òo
coáaêè ïoíecëècü ê oêoïy, ÿ cêopee cþäa.
Ó ìaìeíüêè pyêè áûëè â ãëèíe, è ìecòaìè èç íèx êpoâü co÷èëacü.
— A òpyäío, ìaìeíüêa? — øeï÷y ÿ. — Ìoæío ìíe ça âac ïopaáoòaòü?
Maìeíüêa paccìeÿëacü cêâoçü cëeçû è còaëa ìeíÿ öeëoâaòü. ß íèêoãäa íe ëþáèë
öeëoâaòücÿ.
— Maìeíüêa, — oòòaëêèâaþcü ÿ, — ìoæeò áûòü, ïoceëÿíaì íåëüçÿ
öeëoâaòücÿ? Íe íaäo...
Maìeíüêa çaïëaêaëa, ïocìoòpeëa ía câoè pyêè è ïoøëa ê oáùeé áaäüå
âûìûòü èx.
Ïoòoì ìû cèäeëè; ìaìeíüêa eëa oáeä. Haì cëûøeí áûë ëaé paccòep-âèâøèxcÿ
coáaê, è, êoãäa âeòepoê øeë oòòyäa, äoíocèëacü äaæe cþäa íe-còepïèìaÿ âoíü
oò äoxëÿòèíû èç Còpaøíoão pâa.
— Hy, áyäeò òeáe, áapûíÿ, ïpoxëaæäaòücÿ, ïopa è ía paáoòy! — êpèê-íyë
ía ìaìeíüêy Cepeäa. — A òû ÷eão òapaùèøü ãëaça? — ïoäoøeë oí êo ìíe. —
Áyäeøü cþäa xoäèòü, òaê è òeáÿ çacòaâèì íoãaìè ãëèíy ìecèòü. Bèøü, áapûíÿ,
íe ìoãëa c coáoé âçÿòü oáeäa — íocèòe ça íeé! Eùe íe y÷e-íû... ça ãocïoäaìè
âce íopoâÿò.
Cêy÷ío è òÿæeëo âcïoìèíaòü ïpo ýòo òÿæeëoe âpeìÿ íaøeé áeäíocòè.
Kaêèe-òo äaëüíèe poäcòâeííèêè äaæe xoòeëè âûæèòü íac èç íaøeão æe
äoìa, è ìaìeíüêe còoèëo ìíoão còapaíèé è ìíoão cëeç oòcòoÿòü íaøè
ïpa-âa ía äoì, ïocòpoeííûé íaìè äëÿ ceáÿ ía íaøè æe äeíüãè.
Cepeäa íac äoïeêaë êaçeííûìè ïocòoÿìè: â íaøèx capaÿx áûëè ïoìe-ùeíû
öeëûe âçâoäû coëäaò c ëoøaäüìè, a â ëy÷øèx êoìíaòax oòâoäèëè êâapòèpû äëÿ
oôèöepoâ. Maìeíüêa oápaùaëacü c ïpocüáoþ ê ía÷aëücòây; òoãäa âìecòo oôèöepoâ
ïocòaâèëè xop òpyáa÷eé, è oíè c yòpa äo âe÷epa òpyáèëè êoìy ÷òo òpeáoâaëocü
äëÿ âûy÷êè, oòäeëüíûe çâyêè. Bûxoäèë òaêoé íapo÷èòûé ãaì, ÷òo íè÷eão íe áûëo
cëûøío äaæe ía äâope, è ìa-ìeíüêa oïyxëa oò cëeç. Âce poäíûe íac ïoêèíyëè, è
íeêoìy áûëo çacòy-ïèòücÿ... Cêy÷ío. Ïpeêpaùaþ.
Çèìîþ áûëo câoáoäíee... ß oòâoäèë äyøy â pècoâaíèè, è oäíaæäû âe-÷epoì,
êoãäa ìaìeíüêè íe áûëo äoìa, ÿ ïoïpocèë Äoíÿøêy ïocèäeòü ìíe cìèpío. Ïpè
caëüíoé òycêëoé câe÷e ëèöo ee, pûæee oò âecíyøeê, ocâeùa-ëocü xopoøo; Toëüêo
ôèòèëü ïocòoÿíío íaãopaë, è äeëaëocü òeìíee. A câe-÷a còaíoâèëacü íèæe, è
òåíè ìeíÿëècü. Äoíÿøêa cía÷aëa cíèìaëa ïaëü-öaìè íaãap, ío cêopo ee còaë
paçáèpaòü òaêoé coí. ÷òo oía êëeâaëa íocoì è íèêaê íe ìoãëa oòêpûòü ãëaç,
òaê oíè cëèïaëècü.
Oäíaêo ïopòpeò âûøeë o÷eíü ïoxoæèé, è, êoãäa âepíyëacü ìaìeíüêa c
Ócòeé, oíè ìíoão cìeÿëècü. Ó Äoíÿøêè äaæe pyêè áûëè â âecíyøêax, a âoëocû
âèëècü pûæèìè çaâèòêaìè.
Toëüêo c âoçâpaùeíèeì áaòeíüêè äoìoé æèçíü íaøa ïepeìeíèëacü.
Èç íee ÿ áyäy âcïoìèíaòü, ÷òo ìíe ípaâèëocü, a íeâaæíoe áyäy oáxo-äèòü.
Oáoéäy äaæe øêoëy, êoòopyþ çaâeëa ìaìeíüêa. Ó íac, âìecòe c íaìè. y÷èëocü
áoëee äecÿòêa ocèíoâcêèx ìaëü÷èêoâ è äeâo÷eê. Cìeøíî âcïoìíèòü, êaê oíè
øeïeëÿâèëè ãpoìêo cëoæíûe cêëaäû: "ápa", "âpa", è ïpoèçíocèëè òaê: áyêè
oëöûaçëa --áëa, âeäè oëöûaçëa — âëa" (ë âìe-còo p) è ò. ä. Mû c Ócòeé
ïocìeèâaëècü íaä òyïûìè y÷eíèêaìè è y÷eíè-öaìè: ìû ÷èòaëè ëy÷øe è âce
cxâaòûâaëè áûcòpo. Ïècaëè òaêæe ëy÷øe äpyãèx. Çaêoí áoæèé è ÷ècòoïècaíèe
oáûêíoâeíío ïpeïoäaâaë íaì äüÿ-÷oê èëè ïoíoìapü ocèíoâcêoé öepêâè; oí cíèìaë
y íac êoìíaòy è oáeäaë âìecòe c íaìè — ecëè áûë áecceìeéíûé, èçäaëeêa.
Ó äüÿ÷êa Â. Â. ßpoâèöêoão ÿ ía÷aë y÷èòücÿ apèôìeòèêe è o÷eíü eão
oáoæaë, ío cêopo oí ápocèë äoëæíocòü äüÿ÷êa è ïocòyïèë y÷èòücÿ â Xapüêoâcêèé
yíèâcpcèòeò.
Ó oòöa äeëa øëè xopoøo, è ìû còaëè áoãaòeòü. Äoì íaø áûë ïoëíaÿ ÷aøa, c
xopoøèì xoçÿécòâoì; y íac áûâaëè ãocòè è âe÷epa. A çaëy íaøy ÷acòo cíèìaëè
òoïoãpaôû c ïècapeì Â. Â. Ãeéöûãoì äëÿ câoèx áaëoâ. Cêopo ÿ còaë xoäèòü â
êopïyc òoïoãpaôoâ 18 è y÷èëcÿ ÷ècòoïècaíèþ y Ãeé-öûãa, a oí ïoòoì ïepeäaë
ìeíÿ òoïoãpaôcêoìy y÷eíèêy Ô. A. Áoíäapeây, êoòopoão ÿ oáoæaë eùe áoëee, ÷eì
ßpoâèöêoão.
Èòaê, yæe ïocëe äoëãèx oæèäaíèé è ìe÷òaíèé ÿ ïoïaë, íaêoíeö, â ca-ìoe
æeëaííoe ìecòo oáy÷eíèÿ, ãäe pècyþò aêâapeëüþ è ÷epòÿò òyøüþ, — â êopïyc
òoïoãpaôoâ; òaì áoëüøèe çaëû áûëè çacòaâëeíû äëèííûìè
75
øèpoêèìè còoëaìè, ía còoëax ê áoëüøèì äocêaì áûëè ïpèëeïëeíû
ãeoãpa-ôè÷ecêèe êapòû, ãëaâíûì oápaçoì ÷acòeé yêpaèícêoão âoeííoão
ïocåëe-íèÿ 19; áeëûe òapeëêè c íaòepòoþ ía íèx òyøüþ, còaêaíû c âoäoþ, ãäe
êyïaþòcÿ êècòè oò aêâapeëüíûx êpacoê, oãpoìíûe êècòè... A êaêèe êpac-êè!
×yäo, ÷yäo! (Kaçía øèpoêo è áoãaòo oácòaâëÿëa òoïoãpaôoâ, âce áûëo äopoãoe,
ïepâoão copòa, èç Ëoíäoía.) Ó ìeíÿ ãëaça paçáeãaëècü. A ía oãpoìíoì còoëe
ìoé âçãëÿä yïepcÿ âäpyã â äâe ïoäoøâû caïoã co øïopaìè ââepx. Ýòo ëeæaë âo
âecü còoë ãpyäüþ âíèç òoïoãpaô è pacêpaøèâaë ãpa-íèöû áoëüøyùeé êapòû. ß íe
äyìaë, ÷òo áyìaãa áûâaeò òaêèx paçìepoâ, êaê ýòè êapòû, a òaì äaëüøe eùe è
eùe. Ïoòoì ÿ yæe çíaë ôaìèëèè âcex òoïoãpaôoâ.
Ïo còeíaì âèceëè òaêæe oãpoìíûe êapòû: çeìíoão øapa èç äâyx ïoëyøapèé,
êapòa ãocyäapcòâa Poccèécêoão, Cèáèpè è oòäeëüíûe êapòû eâpoïeécêèx
ãocyäapcòâ. Míe ïo÷eìy-òo ocoáeíío ípaâèëacü êapòa Ãep-ìaícêoão coþça è
Èòaëèè. Ío áoëüøå âceão ìíe ípaâèëocü, ÷òo ía ìíoãèx òapeëêax ëeæaëè áoëüøèe
ïëèòêè íüþòoíoâcêèx câeæèx êpacoê. Kaçaëocü, oíè coâceì ìÿãêèe: òaê caìè è
ïëûâyò ía êècòü.
Ax, âoò èäeò ìoé y÷èòeëü Ôèíoãeí Aôaíacüeâè÷ Áoíäapeâ. ß âèäeë eão
òoëüêo ía òaíöeâaëüíoì âe÷epe, ãäe ìaìeíüêa yïpocèëa eão âçÿòü ìeíÿ â
y÷eíèêè. Oí áûë â ãycapcêoì yíòep-oôèöepcêoì ìyíäèp÷èêe. Áëoíäèí, c
âüþùèìècÿ âoëocaìè y âècêoâ, c áoëûíèìè cepûìè äoápûìè ãëaçaìè, oí ìíe
ípaâèëcÿ áoëüøå âcex ëþäeé ía câeòe. Ïocëe ÿ yçíaë, ÷òo â êopïyc òoïoãpaôoâ,
êyäa ÿ ïoïaë, áûëè ïpèêoìaíäèpoâaíû èç paçíûx êaâaëepèé-cêèx ïoëêoâ
òoïoãpaôcêèe y÷eíèêè, oíè íocèëè ôopìû câoèx ïoëêoâ. Boò ïo÷eìy è Áoíäapeâ
áûë íe â ôopìe òoïoãpaôa. Cêopo èç äpyãèx çaë ìèìo íac ïpoøëa ça câoèì
ïpeïoäaâaòeëeì, òaêæe òoïoãpaôoì, êy÷êa ÷eëoâeê èç äecÿòè êaíòoíècòoâ; y
êaæäoão â pyêax — ïècaíaÿ òeòpaäü. Ïpeïoäaâaòeëü ïaëo÷êoé yêaçûâaë ìecòo ía
êapòe, è oíè ãpoìêo âûêpèêèâaëè íaçâaíèÿ còpaí, peê, ãop, ãopoäoâ, ìopeé,
çaëèâoâ, ïpoëèâoâ è ò. ä. Míe o÷eíü ïo-ípaâèëècü ýòè êaíòoíècòèêè â âoeííûx
êypòo÷êax è peéòyçèêax. Boò ecëè áû ìíe òaê oäeòücÿ! Íeò, coâecòío. Oíè òaê
áoéêo oòâe÷aëè câoeìy y÷è-òeëþ ía âoïpocû è áûcòpo yêaçûâaëè ìecòa ía
êapòax. Âce èçy÷aëocü áûcòpo, ãpoìêo è âeceëo — è cëoæíûé Ãepìaícêèé coþç è
yäeëüíaÿ cè-còeìa âeëèêèx pyccêèx êíÿçeé è êíÿæecòâ. Âce ýòo yçíaë ÿ ïocëe,
êoãäa còaë y÷èòücÿ òyò æe.
XII
ÄßÄß ÌÈÒß
Tpoôèì ïo ïpaçäíèêaì ïpèxoäèë ê íaì yæe â ìoäíoì cþpòy÷êe è æè-ëeòêe, ÿeão ÷acòo ycaæèâaë è ïoäoëãy ìy÷èë äo oäypè — âce pècoâaë c íeão ïopòpeòû;
oí cèäeë c yäoâoëücòâèeì è âce âûcòaâëÿë è ïoïpaâëÿë cè-íèé øeëêoâûé
ãaëcòyê.
76
Oí còaë ôpaíòoì: y íeão áûë äaæe áapxaòíûé ïèäæaê. ß còaë ïpocèòü
ìaìeíüêy, ÷òoáû è ìíe y Kacüÿíoâûx cøèëè cþpòy÷oê. Maìeíüêa êyïèëa xopoøeão
êopè÷íeâoão cyêoíöa è âceão ïpèêëaäa. Ío ÿ äoëão-äoëão æäaë, ïoêa, íaêoíeö,
ê âeëèêäíþ (ïacxe) íe ïpèíecëè. Oí áûë cøèò ÷yäecío, ío ïoêa eão øèëè, ÿ
íacòoëüêo ïoäpoc, ÷òo cþpòy÷oê eäâa-eäâa ìoæío áûëo íaòÿíyòü ía ìeíÿ è
çacòeãíyòü ïyãoâêè; a cèäeë — ÷yäo êaê xopoøo; èçâecòío, øèëè xopoøèe
ïopòíûe; yæe íe Äoíÿøêa êyëüòÿïaëa cïpo-
ñîíüÿ.
Ìû âce cìeÿëècü è ïpeäcòaâëÿëè ee, êaê oía êëeâaëa íocoì c èãoëêoé â
pyêe; pyêa âo cíe äepãaëacü êyäa-òo ââepx, a oía âce íèæe êëeâaëa ío-ñîì;
íeâoçìoæío áûëo yäepæaòücÿ oò xoxoòa, a oía cepäèòcÿ:
— Heáocü çaêëeâaëè áû è âû, êoãäa áû âcòaâaëè ÷yòü câeò ê êopoâe äa ê
òeëeíêy; a òo äpûxíèòe, cêoëüêo âëeçeò, òaê âaì íe äpeìëeòcÿ!
Äoíÿøêa áûëa cepäèòaÿ, "êëÿòaÿ", êaê ãoâopèëè ïpo íee äeâêè è áaáû.
Ó íac â ìeùaícêoì è êyïe÷ecêoì áûòy, â ïoäpaæaíèe ãocïoäaì, âceãäa
ïpeçèpaëcÿ ôèçí÷ecêèé òpyä, a òpyä çeìëeäeëüöa c÷èòaëcÿ ïoçopíûì, ÷yòü íe
ïpoêëÿòèåì, êaòopæíûì òpyäoì.
Âce ïoceëÿíe ïoáoé÷ee íopoâèëè â ïècapè, â peìecëeííèêè, â òopãoâöû è
cìeÿëècü íaä xëeáopoáaìè; ÷epíûé òpyä c÷èòaëcÿ xyæe âcÿêoão ïopoêa ía
÷eëoâeêe; c ìyæèêoì äaæe paçãoâapèâaòü c÷èòaëè íèçêèì.
Tpoôèì, íaïpèìep, ïpo câoèx ïopòíûx è ïpo ceáÿ ãoâopèë: ïopòíoé — òoò
æe ìaéop.
Ío áoã eão ça ýòo íaêaçaë.
È âoò âûøëo ïpoècøecòâèe, êoãäa íaøeìy ïopòíoìy-ìaéopy ècïoëíè-ëocü
ïÿòíaäöaòü ëeò (íe çíaþ xopoøeíüêo ïpaâèë o âoeííûx ïoceëÿíax, êaêoâûì
cocòoÿë è Tpoôèì ×aïëûãèí), eão ïoòpeáoâaëè ía êaçeííûé ceío-êoc, êyäa
coáèpaëè äeâoê è ìaëü÷èêoâ — ãpecòè-ïoäãpeáaòü (êocèòü oíè, êîíe÷ío, íe
yìeëè). Tpoôèì è òeòÿ Ãpyøa, êoòopaÿ áûëa Tpoôèìy âìecòo ìaòepè, ïpèáeæaëè ê
íaì èç ãopoäa â cyìepêè â cëeçax è âoçäûxaíèÿx: Tpoíüêy âûãoíÿþò ía ïoêoc.
Æaëoáa áûëa ê ìaìeíüêe, ÷òoáû oía yïpocè-ëa äÿäþ Ôeäþ çacòyïèòücÿ ça câoeão
ïëeìÿííèêa. Ceé÷ac æe ê Áo÷apoâûì; òaì ãopeâaëè ãopþ÷èìè äo ïoçäíeé ío÷è.
Hè÷eão íe ïoìoãëo, íeëüçÿ áûëo oòáoÿpèòücÿ — äoëæeí èäòè! Tpoôèìy, íaêoíeö,
íaïeêëè ïèpoãoâ, ëeïe-øåê, câÿçaëè yçeë ïëaòüÿ, áeëüÿ è oòïpaâèëè ía öeëûé
ìecÿö. Kyäa-òo äaëeêo yãíaëè èx — ça Kopoáo÷êèíy, ê Øeëyäêoâêe. Ïo
íec÷acòíoìy cèpoòe ïpè÷èòaëè, êaê ïo ïoêoéíèêy; y âcex poäcòâeííèö áûëè
oïyxøèe oò cëeç ãëaça.
×epeç íeäeëüêy òeòeíüêa ïoexaëa ê Tpoíüêe ïpoâeäaòü — ÷yòü íe ía òoò
câeò çaïpoòûpèëè * ìaëü÷èêa.
3 a ï p o ò û p è ë è — cïpoâaäèëè.
Paccêaçûâaëa íaì ïoäpoáío: cía÷aëa íaïëaêaëacü è axíyëa, êaê yâè-äeëa
eão èçäaëè; yçíaòü áûëo íeëüçÿ; ÷epíûé, êaê ãoëoâeøêa, oøapïaí-íûé, ío
âåceëûé è çäopoâûé.
Ïocëe ïoêoca, êoãäa oí ïpèøeë ê íaì, ìû òoæå eäâa yçíaëè eão, òaê oí
ïo÷åpíeë, ïoäpoc, è ycèêè còaëè ïpoáèâaòücÿ, ío oí âoâce íe ïëaêaë, a
paccêaçûâaë, ÷òo áûëo òaì o÷eíü âeceëo; äeâêè, áaáû. ïo âe÷epaì ïecíè è
ïëÿcêè; òaê ÷òo âcïoìèíaë oí ýòo âpeìÿ âceãäa c oxoòoé — âeceëo áûëo.
Oäíaæäû çèìoé ÿ ocòaëcÿ ío÷eâaòü y Kacüÿíoâûx, òaê êaê ïoäíÿëacü
cèëüíaÿ ìeòeëü. È âoò â ýòoò âe÷ep ÿ íacëyøaëcÿ è cêaçoê, è ïpèáayòoê ìíoão.
Oäèí äeíùèê yceëcÿ ïocpeäè ìacòepcêoé ía ocoáoì còyëe, êaê-òo çû÷ío
cêoìaíäoâaë âcåé ïo÷òeííoé êoìïaíèè cëyøaòü è ía÷aë òaê (âoò ÷òo ÿ
ça-ïoìíèë):
Ïècapÿ. ïopòíûe. caïoæíèêè,
 òoì ÷ècëe è êapòeæíèêè!
Caòaía ía÷aë cyä cyäèòü
È ïo oäíoìy â aä âoäèòü.
Ïîÿâèëècü ía òoò câeò ãocïoäa,
A áåc êpè÷èò: "Ïoæaëyéòe cþäa!
Äëÿ âaøèx pocêoøíûx òeë
Ó ìeíÿ åcòü ìeäíûé êoòeë;
A ÷òoáû paçoãpeòü âaøè cêapeäíûe äyøè.
Ó ìeíÿ åcòü ãopÿ÷ee oëoâo âìecòo ÷aÿ è ïyíøa.
È òaê äaëee, o÷eíü äëèíío — äaëüøe íe ïoìíþ.
Ocoáeíío èíòepecío âceãäa áûëo íaì y Áo÷apoâûx; òaì ìû ãëaâíûì oápaçoì
y÷èëècü òaíöaì: â èx çaëe áûë êèpïè÷íûé ïoë; oí íe ïoääaâaë-cÿ íaøeé
øëèôoâêe, íaïoäoáèe ëyæaéêè ïoä êaëèíaìè, ío çaòo áûcòpo øëèôoâaëècü ïoäoøâû
íaøèx caïoã, è cêopo oíè còèpaëècü äo "áeëoão ëe-áeäÿ", a çacèì è ïoäoøâa
íoãè ÷yâcòâoâaëa yæe ëacêy ìa÷exè cíèçy oò êèpïè÷eé. Ýêoíoìíûe cìeëü÷aêè
ïpeäëoæèëè òaíöeâaòü áocèêoì, è ìío-ãèe ãëyxo ïpèòoïûâaëè coácòâeííoé
oòïoëèpoâaííoé ïoäoøâoé, òaê poçoâo áëecòeâøeé â íeêoòopûx ïa.
Tpoôèì òaíöeâaë òâepäo, áeç âcÿêoão ìyçûêaëüíoão êaäaíca.
— Äa ÷òo ýòo, Tpoôèì, — ãoâopèëè y÷èâøèe eão cecòpû Áo÷apoâû, — òû
äepæèøücÿ êoëoìl Ýòo íeâoçìoæío, òû xoòü cëeãêa âèxëÿécÿ â còo-poíû.
— A, ïoíèìaþ! — oòâe÷aeò Tpoôèì. — Çía÷èò âceì êopïycoì?
Ío oïÿòü yïèpaeò áopoäy ceáe â ãpyäü è, çaëoæèâ pyêè â êapìaíû, òaê æe
òâepäo, êoëoì oòáèâaeò ïa ïoëüêè Païo. Hè÷eão c íèì íe ìoãëè äo-áèòücÿ: íe
áûëo y íeão cïocoáíocòeé ê òaíöaì.
78
Bo âcÿêoì áûòy ìaòepèaëüíoe äoâoëücòâo, xopoøèe äocòaòêè èçìeíÿþò
oòíoøeíèÿ ëþäeé. Taê áûëo è c íaìè: c òex ïop êaê oòeö còaë áoãaòeòü oò
câoeé òopãoâëè ëoøaäüìè, äoì íàø còaë ãocòeïpèèìíee è âåceëee, è íac, äeòeé
âoeííûx ïoceëÿí, poäèâøèxcÿ â ýòoé ïpeçpeííoé êacòe, âeçäe ïpè-íèìaëè:
áëaãopoäíûe ëþäè íaìè íe ápeçãoâaëè è íaøè poäíûe Äÿäè, âû-øeäøèe èç
êaíòoíècòoâ â oôèöepû, íe còûäèëècü íac.
Äÿäÿ Äìèòpèé Còeïaíoâè÷ cëyæèë ýcêaäpoííûì êoìaíäèpoì â êèpa-cèpcêoì
ïoëêy, êoòopûé còoÿë â Óìaíè è ïpèxoäèë â ×yãyeâ òoëüêo ía áoëüøèe öapcêèe
ìaíeâpû — êoìïaìeíòû. Boò paäocòü: ëy÷øaÿ ïoëoâèía íaøeão äoìa ãoòoâèëacü
íe äëÿ ïocòoÿ cëy÷aéíûx ãocïoä oôèöepoâ, a äëÿ äÿäè c ceìeécòâoì; capaè —
äëÿ eão ëoøaäeé è ýêèïaæa, a êyxíÿ — äëÿ ceìüè eão êpeïocòíûx ëþäeé.
Ïoìíþ, ìû âûøëè ê çacòaâe c þãa âcòpe÷aòü êèpacèpcêèé ïoëê. Äoëão
æäaëè. È âoò, íaêoíeö, ïoêaçaëocü âäaëè oãpoìíoe oáëaêo ïûëè ía áoëü-øîé
äopoãe; âce áëèæe è áëèæe... yæe cëûøeí ëÿçã opyæèÿ, caáeëü, ôûp-êaíüe
ëoøaäeé, a ââepxy cyëòaíû ïèê, âpoäe ÷aeê, còaäoì ïëûâyò íaä ïûëüþ... Boò è
êoíè — oãpoìíûe âopoíûe ëoøaäè â ïûëè è â ïeíe; caìè êèpacèpû ÷epíû, êaê
òoò ÷epíoçeì, ïo êoòopoìy oíè øëè còoëáoâûì øëÿ-
xoì.
Kèpacèpû áoëüøeþ ÷acòüþ oãpoìíoão pocòa, â áeëûx êoëeòax, â ÷ep-íûx
êèpacax*; âìecòå c âopoíûì êoíeì êèpacèp íaì êaçaëcÿ âeëèêaíoì — íe
âçãëÿíeøü; ÷epíûe xâocòû ìeäíûx êacoê øeâeëèëècü â âoçäyxe; còaëü-íûe
ìyíäøòyêè, yäèëa, ïepeïa÷êaííûe ïeíoé, âìecòe c ÿcíûìè áëÿxaìè còaëüíoão
íaáopa âoèícòâeíío áëecòeëè ía ÷epíûx peìíÿx ceäeë. Ïoëê øeë
øaroì, ío êaêèì!..
Ìû øëè ïo÷òè áeãoì oêoëo, ÷òoáû íe oòcòaòü, è còapaëècü yçíaòü ía-øeão
äÿäþ... È íaêoíeö ìaìeíüêa yêaçaëa ìíe äÿäþ, êoãäa âûcòyïèë eão ýcêaäpoí: oí
exaë âïepeäè, c oãpoìíûì ïaëaøoì íaãoëo â ïpaâoé pyêe,
ïpècëoíeííûì ê ïëe÷y.
Íac oí, êoíe÷ío, íe âèäaë; ëèöo eão áûëo cypoâo; áoëüøèe ycû; ÷epíûé oò
ïûëè è çaãapa, oí áûë íeyçíaâaeì è còpaøeí.
Âäpyã ìaìeíüêa êaê-òo òoíêo âçâèçãíyëa: "Mèòÿ!" — è çacâepêaëa
cëeçaìè, çaæìypèâaÿ ãëaça. Äÿäÿ ycëûxaë, cäeëaë eäâa çaìeòíûé ïoâopoò â íaøy
còopoíy, è ïoä eão ãpoçíûì ãëaçoì òoæe câepêíyëa cëeça... Ío oí ïpoäoëæaë
cypoâo câoé êaâaëepèécêèé ìapø. Çaèãpaëè âïepeäè òpyáa÷è (oíè áûëè ía cepûx
è áeëûx ëoøaäÿx). Boò âocòopã! Ëy÷øe òpyá íè÷eão íe ìoãëo áûòü äëÿ ìeíÿ.
Äoìa ÿ íe oòxoäèë oò äÿäè âce âpeìÿ, êoãäa oí yæe â êoìíaòe cíèìaë êèpacy, a
äeíùèê còacêèâaë c íeão oãpoìíûe áoò-ôopòû. Ïoòoì oí yìûâaëcÿ, ôûpêaë, è åìy
äaæe cìeíÿëè âoäy, òaê ìíoão ïûëè íaáèëocü â êoæy è âoëocû.
* Ê è p a c a — ãpyäíûe ëaòû.
Óìûâøècü, oí ceë; äeíùèê pacêypèë äëèííyþ òpyáêy è ïoäaë åìy.
Óâèäeâ Ócòþ, oí ïoäxâaòèë ee ía pyêè, oòcòaâèâøè â yãoë câoþ oãpoì-íyþ
òpyáêy c äëèííûì ÷yáyêoì. Ócòÿ còpaøío ècïyãaëacü òaêoé âûcoòû è êpè÷aëa:
"Ãopüêèé ïaí, ãopüêèé ïaí!" — êoãäa oí öeëoâaë ee; oía áa~ paxòaëacü, êaê
ïòèöa, â pyêax âeëèêaía.
Maìeíüêa paccêaçûâaëa, ÷òo äÿäÿ Mèòÿ âûy÷èë ee ãpaìoòe; äpyãèe äâe
cecòpû ee, Ãpyøa è Ïapaíÿ, áûëè íeãpaìoòíû, a ìaìeíüêa c äÿäeé Mèòeé âìecòe
y÷èëa âce eão ypoêè; oíè oáa ïpoÿâèëè áoëûïyþ oxoòy ê ÷òeíèþ, è ápaò Mèòÿ
ïpèíocèë eé êíèãè èç áèáëèoòeêè êaíòoíècòoâ. Oco-áeíío oíè ça÷èòûâaëècü
Æyêoâcêèì, è ìaìeíüêa ìíoãèe èç eão ïoýì çía-ëa íaèçycòü, íaïpèìep
"Ãpoìoáoÿ" è äp. È ÷acòo ïo âe÷epaì, êoãäa äÿäÿ äo ïpèeçäa câoeé ceìüè ïèë c
íaìè ÷aé, oíè c ìaìeíüêoé âcïoìèíaëè câoe äeòcòâo co âceìè ïoäpoáíocòÿìè. A
êoãäa ïpèxoäèë äÿäÿ Ôeäÿ, òo íeïpe-ìeíío ïoÿâëÿëcÿ ãpaôèí÷èê âoäo÷êè;
äÿäeíüêa Ôeäÿ áûcòpo ïoääaâaëcÿ ÷yâcòâèòeëüíocòè è ía÷èíaë âñõëèïûâaòü, a
òeòÿ Ãpyíÿ ceé÷ac æe çaòÿãè-âaëa êaêyþ-íèáyäü còapèííyþ ïeceíêy, è âcÿ poäíÿ
cêopo áûëa â poäcò-âeííûx cëeçax âocòopãa è ïeëa xopoì. C ocoáeííûì ÷yâcòâoì
cepüeçíocòè çaïeâaëacü oäía ïpoòÿæíaÿ ïecíÿ:
Òû âçoéäè, coëíöe, íaä ãopoþ,
Haä âûcoêoþ, íaä êpyòoþ, íaä êpyòoþ...
Êoãäa ÿ y÷èëcÿ yæe â êopïyce òoïoãpaôècòoâ (â ø ò a á e 20, êaê
íaçû-âaëocü â ×yãyeâe) è äÿäÿ Mèòÿ yçíaë, ÷òo ÿ èçy÷aþ pyccêyþ ãpaììaòèêy,
oí âûçâaë ìeíÿ ïpè ãocòÿx è ía÷aë ýêçaìeíoâaòü, cïpaøèâaÿ: "Êaêoé ÷acòè
pe÷ü?" — íaçûâaÿ êaêoe-íèáyäü cëoâo, íaïpèìep "áëaãoäeÿíèe". Xoòÿ ÿ y÷èë
íecêoëüêo èía÷e — "Kaêaÿ ÷acòü pe÷è?"-ío ÿ ceé÷ac æe cìeêíyë; è äÿäeíüêa
ýêçaìeíoâaë ìeíÿ äoâoëüío äoëòo. Poäíÿ cèäeëa "ìèpío, c øèpoêo oòêpûòûìè
ãëaçaìè, yäèâëÿÿcü ìoeé cìeëocòè è çía-íèÿì.
ÞÍÎÑÒÜ
1859 — 1861I
OTÚEÇÄ ÍA PAÁOTÓÊ1859 ãoäy ìe÷òû ìoè o Ïeòepáypãe còaíoâèëècü âce íeoòcòyïíee: òoëü-êo
áû äoápaòücÿ è yâèäeòü Aêaäeìèþ xyäoæecòâ... Míe äocòaëè íoâûé ycòaâ
Aêaäeìèè, è ÿ ïpèíÿëcÿ ãoòoâèòücÿ ïo íeì. Toëüêo áû çapaáoòaòü äe-íeã ía
äopoãy è exaòü, exaòü, exaòü, xoòÿ áû cía÷aëa äo Mocêâû!
Míe áûëo ïÿòíaäöaòü ëeò, è òoãäa yæe òaê æe âeçëo, êaê è âïocëeäcò-âèè:
ÿ âceãäa áûë cêopo oòëè÷aeì, è ìoÿ áëaãoäeòeëüíaÿ cyäüáa íe cêyïè-ëacü
oäapèâaòü cëaâoé ìoè òpyäû â ècêyccòâe. ×acòo ìíe äaæe coâecòío còaíoâèëocü
ça íeçacëyæeííocòü ìoeão c÷acòüÿ.
Eùe êoãäa ìaëü÷èêoì ëeò äâeíaäöaòè-òpèíaäöaòè ÿ êoïèpoâaë ía æe-ëeçe
èêoíy Aëeêcaíäpa Heâcêoão y câoeão y÷èòeëÿ æèâoïècöa Áyíaêoâa, ê íeìy
ïpèexaë oäíaæäû íeêèé aêaäeìèê Ëeííèê èç Ïoëòaâû c öeëüþ ïpè-ãëacèòü
êoão-íèáyäü èç ÷yãyeâcêèx æèâoïècöeâ äëÿ câoèx èêoíocòacíûx paáoò.
Boøeäøè â íaøy ìacòepcêyþ, ãäe paáoòaëo äâa ìacòepa, xoçÿèí è ÿ, íeìeö
Ëeííèê ocòaíoâèëcÿ ça ìoeé cïèíoþ è còaë áeç yäepæy âûpaæaòü câoe âocxøöeíèe
ïo ïoâoäy òoão, êaê y ìeíÿ xoäèò â pyêe êècòü (ÿ êaê paç pacêëaäûâaë cepûìè
òoíaìè ïo ãëoáycy).
81
_ Ax, êaêoé êapoøèé ìaë÷èê! Cìoòpèòe, êaê y íeão êècòü paáoòaeò! Aé-aé,
oòäaéòe ìíe ýòoão ìaë÷èêa, ÿ âac o÷eíü, o÷eíü ïpoøy...
È ceé÷ac æe oápaòèëcÿ êo ìíe è còaë yãoâapèâaòü oòïpocèòücÿ y
poäè-òåëeé è exaòü c íèì â Ïoëòaây.
_ ß âac íe ocòaâèò, ÿ âac â Aêaäeìèþ ïoìecòèò... âaø íe áyäeò
ïpo-èãpaëü — âûèãpaëü áyäeò.
Áyíaêoâ oòêaçaëcÿ exaòü ê íeìy: oí áûë è â ×yãyeâe çaâaëeí paáoòoé.
Ýòa oòêpoâeííaÿ è ãpoìêaÿ ïoxâaëa íeìöa íeïpèÿòío íacòpoèëa
ïpè-cyòcòâyþùèx â ìacòepcêoé, è âce c íecêpûâaeìûì íeäoápoæeëaòeëücòâoì
êocèëècü â ìoþ còopoíy. Ê ýòoìy pacïoëaãaëo âcex òaêæe ìoe ocoáoe
ïoëo-æeíèe. Poäèòeëè ycëoâèëècü c ìacòepoì, ÷òoáû ÿ êaê y÷eíèê áûë èçáaâëeí
oò âcex æèòeécêèx, íe oòíocÿùèxcÿ ê cïeöèaëüíocòè äoìaøíèx äeë. Â ýòoì
xoçÿeâa âèäeëè ïoáëaæêy, áaëoâcòâo, áapcòâo è íe æäaëè oò ìeíÿ äoápoão. "B
ïaíè÷è, âèøü, ëeçeò",--âop÷aëè íe áeç çëoáû è c èpoíèeé ïpoøeäøèe ïpaâèëüíûé
êypc ïoáeãyøeê è êoëoòyøeê.
Äaæe Haòaëüÿ Mèxaéëoâía, æeía Áyíaêoâa, peøèòeëüíî oápaçyìëè-âaëa ìeíÿ
oò oïacíocòè, êyäa ÿ, pacxâaëeííûé ïpoéäoxoé íeìöeì, ïo ee ìíeíèþ, ëeç
o÷epòÿ ãoëoây: "3aâeçeò òeáÿ ça òpèäeâÿòü çeìeëü è çacòaâèò ÷ècòèòü ceáe
caïoãè — âoò òeáe è âcÿ òâoÿ Aêaäeìèÿ áyäeò".
Ïocëe ÿ íeäoyìeâaë, êaê ýòo ÿ íe âocïoëüçoâaëcÿ òaêèì xopoøèì cëy-÷aeì
íecoìíeííoão c÷acòüÿ.
È âce æe òoãäa, ïÿòíaäöaòè ëeò, ÿ oòoøeë cêopo oò ìacòepa, òaê êaê íe
áûë oòäaí â êaáaëy ía ãoäa, a y÷èëcÿ ça ïëaòy.
ß cêopo â ×yãyeâe cäeëaëcÿ caìocòoÿòeëüíûì ìacòepoì, è cëy÷aëocü, ÷òo
ça ìíoþ ïpèeçæaëè ïoäpÿä÷èêè ça còo-äâecòè âepcò, è çâaëè ía paáoòy â
oòúeçä. Pocïècü öepêâeé è èêoíocòacíûe oápaça áûëè â áoëüøoì xoäy òoãäa â
yêpaèícêoé oêpyãe, xoòÿ ïëaòèëè äeøeâo, a ïoäpÿä÷èêè ÷acòo ïpo-ãopaëè,
ïoòoìy ÷òo èx áûëo cëèøêoì ìíoão.
×yãyeâ äaâío yæe cëaâèëcÿ ñâoèìè ìacòepaìè. È xoçÿeâa paáoò íaíè-ìaëè
çäecü æèâoïècöeâ, ïoçoëoò÷èêoâ, peç÷èêoâ è còoëÿpoâ. Âce ýòè ìa-còepa áûëè
ïoáo÷íûe äeòè êaçeííoão "Äeëoâoão äâopa" *, y÷peæäeííoão apaê÷eeâùèíoé â
yêpaèícêoì âoeííoì ïoceëeíèè, âce áûëè eão âûy÷e-
íèêè.
 Ocèíoâêe y íac âeëèêoëeïío pacïècaía öepêoâü oãpoìíûìè êapòè-íaìè.
Âce ýòo — êoïèè c ôpecoê Ècaaêèeâcêoão coáopa, ècïoëíeííûe o÷eíü
òaëaíòëèâûìè ìecòíûìè æèâoïècöaìè; Tpèêaçoâ, Kpaéíeíêo, Øaìaíoâ è ocoáeíío
ìoëoäoé Ïepcaíoâ áûëè çíaìeíèòûe æèâoïècöû, è êapòèíû èx paáoòû äo cèx ïop
çacòaâëÿþò ìeíÿ yäèâëÿòücÿ, êaê câeæa, æèçíeíía è câeòëa äaæe è ïoceé÷ac
ocòaeòcÿ ýòa íeçaypÿäíaÿ æèâoïècü! .. Ó íac ecòü,
*Äeëoâûe äâopû — .xoçÿécòâeííûe opãaíèçaöèè Óïpaâëeíèÿ âoeííûx
ïoce-ëeíèé. Oíè âeäaëè êoíþøíÿìè, êyçíÿìè, âûäeëûâaëè ceäëa. øèëè oäeæäy è
ïp.
÷òo ïocìoòpeòü, è ìaìeíüêa íe paç æypèëa ìeíÿ: "Hy ÷òo ýòo ça cpaì, ÿ
co còûäa cãopeëa â öepêâè: âce ëþäè, êaê ëþäè, còoÿò, ìoëÿòcÿ, a òû, êaê
äypaê, paçèíyë poò, ïoâopa÷èâaeøücÿ äaæe ê èêoíocòacy çaäoì è âce çeâaeøü ïo
còeíaì ía áoëüøèe êapòèíû".
Maìeíüêa o÷eíü xopoøo ïoíèìaëa æèâoïècü, a cëyæáy öepêoâíyþ çíaëa òaê,
÷òo äüÿ÷oê Ëyêa coâceì oïeøèë è çaìoë÷aë, êoãäa paç còaë cïopèòü c íeþ o
êaêoé-òo eâxapècòèè * — íe ïoìíþ òeïepü, äaâío ýòo áûëo.
Boçâpaùaþcü ê câoeé ïoâecòè.
Tûcÿ÷a âoceìücoò øecòüäecÿò ïepâûé ãoä, aâãycò. . . ß òoëüêo ÷òo
ça-êoí÷èë ía÷aòyþ y÷eííêoì Øaìaíoâa Kpè÷eâcêèì áoëüøyþ êapòèíy âo âcþ còeíy
ìaëèíoâcêoé öepêâè (ïÿòü âepcò oò ×yãyeâa) — Xpècòoc ía Ãoëãoôe , êoïèþ c
ãpaâþpû-êapòèíû Øòeéáeía, è áûë câoáoäeí, oòäûxaÿ äoìa. Be÷epoì êo ìíe
âòopoïÿx çaøeë ïoçoëoò÷èê Äeìüÿí Èâaíoâè÷ Kyçoâ-êèí; oí òoëüêo ÷òo
yãoâopèëcÿ c ïpèeçæèì ïoäpÿä÷èêoì Hèêyëèíûì èç Kaìeíêè, Bopoíeæcêoé
ãyáepíèè, — ïocòyïaë ê íeìy â oòúeçä; è Äìèòpèé Âacèëúeâè÷ Hèêyëèí o÷eíü
ïpocèë eão ïpeäëoæèòü ìíe exaòü ê íeìy ía paáoòy ía âcþ çèìy. Cía÷aëa â
Kyïÿícêèé yeçä, â Ïpècòeí, a ïo oêoí÷a-íèè òaì íeáoëüøoé paáoòêè — äaëüøe,
ía äpyãèe paáoòû, â Kaìeíêy ía âñþ çèìy; æaëoâaíüe oãpoìíoe; äâaäöaòü ïÿòü
pyáëeé â ìecÿö.
Ìû ceé÷ac æe ïoøëè ê Hèêyëèíy. Áûëo íeäaëeêo. Ïo äopoãe Äeìüÿí cêaçaë,
÷òo exaòü íaäo ceãoäíÿ æe, âûeçæaòü â ío÷ü. Òeïepü íe òo, ÷òo òoãäa ê
Ëeííèêy: ÿ íè÷eão yæe íe áoÿëcÿ... Eäeì! Äoìa ÿ íè÷eão íe cêa-çaë ìaìeíüêe,
÷òoáû ee íe áecïoêoèòü.
Cêopo ìû âoøëè â êoìíaòy, ãäe áûëè ãocòè, âûïèâêa, çaêyñêa. Ba-ëÿëcÿ
÷exoë oò cêpèïêè, cìû÷oê, ío ïpeæäe âceão ápocaëcÿ â ãëaça còoë,
áecïopÿäo÷ío ycòaâëeííûé ïèòüÿìè è ÿcòâaìè. Hèêyëèí ïoëoæèë cêpèïêy è cpaçy
oáäaë íac câoeé apòècòè÷ecêoé âëacòüþ. Oí áûë cèëeí, êpacèâ — ápþíeò c
áoëüøèìè cepûìè ãëaçaìè è ãycòûìè ìaëopoccèécêèìè ycaìè. Boëocaòaÿ pyêa eão
áûëa òâepäa, ãëaça c ïoâoëoêoé âûäaâaëè eão ëþáoâü ê æèçíè, a â ãoëoce yæe
÷yâcòâoâaëcÿ áeççaáoòíûé, ëacêoâûé äecïoò íaä apòeëÿìè ìacòepoâûx.
Êoãäa eão ïeây÷aÿ cêpèïêa cëèëacü c eão áapèòoíoì, íaøè cepäe÷íûe
còpyíû çaòpeïeòaëè, ïoãëoùeííûe eão ìyçûêaëüíûì ÷yâcòâoì; ìû áûcòpo
pacòpoãaëècü äo cëeç è ãoòoâû áûëè exaòü c íèì xoòü ía êpaé câeòa.
Çaxâa÷eííûe âpacïëox è âûïèâøèe òyò æe c äoápûìè ïoæeëaíèÿìè
o÷apoâaòeëüíoìy xoçÿèíy, ìû coâceì ïoòepÿëè ãoëoâû è òoëüêo â äâeía-äöaòü
÷acoâ ío÷è còaëè äyìaòü o cáopax â äaëüíþþ äopoãy.
Êoãäa ìû âûøëè, Äeìüÿí äo òeaòpaëüíocòè ïepeèãpûâaë, âocxèùaÿñü
Hèêyëèíûì; eìy xoòeëocü êaçaòücÿ òoíêèì çíaòoêoì, apòècòoì, áëaãopoä-íûì ïo
ÿçûêy è ÷yâcòâaì.
* Eâxapècòèÿ — â xpècòèaícêoé peëèãèè "òaèícòâo ïpè÷aùeíèÿ".
— Ïoéäeìòe, — âçÿâ ìeíÿ ïoä pyêè, yïpaøèâaë oí,-- êo ìeíÿ! (âìecòo
"êo ìíe").
ß oòêaçaëcÿ ça ïoçäíèì ÷acoì è coâeòoâaë è eìy òopoïèòücÿ
yêëaäû-âaòücÿ.
— Äa ìeíÿ ÷òo? ß âecü òyò, xoòÿ ãyäè!
Bìecòo "xo÷ü êyäû"-- êaê ïoâòopÿëè âce ìacòepoâûe ìoäíoe cëoâöo —
Äeìüÿí ãoâopèë "xoòÿ ãyäè!". Kaæäoe cëoâo oí ïepeèía÷èâaë
"ïo-áëaão-poäíoìy".
— Äa, Èëüÿ Eôèìoâè÷! Xoòÿ ãyäè! Eäeì! Kaòèì! Âoò äyøa-÷eëoâeê Äìèòpèé
Bacèëüeâè÷! C íèì è â oãoíü è â âoäy! — ïèùaë oí çâoíêo yæe ía yëèöe, ïoêa
ìû øëè âìecòe.
Êaê cêy÷ío c íèì! È ìeíÿ oäoëeâaeò òocêa ïo poäíoìy äoìy. Òpyäío ìíe
paccòaâaòücÿ c äoìoì è c ápaòoì. Ío ÿ ocòaëcÿ òâepä è íeïpeêëoíeí, xoòÿ
o÷eíü ëþáèë câoþ ìaìeíüêy. È ìíe ìepeùèëècü òeïepü cëeçû, áëe-còeâøèe ía ee
ùeêax. Ïocëe cìepòè cecòpû Ócòè oía áûëa eäèícòâeííûì ìoèì äpyãoì. Êoãäa ìû
æèëè eùe â Ocèíoâêe, ÷acòo â áoëüøèe ïpaçä-íèêè ìû xoäèëè c ìaìeíüêoé â
Ko÷eòoê, âepcò ça ceìü oò Ocèíoâêè. ×òoáû ïocïeòü ê oáeäíe, íaäo áûëo âûéòè
èç äoìa c âocxoäoì coëíöa. Êoãäa ìû, ïoäíÿâøècü, ïpoxoäèëè ÷epeç âecü ãopoä
è coëíöe ía÷èíaëo yæe ïpèïe-êaòü, Ìû c yäoâoëücòâèeì âxoäèëè â êëeíoâûé
ãycòoé ëec ïoä Ko÷eòêoì è ïocïeâaëè äo ía÷aëa áëaãoâecòa.
Äopoãoþ ìaìeíüêa ìíoão paccêaçûâaëa ïpeâocxoäíûx ècòopèé èç æè-òèÿ
câÿòûx. Oía çíaëa ìíoão xopoøèx ïoy÷eíèé câÿòûx oòöoâ. Äo-poãa ýòa áûëa
o÷eíü èíòepecía. A äoøeäøè, â ìíoãoëþäíoì cáopèùe ÿ áoÿëcÿ, ÷òoáû íe
ïoòepÿòücÿ oò ìaìeíüêè â áoëüøoé òoëïe äepeâeícêèx ìyæèêoâ è áaá. Êaê oíè
òoëêaþòcÿ! È íe áoÿòcÿ íèêaêoé ãyùè. Íaïpèìep, öepêoâü íaáèòa, è ía caìoé
ïaïepòè, è ía còyïeíüêax, ía âcex ïëoùaäêax cáèòo âce ïëoòío. Ío âoò èäeò
äepeâeícêaÿ áaáa c âocêoâoé æeëòoé câe÷-êoé äoìaøíeé oòëèâêè, çacyíyòoé â
ãoëoâíoé ïëaòoê; ceé÷ac æe, c ïepâûx øaãoâ oía oápaùaeòcÿ â íeêoe ïoäoáèe
òapaía: còaíoâèòcÿ ïpaâûì ëoêòeì ê òoëïe, ïpèceäaeò íecêoëüêo è, ïoääeâ
cíèçy âïepeä ëoêòeì, c íeèìoâep-íoé cèëoé âpeçaeòcÿ â òoëïy. Ïocëe ïepâoão
ee òoë÷êa oãëÿíyâøèecÿ íeäo-âoëüío ïpyò, ïoíeâoëe âaëÿcü ía coceäåé; ío íe
ycïeëè oíè oïpaâèòücÿ, êaê òapaí-áaáa cíèçy yæe oïÿòü caäaíyëa ãpyáoé cèëoé
ãyùy, ïpoäâèèy-ëacü, oïÿòü ïpèceëa è, íe òepÿÿ èíepöèè, ïpoáèâaeò ceáe
paccòyïaþùyþcÿ oò ee íaïopa òoëïy ìoëÿùèxcÿ, ïpoâoæaþùèx ee çëûìè âçãëÿäaìè.
A áaáa yæe ïpoáèëacü âïepeä è y èêoíocòaca còaâèò caìa câoþ câe÷êy
áoæèeé ìaòepè, è áëaæeícòâo cèÿeò ía ee êpacíoì ëèöe.
ß æe äepæycü ça ïoëyøeëêoâûé øyøyí * ìaìeíüêè è áoþcü ïoòepÿòü-cÿ â
ýòoé äyøíoé è æecòêoé òoëïe.
* Ø y ø y í — âepxíèé æeícêèé íapÿä, òeëoãpeéêa.
84
ß o÷eíü ëþáèë câoþ ìaìeíüêy; ìû cïaëè âìecòe ía ee áoëüøoé ïocòe-ëè,
ïoä oãpoìíûì ïoëoãoì. Ýòoò ïoëoã ìíe o÷eíü ípaâèëcÿ; ïo íeìy øeë êpacêaìè
cíèçy äoâepxy çeëeíûé ïëþù, êaê æèâoé âèëcÿ, äo caìoão ïoòoë-êa. Ïpeæäe ÿ
cïaë ía äèâaí÷èêe. Paç ìíe ïpeäcòaâèëocü: a âäpyã ìoÿ ìa-ìeíüêa yìpeò?! È ÿ
òoãäa còaë còoíaòü cêâoçü coí è íe ìoã ycíyòü ía äè-âaí÷èêe. Ó ìeíÿ cäeëaëcÿ
äaæe ëèxopaäo÷íûé ápeä... Oía âçÿëa ìeíÿ ê ceáe, è ÿ yæe íe xoòeë áoëüøå ía
äèâaí — c íeé áûëo òaê cïoêoéío.
Ïocëe äëèííoé cëyæáû â öepêâè ÿâëeííyþ íêoíy íecëè ía êoëoäeö. Ïo
òeíècòoìy ëecy òoëïa paccûïaëacü è òaê êpacèâo, ïÿòíaìè, ocâeùaëacü â ãycòoì
opeøíèêe. Maëü÷èøêè çâoíêo xëoïaëè ëaäoíÿìè ïo êëeíoâûì ëècòüÿì. Maìeíüêa
òoæe ía÷aëa xëoïaòü èìè; ía oápaòíoì ïyòè ÿ âce y÷èëcÿ, ío y ìeíÿ íe
âûxoäèëo.
Áûëo yæe o÷eíü æapêo, êoãäa ìû âoçâpaùaëècü äoìoé. Êoãäa ìû äo-xoäèëè
äo Kpeíèöû, caäèëècü oòäûxaòü. Maìeíüêa paçâepòûâaëa ÷ècòûé ïëaòo÷eê,
äocòaâaëa câeæyþ ïpocâèpy "ça çäpaâèe", oòëaìûâaëa oò íee ïo êyco÷êy, è ìû
eëè, çaïèâaÿ êëþ÷eâoé âoäoé. Kaêaÿ âoäèöa! Xoëoäíaÿ è ÷ècòaÿ.
II
ÏPÈCTEH
 Ïpècòeíe, êaê æepòây ía öepêoâü, íac âçÿë ãocòÿìè ê ceáe öepêoâ-íûécòapocòa, ïaí-oòeö. êaê eão íaçûâaëè è â ceìüe è ía ceëe.
Âûcoêoão pocòa, ceìèäecÿòèëeòíèé ïaí-oòeö cëyæèë oápaçöoì caìo-yâaæeíèÿ
è ïopÿäo÷íocòè. Xyäoùaâûé, cïoêoéíûé còapèê äepæaë â còpo-ãoì ïoâèíoâeíèè
âcþ câoþ oãpoìíyþ ceìüþ; ècòèííaÿ äoápoòa ïaòpèapxa yêpaøaëa eão è âëeêëa ê
íeìy.
Oáeäaë oí ocoáo, â ÷ècòoé câeòëèöe, â câÿòoì êyòy*, ïoä áoëüøèìè
æèâoïècíûìè oápaçaìè ía xoëcòax, ça ÷ècòûì còoëoì, ïoêpûòûì äoìo-òêaíûì
pÿäíoì.
Toëüêo íac òpoèx, êaê ãocòeé èëè çaíÿòûx áoæüèì äeëoì, oí ïpèãëa-cèë
oáeäaòü c coáoþ, a âcÿ ìíoão÷ècëeííaÿ ceìüÿ c paáoòíèêaìè oáeäaëa ía
êyxoííoé ïoëoâèíe c áoëüøoþ ïe÷üþ, ïoëaòÿìè, áoêoâûìè êëeòÿìè è âcÿêèìè
ïoäïe÷êaìè äëÿ êyp è ÿãíÿò. Cûíoâüÿ ïaí-oòöa, äâa äþæèx ÷y-ìaêa, òoëüêo ÷òo
âepíyëècü èç Kpûìa, êyäa oíè xoäèëè "ïo ciëü" (ça coëüþ). Boçû èx, eùe íe
pacêyïopeííûe, còoÿëè ía äâope. Çaïaêoâaííûe íaêpeïêo ïpoìacëeííoé ïapycèíoé
è yâÿçaííûe poãoæàìè, oíè íe áoÿëècü äoæäeé. Æeíû cûíoâeé ïaí-oòöa, âûcoêèe,
còpoéíûe æeíùèíû, áûëè èçy-ìèòeëüío, ïo-þæíoìy êpacèâû.
Ê ó ò — yãoë
85
Çaìe÷aòeëüío, ÷òo â òaêoì oòäaëeííoì çaxoëycòüe íapoä áûë êaê ía
ïîäáop: pocëûé è êpacèâûé. Ïpè ýòoì âce äepæaëècü yìío è c áoëüøèì
äocòoèícòâoì — íe oäèí ïaí-oòeö, êaê ìíe âía÷aëe ïoêaçaëocü. È c cû-íoâüÿìè
ìoæío áûëo c áoëüøèì èíòepecoì o ìíoãoì áeceäoâaòú: íapoä áûâaëûé.
Oãëÿäeâ íac çopêèì oêoì ïaòpèapxa, ïaí-oòeö cïpocèë, êòo èç íac
æèâoïèceö. È áûë oçaäa÷eí, êoãäa òoâapèùè yêaçaëè ía ìeíÿ.
— Oöeé xëoïeöü? A xèáa æ âií øo yòíe *? A ÿê ïo-íaøeìy, òaê ùe ìaëa
äèòèía... ßêe äoâãe âoëoccÿ, ÿê äiâ÷èíêa. A íy ciäaé, ciäaé âæè áiëÿ ìeíe!
Tè âæe ìeíi Cïaca çìaëþeøü. A ça öe âè xoäiòü ía ìié áaøòaí i áe-piòü coái
ùo xo÷eòe; òaì iöe áaãaòo i êaâyíoâ, i äèíü, i ãapáyçè äocïiâaþò, öe âæe
íaciííÿ (ía ceìe÷êè).
"Còpaây" (êyøaíüÿ) câoþ áaáû ãoòoâèëè ïpeâocxoäío, è ìû oáúeäa-ëècü è
ïaìïyøêaìè, è âapeíèêaìè c äèâíoé cìeòaíoé; êoíe÷ío, âce áûëo câoe. A êaêèe
áopùè, êíûøè!
 câeòëèöe ïaí-oòöa ìíoão pacêpaøeííûx ëèòoãpaôèé âèceëo ïoä còeê-ëaìè,
a ëyáo÷íûe, âeceëûx cþæeòoâ ëècòû áûëè ïpèëeïëeíû ê áeëûì còe-íaì ïpocòo
ìÿêèøeì xëeáa. Oãpoìíaÿ ïe÷ü ïo áeëoìy ìeëy áûëa c êpacè-âoé cìeëocòüþ
pacïècaía ñâoèìè áaáüèìè è "äiâo÷èìè" pyêaìè. Ëûêoâûe ùeòêè paçíûx ôopì è
âeëè÷èí, íaïèòaííûe paçíûìè êpacêaìè, äeëaëè ÷yäeca caìoáûòíoão òâop÷ecòâa.
Ça áoëüøèìè oápaçaìè còoÿëè yæe çacoxøèe áoëüøèe áyêeòû öâeòoâ, âecü
ïoòoëoê è còeíû äo ïoëoâèíû áûëè ëoâêo yíèçaíû äyøècòûìè cyxè-ìè òpaâaìè.
Áoëüøèe æeëòûe êâèòêè, ÷eápeö, ëþáècòoê íaïoëíÿëè âcþ êoìíaòy êaêèì-òo
ocoáo áëaão÷ecòèâûì apoìaòoì.
Âcÿ pocïècü âoçoáíoâëÿëacü ê ïacxe, a öâeòû — ê òpoèöe.
Oäíaêo, íaäo ïpaâäy cêaçaòü, â þíoì âoçpacòe ýòíoãpaôè÷ecêèìè
èí-òepecaìè äoëão íe ïpoæèâeøü, è ÷epeç íeäeëþ ÿ yæe cêy÷aë íecòepïèìo â
ýòoé ãëyøè.
Ocoáeíío ïo âocêpeceíüÿì ìeíÿ eëa òocêa. êoãäa ÿ âcïoìèíaë o ×yãyeâe è
ïepeíocèëcÿ â íaø ocèíoâcêèé êpyæoê. Òaì y ìeíÿ ocòaëocü coâceì äpyãoe
oáùecòâo. Ýòoé apòeëè, âooáùe ìacòepoâûx, ÿ íe òoëüêo ÷yæäaëcÿ. ío äaæe
áeæaë oò íèx. Tpeçâûe, oíè áûëè ìoë÷aëèâû è äaæe ycëyæëèâû, ío, ÷yòü
ïoäâûïüþò, ceé÷ac æe ía÷èíaþò äpyã äpyãa "øêèëeâaòü", òo ecòü ïpèäèpaòücÿ è
ÿçâèòü. Âoò, íaïpèìep, äoxëeíüêèé, æeëòeíüêèé, êaê êè-òaeö, Ä. È. Kyçoâêèí,
âeäü oí ìaëü÷èêa Ïeòpyøêy — y÷eíèêa ïo ïoçoëoò-íoìy äeëy çaeäaë ñâoèìè
öèíè÷ecêèìè äo oòâpaùeíèÿ íacìeøêaìè. Ïaâëa oí áoÿëcÿ, ïoòoìy ÷òo òoò áûë
cèëeí è ãëyï: äoëão ìoë÷aë, a ïoòoì, oçâe-peâ, ïoäíocèë câoè ãpÿçíûé
êyëa÷èùe òaê áëèçêo ê íocy Äåìêè, ÷òo
* Ó ò í y ò ü — cìûcëèòü, yìeòü (yêp.).
86
Äeìüÿí còapaëcÿ ïocêopee çaìÿòü câoþ âûxoäêy è èc÷eçíyòü
ïoäoápy-ïo-çäopoây. Maëeíüêèé, æeë÷íûé, oí xoäèë ía öûïo÷êax è ãoâopèë
òèxoíüêo o câoeì áëaãopoäíoì ïpoècxoæäeíèè:
— Moÿ ìaòyøêa áûëa "òypêeíÿ"... ÿ íe æaäeí ía êyøaíüÿ, ìíe áû
íeìíoæêo, äa xopoøeíüêoão.
ß o÷eíü xpaápèëcÿ, ío ÷epeç íeäeëþ yæe cêy÷aë íecòepïèìo; cêy÷aë,
yäaëeííûé oò câoeé cpeäû, êoòopaÿ, êoãäa ÿ âoccòaíaâëèâaþ ee â ïaìÿòè
òeïepü, áûëa äoâoëüío âûcoêa è o÷eíü èíòepecía.
Ocoáeíío â âocêpecåíüe, — êyäa çäecü, â Ïpècòeíe, ïoéäeøü? C êeì äyøy
oòâecòè? Maëeíüêoão pocòa, æeë÷íûé è æeëòûé, êaê êèòaeö, Äeìüÿí áûë
ceíòèìeíòaëeí, ío coâepøeíío íeoápaçoâaí è íeèíòepeceí; a Ïaâeë, ïoçoëoò÷èê,
coâceì áeçãpaìoòeí è ãëyï.
ß âçáèpaëcÿ ía âûcøèe òo÷êè ãop Ïpècòeía è oòòyäa ëþáoâaëcÿ ía peêy
Ocêoë è ía âce çaëèâíûe ëyãa, yxoäèâøèe äaëeêo-äaëeêo... È òyò-òo ìeíÿ
paçáèpaëè oïÿòü è oïÿòü ìe÷òû o Ïeòepáypãe... Xoòeëocü äaæe ïëa-êaòü oò
òocêè... "Äa ïoëío, ecòü ëè oí ía câeòe, ýòoò Ïeòepáypã? Ìoæeò áûòü, ýòo âce
oäíè poccêaçíè", — êoí÷aë ÿ câoè ãopüêèe äyìû è ïepeío-cèëcÿ äoìoé.
 ×yãyeâe, òo ecòü â íaøeé Ocèíoâêe, ÿ òeïepü ïoøeë áû íaä Äoíöoì c
òpocòüþ ía pyêe ê Áo÷apoâûì. Òaì òeïepü òaê âeceëo. Â oãpoìíoì ôpyê-òoâoì
caäy, ïoêa æapêo, â òeíècòoé áeceäêe, ïoä êaëèíaìè, coápaëècü yæe äâoþpoäíûe
cecòpû, èx ïoäpyãè, äâoþpoäíûé ápaò ìoé Èâaíÿ Áo÷apoâ; oí íe òoëüêo áûë
ëy÷øèé è íeyòoìèìeéøèé òaíöop, oí co÷èíÿë còèxè, âceãäa ÷òo-íèáyäü íoâoe
äocòaâaë äëÿ ïpo÷òeíèÿ, è êaêoé oí áûë âeceëûé, îcòpoyìíûé! Â íeão âce
áapûøíè áûëè âëþáëeíû. ×epíûe êyäpè âèëècü è êpacèâo oápaìëÿëè eão ëoá; y
íeão yæe ía÷èíaëè ïpoáèâaòücÿ ycèêè — oí ía òpè ãoäa áûë còapøe ìeíÿ. Âce
áoëüøå ïpèáûâaëo áapûøeíü, çíaêo-ìûx íaøèx, è êaâaëepoâ. Ka÷aëècü ía
êa÷eëÿx; ío êaê òoëüêo cïaäaëa æapa, ìû còaíoâèëècü â ïapû è òaíöeâaëè áeç
êoíöa. Ïëoùaäêa äëÿ òaí-öeâ còaëa poâíoé, êaê ïapêeò; ïoäoøâû áoòèíoê oò
òpaâû áûëè çeëeíû è áëecòeëè, êaê ïoêpûòûe ëaêoì; còaíoâèëocü æapêo, ìû
cápacûâaëè cþp-òy÷êè è áeç yäepæy âûäeëûâaëè paçíûe ïa â ïÿòoé ôèãype
êaäpèëè.
— Tpoôèì èäeò! Tpoôèì! Tpoôèì!--êpè÷aëè cecòpû.
Tpoôèìa o÷eíü ëþáèëè; oí áûë còapøe Èâaíè ía äâa ãoäa è ïpeâoc-xoäío
paccêaçûâaë áecêoíe÷íûe cêaçêè. Ó íeão áûë oãpoìíûé ëoá è ía-cìeøëèâo
yëûáaâøèecÿ ãëaça; äoápeéøèé ìaëûé ýòoò oòëè÷aëcÿ ôeíoìe-íaëüíoé cèëoé.
Tpoôèì ×aïëûãèí áûë ïopòíoé â ìacòepcêoé ìoeão êpecò-íoão Kacüÿíoâa. Ê íèì â
ìacòepcêyþ äëÿ âoeííûx ïo íeoáxoäèìocòè çaxo-äèëè äeíùèêè è coëäaòû ça
âeùaìè äëÿ oôèöepoâ. Âoò oòêyäa íaø Tpo-ôèì íaápaëcÿ âceâoçìoæíûx paccêaçoâ
— ëèxèe áûëè cêaço÷íèêè!
Teïëaÿ òeìíaÿ ío÷ü ïpeêpaùaëa íaøè òaíöû; ycòaëûe, ìû ëoæèëècü ía òpaâe
ïoáëèæe ê Tpoôèìy è ïo÷òè âcþ ío÷ü íaïpoëeò cëyøaëè áecêo-íe÷íûe poìaíû
coëäaòcêoé ìyêè.
87
— Íe ìoãy áoëüøå, cïaòü xo÷eòcÿ, — çaÿâëÿeò íaêoíeö Tpoôèì.
— Ax, äa òû ÷eão-íèáyäü cúeøü, — ãoâopÿò cecòpû, — èëè âûïeé ÷aþ,
xoòÿ è xoëoäíoão.
Èäyò â äoì, íaéäyò êycoê ïèpoãa, èëè ÿéöo âapeíoe, èëè ãpyøè,
êoì-ïoò... Tpoôèì ïoêopío çaêycûâaeò è, íecêoëüêo oòäoxíyâ, ïpoäoëæaeò.
ècòopèþ.
— Còoé, còoé, òû ïepecêo÷èë, — ïoïpaâëÿþò cecòpû.
Oíè xopoøo çíaëè eão cêaçêè è ocoáeíío ëþáèëè âce eão paccêaçû "Ïpo
öapÿ Caìocyäa*.
Íaêoíeö Tpoôèì çaìaëûâaeòcÿ, ïëeòeò yæe êaêyþ-òo áeccâÿçíocòü è òaê
êoâepêaeò cëoâa, íe äoãoâapèâaeò, ÷òo íeò íèêaêoé âoçìoæíocòè ïo-íÿòü eão.
Heêoòopûe yæe cïÿò, è ìû pacxoäèìcÿ; ìû èäeì â áoëüøoé ca-paé c ceíoì è òaì
ïpeâocxoäío ycòpaèâaeìcÿ ía çapaíee ïpèïaceííûx ïo-äyøêax è oäeÿëax;
ocoáeíío còapaÿ âoë÷üÿ øyáa, êpûòaÿ cepûì cyêíoì, íac ìaòepèícêè oáoãpeâaëa;
ïoä ee oáúÿòèÿìè cïaëo âceãäa äâoe èëè òpoe.
Ío ê âeceëoìy oáùecòây Áo÷apoâûx ÿ áûë ïpèâÿçaí íe âceì cepäöeì: oío
eæeìèíyòío yíocèëocü â yçêèé ïepeyëoê ïoä ãopoé.
Òaì còoÿë cèìïaòè÷íûé äoì c caäoì. Caä ýòoò áoëüøå âceão ìíe ïa-ìÿòeí â
ïopy öâeòeíèÿ cèpeíè; co÷íûe oãpoìíûe áyêeòû ee áûëè pacöâe-÷eíû
ÿpêo-çeëeíûìè æyêaìè. Ýòè æy÷êè íaïoëíÿëè êycòû ocoáûì câoèì çaïaxoì... Ax,
c ýòèì çaïaxoì íepaçpûâío câÿçaëocü ïpeäcòaâëeíèe oáâo-poæèòeëüíoão ïpoôèëÿ
ìoeão ïpeäìeòa. Èx áûëo ÷eòûpe cecòpû è — êaê äocaäío! — íè oäíoão ápaòa,
a ïoòoìy ìíe íeëoâêo áûëo èäòè ê äeâo÷êaì Ïoëeæaeâûì. ß çíaë èx eùe c
paííeão äeòcòâa. Êoãäa ceìüÿ ýòa ïepeexaëa ía æèòeëücòâo èç Xapüêoâa â
×yãyeâ, oía ïoceëèëacü â íaøeì äoìe äo ïoêyïêè câoeão. Eùe áûë æèâ èx oòeö.
È âoò áoëee òpex ëeò ÿ íe ìoã paâ-íoäyøío âèäeòü Haäè, òpeòüeé cecòpû. Kpoâü
ápocaëacü ìíe â ãoëoây, ÿ êpacíeë, çaäûxaëcÿ è áoëee âceão áoÿëcÿ òoão, ÷òo
êòo-íèáyäü çaìeòèò ìoþ còpacòü ê ýòoé äeâo÷êå. Ó íèx òaêæe áûâaëè áaëû.
Ó÷èòeëÿ íaøè, òoïo-ãpaôû èç øòaáa, ëþáèëè ycòpaèâaòü âcêëaä÷èíy òaíöeâaëüíûe
âe÷epa. Ãëaâíoe òyò --opêecòp áaëüíoé ìyçûêè ×yãyeâcêoão yëaícêoão ïoëêa;
eìy ïëaòèëè ça ío÷ü ïÿòü pyáëeé; êoíe÷ío, âûïèâêa è çaêycêa ìyçûêaíòaì áûëa
íeoáxoäèìa. Áaë äëèëcÿ äo paccâeòa,
È âoò çäecü ÿ áûë íecêaçaíío c÷acòëèâ, êoãäa è ìaëeíüêèe ycòpaèâaëè
câoþ êaäpèëü, ecëè áûëa íe ïoëía çaëa. ß íe cìeë ïpocèòü òaíöeâaòü co ìíoé
Haäþ, a còapaëcÿ áûòü âèçaâè ee ïape. È âoò áëaæeícòâo, êoãäa ÿ ìoã
êocíyòücÿ ee pyêè èëè ïpè ïepeäa÷e äaì â ïÿòoé ôèãype ìoã â oáú-ÿòèÿx c íeé
ïepeêpyæèòücÿ... A cêoëüêo áûëo còpaäaíèÿ âèäeòü ee ãoâo-pÿùeé c äpyãèì!
Peâíocòü ìeíÿ cúeäaëa. Ío, êoãäa ìíe yäaâaëocü ocòaòücÿ c Haäeé íaeäèíe,
ÿçûê ìoé íeìeë è ÿ íe ìoã ïpoèçíecòè íè oäíoão cëo-âa. Míe êaçaëocü, âce
cìoòpÿò c yëûáo÷êoé, yêaçûâaÿ ía íac, è ÿ cïeøèë yéòè. è òoãäa òoëüêo
ïoíèìaë, ÷òo ýòo íaïpacío, ÷òo íèêoìy äo ìeíÿ íèêa-êoão äeëa íe áûëo. Oïÿòü
ìy÷eíüe: Haäÿ âeceëo áoëòaëa ñâîèì çâoíêèì
ãoëocoì c äpyãèìè êaâaëepaìè, äaæe c áoëüøèìè òoïoãpaôaìè, èíoãäa è c
oôèöepaìè... Êaêoé o÷apoâaòeëüíûé çâyê ee ãpoìêoão, âeçäe cëûøíoão ãoëoca! A
ïpoôèëü ee ëè÷èêa, íocèê c ãopáî÷êoì, è ïpè÷ecêa, êaê y êaêoé-òo còaòyè,
coâepøeíío ocoáeííaÿ... ß oòâopa÷èâaëcÿ èëè yxoäèë, ïoòoìy ÷òo ìeíÿ
oáypeâaëa còpacòü ápocèòücÿ ê ee íoãaì... Âoò áûë áû cìex! Oá-ùèé, çëoé...
 ýòèx áecêoíe÷íûx ìe÷òax ìeíÿ çacòaâaëè òeìíûe cyìepêè ía ãopax
Ïpècòeía. Íaäo áûëo èäòè cïaòü ía íaøy êâapòèpy. Â ïoòeìêax ÿ eäâa íaùyïûâaþ
äopoãy ïoä ãopy. Òpè ãoäa íaçaä ía ýòoé ïpeêpacíoé äopoãe (ïo paccêaçaì)
ïpoøeë còpaøíûé ypaãaí c ëèâíeì; ee âcþ ïepepeçaëo oâ-paãaìè; ïoâûìûëo
ãpoìaäíûe êaìíè, ïoíecëo èx ía ocòaòêè äopoãè, è òeïepü áûëo òpyäío
ïpoáèpaòücÿ âïoòüìax... Ío êaêaÿ cêyêa â oáùecòâe ïoëyãpaìoòíûx ìacòepoâûx
æäeò ìeíÿ ía êâapòèpe ïaí-oòöa! Be÷íûe èçäe-âaòeëücòâa Äeìüÿía íaä ìaëü÷èêoì
Ïeòpyøêoé. Êaêoé öèíèçì! }
Còpaííûe ëþäè ýòè ìacòepoâûe; oíè áoëûïeé ÷acòüþ äoápûe peáÿòa,
cïocoáíûe ê áoëüøoé ïpeäaííocòè, cêpoìíûe è òèxèe, ío còoèò èì âû-ïèòü (a
êaê íe ïèòü â òaêoé cêyêe?), êaê oíè çâepeþò, ëèöa èx áûcòpo ìeíÿþòcÿ, oíè
äeëaþòcÿ çëû, ÿäoâèòû è äepçêè. Heyäepæèìo paçâÿçû-âaeòcÿ èx oòâpaòèòeëüíûé
ÿçûê yêoëoâ è âèpòyoçíoé pyãaíè.
Íe yçíaòü ìaëeíüêoão Äeìêè, êoãäa oí ïoäâûïüeò. Oí ïpècòaëüío
âoí-çaeòcÿ ñâoèìè ìaëeíüêèìè ÷epíocëèâèíêaìè â äþæeão ãëyïoão Ïaâëa è
ía÷èíaeò exèäío êoëoòü eão ocòpoòaìè ãpÿçíoé ìacòepoâùèíû. È íe ocòa-íoâèòü
eão. Ïaâeë cía÷aëa oòøy÷èâaëcÿ, ío âäpyã ãapêíeò oòâpaòèòeëüíoe
pyãaòeëücòâo, ïoäíèìeòcÿ, ãpoxíeò êyëa÷èùeì ïo còoëy. Xopoøo eùe, ÷òo y íac
cìaçaííaÿ ãëèíÿíaÿ çaëèâêa (ïoë): çâyê ïoãëoùaeòcÿ, — a òo âeäü êaêoé øyì,
äeáoø... ,
Oòêpoâeíío ïpèçíaþcü, ÿ æecòoêo còpaäaë â ýòoé cpeäe. Ýòo áûëo
âïep-âûe, ÷òo ÿ æèë â ýòoé ìaëeíüêoé apòeëè, áëèçêo c íèìè.
III
HÈKÓËÈH
Còaëè ïoãoâapèâaòü. ÷òo íaø xoçÿèí Hèêyëèí âecü â äoëãax è ÷òo eìy íepacïëaòèòücÿ c íaìè. Ìû âce áoëee è áoëee ïoäyìûâaëè oòoéòè oò íeão, êaê
òoëüêo ïoëy÷èì pac÷eò.
Ïoäæèäaëè ìû, ÷òo oí cêopo ïpèeäeò, òaê êaê äeëo íaøe øëo yæe ê êoíöy,
a öepêoâíûé còapocòa cêaçaë Äeìüÿíy Kyçoâêèíy, ÷òo äeíüãè âce Hèêyëèíûì yæe
çaápaíû. Ìeæäy íaìè yæe âûpacòaeò ïoòèxoíüêy ça-ãoâop. Äeìüÿí Kyçoâêèí cìeëo
ãoòoâèò íac:
— Cìoòpèòe, ÷yp, íe oòcòaâaòü, ça ìíoão! Ceé÷ac æe, êaê òoëüêo oí,
Hèêyëèí, ÷epeç ïopoã, ÿ cêaæy: ïoäaâaé íaì pac÷eò, cyêèí cûí!!!
89
Hoò âoò ïpèexaë Hèêyëèí, è ÷òo æe? Äeìêa, êaê caìûé ïoäëeéøèé paá,
ápocèëcÿ ê íeìy íaâcòpe÷y è äaæe ïoöeëoâaë eìy pyêy. Maëeíüêèé, ãaäeíüêèé, c
òop÷aâøèìè ÷epíûìè âèxpaìè, æeëòûé, êaê oxpa, oí áûë ïo-xoæ ía äüÿâoëeíêa,
òaê áeçæaëocòío ocìeÿííoão âo âcex cêaçêax è ëeãeí-äax. Hèêyëèí æe áûë
êpacèâ, caíoâèò è äaæe èyäèí ïoöeëyé Äeìêè ïpè-íÿë, êaê çaêoííoe. Ía
çaïopoæcêoì çíaìeíè èç poçoâoão øeëêa (Apòèëëe-pèécêèé ìyçeé) èçoápaæeía
ãaëepa. Âce ìopÿêè Çaïopoæüÿ òaì áoëüøeé ÷acòüþ ïpeäcòaâëÿþò o÷eíü cxoæèé
ïopòpeò Ä. Â. Hèêyëèía: ãëaçacòûe yca÷è.
Oáeä íaø ïpoøeë âeceëo. Hèêyëèí çíaë ípaâû ìacòepoâûx è yìeë èx xopoøo
íacòpaèâaòü. Áûëa è âoäo÷êa ça còoëoì; â íaøeé cêyêe ìû æäaëè è cêpèïêy
ïocëe oáeäa. Xoòÿ ïocëe íecêoëüêèx pþìoê ÿ çaìeòèë, ÷òo ãëaça Äeìüÿía
Èâaíoâè÷a çëoâeùe áëecíyëè ía Hèêyëèía, ío ïoêa oí ïoä-ïåâaë òeíopêoì
çíaêoìûe yêpaèícêèe ïecíè, è âce øëo ìèpío. Î äeíü-ãax — íè cëoâa. Äeìüÿí
— è êaê ýòo ìacòepoâûe yìeþò äeëaòü! — äeëaë yæe íaìeêè Hèêyëèíy, eäêèe
íaìeêè, ápocaë Hèêyëèíy cëoâe÷êè íe â ápoâü, a â ãëaç. Hèêyëèí íe oápaùaë ía
íèx íè ìaëeéøeão âíèìaíèÿ... Oïÿòü cêpèïêa, ïeíèe äo ïoëyío÷è, è ìû yæe
ïoäyìûâaëè o cïaíüe. Hè-êyëèí ìocòèëcÿ c íaìè ía oäíoì ïpèìocòe, ãäe ìû
cïaëè òpoe.
È âoò, êoãäa ìû yæe ëoæèëècü, Kyçoâêuí, êaê-òo òeaòpaëüío, ãopäo ïoäíÿâ
câoþ ãoëoâeíêy, ïoäcòyïèë ê Hèêyëèíy è cêaçaë eìy ÷òo-òo íe-ïpèëè÷íoe,
eäêoe.
— Äeìüÿí Èâaíoâè÷, âû... çaáûâaeòecü! — âoçâûcèâ câoé áac è çacy-÷èâ
câoþ âoëocaòyþ ïoëíyþ pyêy, ïpèâcòaë Hèêyëèí, ëeæaâøèé pÿäoì co ìíoé. Oí áûë
íacòopoæe, âce ÷yâcòâoâaë è íe oáìaíûâaëcÿ â íaøeì íacòpoeíèè.
— Äa ÷òo c òoáoé, ïpèxâocòoì, òyò âpeìÿ íèâèçaòü *, — âäpyã äepçêo
ïpoïèùaë Kyçoâêèí. — Äeíüãè! Ïoäaâaé pac÷eò, âoò è êoíeö!
È eùe ïpèáaâèë caìoe íeöeíçypíoe pyãaòeëücòâo.
Hèêyëèí paçìaxíyëcÿ çacy÷eííoé pyêoé; çâoíêo xëÿcíyëa ïoùe÷èía. è
Äeìüÿí Kyçoâêèí, òaê áëèçêo íaëeçaâøèé ía Hèêyëèía, ìãíoâeíío ïpeâpaòèëcÿ â
ìaëeíüêèé òpyïèê. Ãoëoâa eão yïaëa ê ãpyáe (íeáoëüøoé ïe÷êe c ëåæaíêoé). Ó
ýòoé ïe÷êè âceãäa paçâoäèëcÿ oãoíeê â òeïëe, òaê êaê cïè÷eê â äepeâíe eùe,
êaæeòcÿ, íe çíaëè. Äeìüÿí ïoêpûëcÿ âçìeòíyâ-øeécÿ oò eão ïaäeíèÿ çoëoé, è
ãoëoâa eão áûëa cepa, êaê y ìepòâeöa, a âoëocû oò çoëû áûëè ceäû. ×epíaÿ
êpoâü ïoòeêëa y íeão èço pòa è íoca: ëyæa áûcòpo âïèòûâaëacü â çoëy, è ìíe
ïoêaçaëocü, ÷òo oí yáèò íacìepòü.
— Äìèòpèé Bacèëüeâè÷, ÷òo âû äeëaeòe? Âû ÷eëoâeêa yáèëè! — êpèê-íyë ÿ
íe câoèì ãoëocoì.
Hèêyëèí íeæío ía÷aë ìeíÿ ócïoêaèâaòü:
Hèâèçaòü, — òepÿòü (yêp.).
90
— Ax, âû íe çíaeòe ýòèx íè÷òoæecòâ! Ïoâepüòe, íè÷eão eìy íe
cäe-ëaeòcÿ... Ïaâeë. ïpèíecè âoäû, íaäo eìy cïpûcíyòü ãoëoây è ãpyäü.
Xa-xa-xa! Âoò ãepoé!
Oí cëeç c íap è íoãoé äoòpoíyëcÿ äo æeëòoé ãpyäè Kyçoâêèía,
êaçaâ-øeãocÿ êyêëoé èç æeëòoão êapòoía.
Míe ïpeäcòaâèëocü, ÷òo Kyçoâêèí yæe íe äûøèò è oòäaeò áoãy äyøy...
Âäpyã oí, ïoïèpaeìûé còoïoé xoçÿèía, íe oòêpûâaÿ ãëaç, ïpoèçíocèò
òåaòpaëüío, íapacïeâ câoèì òeíopêoì â íoc:
— Ecëè áû y ìeíÿ áûë êèíæaë, ÿ áû ïpoíçèë òeáÿ... Moÿ ìaòyøêa
òypêeíÿ... Ìû, ápaò. íeïpocòûe.
Hèêyëèí íeyäepæèìo pacxoxoòaëcÿ.
È ÿ oápaäoâaëcÿ, ÷òo Kyçoâêèí áûë æèâ, è ãoòoâ áûë cìeÿòücÿ. Ïpè-íecëè
âoäû; eão oêaòûâaëè äo ëèxopaäo÷íoé äpoæè. Tpaãeäèÿ êoí÷èëacü. Ïoíeìíoãy ìû
oïÿòü yëeãëècü. Hèêyëèí âce èçâèíÿëcÿ ïepeäo ìíoþ è còa-paëcÿ ìeíÿ
ycïoêoèòü. Ío ÿ eão còaë o÷eíü áoÿòücÿ. È ça êoìïaíèþ.c äeìüÿíoâûìè ìoè çyáû
còy÷aëè ëèxopaäo÷ío. Äoëão ÿ íe ìoã çacíyòü: ìíe êaçaëocü, ÷òo Äeìüÿí ío÷üþ
c íoæoì íaïaäeò ía coííoão Hèêyëèía è íaøa òpaãeäèÿ ocëoæíèòcÿ íoâûì
êpoâaâûì çâepcòâoì. ß âce ïpècëy-øèâaëcÿ ïocëe òoão, êaê Äeìêa, çaëèòûé
âoäoþ, â cepoé çoëe, òaê è ocòaëcÿ â äâyx øaãax oò íac, y ïe÷êè-ãpyáêè, ía
âcþ ío÷ü. Ío oí òèxo coïeë íocoì, yòêíyâøècü â ëyæèöy ía cepoé çoëe.
Ïpocíyëcÿ ÿ ïoçæe oáûêíoâeííoão. Ãëÿíyë ïpeæäe âceão ía còpaøíyþ çoëy.
Ó ãpyáêè íe áûëo cepo-æeëòoão òpyïa. È ÷òo æe! Íe coí ëè? Äeìüÿí Èâaíû÷ â
cëeäyþùeé êoìíaòe, íaøeé ìacòepcêoé, yæe paáoòaë òèxo è ycepäío: ïoëèpoâaë
"çyáêoì" áoëüøyþ çoëo÷eíyþ paìy. Ïaâeë c äpyãoé còopoíû òaê æe còapaòeëüío
ïocïeøaë íe oòcòaòü oò òoâapèùa.
Ýòa paìa áûëa eäèícòâeííaÿ âeùü, íe çaêoí÷eííaÿ íaøeé apòeëüþ â
Ïpècòeíe. ß íe ìoã ïoíÿòü: âepío, áûëo oáúÿcíeíèe, oíè ïoìèpèëècü, è
Kyçoâêèí paáoòaeò òaê, yòeøeííûé ìèëocòÿìè câoeão xoçÿèía. Ío Hèêy-ëèí eùe
cïaë; cëeäoâaòeëüío, íè÷eão íe áûëo. ß ïpèøeë â ïaíè÷ecêèé yæac, êoãäa
ïoäoøeë ê Kyçoâêèíy. Ïoëoâèíy ëèöa è ÷eëþcòü oí ïepeâÿ-çaë ïëaòêoì, è oò
ýòoé áeëoé ïepeâÿçè oío áûëo eùe ÷epíee; ío ãëaâíûé yæac: oío áûëo ïo÷òè âce
çaëèòo oãpoìíûì cèíÿêoì, a ëeâaÿ ùeêa âçäy-ëacü è çaêpûëa ãëaç. Bçãëÿíyâ
yêpaäêoé câoèì ìaëeíüêèì ãëaçêoì èç-ïoä ïîâÿçêè è çaìeòèâ ìoé yæac, oí
cêaçaë:
— Ío÷üþ y ìeíÿ òaê paçáoëeëcÿ çyá, äaæe ãoëoâa áoëèò, è ùeêa
pac-ïyxëa, äaæe âèäeòü òpyäío...
Hèêyëèí òoëüêo ÷òo ïpocíyëcÿ, âeceëo oòôûpêaëcÿ, yìûâaÿcü, è êaê íè â
÷eì íe áûâaëo çaâapèë ÷aé è ïpèãëacèë íac.
— ×òo, êy÷ep ãoòoâèò ëoøaäeé? — cïpocèë oí Ïaâëa. — Âû, Èëüÿ
Eôèìoâè÷, eäeòe ceé÷ac co ìíoé â Kaìeíêy, a ça íèìè ÿ ïpèøëþ ëoøaäeé äíÿ
÷epeç äâa. Haäeþcü, paìa ýòa áyäeò êoí÷eía? — ïoâeë oí âëeâo, ãäe cèäeë
Kyçoâêèí. êoòopûé áûë ëy÷øèé ïoçoëoò÷èê.
91
— Kxe-ì, êxe-ì, òaê, òaê-òo ýòo, áyäeò ãoòoâa, Äìèòpèé Bacèëüeâè÷, —
eäâa cëûøío, ío âeceëo, c òèxoé ïoêopíocòüþ ëeïeòaë Äeìüÿí. Íè cëoâa o
pac÷eòe, o äeíüãax, êaê áyäòo íè÷eão íe áûëo...
— Òeïepü ÿ ocòaâëþ âaì ïo äecÿòü pyáëeé, òaê êaê eùe íe ïoëy÷eí
oêoí÷aòeëüíûé pac÷eò çäecü oò còapocòû. Ïoäâoäa çaáepeò âìecòe c âaìè âecü
èícòpyìeíò è êoe-÷òo eùe íaòypoé oò ìyæèêoâ, ÷òo oíè íeäoäaëè.
Oòâeòoì áûëo ìoë÷aëèâoe coãëacèe.
Êaê âce, è ìû ÷yâcòâoâaëè íeïpeoáopèìyþ âëacòü íaä íaìè ýòoão
÷e-ëoâeêa. Êo ìíe oí áûë ocoáeíío âíèìaòeëeí è ëacêoâ.
Ïo ìeëoâoìy êpÿæy íaä Ocêoëoì ìû exaëè âecü äeíü, è ëyãa c
áec-êoíe÷íûìè äaëÿìè áëecòeëè paçíûìè èçãèáaìè peêè, òpeïeòaâøeé ïoä
coëíöeì. Ía êaæäoé ãopêe ÿ c yäoâoëücòâèeì cocêaêèâaë c íaøeé ápè÷êè ñ
êèáèòêoé. Míe áûëo òaê ïpèâoëüío äûøaòü.
Hèêyëèí âce âpeìÿ íaâoäèë paçãoâop ía cepüeçíûe ïpeäìeòû, è ÿ
yäèâ-ëÿëcÿ, äaæe âepèòü íe xoòeë, ÷òo â÷epa oí òaê áeccoâecòío èçáèë
òùeäyø-íoão ïoçoëoò÷èêa.
Còpaøío â ýòoé cpeäe; ÿ ía÷èíaþ paçäyìaâaòü êaê-íèáyäü oòoéòè, yéòè
äoìoé... A êaê ýòo oí ìeíÿ âceãäa oòëè÷aeò oò äpyãèx!
Booáùe âce â ýòoì êpaþ ìeíÿ êaê-òo ocoáeíío yâaæaþò è oòäeëÿþò oò
ïepâûx ìacòepoâûx. Âoò ïocëe ocìoòpa íaøèx paáoò, êoãäa â öepêâè âce áûëo
êoí÷eío ê xpaìoâoìy ïpaçäíèêy, oòeö Aëeêceé ïoçâaë íac ê oáeäy. Ía òopæecòâo
ïpèexaë eão cûí — còyäeíò èç xapüêoâcêoé ceìèíapèè. Còy-äeíò oòâeë ìeíÿ â
còopoíy è còaë âòèxoìoëêy paccïpaøèâaòü, oòêyäa ÿ, êòo ìoè poäèòeëè. Íè ça
÷òo âepèòü íe xoòeë, ÷òo ÿ — âoeííûé ïoceëÿíèí. Ýòo ìeíÿ äaæe yäèâèëo.
— ×òo æe âû íaxoäèòe âo ìíe? Kaêyþ paçíèöy oò òoâapèùeé?
--- Ïoëíoòe, oíè âaì íe òoâapèùè, y âac ocaíêa, ìaíepû. Ceé÷ac âèäío,
÷òo âû äpyãoão êpyãa.
È ìû còaëè ãoâopèòü o ëèòepaòype. ×èòaë ÿ ìíoão è yæe äaâío. Êoãäa eùe
cecòpa Ócòÿ y÷èëacü â ïaícèoíe Ëèìaícêèx, y íèx áûëa áèáëèoòeêa, ãäe ìû
ápaëè êíèãè. Ócòÿ ÷èòaëa âcëyx, è ìû ça÷èòûâaëècü poìaíaìè Baëüòep Cêoòòa,
ïepeïècêoþ Èâaía Ãpoçíoão c Kypácêèì è ìíoãèìè äpy-ãèìè êíèãaìè. Ó Áo÷apoâûx
òaêæe ïpoöâeòaëo ÷òeíèe, xoòÿ Èâaí Áo÷a-poâ ëþáèë áoëee âceão cêaçêè.
Êoãäa Ócòÿ yìepëa, òo oôèöepû ×yãyeâcêoão ïoëêa äaâaëè ìíe êíèãè èç
ïoëêoâoé áèáëèoòeêè, ocoáeíío Æyêoâcêoão, Ïyøêèía, Ëepìoíòoâa è äpyãèx,
ß òaê oápaäoâaëcÿ còyäeíòy, òaê äpyæecêè co ìíoþ ïoãoâopèâøeìy. ß ãopeë
oò âocxèùeíèÿ... Ýòo ïoéìeò òoëüêo ÷eëoâeê, òaê ïpoãoëoäaâøèécÿ áeç äyxoâíoé
ïèùè!
Kaêaÿ áeçíaäeæíaÿ cêyêa ía÷èíaeò oäoëeâaòü ÷eëoâeêa, íaäoëão
ïo-ãpÿçøeão â "ìèëyþ ïpocòoòy", â ãpyáyþ íeêyëüòypíocòü! Hè oäíoé ìûcëè, íè
oäíoão èíòepecíoão cëoâa: oáûäeíùèía æèâoòíoé æèçíè. ß oïÿòü
còaë âcïoìèíaòü ìaìeíüêy. Kaê ÿ ãpyáo paccòaëcÿ c íeþ!.. Ïoëoæèì, ÿ
íè-êoãäa íe ëþáèë ëacê, ýòo ïpaâäa, âcÿêèe íeæíocòè ìeíÿ ïoäìûâaëè äaæe ía
ãpyáocòü, ío âce æe òaê íapo÷èòo, áûcòpo oãop÷èòü ee ÿ íe ïpeäïoëaãaë. ×acòo
è ïoäoëãy ÿ ìûcëeíío æèë ïpeæíeé æèçíüþ, âoçâpaùaÿcü äoìoé. Â yeäèíeíèè ÿ
ïeë poìaíc:
Ía áyëaò oïepøècü ápaííûé,
Pûöapü â ãopecòè còoÿë...
È â äpyãoé còpaíe áeçâecòíoé
Míèë ïpocëaâèòü ÿ ceáÿ.
A ìeæäy òeì ìû âce eùe eäeì c Hèêyëèíûì, yæe âòopûe cyòêè, ïo ìeëoâoìy
êpÿæy âoçâûøeííocòeé íaä Ocêoëoì-peêoé. Ïoäoëãy è o÷eíü yìío oí
ocòaíaâëèâaeòcÿ ía paccêaçax èç câoeé æèçíè, ãoâopèò o æèçíè è ípaâax
ìacòepoâûx. Ýòo áûëo o÷eíü èíòepecío, è ÿ çaáûâaë òoãäa äaæe o ×yãyeâe.
Oäíaêo oí òaê ëþáèë çaeçæaòü ïo äopoãe ê câoèì ìíoão÷ècëeí-íûì çíaêoìûì, ÷òo
òpyäío áûëo çacòaâèòü eão exaòü äaëüøe. Oáûêíoâeí-ío y âcex — è y äoápûx
xyòopÿí, è y çaæèòo÷íûx ïapoìùèêoâ, è y ìyêo-ìoëoâ, âeäyùèx áoëüøyþ òopãoâëþ
ìyêoþ è çepíoì, — âûcòaâëÿëacü ía còoë ãopèëêa, âûòacêèâaëècü êíûøè,
æapèëacü ÿè÷íèöa c caëoì è poæäe-còâeícêèìè êoëáacaìè; ïpèíocèëècü èç
ïoãpeáêoâ coëeíûe apáyçû, æapè-ëècü oceòpû â cìeòaíe, â còaâax cêpûâaëocü
áoëüøoe áoãaòcòâo è íaëèìoâ è caçaíoâ, è ïèp co cêpèïêoé è ïeíèeì
çaòÿãèâaëcÿ äo ïoçäíeé ío÷è. C âe-÷epa peøaëè âûexaòü ía çape, ío èíoãäa
êaêoe-íèáyäü äeëüöe, ïpèxoä êaêoão-íèáyäü íyæíoão ÷eëoâeêa — è íaø oòúeçä
oïÿòü oòêëaäûâaëcÿ è oòêëaäûâaëcÿ. ß yæe xopoøo èçy÷èë âecü peïepòyap
íèêyëèícêèx ìyçû-êaëüíûx ïüec è o÷eíü cêy÷aë áeç äeäa.
Oäíaêo íeâoçìoæío áûëo íe yâëe÷ücÿ eão èãpoé ía cêpèïêe è ocoáeí-ío eão
ãëyáoêèì ÷yâcòâoì â ïecíÿx, ýòoé íeçaìeíèìoé ïpeëecòüþ eão ão-ëoca2...
IV
KAMEHKA
Ëyííoé ío÷üþ ìû âúexaëè â Kaìeíêy, è òex êapòèí ìeëoâûx ìaçaíoê, âopoòè äâopoâ, òaê cêaço÷ío è âíeçaïío oáäaâøèx ìeíÿ ïoýçèeé Óêpaèíû, íayòpo ÿ
yæe íe íaøeë; äíeì âce ïoêaçaëocü ïpocòo è ïpoçaè÷ío.
Ìoæeò áûòü, ýòo ïoêaçaëocü ïocëe òoão, êaê íac âcòpeòèëa ècòèííaÿ
ïoýçèÿ â ëèöe æeíû Hèêyëèía, ìoëoäoé, âûcoêoé, êpacèâoé æeíùèíû — Eêaòepèíû
Bacèëüeâíû... Ápocèëocü â ãëaça èccòpaäaâøeecÿ, âûpaçèòeëü-íoe ëèöo ýòoé
íeäþæèííoé è âûcoêoèíòeëëèãeíòíoé íaòypû. Âèäío áûëo, ÷òo oíà oáoæaëa câoeão
ìyæa-apòècòa è ÷acòo ïoäoëãy òoìèëacü â oäèío-÷ecòâe.
93
Óòpoì ìíe ïpeäëoæèëè çaíÿòü äëÿ ìacòepcêoé âecü ïycòoé äoì, còoÿâ-øèé
íeäaëeêo oò oáùeão æèëüÿ. Äoì ýòoò ápocèëè c òex ïop, êaê ía ïoëa-òÿx
ïoÿâèëcÿ ãpoá äëÿ còapoé áaáyøêè. Còapaÿ-ïpecòapaÿ còapyøêa, co-âepøeíío
âûcoxøaÿ òeìío-êopè÷íeâaÿ ìyìèÿ, áûëa yæe ïoçaáûòa âceé poäíoé. Íèêòo íe
çíaë, cêoëüêo eé ëeò; c÷èòaëè, äaëeêo ça còo. Oía ïepe-æèëa âce. Ïocëe òoão
cëy÷aÿ, ëeò ïÿòíaäöaòü òoìy íaçaä, êoãäa oía äeé-còâèòeëüíî yìèpaëa è ee yæe
ïocoáopoâaëè, ïpèãoòoâèëè è äaæe ïoëoæèëè â ãpoá, òaê êaê âceì ïoêaçaëocü,
÷òo oía êoí÷aëacü â ïocëeäíeé aãoíèè, — còapyøêa oïpaâèëacü, âûëeçëa èç
ãpoáa è ïoøëa ía câoþ ëþáèìyþ ïe÷-êy, ãäe ïpeáûâaeò è ceé÷ac, ïoêèäaÿ ïe÷êy
òoëüêo äëÿ coëíe÷íûx äíeé, êoãäa oía âëeçaeò ía ãpyäy xâopocòa ïpoòèâ coëíöa
è cèäèò, âocòopæeíío ãëÿäÿ â ïpocòpaícòâo è ÷òo-òo âeceëo áopìo÷a. Oía äaâío
yæe áûëa cëeïa.
ß òoëüêo oäíaæäû ycëûxaë ee òoíêèé, ïo÷òè äeòcêèé ãoëocoê:
— Äiâ÷aòo÷êè, äiâ÷aòo÷êè. iäiòü äo ìiíe: y ìeíÿ ïoäyøoê áaãaöüêo,
áaãaöüêo!.. — è pacxoxoòaëacü.
Eêaòepèía Bacèëüeâía cêaçaëa ìíe, ÷òo áaáyøêèí ãpoá ìoæío èëè âû-íecòè
êyäa-íèáyäü ía ãopèùe (÷epäaê), èëè çaãopoäèòü, ÷òoáû eão íe âèäío áûëo, òaê
êaê èç-ça íeão äoì ápocèëè è íeò íè oäíoão cìeëü÷aêa coãëaøaþùeãocÿ òaì
æèòü...
Paçyìeeòcÿ, òoëüêo äíeì ÿ áyäy òaì paáoòaòü, ïoêa eùe òeïëo, a cïaòü ÿ
ìoãy â êoìíaòe ee câeêpa, æèâyùeão ía ïoêoe è íe âìeøèâaþùeãocÿ yæe äaâío íè
â êaêèe äeëa ìacòepcêèx: òoëüêo ïo äoìy oí cëeäèë ça ïo-pÿäêaìè.
Ocìoòpeâ è äoì âíyòpè, è ãpoá, è öeëûé pÿä êoìíaò, ÿ âûápaë ceáe äëÿ
ìacòepcêoé caìyþ áoëüøyþ êoìíaòy â òpè oêía (â íeé æe è ãpoá còoÿë ía
êaêoì-òo âoçâûøeíèè) è pÿäoì äëÿ câoeé cïaëüíè êoìíaòêy, â êoòopoé ïpeêpacío
ycòpoèë ceáe êpoâaòü èç êaêoão-òo ïoìocòa.
Eêaòepèía Bacïëüeâía íe áeç yäèâëeíèÿ âçãëÿíyëa ía ìoþ xpaápocòü è
ïpèêaçaëa áaáaì âûìecòè è âûòepeòü ïûëü, êoòopaÿ òoëcòûì cëoeì ëeæaëa âcþäy
â çaápoøeííoì æèëèùe.
Áaáû c áoëüøèì íeäoâepèeì ïocìaòpèâaëè ía ìeíÿ ècêoca, è òoëüêo ãpoá
cäepæèâaë èx oò íacìeøeê íaä xpaápeöoì.
Paçyìeeòcÿ, ÿ ãepoécòâoâaë, a êoãäa òeìíûì âe÷epoì ÿ âoçâpaùaëcÿ ïocëe
yæèía â äoápoé ceìüe Hèêyëèíûx, ãäe áûëo è câeòëo, è òeïëo, è âeceëo, è
oùyïüþ äoáèpaëcÿ äo câoeé ïocòeëè, ìíe âcþäy ïo òeìíûì yãëaì ìepeùèëacü
oæèâaþùaÿ oò cìepòè còapyxa; è êaçaëocü, oía âcòaíeò ïpeäo ìíoé è âoò-âoò
ïpeãpaäèò ìíe äopoãy.
Eäâa-eäâa paçëè÷aeøü, áûâaëo, âo ìpaêe ÷epíûé ãpoá c ÷epíûìè
êo-ëeíêopoâûìè oòopo÷êaìè è câecèâøèìcÿ ïocpeäèíe áeëûì caâaíoì, ocòaâ-øèìcÿ
íeòpoíyòûì c òex ïop, êaê èç íeão âûëeçëa oæèâøaÿ ïoêoéíèöa. Äa oía è caìa
ïoòepÿëa ïocëeäíèé paçyì â òoò ìoìeíò, êoãäa âûëeçaëa èç ãpoáa. è âïaëa c
òex ïop â áeccìûcëeííoe äeòcòâo.
94
Koíe÷ío. ÿ áûë xpaáp ëèøü íapyæío è, ïpoxoäÿ ÷epeç êyxíþ, íaìop-ùèâaë
cepüeçío ápoâè ïepeä êyxoííûìè áaáaìè è áûë äoâoëeí. ÷òo oíè cìoòpeëè ía
ìeíÿ c òaéíûì còpaxoì.
Oäíaæäû ÿ äaæe ycëûøaë òaêoé èx paçãoâop ía ìoé c÷eò:
— A xèáa æ íe áa÷èø: y éoão â íoci íe ïycòo; y éoão i âoëoccÿ íe
òa-êe; âií ùocü çía...
Boëocû y ìeíÿ áûëè còpèæeíû cïëoøü ïoä ãpeáeíêy, è ÿ ùeòêoé ça÷e-cûâaë
èx eæoì íaçaä è áûë yâepeí, ÷òo èìeþ âíyøèòeëüíûé âèä.
— Òa âæe æ, — oòâe÷aëa äpyãaÿ. — Xòo æ áè oöe cïaâ â ïycòié xaòèíi,
òa ùe ç äoìoâèíoé * âiä ïoêiéíèöi? Çâicòío, íe çïpocòa.
A y ìeíÿ â ìacòepcêoé còoÿëè ía ìoëüáepòax-òpeíoæíèêax äâa ìecòíûx
oápaça: Cïacèòeëÿ è áoæüeé ìaòepè, è ÿ c yâëe÷eíèeì äoáèâaëcÿ câeòa oò ýòèx
ôèãyp, â ëèöax ècêaë áoæecòâeííocòè. Hacòpoeíèe ìoe áûëo peëèãèoçíûì.
Íaêoíeö ÿpêo áëecòeâøèìè ìaçêaìè íecìeøaííûx è ëèëoâûx ïoëoc c ïaëeâûìè
ÿ äocòèã íeoáûêíoâeííoão câeòa âoêpyã ãoëoâ ía oápaçax.
Eêaòepèía Bacèëüeâía, ïpèäÿ íaâecòè peâèçèþ áaáüèì paáoòaì ïo o÷ècòêe,
o÷eíü yäèâèëacü ìoèì oápaçaì, äoëão èx paccìaòpèâaëa è cïpo-cèëa, c êaêèx
opèãèíaëoâ ÿ ïècaë è ãäe ÿ âèäeë òaêèe oápaçöû. Oía áûëa yìía, oáëaäaëa
áoëüøèì òaêòoì. Êaê xoçÿéêa oía âoçäepæaëacü oò ïoxâaë, ío ÿ ÷yâcòâoâaë, ÷òo
eé áûëo è íoâo è íeoæèäaíío ìoe ècêyccòâo.
Bïepâûe çäecü, y Hèêyëèíûx, ÿ ía÷aë ÷èòaòü êíèãy Äèêêeíca "Äaâèä
Koïïepôèëüä ìëaäøèé*.
Ïpèïoìèíaþ òeïepü, ÷òo ïpè câeòe oäíoé câe÷è ìoè êoìíaòû c ãpoáoì áoëee
âceão ïoxoæè áûëè ía êaòaêoìáû, è â íèx ÿ íe ìoã paccòaòücÿ c êíè-ãoé, ïoêa
oäíaæäû íe ïoëy÷èë âûãoâopa oò áaáyøêè --- ìaòepè Eêaòepèíû Bacèëüeâíû ça
äoëãèe çacèäêè â ïycòoì äoìe. Â âocêpecåíüe ïo÷òè c yòpa ycòpoèâøècü
ïoyäoáíee, ïpocèæèâaë ïo÷òè âecü äeíü, öeëèêoì yxoäÿ â æèçíü è èíòepecû
ãepoeâ Äèêêeíca.
Íe ïoìíþ, ïo êaêoìy cëy÷aþ, coâepøeíío íeoæèäaíío ìíe ïpèøëocü ycëûøaòü
èç äpyãoé êoìíaòû cepüeçíûé paçãoâop Eêaòepèíû Bacèëüeâíû c Äìèòpèeì
Bacèëüeâè÷eì Hèêyëèíûì.
ß ïoäèâèëcÿ òoãäa íeæíoé äyøe ýòoé æeíùèíû. C êaêoé yáeäèòeëü-íocòüþ
paçúÿcíÿëa oía eìy ïoëoæeíèe âcex eão äeë è c oãpoìíûì oïûòoì è çíaíèeì âcex
oácòoÿòeëücòâ yáeæäaëa cepüeçío çaíÿòücÿ, ïoêa eùe íe ïoçäío,
âoccòaíoâëeíèeì, âèäèìo, ïoøaòíyâøèxcÿ äeë. Ío oí, o÷eâèäío, äaâío yæe ía
âce ìaxíyë pyêoé è òoëüêo ïo íeoáxoäèìocòè ìeäëeíío ïoä-âèãaëcÿ ê ïpoâaëy.
Ïpèexaëè íaøè ïoçoëoò÷èêè, peç÷èêè. Hacòyïaëè xoëoäa; ìû ycò-poèëècü ía
òeïëoé êâapòèpe â íeêoeì áoëüøoì äoìe, ãäe äëÿ ìa-
Ä o ì o è è í a — ãpoá (yêp,).
95
còepcêoé çaíÿëè áoëüøoé çaë. "Ïècaëè — íe ãyëÿëè". Äaæe âe÷epaìè è
paííèì yòpoì ïpè câe÷ax, ïpèäeëaííûx ê ïaëèòpe, âce ïècaëè è ïècaëè oápaça.
Moeé paáoòoé xoçÿèí áûë äoâoëeí, òoëüêo íe ípaâèëocü eìy, ÷òo ÿ ìíoão
ïepeäeëûâaþ è o÷eíü ÷acòo âcêaêèâaþ co còyëa, ÷òoáû âçãëÿíyòü èç-äaëè ía
câoþ paáoòy. Caìoìy eìy yæe íeëoâêo còaíoâèëocü äeëaòü ìíe ýòè çaìe÷aíèÿ, è
oí ïpocèë òoâapèùeé, ìoèx çeìëÿêoâ, ïocoâeòoâaòü ìíe íe òpaòèòü ïoíaïpacíy
âpeìeíè ía ïocòoÿííûe ïepeäeëêè.
— Êaê áû oí íè cäeëaë,-- ãoâopèë oí, — âce áyäeò xopoøo è coéäeò; è
íe còoèò òpyäèòücÿ òaê äëÿ áeccìûcëeííûx ïpèxoæaí è ïoïoâ, êoòopûe âce paâío
íè÷eão íe ïoíèìaþò.
Eêaòepèía Bacèëüeâía íacòaèâaëa, ÷òoáû ÿ íeïpeìeíío ïpèxoäèë oáe-äaòü c
íèìè. Áoëüøeþ ÷acòüþ ÿ oòêaçûâaëcÿ ïoä paçíûìè ïpeäëoãaìè, òaê êaê òoâapèùè
êocèëècü ía ìeíÿ è, êoíe÷ío, ïpeäïoëaãaëè, ÷òo ÿ òaì äeëaþ xoçÿeâaì
ceêpeòíûe äoêëaäû oá èx ëeíocòè.
Cêy÷íoâaòo ìíe æèëocü, ío íeïpèÿòíee âceão áûëè ïocòoÿííûe cëyxè, ÷òo
Hèêyëèí ïpoãopaeò è ÷òo ïëaòèòü eìy íaì cêopo áyäeò íe÷eì.
ß íaêoíeö peøèëcÿ ïocëaòü äoìoé ïècüìo, ÷òoáû ìeíÿ ýêcòpeíío
âû-òpeáoâaëè ïo íeoáxoäèìoìy äeëy è ïpècëaëè áû ça ìíoþ ïoäâoäy, òaê êaê
áoÿëcÿ íè÷eão çäecü íe çapaáoòaòü äëÿ câoèx äaëüíèx ïëaíoâ — Ïe-òepáypãa.
Oäíaêo Hèêyëèí ìíe âce çaïëaòèë.
Øecòoão äeêaápÿ ÿ âûexaë èç Kaìeíêè ía ïpècëaííoé ìíe èç ×yãyeâa
ïoäâoäe, è öeëyþ ío÷ü, ìopoçíyþ è ìeòeëüíyþ, ìû cáèâaëècü ïo cyãpo-áaì âo
òüìe è pyêaìè íaùyïûâaëè äopoãy. Óæe ïepeä paccâeòoì ìû ïpè-áèëècü ê
êaêoìy-òo ceëy, ãäe äoápûe ëþäè ïycòèëè íac oòoãpeòücÿ è ïo-êopìèòü ëoøaäeé.
Äo cèx ïop ìíe oòpaäío âcïoìèíaeòcÿ è oáøèpíaÿ èçáa, è áoëüøoé ceìeéíûé
còoë, è æapêo òoïèâøaÿcÿ ïe÷ü, è âeceëo ãopeâøèé êaãaíeö *, è âcÿ ceìüÿ,
ïoäíèìaâøaÿcÿ çèìoé â ÷eòûpe ÷aca yòpa. Ócaäèëè è íac âìecòe c coáoþ "ça
paííié cíiäaíoê" **. Oò ãoëoäy è xoëoäy è oò äoëãoão ío÷íoão áëyæäaíèÿ ìû
eëè c íacëaæäeíèeì. Áûëa pûáa ïoä áypa÷íûì êâacoì, áûëè ìaíäpûêè *** èç
òâopoãa, ãopÿ÷èe ëeïeøêè c äèâíoé ãycòoé cìeòaíoé, Oé, êaê ìû íaeëècü! ß
peøèëcÿ çaïëaòèòü áeç òopãy, ÷òo áû íè cïpocèëè.
— Oöe æ! Òa xèáa æ ìû xëiáoì òa cíiäüþ òopãyeì? — yêopèçíeíío oòâeòèë
xoçÿèí ía ìoé âoïpoc o ïëaòe. — Hi, íi, áoãoâi câi÷êy âiääacòe, ÿê ïiäeòe
äo öepêâè.
* Kaãaíeö — ïëoøêa, ío÷íèê (yêp.).
**Paííié cíiäaíoê — paííèé çaâòpaê (yêp). * *** Maíäpûêè — ëeïeøêè èç
òâopoãa, ìyêè è ÿèö (ynp.).
96
Taê è íe âçÿëè íè÷eão, äaæe ça êopì ëoøaäÿì, êoòopûì äaëè è ceía è
oâceöa. Mèëûe, äoápûe ëþäè! Êaêèe òèxèe, âeceëûe è paäyøíûe...
Äoìa ía câoáoäe ÿ còaë êoìïoíoâaòü êapòèíy "Boeâoäa" (ïo còèxaì
Mèöêeâè÷a, â ïepåâoäe Ïyøêèía) è ïècaòü ïopòpeòû poäcòâeííèêoâ è áëèç-êèx,
êòo ìoã ìíe ïoçèpoâaòü: äÿäeé, òeòoê è äâoþpoäíûx ápaòüeâ è cecòep. Toíêèì
êapaíäaøèêoì, áyäy÷è â ãocòÿx, ÿ íe paç pècoâaë êoão-íèáyäü.
— A ìoæío c ceáÿ caìoão? — cïpocèëa oäíaæäû ìaìeíüêa.
ß âçÿë íeáoëûíoé êapòoí÷èê äëÿ ïècaíèÿ câoeão ïopòpeòa è yâëeêcÿ;
íaòypùèê ÿ áûë áeçoòâeòíûé, ïopòpeò âûøeë o÷eíü ïoxoæ è o÷eíü ïoípaâèëñÿ
ìoeé ìaòepè.
—  ýòoì ëèöe ìaëü÷èêa--yì âçpocëoão,--cêaçaëa ìaìeíüêa.
Âce poäíûe è çíaêoìûe oäoápÿëè ìoé aâòoïopòpeò è ïoäoëãy ïo÷eìy-òo
îcòaíaâëèâaëècü ïepeä íèì.
 ýòo âpeìÿ â ×yãyeâ ïepeexaëa ía æèòeëücòâo oãpoìíaÿ ceìüÿ
ïepâo-ãèëüäeécêoão êyïöa Oâ÷èííèêoâa. Ó íeão áûëo øecòü äo÷epeé è ÷eòûpe
cûía. Ïpoøëè cëyxè, ÷òo Oâ÷èííèêoâ paçopèëcÿ â Xapüêoâe ía áoëüøoé òopãoâëe.
Oäíaêo oí çaíèìaë oãpoìíûé äoì ía Äâopÿícêoé yëèöe è ÷acòo y íèx áûëè
âeceëûe âe÷epa c òaíöaìè. Míoãèe èç ÷ëeíoâ ceìüè áûëè íe-äypíûe ãèòapècòû,
äeâèöû ìèëo ïeëè, è ïocòoÿíío, ocoáeíío êoãäa ïpè-eçæaëè êaâaëepû èx èç
Xapüêoâa èëè coceäíèe ïoìeùèêè, âe÷epa yäaâa-ëècü èíòepecíûe, âeceëûe,
oæèâëeííûe è äëèëècü äo ïoçäíèx ÷acoâ ío÷è, ía÷aâøècü èíoãäa c äâyx ÷acoâ
äíÿ.
Íaäo ïpèçíaòücÿ, cepäöe ìoe áûëo o÷eíü çaäeòo oäíoþ èç äo÷epeé,
âû-coêoþ áëoíäèíêoé Mapèaííoé, è èç-ça íee ÿ òepïeë caìyþ íaçoéëèâyþ
ïpèâÿçaííocòü ê ceáe ee ìeíüøoãî ápaòa. Oãpoìíûé, äoápoäyøíûé, âece-ëûé,
êpacíoùeêèé, oí íe pacòaâaëcÿ c ãèòapoé è âìecòe c íeé è êo ìíe ïèòaë
ïëaòoíè÷ecêyþ è íeâûpaçèìyþ ïpèâÿçaííocòü. Oí coâepøeíío íe æeëaë
paccòaâaòücÿ co ìíoþ, è, ïpèäÿ c caìoão yòpa, oí âecü äeíü èãpaë ía ãèòape è
ïeë, íe áyäy÷è ïpè ýòoì ìíe â òÿãocòü.
Ïpaâäa, oí áûë oãpoìeí, ïpocò, oòêpoâeíeí äo câÿòocòè, èíoãäa ía-çoéëèâ
â ïpocüáax, ío eão íeæíaÿ ëþáoâü êo ìíe ìèpèëa ìeíÿ c íèì, è ýòo ÷yâcòâo
çaìeíÿëo eìy äeëèêaòíocòü. Íè oäèí èíòepecíûé âe÷ep èëè yòpo â èx ceìüe oí
íe ìoã ïpoâecòè áeç ìeíÿ è èíoãäa cèëoé, a cèëèùa y íeão áûëa aòëeòè÷ecêaÿ,
yâoëaêèâaë ìeíÿ ê ceáe. Oäíaêo, çaìeòèâ ìoþ òaéíyþ còpacòü ê câoeé cecòpe
Mapèaííe, oí ceé÷ac æe âûäaë ee cecòpaì, è ýòo ìeíÿ còpaøío yãíeòaëo è
êoíôyçèëo.
È âoò íaäo áûëo âèäeòü è cëûøaòü âocòopã ýòoão Aëêèäa *, êoãäa oí
yâèäaë ìoé aâòoïopòpeò! Haãoãoòaâøècü, íaêpè÷aâøècü, íaèçyìëÿâøècü áeç êoíöa
ïepeä ìoèì ìaëeíüêèì êapòoí÷èêoì, oí ápocèëcÿ êo ìíe, ïoä-xâaòèë ìeíÿ ía
pyêè è êaê ïoëoyìíûé còaë áeãaòü co ìíoþ ïo êoìíaòaì.
A ë ê è ä — ïepâoía÷aëüíoe èìÿ Ãepêyëeca.
97
Oí òaê cæuìaë ìeíÿ â oáúÿòèÿx, ÷òo y ìeíÿ òpeùaëè peápa, è ÿ yæe íe â
øyòêy ìoëèë oá èçáaâëeíèè. Â çaêëþ÷eíèe oí ocûïaë íe òoëüêo ìeíÿ, ío äaæe è
ìoè pyêè co÷íûìè è ÿpêèìè ïoöeëyÿìè câoèx äoápûx, êpacè-
âûx ãyá.
Eäâa-eäâa ycïoêoèâøècü, oí âçÿë ãèòapy è, yxapcêè ïoêa÷èâaÿ êpacè-âoé
ãoëoâoé, çâoíêo çaïeë câoþ ëþáèìyþ xoxëaöêyþ ïeceíêy:
ßê áè ìeíi íe òèíè Òa íe ïepeòèíêè, Ío xoäèâ áè äo äiâ÷aò Poáèòè
äèòèíêè.
Ïocëe òaêoão cèëüíoão âocòopãa ÿ ïoëy÷èë è cooòâeòcòâyþùee oãop÷eíèe.
Paçyìeeòcÿ, ìoé âëþáëeííûé äpyã, ïpèäÿ äoìoé, íe ìoã íe ïoäeëèòücÿ
câoèì âocòopãoì c ceìeécòâoì è òaê çaxëeáûâaëcÿ ïoxâaëaìè ïopòpeòy, ÷òo ïpè
ïepâoé íaøeé âcòpe÷e è cecòpû ía÷aëè ïpocèòü ìeíÿ, ÷òoáû ÿ ïpè-íec èì
ïoêaçaòü câoè ïopòpeò, ío ÿ peøèòeëüíî oòêaçaëcÿ.
Oäíaæäû, âoçâpaòèâøècü oòêyäa-òo äoìoé, ÿ yçíaë, ÷òo Oâ÷èííèêoâ áeç
ìeíÿ âçÿë co còeíû ïopòpeò ìoé è yíec.
— Êaê æe âû oòäaëè? — yêopÿþ ÿ ìaìeíüêy. — Âeäü âû çíaeòe, ÷òo ÿ
ýòoão eìy íèêoãäa íe ïoçâoëèë áû.
— Äa ÷òo æe c íèì, âepçèëoé. ïoäeëaeøü? Cxâaòèë, ïoäíÿë íaä ão-ëoâoé,
py÷èùè y íeão, êaê æeëeço, êyäa òeáe c íèì òÿãaòücÿ! È âeäü äoá-pÿê ãoão÷eò,
êaê cyìacøeäøèé öeëyeò pyêè. "He áecïoêoéòecü, íe áecïo-êoéòecü, ceé÷ac
íaçaä ïpèíecy. Èëþøa è íe yçíaeò..." Óæ ÿ eìy òaê ïpè-ãpoçèëa, ÿ äyìaþ, oí
ceé÷ac ïpèíeceò ïopòpeòèê.
ß âcêèïeë còpaøíûì íeãoäoâaíèeì è ceé÷ac æe ïoøeë ê Oâ÷èííèêo-
âûì.
Bèæy: ïocpeäè çaëû áoëüøaÿ ãpyïïa è câoèx è ãocòeé, paçèíyâ pòû,
oácòyïèëa ìoeão äpyãa, a oí, òopæecòâeíío ïoäíÿâ ìoé ïopòpeò âûøe âcex,
ïoâopa÷èâaeò eão âo âce còopoíû è c òopæecòâoì oáâoäèò âcex ãëaçaìè, âèäÿ
íecoìíeííûé, äaæe ïpeâçoøeäøèé eão oæèäaíèÿ ycïex.
ß, êëoêo÷yùèé íeãoäoâaíèeì, íe oòâe÷aÿ ía ïpèâeòcòâèÿ ìèëûx áapû-øeíü,
áûcòpo, peøèòeëüío âûpûâaþ ïopòpeò y Aëêèäa è òpÿcyùèìècÿ pyêaìè paçpûâaþ
eão ía ìeëêèe ÷acòè.
Ýòo âûøëo òaê oòâpaòèòeëüío, ÷òo ÿ caì íe â cocòoÿíèè áûë äaëüøe íè÷eão
íè âèäeòü, íè cëûøaòü.
— Êaê âû cìeeòe! — ïo÷òè çaïëaêaë Aëêèä. — Âû íe èìeeòe ïpaâa!
Ýòo còûäío!
Ïocëe ìãíoâeíèÿ êaêoão-òo oáùeão còoía ÿ êpyòo ïoâepíyëcÿ è áûcòpo
ïoøeë ê äâepè. . . Ìoé äpyã co cëeçaìè è â ãoëoce è â ãëaçax âoøeë â òaêoé
paæ, ÷òo, êaçaëocü, eùe ìèíyòa — è oí yáèë áû ìeíÿ ía ìecòe; ío ÿ áû-ñòpo,
íe oãëÿäûâaÿcü, ïo÷òè áeæaë äoìoé.
98
ÓKPAÈÍCKOE BOEÍÍÎE ÏOCEËEHÈE
Caìaÿ áëaãoòâopíaÿ è ïoëeçíaÿ äëÿ ÷eëoâe÷ecòâa èäeÿ, ecëè oía ââo-äèòcÿïpaâèòeëücòâoì â ïoäâëacòíoé còpaíe ïo ïpèíyæäeíèþ, áûcòpo äeëaeòcÿ áoæüèì
íaêaçaíèeì íapoäy.
Taê áûëo è c âoeííûìè ïoceëeíèÿìè y íac â Poccèè. Èäeaëüío ía-còpoeííûé
Ëaãapïoì *, Aëeêcaíäp I äyìaë oc÷acòëèâèòü câoé íapoä, äaâ eìy íoâûe
ïoëeçíeéøèe ôopìû æèçíè. Oí ïopy÷èë ycòpoécòâo ýòèx íoâûx ôopì oïûòíûì
èícòpyêòopaì. Kaçaëocü, ocyùecòâèòcÿ ecëè íe paé ía çeì-ëe, òo yæe íaâepío
— áëaãoäeícòâèe êpaÿ.
Paçyìeeòcÿ, ïo ìaíèþ öapÿ âce äeëaeòcÿ áûcòpo, áeç ïpeêocëoâèé. Heò
íè÷eão íeâoçìoæíoão: eôpeéòopû — íapoä äpeccèpoâaííûé, cpeä-còâa âepíûe —
ïopêa íeïoêopíûx è íeïoíÿòëèâûx. È âoò âeëèêèe èäeè ãy-ìaíècòoâ ïoïaäaþò c
ìecòa â êapüep ía ècïûòaíèe â ècïoëíèòeëüíûe pyêè Apaê÷eeâa.
Kpyòûìè ìepaìè còaëa ocyùecòâëÿòücÿ ïpèâèâêa äoápûx ía÷aë — ía
êaçeííûé c÷eò — "áeç ëecòè ïpeäaííûì" Apaê÷eeâûì. Teopèÿ Oâe-ía ** —
âocïèòaíèe ÷eëoâe÷ecêoão xapaêòepa — áûcòpo ôèêcèpoâaëacü øïèöpyòeíaìè.
Ïoòoìêè âoëüíoão êaça÷ecòâa çaêpeïoùaëècü â ìyøòpe. Èç ïoceëeíèé âûpacòaëo
ïo-ïècaíoìy èão ãocyäapcòâeííoão êpeïocòíè÷ecòâa. Xapaêòep ïpocòoâaòoão
êaçaêa áûcòpo ïepeâocïèòûâaëcÿ â áyäyùeão êa-òopæaíèía, âocïèòûâaëcÿ
oápaçöoâo è ìíoæèëcÿ áûcòpo. Ocòpoãè è Cè-áèpü çaïoëíÿëècü áeãëûìè è
øòpaôíûìè coëäaòaìè.
"Îò cyìû äa oò òþpüìû íe çapeêaécÿ",-- ôèëocoôcòâoâaë íapoä.
 òo âpeìÿ, â ía÷aëe ïÿòèäecÿòûx ãoäoâ ïpoøëoão còoëeòèÿ, êpeïocò-íûe
ëþäè ïpoèçâeëè yæe ìíoão áyíòoâ è pacïpaâ co ñâoèìè ãocïoäaìè. ßøa Áo÷apoâ,
áyäy÷è þíêepoì, òoëüêo ÷òo âepíyëcÿ òoãäa èç oêpecòíocòeé Åëècaâeòãpaäa —
Óìaíè, êyäa èx oòpÿä áûë êoìaíäèpoâaí ía ycìèpeíèe êpeïocòíûx êíÿçÿ Ëoïyxèía
3. Oí paccêaçûâaë, êaêèe çaïaäíè èçoápeòaëè ía íèx xoxëû-êpeïaêè è êaê caì
oí oäíaæäû ïoïaë ê íèì â çeìëÿíêy â ëecy. Â òaêèx òaéíèêax oíè pacïpaâëÿëècü
c ãocïoäaìè è äaæe c âoopyæeí-íûìè oôèöepaìè. Ía eão c÷acòüe, ïaòpyëü â ëecy
íaòêíyëcÿ ía ýòy çeì-ëÿíêy è eão oòáèëè câoè coëäaòû.
* JI a ã a p ï (1754--1838) --øâeéöapcêèé ïoëèòè÷ecêèé äeÿòeëü,
co÷yâcòâoâaâ-øèé ôpaïöyçcêoé peâoëþöèè. Bocïèòaòeëü âeëèêèx êíÿçeé
Aëeêcaíäpa è Koícòaí-òèía Ïaâëoâè÷eé.
**Poáepò Oâeí (Oyýí) (1771--1858) — aíãëèécêèé ôèëaíòpoï è coöèaëü-íûé
peôopìaòop. ïûòaâøèécÿ peopãaíèçoâaòü coâpeìeííoe eìy oáùecòâo ïpè ïoìoùè
ycòpoécòâa òpyäoâûx êoììyí. Aâòop "Îïûòoâ o âocïèòaíèè ÷eëoâe÷ecêoão
xapaêòepa>> (1813).
99
È pyæüÿ, è çaocòpeííûe êocû, è âèëû — âce ïycêaëè â xoä âûâeäeí-íûe èç
òepïeíèÿ xëeáopoáû.
Íaäo ïpèçíaòücÿ, ÷òo ìû òoãäa coïpèêacaëècü áoëüøå co cpeäoþ ãoc-ïoä,
âèäeëè ÷aùe òoëüêo ïoêaçíyþ còopoíy ïoceëeííûx yëy÷øeíèé æèçíè è,
cooòâeòcòâeíío ïoìeùè÷üèì âçãëÿäaì, áûëè äoâoëüíû ycïexoì ycìè-
pÿâøèx âoécê.
 òo âpeìÿ ×yãyeâ ía÷aë cèëüío ïpoöâeòaòü è áoãaòeòü. Ëeòoì ía öap-cêèe
ìaíeâpû cúeçæaëocü òyäa ìíoão ãocïoä íe òoëüêo èç còoëèö, áoëü-øèx áëèæaéøèx
ãopoäoâ, ío òaêæe è èç ïoìeùè÷üèx èìeíèé, ãäe êaæäûé íeoãpaíè÷eííûé
ïoâeëèòeëü câoèx äepeâeíü, èíoãäa ìíoãèx òûcÿ÷ äyø, ycòpaèâaëcÿ äoìa
ïo-öapcêè, a â ãopoäe çaíèìaë ëy÷øèe äoìa ïoä ïo-còoÿííûe êâapòèpû, çaäaâaë
ïèpû è, cëeäoâaòeëüío, äaâaë øèáêo òopão-âaòü êyïöaì caìûx ëy÷øèx ìaãaçèíoâ.
È ëaâêè íaøè âce yâeëè÷èâaëècü â ÷ècëe è ùeãoëÿëè ëy÷øèìè ïpoäyêòaìè4.
Macòepcêèe âcex poäoâ, è còaòcêèe è âoeííûe, áûëè çaâaëeíû paáoòoé.
Ho÷è íaïpoëeò ìíoãèe ìecòa ×yãyeâa è eão oêpecòíocòè oãëaøaëècü çây-êaìè
ìyçûêè áaëüíûx opêecòpoâ, áoëüøeþ ÷acòüþ â caäax ía òaíöeâaëü-
íûx "poòoíäax" *.
Ceìeéíûe ïoìeùèêè, ùeäpo oáëaãoäeòeëücòâoâaííûe äapaìè ïpeêpac-
íoão ïoëa, ïpèâoçèëè â ×yãyeâ öeëûe öâeòíèêè "íeçeìíûx coçäaíèé".
Ócòpaèâaëècü parties de plaisiã è ïapòèè áoëee cepüeçíoão æèçíeííoão
xa-paêòepa: âoeííûe âceãäa xpaápo è áûcòpo æeíÿòcÿ.
Äa, â ×yãyeâe æèëocü âeceëo: äaæe â caìûx áeäíûx è ìíoão÷ècëeííûx (êaê
æe èía÷e?) ïoìeùè÷üèx äâopíÿx ÷acòo cëûøaëacü ïoâòopÿeìaÿ êpe-ïocòíûìè ía
paçíûe ëaäû ïocëoâèöa: "Xoòü ecòü íe÷eão, òaê æèòü âe-ceëo*.
Ëè÷ío ìoÿ æèçíü ýòoão âpeìeíè áûëa òaêæe caìaÿ âeceëaÿ. Ïoäpocò-êoì, ça
êoìïaíèþ c cecòpoþ, ÿ ïoïaäaë ía áaëû è âe÷epa ìoëoäeæè, ía ìaeâêè â caìoe
öâeòyùee âpeìÿ âecíû â Còapoâepcêoì ëecy, c xopaìè òpy-áa÷eé. Äèêèé òepí,
äè÷êè ãpyøè, ÷epeøíè è âèøíè — âce caäû áecêoíe÷-íoão þæíoão cêëoía oò
Ocèíoâêè è Ïpècòeía äo caìûx "Maòepeé", oáëè-òûe, êaê ìoëoêoì, oáèëüíûìè
áyêeòaìè öâeòoâ,-- âce yëûáaëocü íaøèì
âeceëüÿì âcêëaä÷èíy.
Haøèì èçëþáëeííûì ìecòoì áûë Còapoâepcêèé ëec ïo þæíoìy cêëoíy ê Äoíöy.
Òeïepü çäecü âoêçaë æeëeçíoé äopoãè, äyáoâûé è êëeíoâûé ëec âûpyáëeí, è òex
ìecò áoëee yçíaòü íeëüçÿ.
Äeòüìè, ëeò ïÿòü paíee, ìû öeëoé opaâoé ïèpoâaëè câoè ïèpû â
çaïo-âeäíûx òeíècòûx ïpoxëaäax Còapoâepcêoão ëeca. Ïpèíocèëè c coáoé
ïè-poæêè è âcÿêèe äoìaøíèe ëaêoìcòâa, çaïèâaëè èx ìeäoì, paçâeäeííûì ía
êëþ÷eâoé âoäe còapoâepcêoé êpèíèöû.
* Poòoíäa — êpyãëoe çäaíèe c êpûøeé â âèäe êyïoëa.
100
Oäíaæäû íac òaì cèëüío íaïyãaëa çìeÿ, ïpèòaèâøaÿcÿ â äyïëe ëþáè-ìoão
íaìè äepeâa. Óæe ïoä êoíeö íaøeão ïèpa êòo-òo ïoøeë ïocìoòpeòü â ãëyáèíy
äyïëa — âäpyã oòòyäa èç òeìíoòû ïocëûøaëocü øèïeíüe, è ìû yâèäeëè òoëcòyþ
çìeþ, câepíyâøyþcÿ â oãpoìíoe êoëüöo. C âèçãoì ápo-cèëècü ìû áeæaòü è áoëee
ïoëyâepcòû, ïoápocaâ ïo÷òè âce câoè yçeëêè, áe-æaëè ÷òo ecòü äyxy. Ocoáeíío
çaòpyäíÿëa íaøe áeãcòâo ãopáaòeíüêaÿ Aíþ-òa Æèxapeâa: ee íaäo áûëo âeçòè â
òeëeæêe... Äopoæêa â ëecy íepoâíaÿ, c ïpoâaëaìè, ïíÿìè è êopeíüÿìè... Äoëão
ïoòoì áoÿëècü ìû ýòoão ìecòa.
Ïoä êoíeö cyùecòâoâaíèÿ âoeííûx ïoceëeíèé, êoãäa oíè äocòèãëè câoeão
pacöâeòa, â âûcøèx côepax âíeçaïío peøèëè èx yïpaçäíèòü5, íe oápaùaÿ
âíèìaíèÿ ía òo, ÷òo â íèx áûëè è íeêoòopûe ïoëoæèòeëüíûe còo-poíû: â
çacaæeííûx ïec÷aíûx ìecòíocòÿx, íaïpèìep, ça copoê ëeò âûpocëè oãpoìíûe
ëeca-áopû. Coëäaòcêèe êyxíè è êaçapìû ía oêpaèíax ãopoäa pacøèpÿëè
oáèòaeìocòü ïpeæíeé ãëyøè. Äoêòop Bècíeâcêèé ïpèâëeêaë âoäÿíûì êypopòoì
áoëüíûx, è â ×yãyeâ cúeçæaëècü èç paçíûx ìecò ëe-÷èòücÿ â Ko÷eòoê, Ëe÷èëècü
è âeceëèëècü. Äopoãè, ìocòoâûe è ìocòû ïpe-âocxoäíoé ïocòpoéêè êaçeííûx
èíæeíepoâ coäepæaëècü â ïopÿäêe; ïoïpaâ-ëÿëècü äopoãè, êoïaëècü, ãäe íaäo,
êaíaâû, "ïoëoíèëocü", paçäpoáëÿëocü ïpoìepçøee íacêâoçü oçepo (oío-òo, è
cáèëo ìocò, êoãäa aäìèíècòpaöèÿ áûëa yïpaçäíeía) è ïpo÷ee. Kaçaëocü, âce øëo
yæe áëaãoïoëy÷ío è ê ïoce-ëeíèÿì ïpèâûêëè; ío ê âoöapeíèþ Aëeêcaíäpa II
æaëoáû ía oòpèöaòeëü-íûe còopoíû ïoceëeíèé, â câÿçè c ïpoècøeäøèìè â paçíûx
ìecòax áyíòa-ìè, äocòèãëè câoeé öeëè, è âoò âeçäe còaëè òaèícòâeíío
ïoãoâapèâaòü oá yïpaçäíeíèè ýòèx — c òaêèì òpyäoì äocòèãíyòûx ía÷aëücòâoì
— ïoëeçío-còeé.
Ïoÿâèëacü ïecíÿ ïpo âoeííoe ïoceëeíèe. Ïpèâoæy èç íee òo, ÷òo yäep-
æaëa ìoÿ ïaìÿòü:
Æèçíü â âoeííoì ïoceëeíüe — Hacòoÿùee ìy÷eíüe.
Toëüêo íe äëÿ âcex.
Ïoceëÿíe ãoëoäaþò, Çaòo âëacòè íaæèâaþò
O÷eíü xopoøo. Ëþäè â ïoëe paáoòaþò. A òyò ãpaôa äoæèäaþò —
Ïëoùaäè ìeòyò. Ëþäè xëeá âeçyò cíoïaìè, Òyò ïecoê âeçyò âoçaìè
Cûïaòü ïo ïecêy. Ïoceëÿícêèe çäecü xaòû Còoÿò pÿäoì, êaê coëäaòû,
Âce ïo ÷epòeæaì.
101
×ècòo ïpèápaíû cíapyæè.  cåpåäèíe — êaê íeò xyæe:
Pâaíü, cìeòüå * è äpÿíü.
Òaì còoÿò áaòaëèoíû. Â íèx ocoáeííû çaêoíû È câoè ïpaâa.
 Äeëoâoì äâope êaçeííoì. Ïo çaêaçaì çaâaëåííoì
Âcex çaòeé ãocïoä, —
Kpecëa. còyëüÿ è äèâaíû
Koìaíäèpaì y êapìaíû
Äeíeæêè êëaäyò.
Kâapòèpìeécòepû **, aâäèòopû *** — Âce ìoøeííèêè è âopû, Cyêèíû cûíû.
Ïècapÿ — êaïèòaëècòû: Mpyò. êaê ìyxè, êaíòoíècòû — Këèìaò yæ òaêoé.
Oôèöep — â ïoëêy ïoãaíeö, Caìûé ïepâûé oáopâaíeö — Ïo yøè â äoëãax:
Çäecü ïoáyäeò. oáæèâeòcÿ, Âceì ía câeòe paçæèâeòcÿ, Ápþxo oòpacòèò.
A cïpocèòe y ëþáoão Cocòoÿíèÿ áoëúøoão:
"×eì æèâeòe âû?" —
"Mû-äe, caìè íeáoãaòû, — Ía áoãaòûx ìû æeíaòû,
Òeì, âèøü, è æèâeì".
 Ïeòepáypãe, yæe âïocëeäcòâèè, ìíe ïpèøëocü ycëûøaòü o ïpoècxoæ-äeíèè
ýòoé ïoceëÿícêoé ïecíè — áyäòo áû oía íaïècaía Ë. H. Toëcòûì.
* C ìe ò ü å — cop.
** Kâapòèpìeécòep — oôèöep, âeäaþùèé xoçÿécòâeííoé ÷acòûo ïoëêa.
*** Aâäèòop (ayäèòop)--oäèí èç íèçøèx oôèöepcêèx ÷èíoâ. Hepåäêo ía
ïîëêoâoão ayäèòopa âoçëaãaëècü paçíooápaçíûe xoçÿécòâeííûe oáÿçaííocòè: ïo
ïpè-eìy ïpoâèaíòa. ôypaæa, ïo çaâeäoâaíèþ oáoçoì è ïp.
Oäíaæäû, áyäy÷í â ßcíoé Ïoëÿíe, ÿ cïpocèë Ëüâa Híêoëaeâè÷a, ïpaâäa ëè,
÷òo ïecíÿ ýòa — eão co÷èíeíèe? Oí oòìoë÷aëcÿ*.
Êaê coëíöe ïepeä çaêaòoì paçãopaeòcÿ, êaê ëeòo ía. çèìy ïpèïeêaeò, òaê
è âoeííoe íaøe ïoceëeíèe ïepeä câoèì "yïpaçäíeíèeì" ocoáeíío âe-ceëo
äoæèâaëo ïocëeäíèe câoè äíè. Äo òoão âeceëo, ÷òo, êoãäa còaëè ça
íeíaäoáíocòüþ ïpoäaâaòü c ìoëoòêa ïpèíaäëeæaâøee âoeííoìy ïoceëe-íèþ
êaçeííoe èìyùecòâo, ceé÷ac æe áûëa co÷èíeía ïoëüêa "Ïpoùaíèe c âoeííûì
ïoceëeíèeì", è ìû âûpaçèòeëüío oòïëÿcûâaëè êyïëeòû, êoòopûe áaëüíûé opêecòp,
âäpyã â oïpeäeëeííoì ìecòe oòcòaâèâ ìyçûêaëüíûe èí-ñòpyìeíòû. ïpoèçíocèë
íapacïeâ pe÷èòaòèâoì â êaäaíc ìyçûêe:
Ceãoäíÿ áyäeò ïpoäaâaòücÿ C ayêöèoííoão òopãa âce.
Çäecü cíoâa âcòyïaëè èícòpyìeíòû è cëeäoâaëa èãpèâaÿ ïoëüêa:
Ëoøaäeé, êopoâ Oò Äeëoâûx äâopoâ
È cëoâa ía÷èíaëè cêpèïêa, ôaãoòû è ïpo÷èe èícòpyìeíòû. È oïÿòü
còèxè:
Kaçapì. è xaò.
È êaìeííûx ïaëaò.
Oïÿòü ìyçûêa.
Teëeã, êoëec. coxè è áopoíû.
Myçûêa.
Äpoâíeé, peìíeé è âce, ÷òo òoëüêo ecòü.
Myçûêa.
VI
×ÓÃÓEBCKÈE ÆÈBOÏÈCÖÛ
Cêopo ýòè paäocòè ïepeøëè y ìeíÿ â öeëyþ öeïü áeçyòeøíûx coæaëe-íèé.êoòopûx ÿ íe ìoã çaáûòü âo âcþ æèçíü:
1Óìepëa cecòpa ìoÿ Ócòÿ,
2. Áoíäapeâa, oáoæaeìoão y÷èòeëÿ ìoeão, ïoòpeáoâaëè â ïoëê, a ÿ ïo
coâeòy Çaâaäoâcêoão, ocòaâøeãocÿ ïo áoëeçíè â ×yãyeâe, ïocòyïèë y÷èòücÿ
èêoíîïècè ê Áyíaêoây6.
* Ë. H. Toëcòoé íe áûë aâòopoì ýòoé ïecíè. Boçìoæío, ee aâòopcòâo
ïpèïècû-âaëè eìy ía òoì ocíoâaíèè, ÷òo co÷èíeííaÿ èì "Ceâacòoïoëücêaÿ ïecíÿ"
íaïècaía òeì æe paçìepoì è ïoeòcÿ ía òoò æe ìoòèâ.
103
Ío ìoè òpeáoâaíèÿ ê ëþäÿì áûëè yæe íacòoëüêo ïoâûøeíû, ÷òo æè-âoïècöû
êaçaëècü ìíe ëþäüìè íe íaøeão êpyãa. Âecü oáèxoä ceìeéíoé æèçíè Èâaía
Mèxaéëoâè÷a Áyíaêoâa ïpoèçâoäèë ía ìeíÿ oòòaëêèâaþùee âïe÷aòëeíèe; ocoáeíío
íeâoçìoæío áûëo âûíocèòü, êaê ìaòepè pyãaþò äeòeé: "Ïpîïaäy ía âac íeò" è ò.
ï. Ó Áyíaêoâa pyãaíü ía÷èíaëacü c ca-ìoão yòpa è äeécòâoâaëa çapaçèòeëüío,
òaê ÷òo caìè äeòêè, o÷eíü äapoâè-òûe ïo ïpèpoäe, â ápaíè íe ycòyïaëè caìûì
oò÷aÿííûì pyãaòeëÿì. Py-ãaëècü ãpoìêo, è ýòo íècêoëüêo íe c÷èòaëè
ïpeäocyäèòeëüíûì. Äeòè âce ïepeìepëè cêopo. Ío Áyíaêoâ c÷èòaëcÿ ëy÷øèì
ìacòepoì â ×yãyeâe, è ýòo âçÿëo âepx â ìoeì âûáope.
A â ×yãyeâe â òo âpeìÿ áûë yæe xopoøèé âûáop y÷èòeëeé. Áoëee äpy-ãèx
ìíe ípaâèëcÿ Øaìaíoâ7.
 coácòâeííoì äoìe Øaìaíoâa, ïpoòèâ ocèíoâcêoé öepêâè, ïoääepæè-âaëècü
áoëüøaÿ ÷ècòoòa, ïopÿäo÷íocòü; íaâepxy òpè êoìíaòû, ãäe è ïècaë oí oápaça,
áûëè òoæe câeòëû è ÷ècòû. È xoòÿ ïo câoeìy çâaíèþ oí áûë ìeùaíèí, ío äpyæèë
c òoëcòûì ìaéopoì Kyïpèÿíoâûì è äpyãèìè ïo÷òeí-íûìè ëèöaìè Ocèíoâêè è
×yãyeâa. Caì oí èìeë ïo÷òeííyþ ocaíêy è ío-cèë xyäoæecòâeííyþ ôpaíöyçcêyþ
ça÷ecêy copoêoâûx ãoäoâ, oäeâaëcÿ xopoøo, è äaæe â eão ïoxoäêe ÷yâcòâoâaëocü
caìoyâaæeíèe.
Êaê ýòo còpaíío: oí çíaë ìeíÿ, çíaë ìoþ còpacòü ê æèâoïècè; ïpè âcòpe÷e
c íèì ÿ o÷eíü ïo÷òèòeëüío, cíÿâ øaïêy, êëaíÿëcÿ eìy, ìíe ípa-âèëcÿ ïpèÿòíûé
òeìáp eão ãoëoca, êoòopûì oí ëacêoâo è çây÷ío oòâe÷aë ìíe âcÿêèé paç:
"3äpaâcòâyé, Èëþøa, äyøeíüêa*. È ÿ âce-òaêè ïoøeë ê Áyíaêoây, y êoòopoão
áûëo ïûëüíî, ãpÿçío è áecïopÿäo÷ío...
Èâaí Mèxaéëoâè÷ â oáùecòâe câoeé æeíû Haòaëüè Mèxaéëoâíû o÷eíü ëþáèë
êyòíyòü ïpè âcÿêoì yäoáíoì è äaæe ïeyäoáíoì cëy÷ae. Äocòaòo÷ío áûëo çaexaòü
èëè çaéòè c áaçapa êaêoìy-íèáyäü çíaêoìoìy, ÷òoáû ceé÷ac æe ïoÿâèëcÿ ía
còoëe ãpaôèí÷èê âoäêè co cëy÷aéíoé çaêycêoé è ía÷èía-ëacü âce oäía è òa æe
ïecíÿ Haòaëüè Mèxaéëoâíû:
Ïepexoäèì ÷ècòûì ïoëeì Çaöâiëè âoëoøêè *, Tèì ÿ òeáe ïoëþáèëa, Øo
÷epíÿâèé òpoøêè **...
è òaê äaëee.
Ïecíÿ ïoäïeâaëacü ãocòÿìè, êòo êaê ìoã, paáoòa ocòaâëÿëacü
æèâo-ïècöeì-xoçÿèíoì, è òoëüêo ìû, y÷eíèêè, äeëaëè câoe äeëo, íe oápaùaÿ
âíèìaíèÿ ía âeceëüe áeççaáoòíûx ãocòeé, ycèëèâaâøeecÿ c êaæäoé âûïè-òoé
pþìêoé.
Boëoøêa — âacèëeê (yêp.).
Ò p o ø ê è — ñëeãêa, íeìíoão, ÷yòü-÷yòü (yêp.).
104
Tpèêaçoâ èç Äeëoâoão äâopa, oòcëyæèâøèécÿ coëäaò, áûë xopoøèì ìacòepoì
äeêopaòèâíoé æèâoïècè. È ÿ eùe â ïocëeäíèé ïpèeçä â ×yãyeâ íe áeç
yäoâoëücòâèÿ cìoòpeë ía eão áoëüøèe êapòèíû â ocèíoâcêoé öepêâè. "Ëoâ pûáû
ïo ìaíèþ Xpècòa", "Haãopíaÿ ïpoïoâeäü" è äpyãèe êapòèíû cocòaâëÿþò xopoøee
yêpaøeíèe öepêâè è ìíe o÷eíü äopoãè ïo äeòcêèì âïe÷aòëeíèÿì. ß çaãëÿäûâaëcÿ
ía ýòè êapòèíû äo caìoçaáâeíèÿ; ýòo áûëo äypío âo âpeìÿ cëyæáû, ocoáeíío âo
âpeìÿ xepyâèìcêoé; oòâepíyâøècü oò âceé òaèícòâeííocòè áoãocëyæeíèÿ, ÿ,
âìecòo òoão ÷òoáû, oïycòèâ ãoëoây, äaæe êoëeíoïpeêëoíeíío, òèxo ìoëèòücÿ,
çaäèpaë ãoëoây è ãëaçeë ía êap-òèíû. Ça ýòo ìíe o÷eíü äocòaâaëocü äoìa oò
ìaìeíüêè.
— Âeäü òeáÿ c÷èòaþò ça äypa÷êa, — ãoâopèëa oía c cepäöeì. — Kòo æe
òaê còoèò â öepêâè?
Áûëè è äpyãèe æèâoïècöû: Kpaéíeíêo, òaêæe oòcòaâíoé coëäaò èç Äeëoâoão
äâopa; Ôèëèïï Mÿøèí, eùe íocèâøèé ôopìy ×yãyeâcêoão yëaí-cêoão ïoëêa,
xopoøèé êoëopècò; oí ëþáèë ÿpêo pacêpaøèâaòü "ãâeíòû" * câÿòûx, íe cìeøèâaÿ
êpacoê; ßêoâ Ëoãâèíoâ, Èâaíèêoâ (ýòoò áûë áeçäa-peí).
Ío Paôaýëeì ×yãyeâa áûë Ëeoíòèé Èâaíoâè÷ Ïepcaíoâ8. Áëoíäèí, âûcoêoão
pocòa, oäeòûé â cepûé äëèííûé peäèíãoò, Ïepcaíoâ êaçaëcÿ eùe âûøe è
oòäeëÿëcÿ oò âcex, âcex. Oí áûë poäoì èç Áaëaêëeè. Bûpa-æeíèe eão ëèöa áûëo
íeoáûêíoâeíío ãëyáoêo è cepüeçío. Æèë oí y ïoço-ëoò÷èêa He÷èòaéëoâa ía
âûãoíe, ïpoòèâ Äeëoâoão äâopa, è â íeáoëüøèx êoìíaòax ïpè òpex câeòëûx oêíax
ía ïoëe, ía þã, oí coçäaë äèâíûe ïpo-èçâeäeíèÿ. Ocoáeíío xopoøè áûëè eão
ïopòpeòû xoçÿèía è xoçÿéêè äo-ìa — He÷èòaéëoâûx; íaïècaííûe c íaòypû ãpyøè;
ío eùe ëy÷øe — ïpo-ôèëü ßêoâa Ëoãâèíoâa. Ýòo áûëo ïo êoëopèòy íe÷òo
âûcoêoxyäoæecò-âeííoe.
C ßêoâoì Ëoãâèíoâûì oí äpyæèë, ïoâeëeâaÿ.
Oäíaæäû, êoãäa oíè ïpoxoäèëè â Ocèíoâêe íaä Äoíöoì, ìèìo íaøeão äoìa,
äüÿ÷oê Ëyêa è ìaìeíüêa yïpocèëè Ïepcaíoâa çaéòè ê íaì ïocìoò-peòü ía ìoè
ía÷èíaíèÿ.
ß êoïèpoâaë áoëûíyþ ãyaøü** aíãëèécêoé paáoòû: â òeíècòoì çeëe-íoì
ïapêe áaøíÿ çaìêa oòpaæaëacü â âoäe. Ïepcaíoâ äoápoäyøío cìoò-peë ía ìoè
còapaíèÿ cêoïèpoâaòü opèãèíaë, ïoòoì ïoäâeë ìeíÿ ê oêíy íaä Äoíöoì, ça
êoòopûì ceé÷ac æe ía÷èíaëcÿ ëec.
— Âoò âèäèøü: âoäa è ëec íaä âoäoé, âoò òaê è íaäo pècoâaòü — ïpÿìo c
íaòypû.
Âûcoêaÿ ôèãypa Ïepcaíoâa, âceãäa câoeoápaçío oäeòaÿ, âíyøaëa ê ceáe
yâaæeíèe. Â ìaëeíüêoì ãopoäêe áûcòpo ycòaíaâëèâaeòcÿ oöeíêa
* Ãâeíòû — êoíòypíûe pècyíêè.
** à y a ø ü — êapòèía, ècïoëíeííaÿ íeïpoçpa÷íûìè âoäÿíûìè êpacêaìè.
105
âcÿêoão oáûâaòeëÿ, ê êaêoìy áû êpyãy oí íè ïpèíaäëeæaë. Taê, ìoëoäoé
æèâoïèceö Èâaíèêoâ âcþäy âoçáyæäaë cìex. Ìaëü÷èêè, eùe èçäaëè ça-âèäeâ eão,
êpè÷aëè: "Èòaëüÿíeö — ëaê è ìacëo!" Ïepeä Øaìaíoâûì âce ìaëü÷èøêè cíèìaëè
øaïêè; ía Ïepcaíoâa íe cìeëè cìoòpeòü ïpocòo: ocòaíoâèâøècü, äoëão ïpoâoæaëè
eão ëþáoïûòíûì âçopoì è íe äoãaäû-âaëècü äaæe øaïêè cíèìaòü; ía äypa÷êa
Kapïyøy ápocaëècü c ãèêaíü-eì, còapaÿcü cáèòü eão c íoã; Ëþáæe,
âûcòpoèâøècü, êpè÷aëè "ypa"; çaâèäeâ Mèpoøíè÷eíêa, eôpeéòopa, ìèãoì ëeòeëè
êyâûpêoì ïoä êpy÷y ê Äoíöy è ïpÿòaëècü ça oãpoìíûìè êycêaìï ïacëeía è
êopo-âÿêoâ.
Î Ïepcaíoâe çíaëè è ãoâopèëè âce oêpecòíûe ïoìeùèêè, oí áûë çaâa-ëeí
çaêaçaìè oòäeëüíûx oápaçoâ è ïopòpeòoâ.
Âce ÷yãyeâcêèe æèâoïècöû, íecìoòpÿ ía câoè çpeëûe ãoäû, ê ìoëoäoìy
Ïepcaíoây oòíocèëècü, êaê ê còapøeìy. Oäíaæäû Tpèêaçoâ yçíaë (oí cëyæèë â
Äeëoâoì äâope â êa÷ecòâe ía÷aëüíèêa oòäeëa æèâoïècíoé ìacòepcêoé è ïoòoìy
xopoøo áûë ocâeäoìëeí o âcex âûcøèx íoâocòÿx ïo ècêyccòây), ÷òo ÷epeç ×yãyeâ
áyäeò ïpoeçæaòü caì Aéâaçoâcêèé9, "èçâe-còíûé xyäoæíèê ìopcêèx âèäoâ", è
oáúÿâèë âceì ÷yãyeâcêèì æèâoïècöaì o äíe è ÷ace eão ïpoeçäa. Æeëaþùèe, ìoë,
ìoãyò âèäeòü eão ía ïo÷òoâoé còaíöèè, êoãäa â eão êoëÿcêe áyäyò
nepeêëaäûâaòü ëoøaäeé. Ïepcaíoâ. Tpèêaçoâ, äâa ápaòa Áyíaêoâû è Kpaéíeíêo c
paííeão yòpa äeæypèëè ía ïo÷òoâoé còaíöèè. Haïoêaç Aéâaçoâcêoìy oíè ïoíecëè
êapòèíy — êoïèþ c êapòèíû Aéâaçoâcêoão, èçoápaæaâøyþ âocxoä coëíöa ça
Aþ-Äaãoì. Ýòa êoïèÿ áûëa òaê äèâío ècïoëíeía, ÷òo Aéâaçoâcêèé äoëão c
âocxèùeíèeì paccìaòpèâaë ee. Ïepcaíoây, â çíaê ïaìÿòè, Aéâaçoâcêèé ïoäapèë
êècòü è ía ïpoùaíèe äpyæecêè ïoæaë pyêè ÷yãyeâcêèì xyäoæíuêaì. Ýòoão âo âcþ
æèçíü íe ìoãëè çaáûòü oc÷acòëèâëeííûe æèâoïècöû: oíè çíaëè, ÷òo Aéâaçoâcêèé
èìeë çâaíèe ïpoôeccopa è áûë â ãeíepaëücêoì ÷èíe. Ó Ïep-caíoâa ía ocoáo
ïo÷eòíoì ìecòe, â cepeápÿíoì ïocòaâöe ïoä còeêëÿííûì êoëïaêoì, xpaíèëacü
êècòü âeëèêoão pyccêoão ìacòepa; è ÿ âèäeë ýòy êècòü, êoãäa Ïepcaíoâ yæe áûë
â Ïeòepáypãe, êyäa eão câeç A. Áeêëeìè-øeâ, oòeö íaøeão cêyëüïòopa.
Cêoëüêo cêaçoê êpyæèëo y íac ìeæäy æèâoïècöaìè o âeëèêèx xyäoæ-íèêax!
Öeíòpoì âcex ÷yäec â ècêyccòâe áûë "Ápyëoâ" (òaê çâaëè Ápþë-ëoâa). Ïpo íeão
ãoâopèëè, ÷òo oí ïècaë òaê "panòypío", ÷òo æèâoïècü eão áûëa â òo æe âpeìÿ
âûïyêëa, êaê cêyëüïòypa. È âce aíeêäoòû è ëeãeíäû, c íeçaïaìÿòíûx âpeìeí
coçäaâøèecÿ ïpo æèâoïècöeâ, câÿçûâaëè c "Ápy-ëoâûì".
Âecü ÷yãyeâcêèé æèâoïècíûé ìèpoê, yçíaâ, ÷òo Ïepcaíoâa yâeçëè â Ïèòep,
æäaë oò íeão áoëüøèx ÷yäec, è ÿ áûë câèäeòeëeì îáùeão áoëüøoão è ãopüêoão
íeäoyìeíèÿ: ïpoøëo oêoëo ïÿòè ëeò, a o íaøeì ÷yãyeâcêoì Paôaýëe íèêaêoão
cëyxa íe áûëo. ß äaæe oäíaæäû íaïècaë eìy âocòopæeí-íoe ïècüìo c paçíûìè
çaïpocaìè — oòâeòa íe áûëo.
106
Toëüêo â ïepâoe âpeìÿ câoeão çíaêoìcòâa c Ïèòepoì è Aêaäeìèeé xyäoæecòâ
â ïècüìe ê ßêoây Ëoãâèíoây oí âûcêaçûâaë câoe yäèâëeíèe ïo ïoâoäy
aêaäeìí÷ecêèx pècyíêoâ: "...pècyþò, êaê ïe÷aòü; pècyé, ßøa, ýòo çäecü caìoe
ãëaâíoe, ÿ coâceì pècoâaòü íe yìeþ..." Ïoä pècyíêoì paçyìe-ëacü òa
yäèâèòeëüíaÿ òyøeâêa c êoíoïaòêoé ïyíêòèpoì (äëÿ ÷eão pècyíêè ápaëècü ía
äoì), êoòopoé â ocoáeííocòè oòëè÷aëècü pècyíêè ×èâèëeâa, Ça-áoëoòcêoão,
Áoãäaía Beíèãa è äpyãèx10. Ïepcaíoây oíè êaçaëècü íeäocÿ-ãaeìûì
coâepøeícòâoì... Oí òaê è íe äocòèã eão.
Êoãäa ÿ ïoïaë â Aêaäeìèþ xyäoæecòâ, ÿ còaë paccïpaøèâaòü y còapûx
íaòypùèêoâ, íe ïoìíÿò ëè oíè Ïepcaíoâa.
"...Ë-a-a, òaê âeäü oí coøeë c yìa, — oòâeòèë ìíe áûcòpo è yâepeíío
yìíûé Tapac, — êaê æe, êaê æe! Ïocëe yæ, áeäíÿãa, âce â êopèäopax ó
còopoæeé ïpÿòaëcÿ, ÿ eão âcòpe÷aë, oáopâaííûé è ãoëoäíûé, áeäíÿãa, ïëaòèòü
eìy áûëo íe÷eì. Äa ãäe yæ òaì ïëaòèòü?! Ó ìeíÿ ecòü íecêoëüêo eão ýòþäoâ, ça
÷ècòûé xoëcò oí èx oòäaâaë".
Paçyìeeòcÿ, ÿ íe ycïoêoèëcÿ, ïoêa Tapac íe ïoêaçaë ìíe eão ýòþäoâ, è
áûë ãopüêo paço÷apoâaí. Äa, ocoáeíío â ôoíe, ça íaòypùèêoì, eùe ìoæío áûëo
yçíaòü Ïepcaíoâa: òe æe èíòepecíûe, ôaíòacòè÷íûe ïepeëèâû ãëyáoêo ëèëîâûx c
opaíæeâûìè êaêèx-òo òeìíûx oáëaêoâ... òo, ÷òo òaê áûëo o÷apoâaòeëüío â
áèpþçoâoì câeòe ïopòpeòa ßêoâa Ëoãâèíoâa, è ýòè câeòëo-poçoâûe c
òeìío-ëèëoâûìè còpaøíûe, ío êpacèâûe òy÷è, ïyòaâ-øèecÿ yæe ìeæäy ëþäüìè,
paçäeâaþùèìè Xpècòa ía Ãoëãoôe... Taê oí ôaíòacòè÷ío èëëþìèíoâaë êapòèíy
Øòeéáeía c ãpaâþpû eùe â câoèx íe-÷èòaéëoâcêèx câeòeëêax c oêíaìè ía câeòëûé
âûãoí c áecêoíe÷íûìè äaëÿìè.
Êoãäa ÿ eçäèë äoìoé èç Ïèòepa â 1867 ãoäy, ìíe cêaçaëè, ÷òo íe-c÷acòíûé
cyìacøeäøèé Ïepcaíoâ ïpèøeë ïeøêoì èç Ïeòepáypãa â ×yãyeâ, ïpoæèë çäecü
íecêoëüêo âpeìeíè y ×ypcèía è ïoòoì ïoøeë äaëüøe, â Áa-ëaêëeþ. ê ìaòepè.
×ypcèía ÿ çíaë. Èç ïècapeé oí áûë o÷eíü oápaçoâaííûé ÷eëoâeê è câoé äoì ía
Áaçapíoé ïëoùaäè èìeë, o÷eíü xopoøèé äoì.
×ypcèí, paçyìeeòcÿ, ïpèíÿë ìeíÿ paäyøío. ×yòü íe co cëeçaìè è â ãoëoce
è â ãëaçax paccêaçaë ìíe o Ïepcaíoâe âce, ÷òo çíaë. Â çaêëþ÷eíèe oí ïoêaçaë
ìíe ìaëeíüêyþ êapòèíêy eão paáoòû. Moe ãëyáoêoe âïe÷aòëe-íèe oò ýòoé
êapòèíêè íe èçãëaäèëocü è ïoceé÷ac — ýòa âeùèöa çaxâaòû-âaëa çpèòeëÿ
öeëèêoì.
È ìû c ×ypcèíûì còaëè âcïoìèíaòü, êaê äo ïepeeçäa â Ïeòepáypã
ecòecòâeíío paçâèâaëcÿ òaëaíò Ïepcaíoâa. Oäíaæäû ío÷üþ, íaïpèìep, oí
ïpèãoòoâèë xoëcò ía ìoëüáepòe, êpacêè è æäaë paccâeòa è xâaòaë eão ía
ïoëoòío, è âce æèâoïècöû äèâèëècü ïoòoì cèëe câeòa è êoëopèòy Ïepca-íoâa. Èç
Áaëaêëeè oí ïpèíec câoè âêycû, â ×yãyeâe oí paçâèâaë èx: äy-ìaë, áoëeë; oí
íe ïpoïycêaë íè oäíoão ÷apyþùeão ÿâëeíèÿ â ïpèpoäe. Âce xoòeë oí èçoápaçèòü
â opeoëe ïpèpoäû, â côepe coácòâeííoão ìèpocoçep-öaíèÿ.
107
Eão, yæe äâaäöaòèïÿòèëeòíeão, ïo-câoeìy ãoòoâoão xyäoæíèêa, âûpâaëè èç
ïpèâû÷íoé cpeäû, ïepeâeçëè ía ceâep â íeìeöêyþ íaøy Aêaäeìèþ è òaì çaãyáèëè
ýòoão òaëaíòëèâoão ïpocòaêa.
È cêoëüêo òaêèx æepòâ! Coâepøeíío íèêoìy íe èçâecòíûx... Áoþcü, ÷òo
ìíoãèì ïoêaæeòcÿ âûäyìêoé è ýòoò ìoé ïpaâäèâûé paccêaç.
Maëeíüêaÿ êapòèíêa Ïepcaíoâa — ècòèííaÿ æeì÷yæèíêa â ïeéçaæíoì
ècêyccòâe. Âoò ÷òo oía ïpeäcòaâëÿëa. Ïo äoâoëüío øèpoêoìy ïoeìíoìy ëyãy,
oceíüþ, â çaìopoçêè c èíeeì, caäÿùèìcÿ ãaëüâaíoïëacòèêoé ía êaæ-äyþ áûëèíêy
è âeòo÷êy, eäyò caíè âäoëü pe÷êè. Äopoãa òÿíeòcÿ ïoä êpy-òûì áepeãoì c
ïoäûìaþùèìècÿ ââepx òpoïèíêaìè è ïpoceëo÷íûìè äo-poæêaìè. Âce, òo ecòü âcÿ
êapòèíêa, â oáùeì êoëopèòe çaùuòíoão öâeòa, òoíêo äeëèò ïëaíû ïëocêocòeé
âoçäyøíoé ïepcïeêòèâû; çaêaí÷èâaeò âce ýòo ïpocòoe ìecòe÷êo òoí÷aéøaÿ,
ôèëèãpaííaÿ paáoòa ècêycíeéøeão xyäoæíèêa — èíeÿ. Còpaíío, ÷eì áoëüøå ÿ
âãëÿäûâaëcÿ â ýòy êapòèíêy ocoáeííoé, câoeoápaçíoé æèâoïècè, òeì áoëüøå
ùeìèëo ìoe cepäöe ÷yâcòâo áecêoíe÷íoé ãpycòè. Kyäa-òo òÿíyëècü íeèçúÿcíèìûe
ìe÷òû o áecïpeäeëü-íoì, äyìû o íeèçâeäaííoì. Ýòy âeùü çaáûòü íeâoçìoæío.
Ïepcaíoâ ïpèíec ýòy êapòèíy ×ypcèíy â äap ça eão âceãäaøíee ëacêo-âoe è
âíèìaòeëüíoe oòíoøeíèe ê íeìy eùe äo oòúeçäa Ïepcaíoâa â Ïèòep. Êaê
âûäaþùèécÿ òaëaíò, Ïepcaíoâ òÿãoòeë ê ×ypcèíy — caìoìy oápaço-âaííoìy
÷eëoâeêy â ×yãyeâe. ×ypcèí äepæaë ÷acòíyþ øêoëy äëÿ ìoëoäûx äâopÿí, êoòopûx
oí ïoäãoòaâëèâaë è â þíêepa è â ïpoâèíöèaëüíûe yíè-âepcèòeòû. Ê Ïepcaíoây oí
ïèòaë íeæíûe ÷yâcòâa ìeöeíaòa, xoòÿ caì áûë íeáoãaò è ìaòepèaëüío íe ìoã
ïoääepæèâaòü xyäoæíèêa.
"Áoæe, â êaêèx ëoxìoòüÿx oí ÿâèëcÿ êo ìíe, ïo÷òè áocoé, ïpoéäÿ òû-cÿ÷y
ïÿòücoò âepcò èç Ïèòepa äo ×yãyeâa! — paccêaçûâaë ìíe ×ypcèí. — ß íe ìoã
íe pacïëaêaòücÿ, êoãäa yçíaë eão. Âeäü ýòo æe áûëa yìíeéøaÿ ãoëoâa! Kaê
ocoáeíío oí ãëÿäeë ía æèçíü! Ïoäoëãy è c ocoáeííûì yäo-âoëücòâèeì ÿ ëþáèë
ãoâopèòü c íèì. ß æäaë oò íeão â áyäyùeì âeëèêèx coçäaíèé â ècêyccòâe. È âoò
còpaøíaÿ êapòèía câèäaíèÿ íaøeão ïocëe âocüìè ëeò!
Ceé÷ac æe ÿ pacïopÿäèëcÿ, ÷òoáû eìy äaëè ocíoâaòeëüío âûìûòücÿ; eão
ocòpèãëè ïo eão ïpeæíeé apòècòè÷ecêoé ìaíepe, âpoäe "Ápyëoâa"; ÿ íaøeë y
ceáÿ ïoêyäa ïoäxoäÿùee eìy ïëaòüe è ceé÷ac æe çaêaçaë eìy íoâyþ cþpòy÷íyþ
ïapy, cepyþ, òaêyþ æe, êaêyþ oí íocèë äo oòúeçäa â Ïèòep. Ax, ÷òoá oí áûë
íeëaäeí, ýòoò Ïèòep!
Ïocëe ïepâûx ìèíyò íeâoëüíûx cëeç è paäocòè ÿ ïopaæeí áûë âûpa-æeíèeì
eão òÿæeëoão "ápyëoâcêoão" âçãëÿäa è êaêoé-òo äeòcêoé poáocòè, coâceì íe
âÿæyùeécÿ c eão áoëüøèì pocòoì. Òeïepü êaê-òo còpaíío cìe-øaëècü â íeì
caíoâèòûe, apècòoêpaòè÷íûe ìaíepû c äèêèìè, íeyêëþæèìè cïoòûêaíüÿìè âûcoêoão
íeäopocëÿ. Cêopo ÿ çaìeòèë, ÷òo oí ycòaë è ão-ëoäeí. Eão íaêopìèëè, oòâeëè â
ocoáyþ êoìíaòy, òaì, êaê ÿ íaäeÿëcÿ, oí oòocïèòcÿ è ïpèìeò câoé ïpeæíèé
oáëèê Ëeoíòèÿ Èâaíoâè÷a Ïepcaíoâa.
108
Oäíaêo è c yòpa è ê âe÷epy oí âce ìoë÷aë; ïoòoì íeçaìeòío èc÷eç è, êaê
ÿ yçíaë, ïoøeë ápoäèòü ïo ëþáèìûì ìecòaì ×yãyeâa. Çíaeòe âèä ía Xoìyòeö, c
ãopû oò Còapoâepcêoão ëeca? Oòòyäa oí oäíaæäû ïècaë âoc-xoä coëíöa".
ß xopoøo ïoìíèë ýòoò ýòþä. Âce, ÷òo âûxoäèëo èç-ïoä êècòè Ïepca-íoâa,
ceé÷ac æe còaíoâèëocü èçâecòío âceìy æèâoïïcíoìy ìèpêy ×yãyeâa. è âce áeæaëè
cìoòpeòü íoâyþ paáoòy Ëeoíòèÿ Èâaíoâè÷a.
"Ha äpyãoé äeíü oí oáúÿâèë, ÷òo ceé÷ac æe ïoéäeò ê ìaòepè (äo Áa-ëaêëeè
oò ×yãyeâa âepcò ïÿòüäecÿò). ß còaë eìy ïpeäëaãaòü ïoäâoäy, ÷òo-áû câeçòè
eão â Áaëaêëeþ. Oí ápocèëcÿ âäpyã öeëoâaòü ìoþ pyêy è òyò æe, ÷òo-òo
cooápaçèâ, peçêo oòêaçaëcÿ oò ïoäâoäû:
— Ïoéäy ïeøêoì...
ß yãoâapèâaë eão ocòaòücÿ, eùe ïoæèòü y ìeíÿ, oáeùaë êyïèòü eìy êpacoê,
êècòeé, xoëcòa è äaòü ocoáyþ êoìíaòy, ãäe íèêòo íe ïoìeøaë áû eão çaíÿòíÿì.
Íè÷eão íe oòâe÷aÿ, oí ãëÿäeë â oêío è òoëüêo oòpèöaòeëüío êa÷aë ãoëoâoé.
— Hy, xopoøo, íaâecòèòe âaøy ìaòyøêy, a êoãäa çaxoòèòe ïopaáoòaòú â
×yãyeâe, âoò ýòa êoìíaòa âceãäa áyäeò â âaøeì pacïopÿæeíèè: ÿ âceãäa áyäy
paä âaì, — ïpoäoëæaë ÿ.
Oí âce ìoë÷aë, oápaòÿcü êo ìíe ïpoôèëeì; eão âûïyêëûé ãoëyáoé ãëaç
çaáëecòeë cëeçoé... Èç áoÿçíè paçpûäaòücÿ oí còpoão, äo çëocòè, âçãëÿíyë ía
ìeíÿ è áûcòpo âûøeë ía yëèöy. Ïoøeë ïo yëèöe áeç øaïêè ïo äopoãe â Áaëaêëeþ.
ß íe âeëeë íèêoìy cëeäèòü ça íèì — ïycòü oòäoxíeò, oäy-ìaeòcÿ áeäíÿãa. Ïoä
ãëaçaìè òeìío, ëèöo còpaøíoe, ío eùe ìoëoäoé — eìy íe áûëo òpèäöaòè øecòè
ëeò, äa íeò — íeìíoão áoëüøå òpèäöaòè ïÿòè ëeò.
È c òex ïop ÿ eão íe âèäaë.  òoò âe÷ep, oäíaêo æe, ïoçäío ío÷üþ, oí
âåpíyëcÿ â ìoé äâop, ïpoápaëcÿ òèxoíüêo â capaé, òaì è cïaë; ía çape
âè-äeëè. êaê oí, áeç øaïêè æe, â ÷eì áûë, òaê è yøeë èç ×yãyeâa. Â capae
êaê-òo âûïa÷êaëcÿ, âoëocû âcêëoêo÷eíû — còpaøíûé, ãoâopÿò. Míe oá ýòoì
cêaçaëè yæe ÷acoâ â äeâÿòü, yòpoì.
Ïepâoe âpeìÿ ÿ eùe ïoäæèäaë eão, ío ïoòoì yçíaë, ÷òo ê ìaòepè oí ïpèøeë
yæe áeç cþpòyêa, — íe çíaþ, cêoëüêo âpeìeíè oí øeë äo Áaëaê-ëåè. A
âïocëeäcòâèè paccêaçûâaëè, ÷òo âce cèäeë y íee ía ïe÷è â oäíoé pyáaøêe —
coâceì ïoòepÿë, áeäíûé, paccyäoê".
×epeç íecêoëüêo äíeé ïocëe ýòoão paccêaça ÿ oïÿòü ïoøeë ê ×ypcèíy.
Xoòeëocú eùe âçãëÿíyòü ía êapòèíêy è yçíaòü ÷òo-íèáyäü o íec÷acòíoì
xyäoæíèêe. Ïo âíeøíocòè, ïo òoíy è oòäeëêe ïpoèçâeäeíèe Ïepcaíoâa ìoæío áûëo
cpaâíèòü c ãoëëaíäcêèìè ìèíèaòþpaìè; ío, â cyùíocòè, êap-òèíêa ýòa äo
áecêoíe÷íocòè câoeoápaçía.
Toëüêo ïepeä oòúeçäoì â Ïèòep, ïpoùaÿcü c ×ypcèíûì, ÿ cíoâa ycëû-øaë o
íec÷acòíoì xyäoæíèêe: áeäíoão Ëeoíòèÿ Èâaíoâè÷a cxopoíèëè íe-äeëè òpè íaçaä.
Öapcòâo eìy íeáecíoe!
109
Taê íec÷acòëèâo êoí÷èë íecoìíeííûé, peäêèé è cèëüíûé òaëaíò. Ta-ëaíò
ýòoò ÷yâcòâoâaëè â ×yãyeâe âce æèâoïècöû, ëeãeíäû o íeì çíaëè âce ìaëü÷èêè è
êpacêoòepû, ïoçoëoò÷èêè è còoëÿpû. Âce âepèëè, ÷òo Ëeoíòèé Èâaíoâè÷
íeoáûêíoâeííûé xyäoæíèê. ×òo áû íè íaïècaë Ïepcaíoâ, âce áeæaëè ê
He÷èòaéëoây cìoòpeòü íoâoe o÷apoâaòeëüíîe ïpoèçâeäeíèe. Ëeoíòèé Èâaíoâè÷ íe
æaëeë äopoãèx êpacoê: â Xapüêoâe oí êyïèë --ýòo âce áûëo eùe äo oòúeçäa â
Ïeòepáypã — ïo ôyíòy caìûx äopoãèx: yëüòpaìapèíy, êaëüìèyìy (êaäìèyì) è
êapìèíy. Êapòèíû eão oòëè÷aëècü oò êapòèí âcex äpyãèx íaøèx æèâoïècöeâ
äèâíûì êoëopèòoì, ýòo áûëo íe÷òo íeâèäaííoe.
Oí áûë y÷eíèêoì Èâaía Mèxaéëoâè÷a Áyíaêoâa (âoò ïo÷eìy è ÿ ïo-còyïèë ê
Áyíaêoây).
Ýòo áûëo yæe ïocëe ïpoeçäa Aéâaçoâcêoão ÷epeç ×yãyeâ. Øëè eùe câeæèe
paccêaçû o òoì, êaê Áeêëeìèøeâ oòïpaâèë Ïepcaíoâa ía câoé c÷eò â Ïèòep.
Ça ãoä äo oòúeçäa Ïepcaíoâ coâceì paçoøeëcÿ c Áyíaêoâûì. Âûøëa êaêaÿ-òo
ccopa ìeæäy íèìè. Maëü÷èê, câèäeòeëü ýòoé ccopû, paccêaçû-âaë ìíe, ÷òo
Áyíaêoâ o÷eíü peçêo yïpeêaë è ãpyáo oáçûâaë Ïepcaíoâa. * Òoò cëyøaë cepüeçío
è òoëüêo èíoãäa âcòaâëÿë oäío cëoâo â oòâeò: "Bça-èìío". Áyíaêoâ âceãäa
xâacòaëcÿ ycïexoì Ïepcaíoâa. "Cêoëüêo ÿ còaèâaë ça eão cïèíoþ, — ÷acòeíüêo
ïoâòopÿë Áyíaêoâ yæe âo âpeìÿ ìoeão y÷eíèÿ â eão ìacòepcêoé. — Âeäü ÿ, êaê
äoápoìy, oòêpûë eìy âce ceêpeòû, a oí... íeáëaãoäapíûé!"
Ïepcaíoâa ìoæío c÷èòaòü òèïè÷íoþ æepòâoþ ïeòepáypãcêoé Aêaäeìèè
xyäoæecòâ. ß ÷acòo äyìaþ, ÷òo áûëo áû, ecëè áû oí ocòaâaëcÿ ía câoáoäe?
Ìoæeò áûòü, paçâèâaÿcü caìoáûòío, oí äaë áû ìèpy íoâûe øeäeâpû. Ío òaêoâa
cyäüáa ïoëyoápaçoâaííûx íapoäoâ, òaêoâa æe cyäüáa è ëè÷íocòeé: oíè âceãäa
cocòoÿò â paácòâe y áoëee ïpocâeùeííûx è ëoìaþò ceáÿ â yãoäy ãocïoäcòâyþùèì
âêycaì è ycòaíoâèâøèìcÿ ïoëoæeíèÿì.
A áûëè ÷yãyeâöû, êoòopûe â Ïeòepáypãe cäeëaëè êapüepy, âûøëè â ëþäè,
äocëyæèëècü äo ãeíepaëücêèx ÷èíoâ èç ïpocòûx ïècapeé: Ãåéöûã, Æaáoòèícêèé,
Hèêoëeíêo. Â Ãëaâíoì apòèëëepèécêoì yïpaâëeíèè oíè âû-cëyæèëècú äo áoëüøèx
paíãoâ. Ãeéöûã áûë çaìeòíûì äeÿòeëeì. Æaáoòèí-cêoão è Hèêoëeíêo eùe ïècapÿìè
ÿ íecêoëüêo paç ïoceòèë ía èx êaçeííoé êâapòèpe. Ía ìaëeíüêoe coëäaòcêoe
æaëoâaíüèöe ýòè ìoëoäûe ëþäè yxèò-pÿëècü æèòü ïpèëè÷ío, ÷ècòo oäeâaòücÿ è
caìooápaçoâûâaòücÿ — oíè ìíoão ÷èòaëè è cepüeçío ãoòoâèëècü ê oôèöepcêoìy
ýêçaìeíy. Ê ÷aéíèêy êaæäûé íeñ câoþ ùeïoòêy ÷aþ è câoé caxap.
Oäíaæäû paçãoâop çaøeë o Ïepcaíoâe.
— Êaê æe, êaê æe, y ìeíÿ ecòü íecêoëüêo eão ýòþäoâ, — ïpoçaè÷ecêoþ
cêopoãoâopêoþ ïpoèçíec Æaáoòèícêèé. — Áeäcòâoâaë è ãoëoäaë áeäíÿãa còpaøío.
A ãopäûé áûë, âèäy íe ïoêaæeò. áûâaëo, ÷òo íe eë yæe äíÿ äâa... È eäâa-eäâa
ÿ ÷yòü íe cèëoþ çaïèxèâaë â eão êapìaíû, ÷òo ìoã yäeëèòü
110
oò câoèx cêyäíûx êaçeííûx cáepeæeíèé è çapaáoòêoâ ïo ãpoøoâûì
ypo-÷èøêaì.
— Ïoêaæèòe, ïoêaæèòe ýòþäû! — oápaäoâaëcÿ ÿ cëy÷aþ yâèäeòü
aêa-äeìè÷ecêèe paáoòû Ïepcaíoâa.
Toãäa ÿ yæe xopoøo ïoíèìaë è øêoëû aíòè÷íoé ïëacòèêè, è ëèíèþ, è ôopìû
aíaòoìè÷ecêoão còpoeíèÿ ÷eëoâe÷ecêoão òeëa. Óâû, Ïepcaíoâ áûë o÷eíü äaëeê oò
aêaäeìè÷ecêoé øêoëû, a Æaáoòèícêèé èçìepÿë òaëaíò xyäoæíèêa òoëüêo ycïexaìè
â Aêaäeìèè è áûë yáeæäeí, ÷òo ïpocòoão ÷y-ãyeâöa, ío èìeâøeão ïpoòeêöèè
(Áeêëeìèøeâ, ïo câoèì còecíeííûì äe-ëaì, æèë äaëeêo oò còoëèöû), çaeäaëè
ïpoôeccopcêèe cûíêè è íe äaâaëè eìy xoäa.
 êaæäoì ýòþäe Ïepcaíoâa c ocoáeííûì ÷yâcòâoì è âooápaæeíèeì áûë ïècaí,
â òeìíûx, òpaãè÷ecêèx êpacêax, ôoí. Teìío-ëèëoâûe è cèíèe ãëyáèíû çacòaâëÿëè
èãpaòü poçoâo-opaíæeâûe áëecòêè ïo áèpþçoâûì ïpoçpa÷íûì ìaccaì. Caìaÿ cyòü
ýòþäa — òeëo íaòypùèêa — íècêoëüêo íe ííòepecoâaëa xyäoæíèêa; oí òpaêòoâaë
eão áeç ëþáâè è íe áeç cêyêè, a ïoòoìy oío, ecòecòâeíío, òepÿëocü ía eão
ôaíòacòè÷ecêoì ïoëe. Heêoòo-pûe èç ýòèx âäoxíoâeííûx ôaíòaçèé þíoão ìacòepa
yäocòoèëècü äaæe áûòü ïepe÷epêíyòû ìeëoì (oíè, ecòecòâeíío, ìeøaëè
ïpoôeccopaì cyäèòü cïeöèaëüío o øòyäèè òeëa). È ÷eì ìoã âäoxíoâëÿòücÿ
Ïepcaíoâ? Kaçeí-íûe ãpÿçíûe còeíû íaøèx ýòþäíûx êëaccoâ áûëè è ïpè ìíe eùe
çaâeøaíû êoe-ãäe, áeç âcÿêèx ïpeòeíçèé ía èçÿùecòâo áoëüøèìè êëaccè÷ecêèìè
êap-òoíaìè — êoïèÿìè c Paôaýëÿ Meíãca11 (oíè cãopeëè âo âpeìÿ ïocëeäíeão
ïoæapa â Aêaäeìèè xyäoæecòâ).
Ýòoão ïepe÷epêèâaíèÿ ôoía yäocòoèëcÿ ïoòoì è ÿ, ío coâepøeíío ïo äpyãoé
ïpè÷èíe. Áyäy÷è peaëècòoì ïo câoeé ïpocòoé ïpèpoäe, ÿ oáoæaë íaòypy äo
paácòâa; è âoò, ÷òoáû íaéòè íecoìíeííûe oòíoøeíèÿ òeëa ê còeíaì. ÿ íe ìoã
âûápacûâaòü è çaêoïòeëûx êapòoíoâ â èx ÷epíûx paìax. Peëüeô çaòo âûxoäèë y
ìeíÿ íecoìíeíío; ÿ còaë ïoëy÷aòü áëèçêèe íoìepa è cêopo yâëeê âecü êëacc:
âce còaëè ïècaòü êaçeííûe paìû ía ôoíe cèëü-íee caìoão ýòþäa, â ÿâíûé yùepá
ïëacòèêe òeëa è cepüeçíoé øêoëe.
— Äa ÷òo ýòo âce paìû ýòè còaëè ïècaòü! Ýòo coâceì íe xyäoæecò-âeíío!
— âcêèïÿòèëcÿ oäíaæäû Aëeêceé Tapacoâè÷ Mapêoâ. — Cëyæè-òeëü. ïepeäaé
èícïeêòopy, ÷òoáû pacïopÿäèëècü yápaòü ýòè êapòoíû co còeí.
È ía ýêçaìeíe ìeëoì áûëè ça÷epêíyòû âce paìû â ôoíax ýòþäoâ ía-øåãî
íaòypíoão êëacca.
 ÏÅÒÅÐÁÓÐÃÅ 1863 — 1870
ÄÈËÈÆAHC ÈÇ XAPÜKOBA Â MOCKBÓ
Îx, ýòo coí!.. Íe ìoæeò áûòü, ÷òoáû ýòo áûëo íe âo cíe: âoò òaê, íaíapyæíoì ìecòe ãpoìaäíoão äèëèæaíca ÿ cèæy yæe íe ïepâûe cyòêè è eäy, eäy
áeç êoíöa...
Bïepeäè ÷eòâepêa ïo÷òoâûx ëoøaäeé, âïpÿæeííûx â äûøëo, äaëüøe, ía
äëèííûx peìeííûx ïocòpoìêax, eùe äâe ëoøaäè; ía oäíoé cèäèò
ìaëü-÷èê-ôopeéòop c oòòoïûpeííûìè ëoêòÿìè. Oí âûcoêo ïoäûìaeò ïoâoäüÿ è,
áoëòaÿ íoãaìè, còapaeòcÿ ïocèëüíee yäapèòü êaáëyêaìè â áoêa ëoøaäè.
Bïepeäè ìeíÿ oïûòíûé ÿìùèê â ÿìùèöêoé øëÿïe äepæèò ìaccy âoæ-æeé â
ëeâoé pyêe, a ïpaâoé äëèííûì êíyòoì áeç coæaëeíèÿ còåãaeò ïpa-âyþ
ïpècòÿæíyþ. Xopoøo, ÷òo oía c ëeíöoé...
Óx, êaê y ìeíÿ çacòûëa cíèía, òpyäío paçoãíyòücÿ; ía ocòaíoâêax ÿ eäâa
ìoãy cëeçòü c âûco÷aéøèx êoçeë è ÷epeç ãpoìaäíoe êoëeco cïpûã-íyòü ía
çaìepçøyþ çeìëþ, ïoêpûòyþ èíeeì. Êaê áoëüío còyïèòü ía íoãè ïocëe äoëãoão
cèäåíèÿ!
A ìoæeò áûòü, âce ýòo âo cíe? ß ïpocíycü è âäpyã oêaæeòcÿ — ÿ â
Cèpoòèíe, â áoëüøoé êaìeííoé öepêâè; ìoæeò áûòü, eùe íe âce oápaça, âçÿòûe
ìíoão ïoøòy÷ío, çaêoí÷eíû...
A êaê còpaøío âcïoìíèòü è ceé÷ac äaæe, ÷òo ÿ eäâa íe yïaë òaì c
âû-co÷aéøèx ëecoâ ía êaìeííûé ïoë öepêâè, êoãäa ïècaë "Câÿòyþ òpoèöy".
112
Ýòo ïpèâû÷êa y ìeíÿ oòcêaêèâaòü oò paáoòû âo âpeìÿ ïècaíèÿ. A
çaão-poäêè íe áûëo, — òaê ça aâocü cêoëüêo ãèáíeò ìacòepoâûx! Kaêoe
c÷acòüe. ÷òo ÿ æèâ è eäy â Mocêây, a èç Mocêâû... ío ýòo yæ oïÿòü
ôaíòaçèÿ...
Ïoeäy â Ïèòep?!.. Xoëoäío, pyêè còûíyò, ïoÿcíèöy íe paçoãíeøü, è
íeyäoáío ïoâopa÷èâaòücÿ. Ía ìíe øyáêa, ïoêpûòaÿ cyêíoì còaëüíîão öâe-òa, è
êoøa÷èé ìex íeæío oòoãpeâaeò ìeíÿ; a câepx ýòoão ía ìíe øèíeëü ÷epíoão cyêía
c "âåòpÿêoì" *.
Ýòa øèíeëü ïpèíaäëeæaëa oäíoìy còyäeíòy-ceìèíapècòy â Kyïÿícêe,
poäcòâeííèêy Tèìoôeÿ ßêoâëeâè÷a, íaøeão ïoäpÿä÷èêa. Ó ìeíÿ áûëo òoãäa
äpaïoâoe ïaëüòo, êoòopoe eìy ïoípaâèëocü, ìíe æe êaçaëacü êaêèì-òo
ôaíòacòè÷ecêèì áëaãopoäcòâoì eão øèíeëü. È, êoãäa, áûcòpo cäpy-æèâøècú, ìû
oáìeíÿëècü êoìïëèìeíòaìè íaøèì âepxíèì oäeÿíèÿì è oí âûpaçèë æeëaíèe
ïoìeíÿòücÿ co ìíoþ câoeþ øèíeëüþ ía ìoe äpaïoâoe ïaëüòo, ÿ eäâa ïoâepèë
câoeìy c÷acòüþ. È òeïepü, ëþáyÿcü ía cåáÿ â áoëü-øèx çepêaëax còaíöèoííûx
äoìoâ, ïoêa "ïepeêëaäûâaþò" ëoøaäeé, è âèäÿ ceáÿ â ýòoé øèíeëè, øèpoêo
íaêèíyòoé ía ìoþ êoøa÷üþ øyáêy, ÿ coìíe-âaþcü: Heyæeëè y ìeíÿ òaêaÿ
áëaãopoäíaÿ íapyæíocòü?!..
Ío ìû còoèì íåäoëão: íe ycïeþò áoãaòûe ïaccaæèpû yápaòü câoè ïo-ãpeáöû
c çaêycêaìè, êaê yæe êoíäyêòop, c òpyáoþ ÷epeç ïëe÷o, ïpèãëa-øaeò â êapeòy.
È oïÿòü ìû eäeì, eäeì áeç êoíöa, è äeíü, è ío÷ü, è yòpo, è âe÷ep — âce
eäeì.
Còpaøío cïycêaòücÿ c áoëüøèx ãop. Oãpoìíûé òÿæeëûé ìaëüïîcò òpyäío
âçâoçèòcÿ ía ãopû äaæe øecòepêoé ëoøaäeé. Cëy÷aëocü, â ãoëo-ëeäèöy ìû äoëão
æäaëè ïoä ãopoé, ïoêa ôopeéòop ïpèâoäèë ïoäìoãy c ïo÷òoâoão äâopa; a ïoä
ãopy òaêoé pûäâaí, êaê íaø, íeïpeìeíío cëeäyeò òopìoçèòü. Íaøè æe ÿìùèêè
ïpeècïoëíeíû, íe cêaæy, ïpeçpeíèÿ êo âcÿ-êèì paçyìíûì ïpècïocoáëeíèÿì, a
ïpocòo ëeíè è ãoòoâû âceãäa oòäeëaòü-cÿ ía aâocü.
Míe âce âèäío c ìoeão òåcíoão âûcoêa: äâe ìoãy÷èe äûøëoâûå ëoøaäè
coâceì ïo÷òè caäÿòcÿ ía çaäû, ÷òoáû cäepæaòü òÿæåcòü âceé äâyxýòaæíoé
êapeòû, íaãpyæeííoé, êpoìe íac, íapyæíûx ïaccaæèpoâ, eùe áëaãopoäíû-ìè
ãocïoäaìè è áapûíÿìè, cèäÿùèìè âíyòpè, äa eùe íapyæíûìè ìocòaìè ïoçaäè
êapeòû.
Èç Xapüêoâa äèëèæaíc øeë íe êaæäûé äeíü, è íe âceãäa áûëè câo-áoäíûe
ìecòa â êapeòax. (Äoæèäaÿcü ìecòa â äèëèæaíce, ÿ ïpoæèë y òeò-êè M. Â.
Tepòèøíèêoâoé â Xapüêoâe ía Caáypoâoé äa÷e öeëyþ íeäeëþ.) Haáèòûé âíyòpè è
cíapyæè äèëèæaíc câepxy áûë eùe íaãpyæeí áoëü-øèìè êopçèíaìè, ÷eìoäaíaìè,
cyíäyêaìè; âce ýòo áûëo ïëoòío yêpûòo oãpoìíûì ÷epíûì êoæaíûì ápeçeíòoì è
çaêpeïëeío æeëeçíûìè ïpyòaìè,
*Øèíeëü c "âeòpÿêoì" — c ïeëepèíoé.
113
çaìêíyòûìè â æeëeçíûx êoëüöax êëþ÷oì êoíäyêòopa. È êaê íoäyìaeøü, ÷òo
âcþ ýòy òÿæecòü âûäepæèâaëè äûøëoâûe, è — î yæac! — ía oäíèx ïo-còpoìêax
äa øëeÿx — íe âepèòcÿ áecøaáaøíocòè è ëeíè pyccêoão ÿìùèêa.
Ax, cêoëüêo áûëo cëy÷aeâ è ía íaøeé äopoãe — ÿ íe âcïoìèíaë áû
èía÷e... Âeäü øocce oêoïaíû ãëyáoêèìè êaíaâaìè... È íe paç, paçoãíaâ-øècü,
íeçaòopìoæeííûé ýêèïaæ âpeçûâaëcÿ è oïpoêïäûâaëcÿ â êaíaây. C÷acòüe ìoe, ÷òo
ÿ ía ãopy è ïoä ãopy òoãäa cáeãaë ïeøêoì, ÷òoáû ïo-ãpeòücÿ, a òo — c
âûcoêoão íapyæíoão ìecòa ëeãêo áûëo copâaòücÿ â êa-íaây... Ëy÷øe íe
âcïoìèíaòü. Ïocëe ÿ yæe íe äaâaë ïoêoÿ êoíäyêòopy, ïoêa ïoä ãopy òopìoça íe
áûëè ïoäêèíyòû ïoä êoëeca.
Ïoãpyæaÿcü â êaêoe-òo ëeòapãè÷ecêoe cocòoÿíèe âo âpeìÿ äoëãèx poâ-íûx
ïepeeçäoâ, ÿ oïÿòü ãpeçèë Cèpoòèíûì è íaøeé çaáacòoâêoé ïepeä ìoèì oòúeçäoì.
Âoò ÿìùèê çaêypèë òpyáo÷êy íeæèícêèìè æèëêaìè *, è ýòoò çaïax cpaçy ïepeíec
ìeíÿ â cèpoòèícêèé êaáaê, êyäa è ÿ ïoøeë òoãäa co âceìè ìacòepaìè.
 êaáaêe cía÷aëa ìû còaëè ïo oáûêíoâeíèþ ïeòü ïecíè íaøèì cïeâ-øèìcÿ
xopoì — áoëüøeþ ÷acòèþ yêpaèícêèe. Ïoòpeáoâaëè âoäêè — êaê æe áeç ýòoão
äypìaía! Â oêía âeceëo câeòèëo yòpeííee coëíöe — áûëo ÷acoâ øecòü, è
ãoëyáoé äûìoê íeæèícêèx æèëoê oáâeâaë íac ïpèÿòíûì apoìaòoì. Boäêè ÿ coâceì
íe ëþáèë: oía ía þãe y íac cèëüío ïaxíyëa òoãäa æèòoì è áûëa ãopüêa, êaê
ïoëûíü-cèâyxa. Â äyøe câoeé ÿ ãëyáoêo cêy÷aë è áecïoêoèëcÿ, ÷òo âoò-âoò
íaïüeòcÿ ýòa òpyäoâaÿ âaòaæêa — ía÷-íyòcÿ ìeæäy íèìè ëeãêèe íaìeêè,
ïoïpeêè, c÷eòû, è, ïoæaëyé, çaêoí÷èò-cÿ âce ýòo áyécòâoì è äpaêoé... È êaê
êcòaòè ïoÿâèëcÿ òoãäa còapocòa Ce-ìeí! Eùe ìoëoäoé paæèé ìyæèê, ýòo áûë è
áoëüøoão pocòa è áoëüøoão coçèäaòeëüíoão yìa — caìopoäoê. Ocòaíoâèâøècü â
cèÿíèè coëíe÷íoão ëy÷a, â ãoëyáoì äûìêe æèëoê, Ceìeí yêopèçíeíío ïoêa÷aë
câoeþ êyäpÿ-âoé ãoëoâoé, ïoëoæèë ìoùíyþ pûæyþ ïÿòepíþ ía câoþ oêëaäècòyþ
pû-æeâaòyþ áopoäy è coêpyøeíío âçäûxaë, oãëÿäûâaÿ íac. È âoò oí peøè-òeëüío
ïoäxoäèò êo ìíe... . ,
— È òû òyò?! — ãoâopèò oí, oáíèìaeò ìeíÿ ça òaëèþ è ïpocèò èäòè c
íèì: — Óæ òeáe-òo òyò íe ìecòo! Hy ïycêaé oíè äeíeê-äpyãoé ïoãyëÿþò; âeäü
ìû èx íe oáèäèì — âce áyäyò êaê cëeäyeò yáëaãoòâopeíû... A òeáe ÷òo c íèìè?
Òeáÿ ìû íe ïycòèì; òû èäè êoí÷aé câoþ paáoòy: òâoè äeíú-ãè y ìeíÿ. Íe
âepèøü? Ïoéäeì co ìíoþ, ÿ òeáe ïoêaæy òâoè äeíüãè, — cêaçaë oí, íaêëoíèâ êo
ìíe òaèícòâeíío câoþ âûcoêyþ ãoëoây. — Ïoéäeì.
Pyêa eão òaê ïëoòío ïoêpûâaëa âcþ ìoþ cïèíy è ìÿãêo, áepeæío äep-æaëa
âceão ìeíÿ â câoeé ÷epíoçeìíoé âoëe, ÷òo ÿ íe ìoã íe ïoéòè c íèì. Ìû äoøëè
äo âoçâûøaþùeécÿ øèpoêoé ïycòoøè, ãäe oäèíoêo còoÿëa êa-ìeíïaÿ cèpoòèícêaÿ
öepêoâú. Oí øeë âce äaëüøe.
H e æ è í c ê è e æ è ë ê è — copò òaáaêa.
— Äa êyäa æe òû? — yæe âûpaæaþ ÿ áecïoêoécòâo.
— Íe áoécÿ, èäè ça ìíoé.
Áûëo òyò íecêoëüêo ÿìoê, ãäe ápaëè ãëèíy èëè ïecoê. Oí cïpûãíyë â ÿìêy
è oòâepíyë ïoëy câoeão cepìÿæíoão êaôòaía; òaì áûë âèäeí eão xoëùoâûé
êapìaí, ïepeâÿçaííûé âepeâo÷êoé.
— Âoò ãäe òâoè äeíüãè; êaê êoí÷èøü paáoòy, ïoëy÷aé câoé pacøoò, è c
áoãoì: ÿ òeïepü xoçÿèí, ÿ âçÿë òeáÿ ça ceáÿ. Íe âepèøü?
Oí paçâÿçaë âepeâo÷êy è äocòaë èç êapìaía äâe ïÿòèäecÿòèpyáëeâûe
cepeíüêèe áyìaæêè.
— Âoò oíè.
— A êaê æe òoâapèùè? — ãoâopþ ÿ â paçäyìüe. — Âeäü òaê íeáëaão-poäío
áyäeò ìíe oäíoìy ïoëy÷èòü è yòe÷ü.
— Ýx, ÷yäaê, íe ïoíèìaeøü! Âeäü ÿ òaì æe, â êaáaêe eùe, cêaçaë, ÷òo
íèêòo íe áyäeò oáèæeí. Äa âeäü ïoäyìaé: paçâe ÿ äeíüãè caì äeëaþ? Ía-äo æe
cxoä coápaòü, íaäo äeíüãè âûpy÷èòü — ía ýòo âpeìÿ íaäo. Òe-ïepü âoò ía÷íyò
ìoëoòèòü, ía áaçapû poæü âoçèòü, câaäüáû ïpaâèòü — âñe ïpè äeíüãax áyäyò;
íy, è coáepeì ê êoíöy äeëa. Êaê ìoæío, ÷òoáû äëÿ. áoæüeão äeëa ìû âac
oáèæaëè?! Âû, çíaé, paáoòaéòe; a pacøoòû ÿ caì áyäy ïëaòèòü. xoçÿèí òoëüêo
c÷èòaòü áyäeò, êoìy ça ÷òo, áeç íeão íeëüçÿ. Äa ía íeão oäíoão, ápaò, íaäåæa
ïëoxa, paçâe ÿ íe âèæy.
 câoèx ìûcëÿx ÿ çacûïaþ coãíyâøècü, cêoâaííûé äoëãèì xîëoäoì. Âäpyã
còpaøíûé òoë÷oê: äèëèæaíc ocòaíoâèëcÿ. Ío÷ü òeìíaÿ, íeâäaëeêe oò øocce eäâa
ìepeùèòcÿ ïoä ãopêoé ëecoê.
Koíäyêòop âûcòpeëèë èç ïècòoëeòa, è oáa oíè c ÿìùèêoì ápocèëècü â
ïoòeìêax ê ëecy. êyäa èc÷eçëè ceé÷ac òpè òeìíûe òåíè, cïpûãíyâøèe c âepxy
íaøeão oìíèáyca. Çacyeòèëècü âce ïaccaæèpû — còpax! Ío êoíäyê-òop c ÿìùèêoì
âepíyëècü cêopo, cäeëaâ eùe íecêoëüêo âûcòpeëoâ èç pyæüÿ â òeìíoòy, â
yáeæèùe òeíeé.
Çacâeòèëè ôoíapü, ïoëeçëè íaâepx. Ápeçeíò èç òoëñòoé êoæè áûë paç-peçaí
íaä ÷üèì-òo ÷eìoäaíoì; paçpeçaí è ÷eìoäaí â oäíoì óãëy, è èç íeão yæe ía÷aëè
âûòacêèâaòü áeëúe; â ýòo âpeìÿ çaäpeìaâøèé êoíäyêòop; ycëûøaâ íaâepxy âoçíþ,
êpèêíyë ÿìùèêy, è äèëèæaíc ocòaíoâèëè.
Oêaçaëocü. ÷òo ýòè ìecòa cëaâèëècü âopaìè — ýòo áûëo ía÷aëo Opëoâ-cêoé
ãyáåpíèè. Ê paccâeòy çaìeëüêaëè â òeìíoòe êaêèe-òo cepûe òåíè, è ÿ c yæacoì
yâèäeë, êaê ça íaøèì äèëèæaícoì áeæaëa öeëaÿ òoëïa oáopâaí-íûx ëþäeé: è
ïîäpîcòêè è æeíùèíû. Âce ïpoòÿãèâaëè pyêè è yìoëÿëè ápocèòü èì ÷òo-íèáyäü,
ïpè÷èòaëè, ÷òo oíè yìèpaþò c ãoëoäy...
— Heyæeëè ýòo ïpaâäa? — paccïpaøèâaþ ÿ êoíäyêòopa.
--Äà, — oòâe÷aë oí, — âeäü ýòo âce áûâøèe êpeïocòíûe. Ïoìeùèêè äepæaëè
oãpoìíûe äâopíè, âeäü âce ýòo èçáaëoâaííûe ëþäè, íè÷eão íe óìeþùèe. Ãocïoäa,
êòo ïoáoãa÷e, yexaëè — êòo ça ãpaíèöy, êòo ïo còo-ëèöaì. Ócaäüáû ïycòû. Ýòè
äâopoâûe òeïepü, êaê è ïpeæäe, çíaþò òoëüêo
115
äâa peìecëa: íèùeícòâo è âopoâcòâo; äa è äo paçáoeâ äoxoäÿò: èíoãäa
ocòa-íoâÿò â ïoëe êoão oäèíoêoão, oãpaáÿò äa eùe è yáüþò, ecëè ïo÷òa íe
âûpy÷èò. Hac-òo oíè áoÿòcÿ, çíaþò, ÷òo è ïècòoëeò è pyæüe íe ïoìèëyþò èx...
Æèâo yäpaëè. A paçâe eão ïoéìaeøü â òaêoé òeìíoòe? Ìoæeò, oí òyò æe â
êaíaâêe ïpèëeã... Oïacío è oòëy÷aòücÿ ïoäaëüøe. Óáüþò eùe.
Óòpoì, êaê ía ïoäáop, äepeâíè, êoòopûìè ìû ëþáoâaëècü èçäaëè, âáëèçè
oêaçaëècü oò÷aÿííûe: êpûøè ïopacêpûòû, cêoòèía âoeò.
— Oò ãoëoäa, — ãoâopèò ÿìùèê. — Çíaìo, ãäe èì êopìy âçÿòü? Âce
òeïepü ãocïoäa pacïpoäaëè è èç äepeâeíü ïoâûexaëè... Hy, yæ è paçopeíüe
òoæe! ×òo oíè òeïepü áyäyò caìè-òo äeëaòü?..
Ïoä còaíöèè äèëèæaícoâ oòâeäeíû áûëè ocoáûe äoìa, íe êaçeííûe; oíè áûëè
xopoøo yápaíû, a áyôeòû áûëè ycòaâëeíû paçíûìè ÿcòâaìè; ïoäaâaëcÿ êèïÿùèé
caìoâap, è áoãaòûe ãocïoäa ycaæèâaëècü êpyãoì còo-ëa, oòìûêaëè câoè êpacèâûå
ïoãpeáöû è äocòaâaëè oòòyäa câoè ÷aøe÷êè, ÷aéíèêè, çaâapèâaëè ÷aé, êëaëè â
÷aøêè câoé caxap è ïèëè; ecëè ýòo áûëa áoëüøaÿ ocòaíoâêa, âeceëo
paçãoâapèâaëè. Äa è íaì ïpèÿòío áûëo ïoãpeòücÿ â áoëüøoé òeïëoé êoìíaòe.
A ÿ çaêycûâaë eùe äopoãoé, cèäÿ ía câoeì ïepeäíeì oòêpûòoì ìecòe, èç
câoeé cyìo÷êè, ãäe y ìeíÿ áûëè êaëa÷è äoìaøíeão ïe÷eíüÿ ía ÿéöax; ÿ
ïpèêycûâaë c íèìè o÷eíü ìaëeíüêèìè êyco÷êaìè íaøe caëüöe (yêpaèí-cêoe caëo).
Ía âoçäyxe ýòo áûëo ïpeâêycío, ío ÿ còapaëcÿ íe cúecòü ìíoão, ÷òoáû xâaòèëo
äo Mocêâû.
Êaê xoòeëocü âûïèòü còaêaí ÷aþ! Ío oí còoèë còpaøío äopoão — äecÿòú
êoneeê ça còaêaí! Heyæeëè êòo-íèáyäü áyäeò ïèòü? Bcÿêèé èìeë câoé ÷aé è
caxap, è ÿ íe âèäaë, ÷òoáû íaøëècü êyòèëû. Ýòaêèe äeíüãè! Âoò äepyò!
Çaêycèâøè ça ÷aeì, âce ãocïoäa âeceëo âûxoäÿò caäèòücÿ â íaøy âûco-êyþ
êapeòy. Ío êaêaÿ íeïpèÿòíocòü: oïÿòü yæe còoèò çäecü ïo oáe còo-poíû ýêèïaæa
ýòa òoëïa ãoëoäíûx, xoëoäíûx, oáopâaííûx ëþäeé, ía íeêo-òopûx òoëüêo pâaíûe
ocòaòêè oâ÷èííûx íaãoëüíûx ãpÿçíûx ïoëyøyáêoâ, èç-ïoä êoòopûx òaê íeïpèÿòío
âèäíeeòcÿ íeïoêpûòoe, ãoëoe òeìíoe òeëo; è pyêè, pyêè, è ìaëûe è áoëüøèe —
è áaáüè è äeòcêèe — âce òÿíyòcÿ ê íaì... ß ïocêopeé âëeçaþ ía câoþ âûcoòy è
oòòyäa ãëÿæy ía íec÷acòíûx. Âoò oäèí âûcoêèé êpacèâûé ïaccaæèp ápocèë ìeäíyþ
ìoíeòy. Êaê ça íeé ápocèëècü âce, äaâêa äo ïoëycìepòè... È oïÿòü pyêè,
pyêè... Hy, cëaâa áoãy, ëoøaäeé òpoíyëè, è çaãpeìeëa íaøa êoëûìaãa, ío íèùèe
áeãyò y caìûx êoëec; ÿìùèê äaæe ùeëêaeò è çaìaxèâaeòcÿ ía íèx êíyòoì, ÷òoáû
oòoãíaòü oò êoëec; oíè âce áeãyò, äoëão áeãyò; è ía ãopêy è ïoä ãopêy — âce
áeãyò ça íaìè... Còpaøíûe..,
Ïpo íèx âce ãoâopÿò: "Ýòo opëoâcêèe paçáoéíèêè è âopû"... Oäèí ïo-æèëoé
cepüeçíûé ãocïoäèí c íapyæíoão ìecòa ãoâopèë, ÷òo íe cëeäyeò ápocaòü äeíüãè
íèùèì — ýòo èx còpaøío paçâpaùaeò, oíè ïpèâûêaþò ê áeçäeëüþ: âeäü öeëûé
äeíü y íèx è äeëa áoëüøå íeò, êaê áeãaòü ça êape-òaìè ïpoeçæaþùèx. Î áoæe!
Êaêoé yæac exaòü òaêoé còopoíoé!
116
ß oïÿòü âcïoìèíaþ, êaê äoìa ïepeä oòúeçäoì ÿ ÷yòü íe yãopeë äo cìep-òè.
Cëy÷èëocü ýòa òaê: êoãäa ÿ ïpèexaë äoìoé, ìû xopoøo ïoyæèíàëè cyxoé pûáoé c
êpacíûì áypa÷íûì (câeêoëüíûì) êâacoì; âeceëo òoïèëècü ïe÷êè, è ïocëe xoëoäa
â äopoãe ÿ òaê áëaæeíío oòoãpeëcÿ â íaòoïëeííoé êoìíaòe! Cêopo ìû ïoøëè
cïaòü... Ío÷üþ ÿ ïpocíyëcÿ è íè÷eão íe ìoã ïoíÿòü: y ìeíÿ còpaøío áoëeëa
ãoëoâa. Ìeíÿ äepæaëè ÷üè-òo çäopoâûå cèëüíûe pyêè, a ìaìeíüêa ëèëa ìíe ía
ãoëoây òoò æe êpacíûé áypa÷íûé êâac. Eäâa oòëèëè ìeíÿ âoäoé; è ía äpyãoé eùe
äeíü ìeíÿ òoøíèëo è áo-ëeëa ãoëoâa. Kòo-òo çaêpûë paío yãapíyþ ïe÷êy, cèëüío
íaòoïëeííyþ êaæeòcÿ, ïepâûé paç ïocëe ëeòa: ýòo áûëo â êoíöe oêòÿápÿ.
II
ÍA ÖEPKOBHOÉ PAÁOTE
Ío ìû eäeì è eäeì âce â òoì æe íaøeì òÿæeëoì pûäâaíe. ß ãpeçèë; áoëüøeþ÷acòüþ â ãpeçax ìíe ïpeäcòaâëÿëècü èêoíocòacíûe ìoè oápaça: ÿ eùe æèë èìè,
òoëüêo ÷òo íaïècaííûìè. Ïècaë ÿ èx ïpÿìo ía ëecax. Míe ïëaòèëè ïo ïÿòè
pyáëeé ça oápaç. Cpeäè ëeòa âcòaâaëè ìû â ÷eòûpe ÷a-ca: áûëo yæe câeòëo: è
âoò äo âe÷epa, ÷acoâ äo äeâÿòè, êoãäa âce êoí÷aëè paáoòy, ìoé oápaç áûâaë
ãoòoâ. Taê, paçâe ÷yòü-÷yòü ÷òo-íèáyäü ïpèxoäè-ëocü ïoïpaâèòü; oò ýòèx
ïoïpaâoê Tèìoôeé ßêoâëeâè÷, ïoäpÿä÷èê íaø, âceãäa ìeíÿ oòãoâapèâaë.
— È òaê o÷eíü xopoøo, — yâepÿë oí.
Äoëæeí ïpïçíaòücÿ, ÷òo è â Cèpoòèíe ÿ èìeë ycïex co ñâoèìè oápaça-ìè. ß
ïoëüçoâaëcÿ, êoíe÷ío, íeoáxoäèìûìè yêaçaíèÿìè è êaíoíaìè, ïo êoòopûì ïèøeòcÿ
âcÿêoe èçoápaæeíèe câÿòûx èëè öeëûx cöeí (y êaæäoão æèâoïècöa cyíäy÷oê
íaïoëíeí ãpaâþpaìè), è áûë ïooùpÿeì äoâepèeì è èíòepecoì âceão ïpèxoäa è
äaæe câoeão ïoäpÿä÷èêa, êoòopûé xâaëèë ìeíÿ íe èç oäíoé òoëüêo coácòâeííoé
çaáoòû oá ycïexe oáùeão ïopÿäêa, ío è ïoòoìy, ÷òo äeécòâèòeëüío ëþáèë
æèâoïècü è caì áûë æèâoïècöeì íe áeç cïocoáíocòeé.
Âce ìyæèêè, è ocoáeíío còapocòa Ceìeí, ïoáûâaëè y ìeíÿ ía ëecax è äaæe
âáëèçè ïoäoëãy paçãëÿäûâaëè ìoè oápaça, êaêèx oíè ïpeæäe íè-ãäe íe âèäûâaëè.
A ÿ, ïoäáaäpèâaeìûé ýòèì âíèìaíèeì, oùyòèë â ceáe áoëüøyþ cìeëocòü è câoáoäy
òâop÷ecòâa, è êècòè ìoè âoëüío èãpaëè câÿ-ùeííûìè ïpeäcòaâëeíèÿìè: ÿ
ïoçâoëÿë ceáe cìeëûe ïoâopoòû è íoâûe ýôôeêòíûe ocâeùeíèÿ cöeí è oòäeëüíûx
ôèãyp. Câåæecòü è ÿpêocòü êpa-coê, íeoáû÷íaÿ â peëèãèoçíoé æèâoïècè, áûëa
äëÿ ìeíÿ oáÿçaòeëüía, òaê êaê ìoè oápaça ïyáëèêa âèäeëa òoëüêo cíèçy, ía
paccòoÿíèè òpex-ïÿòè caæeí. Bèäeâøèe æe paáoòy áëèçêo y ìeíÿ ía ëecax eùe
áoëee äèâèëècü: êaê ýòo èçäaëè "oêaçûâaeò" òaê òoíêo è xopoøo, xoòÿ âáëèçè
äpyãoe.
117
Ocoáeííûé ycïex èìeëa ìoÿ "Mapèÿ Maãäaëèía"; ÿ âèäeë ýôôeêò
pac-ïpocòpaíeííoé ïo âceé Óêpaèíe èçâecòíoé âeùè Ïoìïeÿ Áaòoíè', ío,
êo-íe÷ío, êaê è âo âcex äpyãèx oápaçax, íè÷eão íè c êoão íe êoïèpoâaë
áyê-âaëüío, ÿ òoëüêo ápaë ïoäoáíûé æe ýôôeêò è oápaáaòûâaë eão no-câoeìy.
Taê, è ìoÿ Maãäaëèía íe cèäeëa c êpecòoì ía êoëeíÿx, êaê y Áaòoíè. Moÿ
còoÿëa y còeíû, ïoâepíyâøècü â ìoëèòâeííoì ýêcòaçe ê ëaìïaäe, êoòopaÿ âèceëa
â yãëy âûcoêo, a íe còoÿëa, êaê y íeão, ía ïoëy.
— Êaê ýòo oía íaïoëoâèíy â oãíe? — yäèâëÿëcÿ Ceìeí.
È âèäío áûëo, ÷òo âcþ ïyáëèêy o÷apoâûâaþò câeò è çaïëaêaííûe ãëa-ça
Maãäaëèíû. Äoëæeí ïoâèíèòücÿ ïepeä ÷èòaòeëeì: âce äeëaëocü ìíoão áeç âcÿêoé
íaòypû, òoëüêo ïo oäíoìy âooápaæeíèþ. È ÿ íe ìoãy äaæe âo-oápaçèòü, êaê
ïoêaçaëocü áû ìíe caìoìy òeïepü ìoe ïepâoe câoáoäíoe ìo-ëoäoe òâop÷ecòâo.
Ecòü ëè â íeì ècêpa íeïocpeäcòâeííocòè Äæèoòòo, èëè òaì paçãyëèâaëacü
áeçyäepæíaÿ paçâÿçíocòü ïpoâèíöèaëüíoão ôaíòaçepa? È, íaïpèìep, äaæe òaêyþ
âeùü. êaê "Tpè câÿòèòeëÿ" — oáûêíoâeíío cêy÷-íûé ìíoãoäeëüíûé cþæeò, — ÿ
òpaêòoâaë äepçêo: oäíoão èç câÿòèòeëeé, Èoaíía Çëaòoycòa, ïocòaâèë â
ïpoôèëü, c âûcoêo ïoäíÿòûì eâaíãeëèeì; äpyãoão — Bacèëèÿ Beëèêoão — ñâeò
yäapèë ëy÷oì c íeáa, a Ãpèãopèé Áoãocëoâ — oäèí, â ïoëyòoíe, âíe ëy÷a;
Bacèëèé Beëèêèé còoÿë, eäâa âè-äèìûé ÷epeç ïpoçpa÷íûé ëy÷... Âeäü òaê è
paáoòû ìíe áûëo ìeíüøe. Co-cpeäoòo÷èâ ía câeòy âcþ cèëy oòäeëêè äeòaëeé ía
ìèòpe, ïaíaãèè * è êo-âaíoé pèçe Bacèëèÿ Beëèêoão, ocâeùeííoão ÿpêo, äpyãèx
ÿ yæe êacaëcÿ eäâa, ëèøü íaìeêaìè... È ïpeäcòaâüòe, äaæe ïpèäèp÷èâoìy
áaòþøêe íe ïoêaçaëocü ýòo øapëaòaícòâoì ìoëoäoão æèâoïècöa: âceì ípaâèëècü
ìoè cìeëûe oápaça.
×eão-÷eão íe ïepeäyìaeøü â áecêoíe÷íoé äopoãe! ß ÷acòo âcïoìèíaë câoeão
ëþáèìoão òoâapèùa Èâaía Äaíèëoâè÷a Øeìÿêèía; oí áûë peç÷èê, ìoé poâecíèê,
äoícêoé êaçaê poäoì. Ýòo áûë cìeëûé, òaëaíòëèâûé xyäoæ-íèê! Íe ìoãy çaáûòü,
êaê oí peçaë â öepêâè öapcêèe âpaòa: âce ìû çaçe-âaëècü ía eão paáoòy. Kyäa
áû êòo íè øeë, âceãäa ocòaíàâëèâaëcÿ oêoëo íeão, è ëþáo áûëo. còoÿòü ça eão
cïèíoþ, êoãäa oí íaêoëa÷èâaë, íaêëe-èâaë âûcòyïaþùyþ âïepeä ëècòây
opíaìeíòoâ. Êaê y íeão ëèëacü, èçâè-âaëacü, paçâopa÷èâaëacü è cíoâa yxoäèëa
ïoä âeòâè ïapòèÿ aêaíòoâ!..** ×yäo! È âce ýòo câeæo, òoëüêo ÷òo âûpeçaío èç
ïaxy÷eão, òeïëoão. çoëo-òècòoão äepeâa.
È âoò äpyãaÿ ocoáeííocòü eão òâop÷ecòâa: ýòoò ìoëoäeö íe còaâèë ïopeä
coáoé íèêaêèx oápaçöoâ, âce áûëa eão ëè÷íaÿ ôaíòaçèÿ. Íac c íèì c÷è-òaëè
ápaòüÿìè — áûëo ìeæäy íaìè íeêoòopoe cxoäcòâo è â ëèöax.
* Ïaíaãèÿ — èêoía, íocèìaÿ ía ãpyäè apxèepeÿìè.
** A ê a í ò — pacòeíèe c çyá÷aòûìè ëècòüÿìè, âocïpoèçâoäèòcÿ â
êa÷ecòâe op-íaìeíòa.
118
Ïo âocêpeceíüÿì è áoëüøèì ïpaçäíè÷íûì äíÿì ìû âäâoeì äeëaëè áoëüøèe
ïpoãyëêè ïo oêpecòíocòÿì. Ha÷èíaëè c oáeäíè â êaêoì-íèáyäü coceäíeì ceëe è
òaê äo caìoão âe÷epa: êyïaëècü ãäe-íèáyäü â ìeëüíè÷íûx çaïpyäax; ãäe-íèáyäü
â ceëe íaì còpÿïaëè ÿè÷íèöy, äaâaëè xëeá, ìoëoêo è oãypöû câeæèe c oãopoäa;
òaêæe è âèøíè, è ãpyøè, è ÿáëoêè èç xoçÿé-cêèx caäoâ c áoëüøoþ ùeäpocòüþ
ïpeäocòaâëÿëècü íaì coácòâeííèêaìè, êoãäa òe yçíaâaëè, ÷òo ìû paáoòaeì â
öepêâè.
Oá ýòoì è âcïoìèíaòü âceãäa ïpèÿòío. Ío â ýòèx âocïoìèíaíèÿx ecòü è
íeïpèÿòíûe còpaíèöû.
 oãpoìíoé paáoòe íaä èêoíocòacoì y÷acòâoâaëo ìíoão ìacòepoâ, è
íe-peäêo èç oêpecòíocòeé ÿâëÿëècü è íoâûe ìacòepa c ïpeäëoæeíèeì câoèx
ócëyã. Oäíaæäû c ocoáoé äaæe peêoìeíäaöèeé ê íaøeìy xoçÿèíy ïpèco-eäèíèëcÿ ê
íaì êaêoé-òo cêpoìíûé còapè÷oê æèâoïècè. Êaê ïocëe oêaça-ëocü, eìy áûëo yæe
áoëee âocüìèäecÿòè ëeò; oí y÷èëcÿ eùe y Øeáyeâa â Ïèòepe, êoãäa òoò áûë
peêòopoì Aêaäeìèè xyäoæecòâ 2. Eão eùe ìaëü-÷èêoì oïpeäeëèë òyäa ïoìeùèê,
êaê câoeão êpeïocòíoão. Çâaëè eão Ãpèão-pèeì Ôeäopoâè÷eì (ôaìèëèþ ÿ çaáûë).
Míe oí ïoêaçaëcÿ o÷eíü èíòepec-íûì; ocoáeíío ÿ æäaë oò íeão paccêaçoâ oá
Aêaäeìèè xyäoæecòâ è o Øe-áyeâe, êoòopoão, êaê è Ápþëëoâa 3, âce æèâoïècöû
çíaþò ïo ãpaâþpaì è ëèòoãpaôèÿì c èx oápaçoâ.
Ío Ãpèãopèé Ôeäopoâè÷ áûë yæe òaê äpeâeí è eão ïpeáûâaíèe y Øå-áyeâa
oòíocèëocü ê còoëü äaâíèì âpeìeíaì, ÷òo â paccêaçax eão íe oêaça-ëocü íè÷eão
ocoáo èíòepecíoão. Êaê c ocoáeííûì òaèícòâoì ècêyccòâa, ïo-cëe òoão êaê ìû
yæe c íèì äoâoëüío ïoäpyæèëècü. oí ïoçíaêoìèë ìeíÿ co câoèì ïpèeìoì pècyíêa,
çaêëþ÷aâøèìcÿ â òoì, ÷òoáû íèêoãäa íe çaêpyã-ëÿòü ëèíèé, âceãäa o÷ep÷èâaòü
òoëüêo ïpÿìûìè ÷epòaìè, íe coeäèíÿÿ èx íèêaêoé òyøeâêoé. Ó íeão áûë áoëüøoé
çaïac cíèìêoâ c ï p è ï o p o-xoâ *, ìeæäy äpyãèìè è c øeáyeâcêèx
opèãèíaëoâ; âce oíè áûëè pècoâa-íû oäíèìè êoíòypaìè èç ïpÿìûx ëèíèé; â
áoëüøoì êoëè÷ecòâe ýòo ïpo-èçâoäèëo cêy÷íoe cëeïoe âïe÷aòëeíèe, ío ÿ
oòíocèëcÿ ê íeìy c yâaæeíèeì, xoòÿ ëè÷ío íèêoãäa íe còpeìèëcÿ ycâoèòü ceáe
ýòoò ìeòoä ïpÿìûx ëèíèé.
Ãpèãopèé Ôeäopoâè÷ áûë o÷eíü áëaão÷ecòèâ, cêpoìeí è äoápoæeëa-òeëeí áeç
ïepecaëèâaíèé, áûë ïpocò. Oí íèêîãäa íe paáoòaë â ïpaçäíèêè è o÷eíü
coêpyøaëcÿ, êoãäa oäíaæäû â âocêpecåíüe çacòaë ìeíÿ ça paáo-òoé — ÿ äeëaë
oápaçoê äëÿ oòöa Aëeêceÿ ïo eão ïpocüáe ía ïaìÿòü.
Äpyãèe íaøè æèâoïècöû cía÷aëa ïoòèxoíüêy òpyíèëè íaä còapè÷êoì,
èçoápaæaÿ eão ápèòoe ëèöo è êoëïaê, êoòopûé oí âceãäa íaäeâaë âo âpe-ìÿ
paáoòû â öepêâè, ÿ æe çaùèùaë eão: ïo ïpoècxoæäeíèþ êpeïocòíoé,
Ïpèïopox — ïpèêoëoòaÿ ïo êoíòypy áyìaæíaÿ ïpopècü; íaêäaäûâaëacü ía
äocêy èêoíû è ïocûïaëacü yãëeì èëè ìeëoì, oò÷eão ía äocêe ïoëy÷aëcÿ pècyíoê,
êaê áû íaíeceííûé ïyíêòèpoì.
119
còapèê oí áûë o÷eíü áëaãopoäíûé â câoèx ìûcëÿx è äeécòâèÿx. Oí
pac-cêaçûâaë, ìeæäy ïpo÷èì, êaê oäíaæäû, ècêyøaeìûé äüÿâoëoì, âçäyìaë oí
áûëo íe÷òo çapècoâaòü â âocêpecåíüe. È âoò â ïoëíoé òèøèíe oòêyäa-òo
âopâaëcÿ ïopûâ âeòpa, âûpâaë èç eão pyê áyìaãy è yíec ee â âèxpe. C òex ïop
â ïpaçäíèêè oí yæe íe ápaë â pyêè íè êapaíäaøa, íè áyìaãè.
Ãpèãopèé Ôeäopoâè÷ ïècaë äâa oápaça äëÿ aëòapíûx äâepeé — ceâep-íûx è
þæíûx; ía oäíoé èçoápaæaëcÿ apxaíãeë Mèxaèë, ía äpyãoé Ãaâ-pèèë. Ïècaë oí
áeccòpacòío, âÿëo è áecöâeòío è, êaê âce èêoíoïècöû, äo-âoëücòâoâaëcÿ òeì,
÷òo âûxoäèëo èç-ïoä eão êècòè, áeç âcÿêèx ècêaíèé è ïepeäeëoê. Oápaça eão
áûëè êoí÷eíû, è âoò ía÷aëècü ïoòèxoíüêy ôûp-êaíüÿ è íacìeøêè íaä ëèöaìè eão
apxaíãeëoâ. ß yäèâëÿëcÿ ýòèì íaïaä-êaì — ocoáeíío Tèìoôeÿ ßêoâëeâè÷a — è
çaùèùaë paáoòy Ãpèãopèÿ Ôeäopoâè÷a. Äoøëo äo câÿùeííèêa. Â êoíöe êoíöoâ
Tèìoôeé ßêoâëeâè÷ oáúÿâëÿeò ìíe òpeáoâaíèe oòöa Aëeêceÿ, ÷òoáû ýòè ëèöa áûëè
ïepeïè-caíû ì è o þ, è Tèìoôeé ßêoâëeâè÷ ía÷èíaeò yïpaøèâaòü ìeíÿ
ïepeäe-ëaòü.
Míe áûëo è íeäocyæío è íeïpèÿòío, è, íaêoíeö, ÿ áûë â äpyæecêèx
oòíoøeíèÿx co còapèêoì; ÿ äoëão oòêaçûâaëcÿ, ío äoâoäû o íeoáxoäèìo-còè
ïepeäeëêè áûëè òaêoão xapaêòepa, ÷òo èx yæe íeëüçÿ áûëo oáoéòè.
Peøèëè, ÷òo â oäío èç âocêpeceíèé, êoãäa còapèê ïo oáûêíoâeíèþ ïoé-äeò
êyäa-íèáyäü ía âecü äeíü, ÿ â aëòape ïpoïèøy câepxy ÿéöa apxaíãe-ëoâ eão
paáoòû, è oíè áyäyò ïocòaâëeíû ía câoe ìecòo, òaê ÷òo oí è íe yçíaeò. ß
ïpèíÿëcÿ paíeíüêo è, ïpèçíaþcü, o÷eíü yâëeêcÿ ocâeæeíèeì è oæèâëeíèeì
aíãeëücêèx ëèêoâ, êoòopûe, ïpaâäy cêaçaòü, áûëè ïoxoæè y íeão cêopee ía
còapûx ïapoê, ÷eì ía þíûe paécêèe coçäaíèÿ...
Paáoòaþ, oòcêaêèâaþ ïo oáûêíoâeíèþ. Ío âäpyã oãëÿäûâaþcü, è — o yæac!
— oí!
Bepoÿòío, ìaëü÷èêè, ïo íayùeíèþ còapøèx, èçâecòèëè íapo÷èòo Ãpè-ãopèÿ
Ôeäopoâè÷a. ß íe cëûxaë, êaê äâepü oòâopèëacü è ïo÷òè òpaãè÷e-cêaÿ ôèãypa
âceãäa cêpoìíoão, ío òeïepü íeyçíaâaeìoão, äo cyìacøecòâèÿ paccòpoeííoão
còapèêa âûpocëa ïepeäo ìíoão còpaøíûì yêopoì.
ß áûë òaê cêoíôyæeí è yáèò, ÷òo äoápûé còapèê cêopo cæaëèëcÿ íaäo ìíoþ:
oí ïpocòèë ìíe, ío äoëão òèxo è yáeäèòeëüío oáúÿcíÿë ìíe áoëü-øoé ãpex ìoeão
ïocòyïêa.
Êoãäa oí êoí÷èë, ÿ ïpeäëoæèë eìy còepeòü âcþ ìoþ paáoòy... ß ïècaë ïo
xopoøo âûcoxøeìy — äaæe íè÷eão íe áyäeò çaìeòío.
— Heò, — cêaçaë oí, — âeäü âû æe íe caìoâoëüío ýòo cäeëaëè, âac
oáÿ-çaëè, êaê âû ãoâopèòe, — ýòo áûëo äeëoì ïoïe÷èòeëücòâa â ëèöe
câÿùeí-íèêa. Taê ÷òo yæe âce paâío: ecëè coòpeòe âû câoþ paáoòy, oòäaäyò
ïepe-ïècaòü äpyãoìy. Óæ ëy÷øe ïycòü áyäeò âaøa paáoòa câepx ìoeé, âac ÿ âce
æe c÷èòaþ ça o÷eíü cïocoáíoão ìoëoäoão æèâoïècöa. Ío âoò ìoé coâeò: íèêoãäa
íe ïepeïècûâaéòe ÷yæoé paáoòû... Ox, êaêoe ìíe ýòo ocêopáëe-íèe ía
còapocòè!.. Çaâòpa æe ÿ yéäy oòcþäa...
120
È oí yøeë... Míe áûëo o÷eíü còûäío è o÷eíü æaëü eão. È ïocëe, ía
äpy-ãoé äeíü, ìíe ïoêaçaëocü, ÷òo ëèöa, ïpoïècaííûe ìíoão câepx eão ëèö,
áû-ëè òoæe coâceì íe xopoøè è âoâce íe âÿçaëècü c oáùeé ìaíepoé eão
æè-âoïècè.
III
 ÏETEPÁÓPÃE
A ìeæäy òeì ìû âce eäeì è eäeì áeçocòaíoâo÷ío. Âoò yæe cêopo öeëaÿíeäeëÿ. Ío ocòaíoâêè eùe áoëee íecíocíû, ÷eì ýòa áecêoíe÷íaÿ oäíooá-paçíaÿ
eçäa.
Caìaÿ áoëüøaÿ è íeïpèÿòíaÿ ocòaíoâêa áûëa â Cepïyxoâe, c ïepe-ïpaâoé
÷epeç áoëûïyþ peêy ía ïapoìe. Ìû äoëão æäaëè, ïoêa ïapoì âep-íyëcÿ ê íaì c
ïpoòèâoïoëoæíoão áepeãa. Xoëoäíûé âeòep äyë íaâcòpe÷y, ïpoíèçûâaÿ íacêâoçü;
ío ÿ yæe íe èìeë æeëaíèÿ cëeçòü co câoèx âûcoò è ïaccèâío íaáëþäaë âcþ
øèpoêyþ peêy; ïepeeçæaëè ëoäêè, èíoãäa íaïoë-íåííûe ëþäüìè, ãëyáoêo cèäÿùèe
â âoäe, èíoãäa ëeãêèe, cêopo êaòÿùèecÿ ïo âoäe, è âce ýòo yæe íe çaíèìaëo
ìeíÿ: xoòeëocü ïocêopee äoápaòücÿ äo Mocêâû — ÷òo-òo òaì? Æyòêo áûëo
äyìaòü, ÷òo íaéäy ÿ â coâceì íeçía-êoìoì ìíe ìecòe.
Âo âceé íaøeé äoëãoé äopoãe çaìe÷aòeëüíûì ìíe ïoêaçaëcÿ ëèøü êpeìëü â
Tyëe. Coápaëacü íac, ïpèeçæèx, öeëaÿ êoìïaíèÿ, è ìû, êòo ïeø-êoì, êòo ía
èçâoç÷èêax, oòïpaâèëècü â êpeìëü.
 íaøeé cëoáoäcêoé Óêpaèíe coâceì âeäü íeò còapèííoé apxèòeêòypû, è ÿ
áûë ïopaæeí ýòèìè còeíaìè c çyáöaìè è áaøíÿìè ía yãëax. Míe âcïoìíèëècü
êapòèíêè ê "Epycëaíy Ëaçapeâè÷y" è "Áoâe-êopoëeâè÷y" — òaì òaêèe còeíû
áûëè. È ïpeäcòaâèëacü âcÿ áoãaòûpcêaÿ æèçíü ça ýòèìè còeíaìè.
È ïocëe ïepeïpaâû â Cepïyxoâe, êoòopaÿ ïpoòÿíyëacü äo ïoçäíeão âe-÷epa,
oïÿòü ïoøëa íecêoí÷aeìaÿ cêyêa cèäeíèÿ ía ìecòe. Äoëãyþ ío÷ü... äa ÿ yæe
c÷eò ïoòepÿë äíÿì è ío÷aì.
Íaêoíeö, eùe òeìíûì yòpoì, êîíäóêòop c ocoáeííûì âoçáyæäeíèeì ãoâopèò
ìíe:
— ×òo æe âû íe cìoòpèòe: Mocêâa ía÷aëacü!
— Êaê? Ãäe? — òapaùy ÿ ãëaça.
— Äa âeäü ìû eäeì yæe ïo Mocêâe.
— ×òo âû? Ýòè ëa÷yãè, ýòè ãíèëûe çaáopû?!
Óòpo eäâa ápeçæèëo, ío còaíoâèëocü âce câeòëee, a yëèöa — êaæeòcÿ, âce
oäía è òa æe — òÿíyëacü áecêoíe÷ío: oäíoýòaæíûe äoìèøêè, êpèâûe, c
ïpoâaëèâøèìècÿ êpûøaìè, ÷epíûìè òpyáaìè è ò. ä.; ío âceão íecíocíee ýòè
áecêoíe÷íûe äepeâÿííûe çaáopèøêè è, íaêoíeö, çaáopû c ãâoçäÿìè. äëèííûìè
ocòpèÿìè òop÷aùèìè ía còpax âopaì è paçáoéíèêaì.
121
Còaëè ìeëüêaòü âce ÷aùe è ÷aùe oäíè è òe æe íaäïècè ía âopoòax:
"Câoáoäeí oò ïocòoÿ". Ïopoøèë cíeæoê, è íaêoíeö ïocëe êaêoé-òo ïëo-ùaäè
ïoøëè yëèöû ïoøèpå, äoìa ïoâûøe. Ax, âoò è ëüâû ía âopoòax; âoò öepêâè
ía÷aëècü... â Mocêâe âeäü èx copoê copoêoâ... Ìû âúexaëè, íaêo-íeö, ía íaø
còaíöèoííûé äâop, è íaì oáúÿâèëè, ÷òo ìû ìoæeì ápaòü câoè cyíäyêè è ÷eìoäaíû
è exaòü êoìy êyäa íaäo: ÷aca ÷epeç äâa ìaëüïocò áyäeò ãoòoâèòücÿ â oápaòíyþ
äopoãy.
Míe ïocêopee çaxoòeëocü âçãëÿíyòü ía "÷yãyíêy", ïocìoòpeòü, êaê ýòo oía
xoäèò áeç ëoøaäeé. Míe âcïoìíèëcÿ oôèöepcêèé äeíùèê Caâêa. Koãäa âïepâûe
ïocòaâëeíû áûëè òeëeãpaôíûe còoëáû, â êyxíe y íac ïpo-èçoøeë o÷eíü ãopÿ÷èé è
còpacòíûé cïop o òoì, êaê íoëy÷aþòcÿ òeëeãpaì-ìû. Pacêpacíeâøèécÿ Caâêa, co
cëeçaìè oáèäû ça íeäoâepèe ê íeìy, êëÿë-cÿ í áoæèëcÿ, ÷òo ïo ïpoâoëoêe è
áeæèò ìaøèíêa è paçpûâaeò äaæe ïòè÷-êy ía ëeòy, ecëè òa íe ycïeeò cocêo÷èòü
c ïpoâoëoêè.
Ío âoò è âoêçaë. Ax, âoò êaê: äaëeêo òÿíeòcÿ øèpoêèé, âûco÷aéøèé
êopèäop, ïoêpûòûé còeêëaìè, â cepeäèíe — oãpoìíoe íeìoùeíoe ìecòo, òaì
ëeæaò peápaìè æeëeçíûe ïoëocû, a âäaëè câècòèò è còpeëÿeò ãycòûì áeëûì ïapoì
ââepx êaêoé-òo ÷epíûé caìoâap è áûcòpo ïpèáëèæaeòcÿ ïpÿ-ìo ía ìeíÿ: paçäaëcÿ
eão oãëyøèòeëüíûé câècò. ß ècïyãaëcÿ, ío ýòo âäpyã çaxâaòèëo ìeíÿ òaêèì
âocòopãoì, ÷òo ÿ ceé÷ac æe còaë paccïpaøè-âaòü còopoæeé: êoãäa ïoéäeò â
Ïèòep ïoeçä? Ïo êaêèì äíÿì xoäèò?
— Äa xoäÿò äâa paça â äeíü, — oòâe÷aþò c yëûáêoé cëyæèòeëè. "Boò êaê
çäecü", — äyìaþ, è ìíe còpaøío çaxoòeëocü exaòü â Ïèòep ceé÷ac æe.
— A cêopo ëè ceãoäíÿ ïoéäeò? — cïpaøèâaþ ÿ.
— Äa ÷aca ÷epeç äâa ïoéäeò ïaccaæèpcêèé ïoeçä.
— A äoëão ëè ïpèäeòcÿ exaòü äo Ïèòepa?
— Ïoëòopû cyòoê. Ceãoäíÿ yòpoì â äecÿòü ÷acoâ cÿäeòe, a çaâòpa ê
âe÷epy áyäeòe â Ïèòepe.
— A ãäe áepyò áèëeò, è cêoëüêo oí còoèò?
ß, êaê â ÷aäy, yæe íè ía ÷òo íe cìoòpeë, äyìaÿ ëèøü o òoì, êaê áû
ïocêopee ïpèâeçòè cþäa câoé ÷eìoäaí÷èê, òyão-òyão íaáèòûé, òÿæeëûé, è æäaòü,
ïoêa ìoæío áyäeò cecòü â âaãoí, ía câoe ìecòo, è exaòü... Heyæeëè ýòo íe
coí?
Áèëeò ía ïpoeçä áûë äëèííaÿ yçêaÿ xapòèÿ c ïpoïe÷aòaííûìè íaçâa-íèÿìè
còaíöèé, ía êoòopûx ïoeçä ocòaíaâëèâaeòcÿ.
Âoò oïÿòü ïpèxoäÿò, oòxoäÿò, câècòÿò, ãyäÿò ïapoâoçû, äûìÿò òo
÷ep-íûìè, òo áeëûìè oáëaêaìè. Ó ìeíÿ äâe çaáoòû: coxpaíèòü câoé ÷eìoäaí-÷èê
è, ãëaâíoe, ïoïacòü âoâpeìÿ â âaãoí câoeão ïoeçäa. ß pacxaæèâaþ ïo
áecêoíe÷íoìy, äëèííoìy äepeâÿííoìy ïoìocòy âçàä è âïepeä — æäy câoeão
ïoeçäa; còopoæ oáeùaë ìíe cêaçaòü, êoãäa íaäo caäèòücÿ è â êaêoé âaãoí.
Î c÷acòüe! ß eäy íaêoíeö, cèäÿ ía yäoáíoé cêaìüe, êaê â êoìíaòe.
Ïpaâäa, âce cèäÿò òecío äpyã ê äpyãy â cepoì âaãoíe, âeçäe êpeïêo cêo-
122
ëo÷eííoì ïoïepeê êpecòaìè è çaâeøaííoì ìeøêaìè, yçëaìè è ïëoòíè÷üè-ìè
èícòpyìeíòaìè. (C íaìè exaëa apòeëü ïëoòèèêoâ.)
Çaìeëüêaëè áûcòpo öepêâè, äoìa è oïÿòü çaãopoäíûe ïoceëêè — âoò è
äepeâíè, äopoãè; êyäa-òo ëþäè èäyò, eäyò, è yæ çäecü âce ìeíÿeòcÿ
áû-còpo-áûcòpo, eäâa ycïeeøü âçãëÿíyòü; a ïoeçä ëeòèò è ëeòèò.
 âaãoíe ía÷èíaþòcÿ paçíûe ïepeìeùeíèÿ. Áoëüøeþ ÷acòüþ ëaâo÷êa, ãäe
cèäeëo äâoe, ìeíÿëa câoé âèä: oäèí ëoæèëcÿ ía íeé, ïoäoãíyâ êopoò-êo íoãè, a
äpyãoé âòècêèâaëcÿ ïoä ëaâêy, oòêyäa òop÷aëè eão ëaïòè èëè caïoãè. Aòìocôepa
còaíoâèëacü âce ãyùe, ocoáeíío oò êypeâa ìaxopêè; çaêy-cûâaëè ceëeäêoé,
ápocaëè áyìaæêè, ïëeâaëè ía ïoë, è cêopo âoöapèëacü ãpÿçü. Oòâopÿâøaÿcÿ
äâepü âïycêaëa oáëaêa ìopoçíoão ïapa, è òoãäa ÿcío còaíoâèëocü, ÷òo
aòìocôepa y íac — "xoòü òoïop ïoâecü".
Êaê xopoøo, ÷òo ÿ, ïo coâeòy còopoæa, xoäèë ïèòü ÷aé â coceäíèé
òpaêòèp: ÿ ïèë eão òaì ìíoão, c áyëêaìè è ìoëoêoì. ß áûë cûò. Â cyìep-êax
ìeíÿ còaë paçáèpaòü coí: ÿ yæe ïpèâûê cïaòü cèäÿ.
Çaæãëè òycêëûé ôoíapü, è oí ôaíòacòè÷ío ocâeùaë ìeøêè, oáâecèâ-øèe
êpecòooápaçíûe ïepeêëaäèíû è ãäe ïoïaëo, áeç âcÿêoão yäoácòâa è ïopÿäêa
paçâaëèâøèxcÿ ëþäeé; íe ïoíÿòü òeïepü, ÷üÿ ýòo pyêa, ÷üÿ íoãa. ÷eé ýòo
ëaïoòü, ìeøoê, cyíäy÷oê, — âce ïepeìeøaëocü, íaâaëèëocü; íè ïepeëeçòü, íè
äoápaòücÿ äo äâepè...
A âoò èäyò êaê paç êoíäyêòop, êoíòpoëep è còopoæ ïpoâepÿòü áèëeòû.
Koíäyêòop oápûâaë òe còaíöèè â äëèííoé xapòèè, êoòopûe ìû yæe ïpoexaëè.
Xopoøaÿ, ïpocòaÿ cècòeìa ïpoâepêè ïpèäyìaía êoíòpoëeì, ío ïoëþáyéòecü ía
ïpaêòèêe. Ïoêa pacòoëêaþò coííoão ÷eëoâeêa, ïoêa oí íaéäeò câoþ äpaãoöeííyþ
xapòèþ, ïoêa oòopâeò êoíäyêòop íaçâaíèÿ ïpo-cëeäoâaííûx íaìè còaíöèé!.. Èíoé
co cía, o÷yìeâ, íè÷eão íe ïoíèìaeò, a êoãäa, íaêoíeö, ïoéìeò — ía÷èíaeòcÿ
âoçíÿ: oí çaáûë, êyäa ïoëoæèë áè-ëeò. Êaêèe poæè! Kaêaÿ ìèìèêa!
Ïpoòèâ ìeíÿ cèäèò ïpèëè÷íûé ãocïoäèí, ÿ ïpoáyþ c íèì çaãoâopèòü: yçíaþ,
÷òo oí ïeòepáypæeö, è c ocoáûì ëþáoïûòcòâoì xo÷y eão paccïpo-cèòü, ío
ïo÷eìy-òo áoþcü äaæe çaèêíyòücÿ oá Aêaäeìèè xyäoæecòâ.
— A âû ïo êaêoé ÷acòè? — cïpaøèâaeò oí.
Toëüêo òeïepü ÿ âäpyã ïo÷yâcòâoâaë âcþ pècêoâaííocòü ìoeão ïoëoæe-íèÿ.
ß äaæe êaê-òo pacòepÿëcÿ, ìíe xoòeëocü cïpÿòaòúcÿ êyäa-íèáyäü.
Bèçaâè ìoé íeâoëüío oápaòèë ía ìeíÿ âíèìaíèe. Eìy, êaê ÷eëoâeêy yæe
íeìoëoäoìy, ïpaêòèêy â æèçíè, ÿ ïoêaçaëcÿ, âepoÿòíî, ïoäoçpèòeëü-íûì. Ío,
cäeëaâ ìíe eùe íecêoëüêo âoïpocoâ, oí ycïoêoèòeëüío ïoøeë ìíe ía ïoìoùü —
÷eëoâeê äoápûé, xoòÿ è c íeìeöêèì, eäâa çaìeòíûì, âû-ãoâopoì è ïpaêòè÷íûì
âçãëÿäoì ía æèçíü.
— Taê ÷òo æå? Ó÷èòücÿ, æeëaeòe y÷èòücÿ? Ýòo ïoxâaëüío. ×òo æe. âû â
yíèâepcèòeò æeëaeòe ïocòyïèòü?
Î áoæe, êaê oí ìíe ocâeòèë âäpyã æèçíü!.. ß äaæe â÷yæe oïüÿíeë oò eão
ïpeäïoëoæeíèÿ: Heyæeëè ÿ ÷eì-íèáyäü ïoxoæ ía còyäeíòa? (Còyäeí-
123
òoâ ÿ c÷èòaë â câoeé äyøe òeìè ãepoÿìè-ïoëyáoãaìè. ía êoòopûx äaæe
âçãëÿíyòü íe cìeë.) ß ãëyáoêo coæaëeë, ÷òo còyäeíòû â òo âpeìÿ ça "áyíòû"
áûëè ëèøeíû câoeé ôopìû — ãoëyáûx oêoëûøeé è âo-poòíèêoâ. Â câoåì íeáûâaëoì
âocòopãe ÿ áëaæeíío ìoë÷aë, a ïoòoì cïpo-ñèë eão:
— A êaê âû äyìaeòe? Ê ÷eìy áû ÿ ìoã áûòü ïpèãoäeí â æèçíè?
— Äa ÷òo æe ça òaèícòâeííocòü, ÿ íe yãaä÷èê, — êècëo yëûáíyâøècü,
cêaçaë oí. — ß âèæy, âû ÷eëoâeê íe áeç ãoëoâû, êoe-÷òo ïo÷èòûâaëè è oá
ëèòepaòype pyccêoé paccyæäaeòe íe áeç ïoíèìaíèÿ. A yãaäûâaòü ÿ íe áe-pycü.
ß âäpyã ïo÷yâcòâoâaë ceáÿ íec÷acòíûì ôaíòaçepoì, è ìíe còaëo è còûäío è
áoëüíî.
Íaêoíeö, êaê âèíoâíûé ía äoïpoce, ÿ peøaþcü cêaçaòü eìy âcþ ïpaâäy.
— Çíaeòe, — ïoíèçèâ ãoëoc, ïyòaþcü ÿ. — ÿ âeäü âoçìe÷òaë ïocòyïèòü â
Aêaäeìèþ xyäoæecòâ...
— Ax. òaê ÷òo æe âû òaê coêpyøaeòecü! Òyäa ïocòyïaþò ëeãêo, ío òaì
âeäü oáÿçaòeëeí òaëaíò — âoò çaãâoçäêa. Î áoæe! Ax, ãocïoäè! — è âäpyã
âcòpeïeíyëcÿ oí co cëeçaìè â ãëaçax è êaêèì-òo pacòpoãaííûì ão-ëocoì còaë
âûêpèêèâaòü: — Äa âeäü ìû ê Ïèòepy ïoäúeçæaeì! Cìoòpèòe, cìoòpèòe — cêopo
Çíaìeíèe * áyäeò âèäío! Ax, ÷òo-òo ÿ çacòaíy! — È cëe-çû eão yæe íeyäepæèìo
ëèëècü èç ãëaç. — Æäeò ëè oía ìeíÿ, ìoÿ ãoëy-áyøêa!..
Oí còaë áeãaòü oò oêía ê oêíy, còaë coáèpaòü câoè âeùè. Míe cäeëa-ëocü
æyòêo, è ÿ âïepâûe ïoäyìaë: ãäe æe ÿ ocòaíoâëþcü?..
— Cêaæèòe, paäè áoãa, — oápaùaþcü ÿ ê câoeìy coáeceäíèêy, — íe
yêaæeòe ëè âû ìíe, ãäe ìíe ocòaíoâèòücÿ? Ãäe Aêaäeìèÿ xyäoæecòâ?
ß. yæe çaáûâ âcþ íeyìecòíocòü câoeão ïpècòaâaíèÿ, âce æe ëeçy ê íeìy.
xoòÿ ÷yâcòâyþ, ÷òo oí o÷eíü paccòpoeí è ÷òo eäâa ëè oí ÷òo-íèáyäü ìíe
oòâeòèò,
— Ax äa, âaì ía Bacèëüeâcêèé ocòpoâ íaäo exaòü. äaëeêo, ÷epeç âecü
Ïeòepáypã.
— A ìoæío âac íaâecòèòü ïocëe è paccïpocèòü?-- oïÿòü íe yíè-ìaþcü ÿ.
— Ìoæío çaïècaòü âaøe èìÿ?
— Äa. Bèêòop Koícòaíòèíoâè÷ Ôoëüö. — È oí ïpoäèêòoâaë ìíe câoé aäpec
— ãäe-òo ía Ôoíòaíêe.
Ïoäíÿëacü còpaøíaÿ cyeòa, ëþäè âûxoäèëè, ïpèøëè íocèëûöèêè...
ß eäâa ycïeë c ÷yâcòâoì ïoæaòü pyêy ìoeìy cïyòíèêy è âäpyã
ïo÷yâ-còâoâaë ceáÿ â xoëoäíoì ìope æèçíè áoëüøoão ãopoäa, êèøaùeão â
êa-êoì-òo áypíoì âoäoâopoòe. Míe cäeëaëocü òaê còpaøío, êaê íèêoãäa â
* Çíaìeícêaÿ öepêoâü ía Heâcêoì ïpocïeêòe. áëèç áûâøeão Hèêoëaeâ-cêoão
âoêçaëa (íûíe Oêòÿápücêoão).
124
æèçíè: æyòêoe oäèío÷ecòâo â äaëeêoì, coâepøeíío íeçíaêoìoì ìecòe
äa-âèëo. Ío âoò ÿ è â caíÿx, èçâoç÷èê — äoápûé ìoëoäoé ïapeíü; cíeã áe-ëûìè
xëoïüÿìè âeceëo âaëèë è òaÿë. Ãëaça paçáeãaëècü ïo øèpoêoé yëè-öe; âeçäe
òecío è ëþäío, oäíè ça äpyãèìè, oäíè ça äpyãèìè exaëè caíè. êapeòû, a ía
ïaíeëÿx, ïepeä äoìaìè, ìaãaçèíaìè öeëoé còeíoé, êaê èç öepêâè â ãoäoâoé
ïpaçäíèê èäyò, èäyò. È âce áoëüøå ìoëoäûe ëþäè â øëÿïax-òpeyãoëêax, â
âopoòíèêax c çoëoòûìè ïeòëèöaìè; òaêæe ìíoão âoeííûx, è áapûíü, è áapûøeíü.
Áûëo ÷aca ÷eòûpe-ïÿòü. Te òyäa, ýòè cþäa èäyò, èäyò è eäyò, eäyò... áeç
êoíöa.
Ax, âoò còaòyè — ëoøaäè Aíè÷êoâa ìocòa *, ÿ yçíaë èx cpaçy ïo
ãpa-âþpaì "Ceâepíoão cèÿíèÿ" (ýòoò æypíaë ÿ âûïècûâaë â ×yryeâ è o÷eíü
äopoæèë èì)4. Çía÷èò, ÿ ía Heâcêoì ïpocïeêòe. Ïoøëè eùe çíaêoìûe çäaíèÿ. Âoò
Ïyáëè÷íaÿ áèáëèoòeêa, âoò Kaçaícêèé coáop, è ÿ oïÿòü äy-ìaë, ÷òo ÿ âo cíe...
Óçíaë ÿ è Ècaaêèeâcêèé coáop è Hèêoëaeâcêèé ìocò.
Ío âoò, íaêoíeö, è Bacèëüeâcêèé ocòpoâ... Ox, ãocïoäè, äa âeäü íaïpaâo
c ìocòa ýòo è ecòü Aêaäeìèÿ xyäoæecòâ! Paçyìeeòcÿ, âoò è côèíêcû ïepeä
íeþ... Ó ìeíÿ cepäöe çaáèëocü... Heyæeëè ÿ íe âo cíe?..
— Hy, òeïepü êyäa? — cïpaøèâaeò èçâoç÷èê.
— Äa â êaêyþ-íèáyäü ãocòèíèöy, ïoäeøeâëe, — íe çíaeøü ëè?
— ×òo æ, cïpaøèâaéòe: â êaêyþ âaì öeíy? Hoìepa âcÿêèe ecòü.
Ìû ïoäúexaëè ê ãocòèíèöe "Îëeíü", è ÿ, yçíaâ, ÷òo ecòü íoìepa â oäèí
pyáëü, âûcaäèëcÿ çäecü. Áûëè yæe ãycòûe cyìepêè, â íoìepe äyøíaÿ cêy-êa; ÿ
çaêaçaë ceáe caìoâap÷èê è ïoíeìíoãy áëaæeíío pacïapèëcÿ, âûïèâ c êaëa÷aìè
áecc÷eòíoe êoëè÷ecòâo còaêaíoâ ÷aþ.
Ïocëe äopoãè, íeyäoácòâ è ïepeäpÿã ÿ ïo÷yâcòâoâaë çäecü òaêoe
cïo-êoécòâèe è äoâoëücòâo, ÷òo ìeíÿ còaëo êëoíèòü êo cíy, è ÿ áûcòpo
ça-áûëcÿ cíoì ïpaâeäíèêa â ÷ècòoé yäoáíoé ïocòeëè. Äaâíeíüêo ÿ íe ìoã
ïpoòÿíyòü òaê âoëüío íoãè, òeïëo yêpûòücÿ.
Ïpocíyëcÿ ÿ paío, eùe áûëo òeìío. Êaæeòcÿ, ÿ âïepâûe ïpocíyëcÿ ê
äeécòâèòeëüíîcòè, è ìíe còaëo còpaøío. Còpax ìoé ocoáeíío ycèëèëcÿ, êoãäa,
coc÷èòaâ câoè äeíüãè, ÿ íaøeë â câoeì áyìaæíèêe òoëüêo copoê ceìü pyáëeé.
Ìoæío ïpoæèòü â ýòoì íoìepe òpèäöaòü äíeé, a äaëüøe?
— A ÷òo, — cïpaøèâaþ ÿ cëyæèòeëÿ, êoòopûé ìíe ïoêaçaëcÿ äoápûì ìaëûì,
— ecëè áû ÿ íaíÿë ýòy êoìíaòy ía ìecÿö, cêoëüêo âçÿëè áû c ìeíÿ â ìecÿö?
— Íe çíaþ, cyäapü, y íac òaê äoëão íe æèâyò. Äa âaì æe ëy÷øe, ecëè âû
íaäoëão ïpèexaëè, ïoéòè è cíÿòü ceáe êoìíaòy ïoìecÿ÷ío: òaì âû ïo-òopãyeòecü
è íaéìeòe pyáëeé ça øecòü, ça äecÿòü. A ýòo paçâe ìoæío — òpèäöaòü pyáëeé â
ìecÿö ça íoìep!
* Óêpaøaþùèe ìocò êoííûe ãpyïïû, ècïoëíeííûe cêyëüïòopoì Ï. Ê. Këoäòoì
(1805--1867).
125
_ A êaê ee íaéòè, òaêyþ êoìíaòy? Â êaêyþ còopoíy èäòè è y êoão
cïpocèòü? — cïpaøèâaþ ÿ ìoeão áëaãoäeòeëÿ.
_ Äa âoò èäèòe ïpÿìo ïo ëèíèè è cìoòpèòe: ïècaííû çaïèco÷êè ê âo-poòaì
ïpèëeïëeíû — ÷èòaéòe è paccïpaøèâaéòe äâopíèêoâ. Èäèòe ïoäaëü-øe, ê Maëoìy
ïpocïeêòy: òaì ïoäeøeâëe.
Bûøeë ÿ. Ío ìeíÿ íeyäepæèìo ïoòÿíyëo ê íaáepeæíoé, ê côèíêcaì, ê
Aêaäeìèè xyäoæecòâ...
— Taê âoò oía! Ýòo yæe íe coí; âoò è Heâa è Hèêoëaeâcêèé ìocò... Míoþ
oâëaäeëo âocòopæeííoe çaáûòüe, è ÿ äoëão còoÿë y côèíêcoâ è cìoòpeë â äâepè
Aêaäeìèè, íe âûéäeò ëè oòòyäa xyäoæíèê — ìoe áoæe-còâo, ìoé èäeaë.
Äoëão òaê còoÿë ÿ oäèíoêo; âepoÿòío, áûëo eùe paío, è ÿ íèêaêoão
xy-äoæíèêa áëèçêo íe çaìeòèë. Bçäoxíyâ oò âceé ãëyáèíû äyøè, ÿ ïoøeë ê
Maëoìy ïpocïeêòy ècêaòü êoìíaòy.
Ía Maëoì ïpocïeêòe ïo çaïècêe ía âopoòax âçoápaëcÿ â ÷eòâepòûé ýòaæ,
èëè ìaícapäy, è øycòpaÿ xoçÿéêa ïoêaçaëa ìíe ìaëeíüêyþ êoìía-òy c
ïoëycâoäoì; oía oòäaëa áû ee ça øecòü pyáëeé. Koìíaòêa ìíe ïoípa-âèëacü, ÿ
còaë òopãoâaòücÿ, ïpeäëaãaÿ ïÿòü pyáëeé, òaê êaê âeäü ýòo æe äoâoëüío äaëeêo
oò öeíòpa.
— Äa âeäü âû, âepoÿòío, còyäeíò, òaê eùe yäoáíee âaì, ëèøü áû ïo-áëèæe
ê yíèâepcèòeòy.
— Heò,-- cìyùaþcü ÿ, ÷peçâû÷aéío ïoëüùeííûé ee ïpeäïoëoæeíèeì, ÷òo ÿ
còyäeíò, — íeò, — çaïèíaþcü ÿ.--ß íaìepeí ïocòyïaòü â Aêaäe-ìèþ xyäoæecòâ,
— cpaçy âûïaëèë ÿ.
— O-o, êaê xopoøo! Ìoé ìyæ xyäoæíèê-apxèòeêòop, a ìoé ïëeìÿííèê òoæe
ïocòyïaeò â Aêaäeìèþ xyäoæecòâ5.
ß òpeïeùy oò paäocòè. è ìû cãoâapèâaeìcÿ ça ïÿòü pyáëeé ïÿòüäecÿò
êoïeeê ça êoìíaòy â ìecÿö.
Míe çaxoòeëocü ceé÷ac æe ïepeápaòücÿ â ýòy êoìíaòêy c oêíoì ìaí-càpäû è
ía÷aòü ÷òo-íèáyäü ïècaòü.
IV
"PÓÁÈKOH"
Ía cëeäyþùèé äeíü c yòpa ÿ oòïpaâèëcÿ ïo âceì ìacòepcêèì èêoío-ïècöeâ cïpeäëoæeíèeì ycëyã; âeçäe c íeoxoòoé çaïècaëè ìoé aäpec c oáe-ùaíèeì
yâeäoìèòü, êoãäa ïoíaäoáèòcÿ. ß ïo÷yâcòâoâaë, ÷òo ýòo áeçía-äeæío, ïoøeë ïo
ìacòepcêèì âûâecoê — è âeçäe áûëo òo æe oáeùaíèe yâe-äoìèòü.
Ìeíÿ o÷eíü cepüeçío çaáoòèëo ìoe äaëüíeéøee cyùecòâoâaíèe. Ïpo-áoâaë
oòûcêaòü Bèêòopa Koícòaíòèíoâè÷a Ôoëüöa, ío ïo eão aäpecy òa-êoão íe
oêaçûâaëocü.
126
Ócòaëûé, ÿ çaøeë â êyxìècòepcêyþ ïooáeäaòü. Oáeä ìíe ïoêaçaëcÿ
íe-oáûêíîâeíío âêycíûì, ío oí còoèë òpèäöaòü êoïeeê. Heíaäoëão xâaòèò ìíe
ìîèx çaïacoâ, ecëè áû ÿ âçäyìaë oáeäaòü òaê âcÿêèé äeíü. Ó ìeíÿ áûë eùe èç
×yãyeâa ÷aé è caxap. ß çaøeë â ìeëo÷íyþ ëaâêy, êyïèë äâa ôyíòa ÷epíoão
xëeáa. Äoápaâøècü äoìoé ycòaëûé, ê âe÷epy ÿ çaêaçaë caìoâap è äo ïoëíoão
áëaæeícòâa pacïapèëcÿ ìoèì íaïèòêoì, çaêycûâaÿ ÷epíûì xëeáoì. Ìoé xëeá còoèë
òpè êoïeéêè, a ÷aé — øecòüäecÿò êoïeeê ça ôyíò; caxap âïpèêycêy òoæe íe
äopoão oáoéäeòcÿ! "Beäü âoò ÷eì ìoæío ïèòaòü-cÿ",--ïoäyìaë ÿ. ß òaê
oápaäoâaëcÿ câoeìy oòêpûòèþ, ÷òo äaæe oêpû-ëèëcÿ ïepeä oïacíocòÿìè; còpax
ìoé ïepeä âoçìoæíocòüþ ãoëoäíoé cìepòè oòxoäèë.
Còapyøêy, ïpèíocèâøyþ ìíe caìoâap (äaëüíþþ poäcòâeííèöy xoçÿeâ
êâapòèpû), ÿ ïoïpocèë ïocèäeòü ìíe c ÷yëêoì â câoáoäíûe ìèíyòû è c ãopÿ÷èì
yâëe÷eíèeì ía÷aë ïècaòü êpacêaìè c íee ýòþäèê, òoíêo-òoíêo âû-ïècûâaÿ ía
êapòoí÷èêe ee íeæíûe ìopùèíêè.
Xoçÿéêa ìoÿ, yâèäeâ ìoþ paáoòy, o÷eíü ee oäoápèëa, è ÿ c poáocòüþ
cïpocèë, cêopo ëè ÿ yâèæy ee ìyæa — xyäoæíèêa-apxèòeêòopa?
— Äa-äa, — ãoâopèò oía, — âoò íaäo, ÷òoáû Caøa ïocìoòpeë âaøy
pa-áoòy: ÿ. êoíe÷ío, íè÷eão íe ïoíèìaþ, xoòÿ ìíe êaæeòcÿ — o÷eíü, o÷eíü
xopoøo; a âoò èíòepecío, ÷òo oí cêaæeò, oí âeäü y ìeíÿ xyäoæíèê.
— Ax, ïoæaëyécòa, ïoæaëyécòa, — yìoëÿþ ÿ, — ÿ áyäy òaê paä ïoêa-çaòü
eìy.
ß âooápaæaë ceáe xyäoæíèêa-apxèòeêòopa o÷eíü âaæíûì ãocïoäèíoì c
ápeëoêaìè, pac÷ecaííûìè áaêeíáapäaìè, è ïpoáopoì ía çaòûëêe, â
áeç-yêopèçíeííoì êocòþìe è áeëeéøeì áeëüe, ãpoìêo, cìeëo âûêpèêèâaþùèì
ïpèêaçaíèÿ è çây÷ío cìopêaþùèìcÿ â ÷ècòeéøèé ïëaòoê, ocâeæaþùèé êoìíaòy
äyxaìè. ß äaæe áoÿëcÿ âcòpe÷è c íèì è paäoâaëcÿ ïpo ceáÿ, ÷òo âoò yæe
÷eòâepòûé äeíü, a eão íeò. Bepío, çaíÿò cèëüío: apxèòeêòopû — íapoä
äeëoâoé.
Ío âoò âe÷epoì ìèëaÿ còapyøêa, ìoÿ ìoäeëü, êoòopaÿ íe òoëüêo ïo êyïaëa
ìíe êaæäoe yòpo ía òpè êoïeéêè ÷epíoão xëeáa, ío eùe ïpèäyìaëa ïoäæapèâaòü
eão ía ïëèòe è ïoäaâaëa ê ÷aþ òaêèe âêycíûe ãopÿ÷èe, äy-øècòûe ëoìòè, ÷òo ÿ,
êaçaëocü, íèêoãäà eùe íe eäaë òaêoé âêycíocòè,-- oáúÿâëÿeò cêpoìío (oía âce
äeëaëa cêpoìío è âeceëo), ÷òo Aëeêcaíäp Äìè-òpèeâè÷ Ïeòpoâ, xoçÿèí êâapòèpû,
cïpaøèâaeò, ìoæeò ëè oí âoéòè êo ìíe.
— Ax, êaê æe, êaê æe, — çacyeòèëcÿ ÿ, — ïpocèòe, ïpocèòe, ÿ èx æäy
yæe íecêoëüêo äíeé...
Ía ïopoãe ïoÿâèëacú poáêaÿ ôèãypêa â xaëaòèêe c ìexoâoé oòopo÷êoé.
pûæeão, c áopoäêoé, o÷eíü cêpoìíoão, cèìïaòè÷íoão ÷eëoâeêa.
Oí áûë â òyôëÿx è òoëüêo â íèæíeì áeëüe è âce çaïaxèâaëcÿ ïoëaìè yçêoão
xaëaòèêa.
ß o÷eíü-o÷eíü oápaäoâaëcÿ eìy. ycaäèë eão, ïpeäëaãaë ÷aþ, çaêpûâaÿ
÷eì-òo ëoìòè câoeão ÷epíoão xëeáa — coâecòío còaëo.
127
Tèxoíüêo oòêaøëèâaÿcü, íecâoáoäíûìè cäepæ,aííûìè çâyêaìè câoeão yþòíoão
ãoëocêa oí cêpoìío, cäepæaíío è c áoëüøoþ äoápoòoþ è y÷a-còèeì còaë
paccïpaøèâaòü ìeíÿ o ìoèx ïëaíax, æeëaíèÿx è cpeäcòâax, êa-êèìè ÿ oáíaäeæeí.
È ìíe ïoêaçaëècü eão âoïpocû òaê cepüeçíû, òaê íe-ycòpaíèìo âaæíû, ÷òo ÿ
âäpyã coâepøeíío oïeøèë è cêaçaë eìy, ÷òo ÿ, êaæeòcÿ, cäeëaë
íeïoçâoëèòeëüíûé ïpoìax: íecáûòo÷íyþ ôaíòaçèþ ïpè-íÿë ça âoçìoæíoe, è òeïepü
äyìaþ, êaê áû ýòo âûápaòücÿ âocâoÿcè, â ×yãyeâ, ïoäoápy äa ïoçäopoây, ïoêa
eùe ecòü âoçìoæíocòü âepíyòücÿ äoìoé...
— K-xe, xe, xe, òaê âoò òoëüêo è áûëo âceão? ×òo âû, ÷òo âû! Heò,
áaòeíüêa, íeò, âeäü âû caìoe âaæíoe â æèçíè âaøeé cäeëaëè: âû Pyáè-ê o í ï e
p e ø ë è.
— ß çíaë, ÷òo òaêoe "Pyáèêoí" Þëèÿ Öeçapÿ, è ìíe còpaøío ïoípaâè-ëacü
ýòa yáeäèòeëüíaÿ è âeëèêaÿ ècòèía â ycòax ýòoão cêpoìíoão oápaço-âaííoão
÷eëoâeêa... ß cepüeçío çaäyìaëcÿ.
 ãëyáèíe äyøè ÿ ÷yâcòâoâaë, ÷òo íè ça êaêèe coêpoâèùa ceé÷ac ÿ íe
âepíyëcÿ áû äoìoé èç Ïèòepa. Ìoé èíòepec ê íeìy êaæäyþ ìèíyòy âoçpa-còaeò;
äa ÿ æe eùe íè÷eão íe âèäaë, íè÷eão íe cëûxaë.
Äoêaçaâ ìíe âcþ íeëeïocòü ìoeão æeëaíèÿ ïoïÿòèòücÿ íaçaä, Aëeê-caíäp
Äìèòpèeâè÷ còaë ïoíeìíoãy paccïpaøèâaòü ìeíÿ, ÷òo ÿ ÷èòaë è ÷òo ÿ çíaþ.
— Ý! Êaê? Âû íe ÷èòaëè "Èëèaäû" è "Îäècceè"? Hy, c ýòoão âû äoëæ-íû
ía÷aòü. Íe òpyäèòecü, äa è íe yäaëocü áû âaì äocòaòü ýòy êíèãy òeïepü. ß âaì
äaì ee: ÷èòaéòe c áoëüøèì âíèìaíèeì, y ìoèx äeòeé ecòü.
×eì áoëüøå ÿ çíaêoìèëcÿ c ýòèì cêpoìíûì pûæèì ÷eëoâe÷êoì, òeì áoëüøèì
yâaæeíèeì ïpoíèêaëcÿ ê íeìy. Áeäíocòü eão â ìaòepèaëüíoì oò-íoøeíèè áûëa
ÿcía, ío oía yxoäèëa äaëeêo oò íeão, â ôoí, oí ïoëoí áûë ãëyáoêoé
cepüeçíocòè — ïoíèìaíèÿ caìûx âaæíûx ÿâëeíèé æèçíè; ýòo ÷yâcòâoâaëocü è
còaâèëo eão âûcoêo. Oí êaçaëcÿ "íe oò ìèpa ceão".
— Ax, ïoêaæèòe, ïoêaæèòe, êaê âû íaïècaëè íaøy còapyøêy. Íaøè òyò âac
o÷eíü oäoápÿþò. ß ïoêaçaë.
— A-a, äa âû yæe íeäypíoé æèâoïèceö; íy ÷eão æ âaì áoÿòücÿ? Heò,
íè÷eão, y âac ïoéäeò; êoíe÷ío, íaäo ïoòepïeòü ïoêa, âeäü âac íèêòo æe íe
âèäaë. A áûëè âû â Ýpìèòaæe?
— Heò, ýòo òpyäío; ãoâopÿò, òyäa íaäo ocoáûé áèëeò äocòaâaòü äëÿ
âïycêa; òyäa ocoáo êaê-òo oäeâaòücÿ íaäo, âo ôpaê.
— Hy, ýòo âce íe òaê còpaøío; ôpaêè — ýòo áûëo äaâío. A âû
íe-ïpeìeíío ïoáûâaéòe. ß âac ïoçíaêoìëþ c ìoèìè ïëeìÿííèêaìè, oíè âac òyäa
ïoâeäyò. Caøa xoäèò â pècoâaëüíyþ øêoëy "ía Áèpæe", oí âce ýòî çíaeò; oíè c
Ëeëeé âac câeäyò è â êaíöeëÿpèþ äâopöa, ãäe âûäaþò áè-ëeòû äëÿ âxoäa â
Ýpìèòaæ.
— A òyäa, êaæeòcÿ, íaäo èäòè âo ôpaêe,-- oïÿòü ïyãaþcü ÿ.
128
— Heò, ýòo ïpeæäe áûëo, òeïepü ïpocòo: íy, êoíe÷ío, oäeíüòecü
ïo-ïpèëè÷íee äëÿ ceáÿ æe. Kx, äa, äa, êaê ïocòyïèòe â Aêaäeìèþ, âû ìaíepy
câoþ æèâo ïepeìeíèòe: òeïepü yæ òaê íe ïèøyò, êaê íaïècaía âaøa còa-pyøêa,
òeïepü ïèøyò øèpoêèìè ìaçêaìè, co÷ío.
Míe ýòo íe ïoípaâèëocü, è ÿ còaë çaùèùaòü òoíêyþ æèâoïècü.
— Kx, äa, äa, a âoò ÷epeç ãoäèê-äpyãoé âû èía÷e çaãoâopèòe,-- caìè
áyäeòe ïècaòü co÷ío, øèpoêo...
ß è paä áûë, ÷òo oí ïpèçíaeò âce ìoe äeëo peøeííûì, è âce eùe íe ìoã íe
oãëÿíyòücÿ íaçaä.
— Taê âû äyìaeòe, ÷òo ÿ íe äoëæeí ïocêopee oápaòío, âocâoÿcè? —
ïoâòopÿþ ÿ, ÷òoáû oí yòeøèë ìeíÿ.
— Hy ÷òo âû! Óæ ÿ âaì cêaçaë: "Pyáèêoí ïepeøëè, âoçâpaòa íaçaä íe
ìoæeò áûòü", êxe, äa, äa... A ïoêa ÷òo âû ïocòyïèëè áû â pècoâaëü-íyþ øêoëy
— òaì ïëaòa òpè pyáëÿ â ãoä. Ýòo ía Áèpæe, ïpoòèâ Äâop-öoâoão ìocòaá.
Míe còaëo âeceëo, ÿ êaê-òo oáíaäeæèëcÿ è cêopo çaïècaëcÿ â pèco-âaëüíyþ
øêoëy. Ío òaì òoëüêo äâa âe÷epa â íeäeëþ è yòpo âocêpeceíüÿ ìoæío áûëo
çaíèìaòücÿ. A â Aêaäeìèè xyäoæecòâ, ãoâopÿò, âcÿêèé äeíü c yòpa è äo ceìè
÷acoâ âe÷epa èäyò çaíÿòèÿ — âoò áû òyäa!
Íaêoíeö ÿ íaápaëcÿ äepçocòè è ïoøeë ïo êopèäopaì Aêaäeìèè
pac-cïpaøèâaòü, — êaê òyäa ïocòyïaþò.
Cëyæèòeëü y ïoäâopoòíè cêaçaë ìíe, ÷òo íaäo oá ýòoì yçíaòü y
èí-cïeêòopa. ß âçoápaëcÿ íaâepx, ïpo÷èòaë ía äâepè íaäïècü: "Èícïeêòop Ê. M.
Øpeéíöep" 7. Ío ìeíÿ oäoëeë âäpyã òaêoé còpax ïepeä cëoâoì "èí-cïeêòop", ÷òo
ÿ cïycòèëcÿ âíèç. Èícïeêòop peçepâíoé êaâaëepèè y íac áûë ãpaô Hèêèòèí —
âeäü ýòo êaêaÿ ocoáa!
×èòaþ âíèçy íaäïècü ía äâepè "Koíôepeíö-ceêpeòapü Ô. Ô. Ëüâoâ" 8. ß
âäpyã ïoäyìaë: "Hy, ceêpeòapü, êaæeòcÿ, ÷òo-íèáyäü ïoïîêëaäècòee — ýx,
áyäü, ÷òo áyäeò!* Ïoçâoíèë.
Ìeíÿ Ëüâoâ êaê-òo íeâçía÷aé ïpèíÿë. Áûcòpo, âoïpocèòeëüío oãëÿäeë ìeíÿ.
— Ax, â Aêaäeìèþ? Äa ãäe âû ãoòoâèëècü? Ax, âoò ýòè ìaëeíüêèe
pècyío÷êè? Hy, âaì eùe äaëeêo äo Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Èäèòe â pèco-âaëüíyþ
øêoëy: y âac íè òyøeâêè, íè pècyíêa íeò eùe,-- èäèòe, èäèòe. Ïpèãoòoâüòecü,
òoãäa ïpèxoäèòe.
— Äa, êoíe÷ío,--äepçaþ ÿ ïpoìoëâèòü ýòoìy âaæíoìy ãocïoäèíy,-- äa âeäü
òaì òoëüêo òpè paça â íeäeëþ, è òo ïo âe÷epaì çaíÿòèÿ...
— Ío âeäü çäecü â Aêaäeìèè xyäoæecòâ âac çaáüþò, òyò âû. íe çía-eòe,
êaêèe cèëa÷è cèäÿò. Áyäeòe âû ïpoïaäaòü ía coòûx íoìepax! Kyäa âaì... Èäèòe,
èäèòe...
ß ïocòyïèë â øêoëy â äeêaápe.
Ãëaâíoe ëèöo â pècoâaëüíoé øêoëe áûë äèpeêòop Äüÿêoíoâ9. Âûcoêèé còapèê
c áeëûìè êyp÷aâûìè âoëocaìè, oí ïoxoæ áûë ía Caâaoôa. ß íe
129
cëûxaë íè oäíoão cëoâa, èì ïpoèçíeceííoão. Oí òoëüêo âeëè÷ecòâeíío,
yïopío còyïaÿ, ïpoxoäèë èíoãäa èç câoeé äèpeêòopcêoé êoìíaòû êyäa-òo ÷epeç
âce êëaccû, íe ocòaíaâëèâaÿcü. Ëèöo eão áûëo òaê cepüeçío, ÷òo âce çaìèpaëo
â ceìè êëaccax è ãëÿäeëo ía íeão. Oäeò oí áûë âo âce ÷epíoe, o÷eíü ÷ècòo è
áoãaòo.
È âoò ÿ â pècoâaëüíoé øêoëe. ß pècyþ oòôopìoâaííûé c íaòypû ëècò
ëoïyxa.
Ó íac äâa y÷èòeëÿ — Öepì è Æyêoâcêèé 10. Hecêoëüêo pècyíêoâ Öepìa
âècÿò ía còeíax êaê opèãèíaëû äëÿ ïoäpaæaíèÿ. Oíè íapècoâaíû c òa-êèì
coâepøeícòâoì âeëèêoëeïíoé òexíèêè è ÷ècòoòû oòäeëêè, ÷òo ía íèx âceãäa
ãëaçeþò y÷eíèêè; íe oòopâaòü ãëaç — äèâíaÿ paáoòa. Hèãäe íe ïpèòepòo — òaê
÷ècòo paccûïaþòcÿ êpacèâûe øòpèxè, òaêaÿ cèëa â òeì-íûx ìecòax... Heyæeëè
ýòo ïpocòûìè pyêaìè ía áyìaãe ÷eëoâeê ìoã cäe-ëaòü! Kaêaÿ ÷ècòoòa!!!
Âoò, âepoÿòío, ïpo òaêèe pècyíêè ïècaë Ïepcaíoâ ßøe Ëoãâèíoây â ×yãyeâ:
"Pècyþò-- êaê ïe÷aòü". Äa ýòo ëy÷øe caìoé ïe÷aòè: ÿ òaêèx ýcòaìïoâ íe âèäaë
eùe. ×yäo, âeëèêoëeïío!,.
Ío ÷òo äeëaòü: ïoíeìíoãy ÿ c ïoëíûì caìoçaáâeíèeì yâëeêaþcü oïÿòü câoèì
ëoïyxoì è êaê ïoïaëo çaòèpaþ è øòpèxyþ ñâoèìè ãpÿçíûìè ïÿò-íaìè, äoáèâaÿcü
ôopì ãèïca.
Ìeæäy y÷eíèêaìè òoëüêo oäèí ìaëeíüêèé êpyãëeíüêèé Cyxaíoâ xo-poøo
òyøyeò; oí yæe â ôèãypíoì êëacce ìacoê, y Ãoxa. Òeïepü oíè pè-cyþò òopc
Mèëoía Kpoòoícêoão. È êaê ýòo Cyxaíoâ: êaê ía÷íeò êapaíäa-øoì —
êopoòeíüêèìè øòpèxaìè, — òaê è ëeïèò, òaê è ëeïèò; âoêpyò íeão âceãäa êy÷a
çeâaê — o÷eíü çaíÿòío ãëÿäeòü. "
Êo ìíe ïoäxoäèò y÷èòeëü Pyäoëüô Æyêoâcêèé.
— A âû ãäe y÷èëècü? — cïpaøèâaeò ìeíÿ.
— ß â ×yãyeâe, — oòâe÷aþ ÿ,-- òoëüêo pècyþ âoò òaê ía áyìaãe ÿ â
ïepâûé paç â æèçíè. Ìû òaì âce áoëüøå èêoíû ïècaëè, oápaça; pècoâaëè òoëüêo
êoíòypû c ýcòaìïoâ.
×epeç íeêoòopoe âpeìÿ oí eùe paç ïoäoøeë êo ìíe âäâoeì c Öepìoì.
— Äa,-- ãoâopèò Öepì, — ceé÷ac âèäío, ÷òo oí ïècaë yæe ìacëÿíûìè
êpacêaìè; òpyäío eìy áyäeò oâëaäeòü êpacèâûì øòpèxoì, ãpÿçío è áec-òoëêoâo
òyøyeò.
"Taê âoò oí, Öepì, — ýòoò c æèäeíüêèìè áaêeíaìè, xyäeíüêèé y÷è-òeëü; è
ýòo âoò oí òaê äèâío pècyeò!.. Ío eäâa ëè oí eùe è òeïepü òaê ìoæeò
íapècoâaòü, — äyìaþ ÿ, — òaì íe÷òo câepxúecòecòâeííoe; ëy÷øe ïe÷aòè}}
Eùe y÷èòeëü áûë â êëacce ìacoê è ãèïcoâûx ôèãyp — Ãox 11,
Ío âceão áoëüøå y÷eíèêè ãoâopèëè oá y÷èòeëe Kpaìcêoì: ýòoò ïpè-xoäèë
òoëüêo â âocêpecåíüe yòpoì; â eão êëacce íeëüçÿ áûëo äoáèòücÿ ìecòa: cèäeëè
"oäèí ía äpyãoì", ëoêoòü ê ëoêòþ. (Eùe ïepeä oòúeçäoì èç Cèpoòèía ÿ cëûxaë
ïpo Kpaìcêoão: oí èç Ocòpoãoæcêa. Î íeì y ìeíÿ
130
íaïècaía oòäeëüíaÿ còaòüÿ, êoòopaÿ è cëeäyeò ça ýòoé.) Ïpèáaâëþ çäecü
òoëüêo o câoèx ycïexax â pècoâaëüíoé øêoëe.
Bcêope ïocëe ìoeão ïocòyïëeíèÿ è íeäoëãoão pècoâaíèÿ â êëacce
opía-ìeíòoâ è ìacoê íacòyïèë poæäecòâeícêèé ïepepûâ çaíÿòèé. Cêaçaío áûëo,
÷òo âce, ÷òo ìû pècoâaëè â êëaccax, äoëæío áûòü cäaío â ocoáyþ ïaïêy y
cëyæèòeëÿ — äëÿ ýêçaìeíoâ è ÷òo ïocëe ïpaçäíèêoâ y÷eíèêè áyäyò çaïè-caíû â
ïopÿäêe èx ycïexoâ ïo pècoâaíèþ.
Boçâpaòèâøècü ê çaíÿòèÿì íeäeëè ÷epeç òpè, y÷eíèêè c oãpoìíûé
èí-òepecoì ïoòÿíyëècü ê cïècêy, âûâeøeííoìy ía còeíe, ÷òoáû âèäeòü oöeí-êy
câoèx cïocoáíocòeé.
Äoápaëcÿ è ÿ è... ïpèøeë â oò÷aÿíèe: ìoeé ôaìèëèè ÿ coâceì íe íaøeë â
cïècêe. Cepäöe ìoe êëoêoòaëo oò oáèäû è oãop÷eíèÿ. ß íe ìoã ïoíÿòü: ça ÷òo
æe ÿ ècêëþ÷eí? Ãpÿçío? Äa, òyøeâaòü ÿ íe yìeþ eùe.
Âce øyìeëè, ècêaëè ceáÿ, paccyæäaëè, cìeÿëècü è äpaçíèëè äpyã äpyãa.
Hèêoão èç áëèçêèx ïo ìecòy pècoâaíèÿ òoâapèùeé òyò íe áûëo — âce áîëü-øe
ìaëü÷èøêè íeçíaêoìûe.
Íaêoíeö, íaãopeâaâøècü ÷yòü íe äo cëeç, ÿ cïpaøèâaþ oäíoão ìaëü-÷èêa
ïoäoápee:
— A cêaæèòe, ça ÷òo æe ècêëþ÷aþò èç cïècêoâ? Èëè íe ýêçaìeíyþò?
— ß íe çíaþ, — oòâe÷aeò oí, — âepoÿòío, ïëoxèe pècyíêè. A âû ÷òo?..
Bac íe ïoìecòèëè â ýòoì ëècòêe, ècêëþ÷èëè? Äa âeäü, êaæeòcÿ, çaïècû-âaþò
âcex. A êaê âaøa ôaìèëèÿ?
— Äa ôaìèëèÿ ìoÿ Peïèí; ÿ ïocòyïèë íeäaâío...
— ×òo æe âû! ×òo âû! Âeäü Peïèí çaïècaí nepâûì — ÷èòaéòe! ß ïoäyìaë,
÷òo oí cìeeòcÿ, è ïoøeë oïÿòü ê ëècòêy, êoòopûé âèceë ça còeêëoì â êpacíoé
äepeâÿííoé paìêe. Âoò çaòìeíèe: äeécòâèòeëüío, ïep-âaÿ, o÷eíü ÷eòêo
íaïècaííaÿ ôaìèëèÿ áûëa "Peïèí".
— A ìoæeò áûòü, ecòü äpyãoé Peïèí? --cïpaøèâaþ ÿ.
— Íe çíaþ, — oòâe÷aeò oí.-- Äa âû cïpocèòe y cëyæèòeëÿ âaøè pè-cyíêè,
— yæe âûäaþò; è ía pècyíêax ïocòaâëeíû íoìepa caìèìè y÷èòe-ëÿìè, ía
ýêçaìeíe.
Äeécòâèòeëüío, ÿ eäâa âepèë ãëaçaì: ía ìoeì ëoïyxe áûë ýíepãè÷ecêèé
poc÷epê "Pyäoëüô Æyêoâcêèé" è còoÿëa ÷epòa ïepâoão íoìepa, ïpèäaâ-ëeííoão
òaê ýíepãè÷ío, ÷òo âèäío áûëo, êaê ôpaíöyçcêèé êapaíäaø cëo-ìaëcÿ è cäeëaë
òo÷êy c oòïpûcêoì ââepx12.
Ìeíÿ oácòyïèëè íeçíaêoìûe ìaëü÷èêè, c ëþáoïûòcòâoì paccìaòpèâaÿ ìoè
pècyíêè è äaæe ìeíÿ caìoão. Âoò ïpèáëèçèëcÿ eùe íoâoïpèáûâøèé; ÿ eão äaâío
ïpèìeòèë, ïoòoìy ÷òo cëûøaë, êaê oí ÷acòo opaòopcòâoâaë ìeæäy y÷eíèêaìè; oí
ïocòapøe, è, yâëe÷eííûé òeìoé cïopa, oí âceã-äa íeïpoèçâoëüío äâèãaë cçaäè
ceáÿ câoeé cyxoé pyêoé, íaïoäoáèe xâocòa.
Oí âëacòío âçÿë ìoé ëoïyx, oòâeë eão oò ceáÿ è, ïoâopa÷èâaÿ ãoëoây
âïpaâo è âëeâo, ïoêpoâèòeëücòâeíío oãëÿäeë ìeíÿ.
131
— Äa âaì òyò, â ýòoé øêoëe, è äeëaòü áoëüøå íe÷eão. ß áû, ía âa-øeì
ìecòe, øeë â Aêaäeìèþ ía ýêçaìeí è ïocòyïèë áû âoëüíocëyøaòeëeì. Òaì ïpocòo.
Çaÿâèòücÿ òoëüêo èícïeêòopy, âûäepæaòü ýêçaìeí c ãèïcoâoé ãoëoâû, è âce
äeëo: âíecèòe äâaäöaòü ïÿòü pyáëeé — ãoäoâyþ ïëaòy, âoò è âce. Ïo êpaéíeé
ìepe êaæäûé âe÷ep ìoæeòe pècoâaòü è c ãèïcoâûx ôè-ãyp. A òaì è äo íaòypíoão
êëacca íeäaëeêo. A â íaòypíoì — êaæäyþ òpeòü c ãpyïïû yæe paáoòaþò ía
ìeäaëè. Äa âeäü ãëaâíoe: yæe êpacêaìè ïèøyò c íaòypùèêoâ è êoìïoíyþò ýcêèçû
êaæäûé ìecÿö ía çaäaííûe òeìû.
ß ãopeë, êaê â oãíe, oò eão ïpoãpaììíoé ïepcïeêòèâû è cìoòpeë ía íeão,
êaê ía áëaãoäeòeëÿ.
— Äa,-- íaêoíeö, oäyìaâøècü, ãoâopþ ÿ,-- a ãäe âçÿòü äâaäöaòü ïÿòü
pyáëeé? Ýòaêèe äeíüãè...
— Ýx âû! A âû yçíaéòe êoão-íèáyäü èç ãeíepaëoâ-ïoêpoâèòeëeé — ÷ëe-íoâ
Oáùecòâa ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ, íaéäèòe ê íèì xoäû. Oíè ëþáÿò ïpocëaâëÿòücÿ
ìoëoäeæüþ — âoò, ìoë, êoìy ìû ïoêpoâèòeëücòâoâaëè. A c âaìè, ecëè oí íe
ãëyï, äeëo âepíoe: âû xopoøo ïoéäeòe â Aêaäeìèè, ÿ âeäü âèæy,
— Ío âû, êaæeòcÿ, oøèáaeòecü âo ìíe, — âoçpaæaþ ÿ, — ÿ eùe íè-êoãäa
íe pècoâaë c ãèïcoâoé ãoëoâû. Âeäü âû cêaçaëè, ÷òo òaì ýêçaìeí äepæaò c
ãèïcoâoé ãoëoâû, a ÿ òyøeâêè coâceì eùe íe çíaþ.
— Ýx, äpyæèùe, ÿ çíaþ, ÷òo ãoâopþ: âeäü âoò âaøa ìacêa Apèaäíû —
paçâe ýòo íe ãoëoâa? Âoò è êècòo÷êa òoæe; âeäü âèäío, ÷òo y âac ÷epòoâ-cêèe
cïocoáíocòè ê pècyíêy. Tyøeâêa — ïycòÿêè, âû oòëè÷ío ïoéäeòe â Aêaäeìèè —
yæ ïoïoìíèòe ìoe cëoâo... A èç ïoêpoâèòeëeé, çíaeòe, ãoâo-pÿò, Ïpÿíèøíèêoâ
— còapèê, çacëyæeííûé ãeíepaë, ïo÷ò-äèpeêòop, ão-âopÿò, o÷eíü äoápûé áapèí.
Âoò áû âû ê íeìy êaê-íèáyäü ïpoáèëècü, oí --áû ça âac çaïëaòèë áû; ío ïpeæäe
âaì íaäoáío âûäepæaòü ýêçaìeí. Èäè-òe ïpeæäe âceão ê èícïeêòopy Aêaäeìèè.
ß êaê ía êpûëüÿx ëeòeë ê ceáe: ìíe òaê xoòeëocü paccêaçaòü ïocêopeé
ìoeìy äpyãy apxèòeêòopy, xoçÿèíy êâapòèpû, o câoeì íeoæèäaííoì ycïexe â
pècoâaëüíoé øêoëe.
— Ìoæío ìíe âèäeòü Aëeêcaíäpa Äìèòpèeâè÷a? — cïpaøèâaþ ÿ ìè-ëyþ
còapyøêy.-- Ìoæío ìíe âoéòè ê íeìy â êaáèíeò?
— A-a? Kòo ýòo? — cëûøy eão ãoëoc ça äâepüþ.-- Ïoæaëyéòe, ïoæa-ëyéòe.
Âoò ìoè xopoìû: âèäèòe, êaê cêpoìío ìû æèâeì.
Maëeíüêèé êaáèíeòèê âecü áûë çaïoëíeí áoëüøèì äepeâÿííûì còoëoì c
êpûøêoé áeëoão äepeâa; ía íeì còoïêaìè paçëoæeíû áûëè ÷epòeæè. áyìaãè, è
ãëaâíoe — áyìaãè, âce ècïècaííûe öèôpaìè, öèôpaìè.
---- A... Kx, xa, âac yäèâëÿþò ìoè ïpoèçâeäeíèÿ? Moe ècêyccòâo? Cìe-ëo
ìoãy cêaçaòü: âû â íèx íè÷eão íe ïoéìeòe. Âoò eùe paçpeçû — ýòo ïo-âeceëeé;
a òyò y ìeíÿ âce âûêëaäêè ìaòeìaòè÷ecêèe, pac÷eòû câoäoâ: co-ïpoòèâëeíèÿ,
äaâëeíèÿ. Âce ýòo — òaê íaçûâaeìaÿ âûcøaÿ ìaòeìaòèêa, ëo-ãapèôìû. Ïpo íèx
äaæe íaøè apxèòeêòopû ãoâopÿò: "Ëoãapèôìû —
132
òe æe pèôìû, ïoíèìaòü íe ìoæeì èx ìû"... A ÿ âeäü âoò âce paáoòaþ äëÿ
äpyãèx ÷epíyþ paáoòy — cìeòû... Hy, a êaê Pyáèêoí ía âac äeécòâyeò? Êaê
íaøè äeëa â øêoëe?
— Äa ÿ âeäü ê âaì ëeòeë ïoxâacòaòü: ÿ ïoëy÷èë ïepâûé íoìep è ía-xoæycü
â íeäoyìeíèè. Haäeþcü, âû, êaê xyäoæíèê, oáúÿcíèòe ìíe ècòèíy...
— A! Hy, íy... Ïoêaæèòe, ïoêaæèòe.
— Äa âoò: pècyíêè ãpÿçíûe, çaòepòûe, òyøeâaòü ÿ eùe íe íay÷èëcÿ, è
ìeíÿ coâceì oçaäa÷èë ýòoò ïepâûé íoìep.
— Kx-xe, ïocòoéòe, ïocòoéòe. Bèäèòe, âce ýòo câoeoápaçío è peëüeô-ío:
a ãëaâíoe, ÿ áû, c íaøeé apxèòeêòopcêoé òo÷êè çpeíèÿ, cêaçaë áû: ìaòepèaë
ecòü. Ó âac yäèâèòeëüío ÷yâcòâyeòcÿ ãèïc: íy è íapècoâaíî, âèä-ío, âepío è c
÷yâcòâoì. A òyøeâêa, ýòè paccûï÷aòûe, ÷ècòûe øòpèxè — ýòo yæe èç ìoäû
âûxoäèò: íaì ëèòoãpaôèÿ yæe ïpèeëacü. Ýòo eùe â ïpo-âèíöèè yäèâëÿþòcÿ
÷ècòoòe, a çäecü ÷òo-íèáyäü æèâee íaäo. Heò, xopoøo, xopoøo, paäyéòecü è
áëaãoäapèòe áoãa... Hacòeíüêa! Hacòeíüêa, ïocìoòpè-êa íaø áyäyùèé ïpoôeccop
ïepâûé íoìep â øêoëe ïoëy÷èë!
Âoøëa øycòpaÿ Hacòacüÿ Ïeòpoâía, paccy÷èâaÿ pyêaâa: oía â êyxíe
paáoòaëa ïo xoçÿécòây.
— Aãa, âeäü ýòo ÿ âce Caøe ãoâopþ: âoò yâèäèøü, íaø æèëåö co âpeìeíeì
ïpaxâecapeì áyäeò, — çâoíêo, âeceëo cìeÿëacü oía. — Âoò, âoò! Âèäèøü,
Caøa. A ÿ ceé÷ac, êaê ïpaêòè÷íaÿ æeíùèía, ycëoâèe âaì còaâëþ: êaê cäeëaeòecü
ïpaxâecapeì, òaê èçâoëüòe ìíe ïpèíecòè ôyíò ïaþcíoé èêpû... A ÷òo ýòo, Caøa,
òû íe câeë eùe Èëüþ Eôèìoâè÷a ê íaøèì äo cèx ïop? Â âocêpecåíüe æe èçâoëüòe
èäòè ê íèì. A âû c Caøeé Øeâöoâûì òaì, â øêoëe, eùe íe ïoçíaêoìèëècü? Heò?
Äa oí âeäü c ëeíöoé y íac, íe ÷acòo áûâaeò òaì.
— Kx, xe, äa, äa,-- âeäü ýòoò ìoëoäeö òaì y âac c cyxoé pyêoé, êaê
paccêaçûâaeòe, âaì âepíûé ïyòü ïpeäëaãaeò: ê Ïpÿíèøíèêoây13. Ýòo ïepcoía
âaæíaÿ; y íeão â äoìe â Tpoèöêoì ïepeyëêe *, ïpeêpacíoe coápa-íèe êapòèí:
òaì è Ápþëëoâ, è Ôeäoòoâ, è ìíoão äpyãèx caìûx ëy÷øèx íaøèx xyäoæíèêoâ.
Toëüêo òeïepü ÿ âäpyã âcïoìíèë, ÷òo y íac, â ×yãyeâe, íe òaê äaâío
çèìoâaëa çèìy oäía còpaííèöa èç Ïèòepa. Maìeíüêa ee o÷eíü yâaæa-ëa —
xopoøaÿ áûëa oía, áëaão÷ecòèâaÿ còapyøêa. Oía íe paç paccêaçû-âaëa, ÷òo
æèâeò â Ïèòepe y âaæíoão ãeíepaëa Ïpÿíèøíèêoâa. Êaæeòcÿ, ìaìeíüêa c íeé
ïepeïècûâaëacü èçpeäêa. ß íaïècaë ìaìeíüêe ïècüìo, èç-âecòío ëè eé
÷òo-íèáyäü o Taòüÿíe Ôeäoòoâíe.
ß êyïèë ìacëÿíûx êpaco÷eê. Oíè áûëè oòäeëaíû â òaêèx ÷ècòûx òþ-áèêax c
âèíòèêaìè è còoèëè òaê äopoão, ÷òo ÿ eäâa-eäâa ía÷aë pacxoäo-âaòü èx, cêyïo,
òoëüêo ïo êpaéíeé íeoáxoäèìocòè, êoãäa ìoè êpacêè, êo-
Bïocëeäcòâèè Tpoèöêaÿ yëèöa; â íacòoÿùee âpeìÿ yëèöa Aíòoía
Pyáèíøòeéía.
133
òopûx ÿ caì ceáe íaòep â äopoãy, oêoí÷aòeëüío áûëè âûäaâëeíû èç
ïy-çûpüêoâ, çaòûêaâøèxcÿ ãâoçäèêaìè.
ß ía÷aë ïècaòü c ceáÿ â çepêaëo è íe paç ïoæaëeë, ÷òo òoãäa, â
×y-ãyeâe, paccepäèâøècü ía Oâ÷èííèêoâa, â çaïaëü÷èâocòè èçopâaë câoé
ïopòpeò 14.
Oêaçaëocü, ÷òo ìaìeíüêa íe òoëüêo ïècaëa Taòüÿíe Ôeäoòoâíe oáo ìíe, ío
äaæe yæe ïoëy÷èëa oò íee oòâeò, è oòâeò ýòoò ïpèëoæèëa ê câo-eìy ïècüìy êo
ìíe. Â ýòoì ïècüìe ê ìaìeíüêe ìèëaÿ còapyøêa âûpaæaëa còpacòíyþ çaáoòy oáo
ìíe è ïpocèëa ìaìeíüêy còpoão íaêaçaòü ìíe, ÷òo-áû ÿ íeïpeìeíío ïoáûâaë y
íee. Haéòè ee íeòpyäío: â Tpoèöêoì ïepe-yëêe, äoì "eíapaëa" Ïpÿíèøíèêoâa
èçâecòeí âceìy Ïèòepy, a âo äâope, ecëè oí ïpoéäeò äo êyxíè, òo òaì âcÿêèé
èç äâopoâûx ïpoâoäèò eão ê íeé.
Cêëaäûâaëocü êaê ïo-ïècaíoìy. Ïpoøeäøè, ïo÷òè íe çaìeòèâ, câoþ äëèííyþ
äopoãy oò Maëoão ïpocïeêòa Bacèëüeâcêoão ocòpoâa ïo Heâcêo-ìy ïpocïeêòy äo
Tpoèöêoão ïepeyëêa, ÿ cêopo íaøeë ìoùeíûé ÷ècòûé äâop áoëüøoão áapcêoão
äoìa.
Âoò ÿ è â câeòëoé, áëècòaþùeé ÷ècòoòoé áeëûx còeí êyxíe; ìoçaè÷-íûé ïoë
äo òoão ãëaäoê, ÷òo c íeïpèâû÷êè cêoëüçêo xoäèòü ïo òaêoé êyx-íe. Ha÷èíaÿ c
äâopíèêa, êoòopûé c ocoáeííoé ëacêoé ïpoâeë ìeíÿ ê ïoäúeçäèêy êyxíè, âce
cëyæaùèe oáoeão ïoëa ãëÿäeëè ía ìeíÿ y÷acòëèâo, è â âûcoêoé êyxíe, ïo
ïpèãëaøeíèþ ïoâapoâ, ÿ yæe cèäeë ía òaáypeòe. ïoêa Taòüÿía Ôeäoòoâía èç
æeícêoé ïoëoâèíû êacòeëÿíøè cïeøèëa êo ìíe.
ß íèêoãäa eùe paíüøe íe âèäaë òaêoão êoëè÷ecòâa êacòpþëü êpacíoé ìeäè,
paccòaâëeííûx âûcoêo ía ïoëêax, è â oápaçöoâoì ïopÿäêe — ïo paí-æèpy.
Oãpoìíûe áeëûe èçpaçöoâûe ïëèòû, êoòëû...
Âoò áeæèò è Taòüÿía Ôeäoòoâía. Ee ëèöo çäecü ïoêaçaëocü ìíe íeæ-íee,
÷eì y íac, âo âpeìÿ ee còpaícòâèÿ. Ó Peìápaíäòa ecòü â Ýpìèòaæe òo÷ü-â-òo÷ü
òaêaÿ còapyøêa 15. Èäeaëüíaÿ ÷ècòoòa êocòþìa êyëüòèâèpyeòcÿ òoëüêo caìûìè
áoãaòûìè äoìaìè.
Ceé÷ac æe ïpeêpacíûì pyccêèì ÿçûêoì oía oáëacêaëa ìeíÿ, c yïpe-êaìè,
÷òo ÿ äo cèx ïop íe ïoáûâaë y íee. Ïoÿâèëcÿ ía äepeâÿííoì còo-ëèêe áeç
cêaòepòè òoò ocoáeííûé êoôeeê è òe âêycíeéøèe cëèâêè, êoòo-pûx âêyca íe
çíaþò äaæe caìûe èìeíèòûe è áoãaòeéøèe ãocïoäa; ïpè-íeceía ìaëü÷èêoì eùe
äûìÿùaÿcÿ cae÷êa, ïe÷eíaÿ ía coëoìêe, è âoò ìû cèäèì è ìèpío âcïoìèíaeì íaøy
Ocèíoâêy, íaø ãopoxoâûé êoôeé, òaê êaê â ×yãyeâe íe ïüþò è íe yìeþò äaæe
çaâapèâaòü ýòoò èíocòpaííûé íaïèòoê — íacòoÿùèé; y íac äaæe êoôeéíèê áûë
Taòüÿíû Ôeäoòoâíû, êoòopûé oía íocèëa c coáoþ â paíöe, a câoeão â çaâoäe íe
áûëo.
Êoãäa â êoíöe áeceäû ÿ còaë íe áeç còpaxa paccïpaøèâaòü ee o ïpo-òeêöèè
y ãeíepaëa Ïpÿíèøíèêoâa, oía íe òoëüêo íe cìyòèëacü, ío äaæe êaê áyäòo
oápaäoâaëacü câoeé âaæíoé çaäa÷e — äoëoæèòü oáo ìíe "eía-paëy" — è
cêaçaëa, ÷òoáû ÿ oïÿòü íaâeäaëcÿ ê íeé, íe oòêëaäûâaÿ äa-ëeêo.
134
Cêopo ÿ ïoëy÷èë oò íee ïècüìo ïo ãopoäcêoé ïo÷òe. Oía yâeäoìëÿëa ìeíÿ o
äíe, êoãäa ÿ äoëæeí áûë áûòü y íee â ïoëoâèíe äecÿòoão yòpoì, êaê ïpèêaçaë
"eíapaë".
×òoáû íe oïoçäaòü, ÿ ÿâèëcÿ paíüøe äeâÿòè ÷acoâ, è ìíe ïoêaçaëocü, ÷òo
ÿ o÷eíü äoëão æäaë, ïoêa ëaêeé câepxy íe ïoçâaë ìeíÿ cëeäoâaòü ça íèì.
Ìû äoëão øëè ïo äëèííûì yçêèì êopèäopaì, çacòaâëeííûì áoëüøè-ìè
äopoæíûìè cyíäyêaìè, ïoäíèìaëècü ïo ìaëeíüêèì ëecòíèöaì c êpy-òûìè
ïoâopoòaìè è, íaêoíeö, ocòaíoâèëècü â áoëüøoé ïepeäíeé, ãäe cèäeëè äâa
÷epíoycûx êypüepa â ôopìe ïo÷òaëüoíoâ. (Ïpÿíèøíèêoâ áûë ìèíècòp ïo÷ò.) Èç
ýòoé êoìíaòû ìeíÿ ïepeâeëè â coceäíþþ, òoæe áoëü-øyþ êoìíaòy è çäecü yêaçaëè
æäaòü eão ïpeâocxoäèòeëücòâa.
Oòòoão, ÷òo ÿ paío âcòaë, cäeëaë íeìaëyþ ïpoxoäêy, oò oæèäaíèé è âcex
òaèícòâeííûx ïepexoäoâ â ëaáèpèíòe êopèäopoâ ìíe cäeëaëocü äo òoão
áecïoêoéío, ÷òo ìeíÿ ía÷èíaëo ëèxopaäèòü è pyêè y ìeíÿ áûëè ìoêpû oò
âoëíeíèÿ, ß íe cìeë cecòü è íe áeç äpoæè æäaë ãeíepaëa.
Ïacìypíoe yòpo paçûãpûâaëocü, coëíöe ocâeòèëo è oêía è ïoë. Ax, âoò èç
äaëüíeé äâepè âûøëa, êaê-òo ïpoäâèãaÿcü, âûcoêaÿ ôèãypa caío-âèòoão còapèêa
â òeìío-ãoëyáoì äëèííoé xaëaòe c êðàñíûìè oòâopoòaìè; oí äepæaë â pyêe
cèãapy, è ee ãoëyáoé äûì còaë oáëa÷êaìè ïepeëèâaòücÿ â coëíe÷íûx ëy÷ax,
èäyùèx êoco ÷epeç âcþ êoìíaòy.  ýòèx oáëa÷êax è c çaïaxoì apoìaòè÷ecêoé
cèãapû ýòoò ápèòûé còapèê ïoêaçaëcÿ ìíe êa-êèì-òo âûcøèì cyùecòâoì.
Oí ëacêoâo cìoòpeë ía ìeíÿ è ïpoòÿíyë pyêy...
Míe ïoêaçaëocü, ÷òo ýòo cyùecòâo íe ãoâopèò ía íaøeì ÿçûêe. Pyêa eão
áûëa òaê ÷ècòa è êpacèâa, ÷òo ÿ íeâoëüío ïpèëoæèëcÿ ê íeé, êaê
ïpè-êëaäûâaþòcÿ ê pyêe áëaão÷èííoão èëè apxèepeÿ, êaê ìû â äeòcòâe "áuëu
py÷êy" äÿäeíüêaì è òeòeíüêaì íaøèì è âceì ãocòÿì. C ýòoão ìoìeíòa ÿ êaê
áyäòo ïoòepÿë coçíaíèe. Oí ÷òo-òo ãoâopèë, o ÷eì-òo cïpaøèâaë; ÿ íè÷eão íe
ïoìíþ, ÷yâcòâoâaë òoëüêo, ÷òo ýòo cyùecòâo ïoëío äoápa êo ìíe. Ío, êoãäa oí
oïÿòü, ïpoùaÿcü, ïpoòÿíyë ìíe pyêy, ÿ ápocèëcÿ öeëo-âaòü ïoëy eão aòëacíoão
xaëaòa è y ìeíÿ ôoíòaíoì ápûçíyëè cëeçû.
×yäecíûé çaïax apoìaòè÷ecêoé cèãapû è òoíêèx äyxoâ ìoæío cpaâ-íèòü
paçâe c êaêèìè-íèáyäü pocêoøíûìè ÿcòâaìè paÿ. ß âûøeë. È âo âcex òeìíûx
ïepexoäax oápaòíoé äopoãè ÿ ÷yâcòâoâaë íeyäepæèìûe cëeçû â ãëaçax è cïaçìû
cëaäêoão âoëíeíèÿ... Oí oáeùaë âíecòè ça ìeíÿ ïëaòy â Aêaäeìèþ xyäoæecòâ...
— Ax, âû oïÿòü?-- cêaçaë ìíe c êècëoé äocaäoé Ô. Ô. Ëüâoâ, êoãäa ÿ
ïpèøeë çaÿâèòü, ÷òo âûäepæaë aêaäeìè÷ecêèé ýêçaìeí è ÷òo ãeíepaë Ïpÿíèøíèêoâ
oáeùaë çaïëaòèòü ça ìeíÿ aêaäeìè÷ecêyþ ïëaòy. — Äa, ïëaòa âíeceía; äa âeäü
ÿ äëÿ âaøeé æe ïoëüçû coâeòoâaë âaì xopoøeíüêo ïoäãoòoâèòücÿ â pècoâaëüíoé
øêoëe. Óâèäèòe, çaáüþò âac ía coòûx ío-ìepax.
135
Ío ÿ áûë â âeëè÷aéøeì âocòopãe è â íeoáûêíoâeííoì ïoäúeìe. Äoë-æeí
ïpèçíaòücÿ: caìyþ áoëüøyþ paäocòü äocòaâëÿëa ìíe ìûcëü, ÷òo ÿ ìoãy ïoceùaòü
è íay÷íûe ëeêöèè íacòoÿùèx ïpoôeccopoâ è áyäy âïpaâe y÷èòücÿ âceì íayêaì.
 Aêaäeìèè, â èícïeêòopcêoé, ÿ ceé÷ac æe cïècaë pacïècaíèe âcex ëeêöèé
ïo âceì ïpeäìeòaì è ãopeë íeòepïeíèeì ïocêopeé ycëûøaòü èx. Ëeêöèè áûëè íe
êaæäûé äeíü (oá ýòoì ÿ yæe æaëeë) è pacïoëaãaëècü: ïo yòpaì oò âocüìè äo
äeâÿòè c ïoëoâèíoé ÷acoâ (eùe òeìío áûëo — ïpè ëaìïax) è ïocëe oáeäa oò
òpex äo ÷eòûpex c ïoëoâèíoé ÷acoâ. Ocoáeíío âpeçaëacü ìíe â ïaìÿòü ïepâaÿ
ëeêöèÿ. ß ía íee ïoïaë cëy÷aéío: ÷èòa-ëacü ía÷epòaòeëüíaÿ ãeoìeòpèÿ äëÿ
apxèòeêòopoâ.
Ïpèøeäøè ïo÷òè ío÷üþ c Maëoão ïpocïeêòa ïpè ãopÿùèx ôoíapÿx è
äoápaâøècü ïo eäâa ocâeùeííûì êopèäopaì äo ayäèòopèè, ãäe ÷èòaëacü
ìaòeìaòèêa, ÿ áûë ïopaæeí òèøèíoþ è ïoëyòüìoþ. Oãpoìíaÿ êaìepa íe ìoãëa áûòü
xopoøo ocâeùeía äâyìÿ âècÿ÷èìè ëaìïaìè: oäía ocâeùaëa êaôeäpy, ïpoôeccopa è
áoëüøyþ ÷epíyþ äocêy, ía êoòopoé oí ÷epòèë ãeo-ìeòpí÷ecêèe ÷epòeæè, äpyãaÿ
ocâeùaëa cêaìüè. ß ïocêopeé ceë ía ïep-âoe câoáoäíoe ìecòo — cëyøaòeëeé
áûëo íeìíoão, è ýòo eùe áoëee yâeëè-÷èâaëo òèøèíy è òeìíoòy. Ó ápèòoão
ïpoôeccopa â ìyíäèpe c ïyãoâèöaìè áûë ïpèÿòíûé ãoëoc. Oí òâepäoþ 4 ïoxoäêoé
cxoäèë c êaôeäpû, ïoäxo-äèë ê äocêe è òaê ýíepãè÷ío ÷epòèë,÷òî,ìeë ëoìaëcÿ è
oòcêaêèâaë êy-co÷êaìè äaæe ía ïoë. Çâoíêèì ãoëocoì ïpoôeccop ïoâòopÿë ÷acòo
oäío è òo æe.
— Kaòeò paâeí ãèïoòeíyçe, yìíoæeííoé ía cèíyc ïpoòèâoëeæaùeão yãëa èëè
ía êocèíyc ïpèëeæaùeão. Çaïèøèòe ceáe ýòy ôopìyëy — ÿ áyäy cïpaøèâaòü ía
ýêçaìeíe, è oía èìeeò çía÷eíèe äëÿ äaëüíeéøeão ÷òeíèÿ ìoeão êypca.
— "Xopoøo, — ïoäyìaë ÿ, — ÷òo ÿ çaxâaòèë òeòpaäü*.
È ÿ çaïècaë íecêoëüêo paç ïoâòopeííyþ ïpoôeccopoì Toìacoì (ïo-òoì ÿ
yçíaë eão ôaìèëèþ) ôopìyëy, è äo cèx ïop ìíe cëûøèòcÿ ÿcío eão ãoëoc è
oïpeäeëeííoe çâoíêoe âûêpèêèâaíèe êaæäoé ôpaçû, c yäape-íèeì â êoíöe —
"òaíãeíca, êoòaíãeíca...".
ß còpacòío ëþáèë cêyëüïòypy è ïo oêoí÷aíèè ëeêöèè ïoøeë â cêyëüï-òypíûé
êëacc. Áûëo yæe coâceì câeòëo, è â oãpoìíoì êëacce, oêíaìè â caä, áûëo
coâepøeíío ïycòo — íèêaêèx y÷eíèêoâ.
— A ìíe ìoæío ëeïèòü? — cïpaøèâaþ ÿ y çacïaííoão cëyæèòeëÿ.
— Taê âeäü âaì íaäo âce ïpèãoòoâèòü. ×òo âû áyäeòe ëeïèòü? — oò-âe÷aë
oí c áoëüøoþ cêyêoé.
— Äa âoò ýòy ãoëoây, — yêaçaë ÿ ía êyäpÿâyþ ãoëoây Aíòèíoÿ.
Pa-çyìeeòcÿ, ÿ íè ìèíyòû íe âepèë, ÷òo âoò òaê cpaçy ÿ è ëeïèòü ìoãy.
"Paçyìeeòcÿ, ïpoãoíÿò eùe",-- äyìaþ, ío còopoæ, êaæeòcÿ, ÷eëoâeê äoá-pûé. ß
yæe ê íeìy c caìoé çaècêèâaþùeé ëacêoé oápaùaþcü è ïpoøy, ÷òoáû oí ycòpoèë
ìíe âce.
136
— Hy, ía ÷ae÷eê áyäeò c âaøeé ìèëocòè? Óæ, ÿ ïocòapaþcü: íaäo ãëèíû
ïpèíecòè.
ß oápaäoâaëcÿ, ÷òo y ìeíÿ áûë äâyãpèâeííûé,-- ceé÷ac æe eìy; oí
ïoâeceëeë, oæèâèëcÿ, cïpocèë:
— A ãäe âac ycòpoèòü? Bûáèpaéòe ìecòo.
Mèãoì ïoäâèíyë oí ãèïcoâyþ ãoëoây Aíòèíoÿ, ïocòaâèë ìíe còaíoê è ïoøeë
ça ãëèíoé.
 ýòo âpeìÿ âoøeë âûcoêèé êyp÷aâûé ìoëoäoé ÷eëoâeê * â êaêoì-òo ìyíäèpe
— ÿ íe çíaë, ÷òo ýòo áûë aêaäeìè÷ecêèé,-- ïoäoøeë ê câoeìy còaíêy è còaë
cíèìaòü ìoêpûe òpÿïêè co câoeé paáoòû. (Ýòo áûë òopc Ëaoêooía, — êoíe÷ío,
âce ýòo ÿ yçíaë âïocëeäcòâèè; òopc y÷eíèê ëeïèë â íeáoëüøoì paçìepe.) Oí
äocòaë ïyëüâepèçaòop, oïpûcêaë câoþ ãëèíy, âûòep còeêè è còaë ìaëeíüêèìè
êyco÷êaìè íaëeïëèâaòü o÷eíü ìeòoäè÷ío âoçâûøeíüèöa ía ìycêyëax câoeão òopca.
ß ïoäoøeë ê íeìy.
Ío cëyæèòeëü ïpèíec ìíe öeëûé ìeøoê ãëèíû, ÿ c paäocòüþ ápocèëcÿ ê íeé
è ècïûòaë âeëèêoe c÷acòüe — paáoòû ëeïêè. Æaëü, ÷òo ïpèxoäèëocü âce âíoâü è
âíoâü ïepeëeïëèâaòü — ãoëoâa êëoíèëacü ía còopoíy è ãëèía ïoëçëa. ß íe ìoã
eùe ycòaíoâèòü ïpaâèëüío ïpoïopöèé oáùeão, ápocaëcÿ ía äeòaëè; òyò ÿ
yäèâëÿëcÿ ãëèíe — êaê oía ìoæeò äèâío, æèçíeíío è co÷ío òpeïeòaòü oò
ïpèêocíoâeíèÿ ïaëüöeâ!..
C÷acòëèâûé äeíü! ß çaáûë âecü ìèp, áûë ìoêp íacêâoçü, è òoëüêo
cëyæèòeëü íaïoìíèë ìíe, ÷òo cêopo òpè ÷aca, oí áyäeò çaêpûâaòü êëacc, è íe
ïopa ëè ìíe ía êaêyþ-íèáyäü ëeêöèþ? Còaëo òeìíeòü.
ß âcòaë â ceìü ÷acoâ yòpa è ïocëe câoeão ÷aÿ c ÷epíûì xëeáoì áûë cûò ía
âecü äeíü... Ïoäíÿâøècü âo âòopoé ýòaæ, ÿ yâèäeë ía oäíoé äâepè íaäïècü:
çía÷èëocü, ÷òo çäecü ÷èòaeòcÿ — è, cëeäoâaòeëüío, ceé÷ac ía÷-íeòcÿ, —
ëeêöèÿ âceoáùeé ècòopèè. ß âoøeë c áëaãoãoâeíèeì. Aìôèòeaò-poì ïoäíèìaþùèecÿ
cêaìüè áûëè yæe ïoëíû cèäÿùèìè y÷eíèêaìè, ÷e-ëoâeê oêoëo còa. Cèäeëè ìèíyò
äâaäöaòü, ïoêa, íaêoíeö, ïpèäepæèâaÿ ãëaäêèé ïapèê, ïpoôeccop c ocòpûì
ápèòûì ëèöoì, ocoáoé ïoxoäêoé ó÷èòeëÿ, cêëoíÿÿ ãoëoây ía ïpaâûé áoê, âçoøeë
ía êaôeäpy. Moíoòoííûì ãoëocoì oí òÿãy÷e, êaê cêâoçü coí, còaë ïpoäoëæaòü
êíèæíûì ÿçûêoì oáúÿcíeíèe eãèïeòcêèx ïaïèpycoâ, íaéäeííûx â ãpoáíèöax ìyìèé.
ß ía-ïpÿãaë âce ycèëèÿ ïoíÿòü eão è âäpyã ïo÷yâcòâoâaë, ÷òo cëaáeþ è ìeíÿ
íeyäepæèìo êëoíèò coí. ß òapaùy ãëaça, ïoäûìaþ ápoâè, còapaþcü áoä-po
äepæaòücÿ ía cêaìeéêe ïepeä ïapòoé, ío êaê áyäòo êòo cêoâûâaeò ìeíÿ
ëeòapãèeé. ß òÿæeëo êëoíþ ãoëoây ía còopoíy èëè oïycêaþ íoc ía caìûe pyêè c
òeòpaäüþ íaä ïapòoé. Xopoøo, ÷òo ïpoôeccop äaëeêo oò ìeíÿ è
* M. M. Aíòoêo ë ücêèé, âïocëeäcòâèè çíaìeíèòûé cêyëüïòop. Áoëee
ïoäpoá-íûé paccêaç oá ýòoé âcòpe÷e Peïèía c Aíòoêoëücêèì cì. ía còp. 440.
137
caì òoæe êaê áyäòo çacûïaeò; íecìoòpÿ ía âecü èíòepec ê òeì
äpeâío-còÿì, êaêèe oí ceé÷ac còaâèò ïepeä íaìè, ÿ íe ìoãy âíèêíyòü.
Heçíaêo-ìûé coceä ìoé — y÷eíèê — íeâoëüío yëûáaeòcÿ, ãëÿäÿ ía ìoe
çacûïaíèe. ß âcòpÿxèâaþcü, oïpaâëÿþcü è còapaþcü âcëyøaòücÿ â ÷peçâû÷aéío
èí-òepecíoe y÷eíoe cooáùeíèe, ío — o yæac! — íè÷òo íe cïacaeò ìeíÿ: oïÿòü,
ïoçaáûâ âcÿêyþ coâecòü, ÿ êëþþ ïo-ïpeæíeìy...
O÷íyëcÿ. Óæe øyìeëè è âûxoäèëè; áûëa ïoëoâèía ïÿòoão; â ïÿòü ÷acoâ
ía÷íeòcÿ pècoâaëüíûé êëacc. "Ýx, xopoøo áû òeïepü âûïèòü ÷aþ",-- äyìaþ ÿ, ío
äo êâapòèpû äaëeêo — paíüøe ïoëy÷aca íe äoéòè. Ïo êopè-äopy âo òüìe ÿ
äoáèpaþcü äo ãapäepoáíoé, ãäe yæe òoëêaþòcÿ peòèâûe y÷e-íèêè, íe æeëaþùèe
ïpoïycòèòü íè oäíoé ìèíyòû â pècoâaëüíoì êëacce oò ïÿòè äo ceìè ÷acoâ, ïoêa
ïpoäoëæaeòcÿ êëacc.
Ó äâepè, ïoêa ee oòâopÿò, caìûe ïpèëeæíûe còoÿò yæe, ïpèæaâøècü ê íeé,
÷òoáû ïepâûìè âoéòè ê câoèì íoìepíûì ìecòaì. Äoæäaëècü: ça-íÿë è ÿ ïocëe
äpyãèx êaêoe-òo ìecòo — yæe ïocëe 150 íoìepoâ.
Còoÿëa ãoëoâa Aëeêcaíäpa Ceâepa. Ó÷eíèêè âcex òpex êëaccoâ,
paç-ìecòèâøècü ía êpyãëûx aìôèòeaòpax ïoäíèìaþùèxcÿ cêaìeeê, cèäeëè ïoëíûx
äâa ÷aca òaê òèxo, ÷òo oò÷eòëèâo áûë cëûøeí òoëüêo cêpèï êa-paíäaøeé (íy
òo÷ío êyçíe÷èêè òpeùaò), äa paçâe øyìeëè, êoãäa êòo-íèáyäü âìecòo òpÿïêè
còpÿxèâaë c pècyíêa yãoëü câoèì æe êaøíe c coá-còâeííoé øeè.
Hy âoò è êëacc êoí÷eí, ça ïÿòü ìèíyò äo ceìè çâoíÿò; âce ápocaþòcÿ ê
còopoæy, còoÿùeìy y âûxoäíoé äâepè c áoëüøèì ïoëoòeíöeì y oãpoì-íoé ÷aøêè
âoäû, ìoþò ÷epíûe oò êapaíäaøeé pyêè è áûcòpo âûòèpaþò ãpyáûì ïoëoòeíöeì;
cêopo oío còaëo yæe òeìío-cepûì è ìoêpûì. Eùe áû! — âìecòo ìûëa áepyò
êyco÷eê cepoé ãëèíêè, êoòopaÿ òyò æe ïoëoæeía ía ÷epeïêe ïpeäycìoòpèòeëüíûì
còopoæeì.
Ïoëoí c÷acòüÿ è òeïëa, âäûxaÿ câeæecòü yëèöû, ÿ âûxoæy ía âoçäyx. Âoò
äèâíûé äeíü: oò ceìè ÷acoâ yòpa è äo ceìè âe÷epa ÿ áûë òaê ïoëío è òaê
paçíooápaçío çaíÿò ëþáèìûìè ïpeäìeòaìè. È âeäü cûò coâepøeí-èo; ío, êoíe÷ío,
y ceáÿ òeïepü ÿ áyäy yïèâaòücÿ ÷aeì è ïpèêycûâaòü ïoä-æapècòûìè ÷epíûìè
ëoìòÿìè, êoòopûe, íaäeþcü, ìèëaÿ còapyøêa coãpeeò ìíe â êaêoé-íèáyäü ïe÷êe;
a ecëè íeò, òo âeäü èx ìoæío ïoëoæèòü ía caìoâap÷èê, è oíè ìèãoì íaãpeâaþòcÿ
è áyäyò aïïeòèòío xpycòeòü ía çy-áax... Ó ìeíÿ ecòü eùe "Èëèaäa" â çaïace —
÷òo-òo òaì? Âce ýòo âpeìÿ ÿ áûë â òaêèx xëoïoòax, ÷òo eùe íe yäocyæèëcÿ
â÷èòaòücÿ â ýòy còapèíy...
Ó ceáÿ ÿ äoëão íaëèâaëcÿ áecêoíe÷íûì êoëè÷ecòâoì ãopÿ÷eão ÷aþ; äoøeë äo
ïoëíoão áëaæeícòâa, è ìíe çaxoòeëocü íaïècaòü áëaãoäapcòâeí-íoe ïècüìo
ãeíepaëy Ïpÿíèøíèêoây: âeäü ýòo oí äaë ìíe âoçìoæíocòü ïoceùaòü Aêaäeìèþ
xyäoæecòâ.
Ío ÿ paçâepíyë "Èëèaäy". ×òoáû êaê-íèáyäü íe êaïíyòü ÷aeì ía ÷yæyþ
êíèãy, ÿ ïepeápaëcÿ ïoäaëûïe oò caìoâapa. Taê âoò êíèãa, êoòo-pyþ, cêaçaío,
íeïpeìeíío íaäo çíaòü âcÿêoìy oápaçoâaííoìy ÷eëoâeêy...
138
Ío ÷òo ýòo? ß íè÷eão íe ïoíèìaþ: ÷òo ýòo? Î ÷eì ýòo? ×èòaþ, ÷èòaþ,
÷èòaþ è âce äyìaþ coâceì o äpyãoì: âcïëûâaþò paçíûe ìoìeíòû äíÿ. paçíûe
ëèöa, ãëèía... Ax, ìoè Aíòèíoé! Âoò äocaäa è æaëocòü! Cía÷aëa êaê xopoøo
âûøëè y ìeíÿ eão ãëaça è ãyáû, ïoòoì êyäpè... È âäpyã çaìe-÷aþ, ÷òo âce ýòo
ïoïoëçëo êíèçy: ãëèía áûëa ìÿãêaÿ eùe è íe ìoãëa äep-æaòücÿ ía øee; äoápûé
cëyæèòeëü ïpèíec ìíe ïaëêy è ïocoâeòoâaë âcòa-âèòü â ãoëoây âìecòo êapêaca;
ïpèøëocü cëoìaòü âcþ paáoòy... Ío ÷òo æe ÿ? A êíèãa? Î ÷eì ÿ ÷èòaþ? Heò,
íè÷eão íe ïoíèìaþ... Ío êaê ìeíÿ êëoíèò êo cíy!.. Ãëaça cëèïaþòcÿ, è ãoëoâa
êëoíèòcÿ òaê æe, êaê ía ëeê-öèè, ía êíèãy, ía pyêè... Äa âeäü cïaòü eùe paío
— ïoëoâèía äecÿòoão, eùe ìoæío ïo÷èòaòü... Ïoïpoáoâaë eùe è eùe — íèêaêoé
âoçìoùíocòè, íè÷eão íe ïoíèìaþ, çacûïaþ è çacûïaþ ëeòapãè÷ecêè... Íaäo ëe÷ü.
Ïpocíyëcÿ ÿ â ïÿòü ÷acoâ yòpa: ïoëíaÿ òèøèía, âecü äoì cïaë eùe. Ax äa,
íaäo íaïècaòü ãeíepaëy. Áëaãoäapíocòüþ eìy ÿ ïoëoí ÷epeç âce êpaÿ. È ÿ ïècaë
êaê ìoã, ãopÿ÷o, ÷yòü íe co cëeçaìè yìèëeíèÿ áëaãoäapèë eão ça c÷acòüe,
êoòopoe oí ìíe äocòaâèë: ocoáeíío ëeêöèè ïpoôeccopa ìíe êaçaëècü âceãäa
íeäocÿãaeìûì äëÿ ìeíÿ ïo câoeé âoçâûøeííocòè ìèpoì çíaíèÿ — íayêè; ÿ ïpocòo
ïècaë eìy, ÷òo c paííeão yòpa äo ïoçäíeão âe-÷epa ÿ çaíÿò è áëaãocëoâëÿþ
eão,
Ía êoíâepòe ÿ íaïècaë: "Äeécòâèòeëüíoìy còaòcêoìy coâeòíèêy* (êaæeòcÿ,
òaê ãoâopèë ìíe Aëeêcaíäp Äìèòpèeâè÷ eão òèòyë). ß, ïo câoeìy
ïpoâèíöèaëèçìy, oøèácÿ, è ýòo ïpèíecëo ìíe ïÿòü pyáëeé. Ïècüìo ìoe ïo
ãopoäcêoé ïo÷òe cêopo äoøëo äo ìacòèòoão caíoâíèêa; ÿ yæe ía òpeòèé äeíü
yòpoì áûë paçáyæeí êypüepoì oò ìèíècòpa ïo÷ò. Ècïyãaí íûé, ÿ âûøeë â
ïepeäíþþ, ãäe âeëèêoëeïíûé yca÷, âpoäe ÷epíoãopcêoão êaâaca, ïoäaë ìíe ïaêeò
c íaäïècüþ: "Îò äeécòâèòeëüíoão òaéíoão co-âeòíèêa" (ax ÿ, òeëÿòèía!) Â
êoíâepòe áeç âcÿêoão ïècüìa áûëa âëoæeía ïÿòèpyáëeâaÿ áyìaæêa,
Äoápûé yca÷ cìoòpeë ëacêoâo, áeç ïpeçpeíèÿ êo ìíe è ïoïpocèë ìeíÿ
pacïècaòücÿ â êíèæêe, ãäe ëeæaëo ïècüìo...
Kòo-òo ãoâopèë, ÷òo ïo ïpècëyãe ìoæío âceãäa áeçoøèáo÷ío cyäèòü o
ãocïoäax. Taê, y Ïpÿíèøíèêoâa, ía÷èíaÿ c Taòüÿíû Ôeäoòoâíû, êoòopaÿ áûëa co
câeòëûì ëèêoì câÿòoé, è âce cëyæàùèe â oãpoìíoì áapcêoì äoìe ÷eì-òo
íaïoìèíaëè caìoão âeëüìoæy Ïpÿíèøíèêoâa: ÿ íe ìoãy çaáûòü eão ëacêoâûx ãëaç;
â ãoëyáoì apoìaòe äpaãoöeííoé cèãapû, ocâeùeííûé coëíöeì ïo êpaÿì ãoëyáoão c
êpacíûì øëaôpoêa, oí câeòèëcÿ ëþáoâüþ è äoápoòoþ.
Êoãäa ÿ, yäocyæèâøècü, íaâecòèë câoþ áëaãoäeòeëüíèöy, oía äaæe ïoïeíÿëa
ìíe, ÷òo äoëão íe øeë. Oía yæe áecïoêoèëacü: ãeíepaë ïocëe ìeíÿ ïpèçûâaë ee
è cêaçaë:
— Taòüÿíyøêa, ìíe òâoé ìaëopoccèaíeö o÷eíü ïoípaâèëcÿ, cêaæè eìy,
÷òoáû oí ïpèíec ìíe ïoêaçaòü câoè aêaäeìè÷ecêèe pècyíêè. ß xo÷y âè-äeòü eão
ycïexè,
139
AKAÄEMÈ×ECKÈE ËEKÖÈÈ
1864-1865Ýòo áûë ìeäoâoé ãoä ìoeão c÷acòüÿ.
Ça äoëãèe ãoäû ìe÷òaíèé, còpeìëeíèé, oò÷aÿíèÿ, ÿ, íaêoíeö, ïoïaë â
æe-ëaííyþ cpeäy è ìoã y÷èòücÿ oáoæaeìûì ïpeäìeòaì.
Cpaçy è êpeïêo ïpèêoâaë ìeíÿ êypc íay÷íûé. Ïo ycòaây 1859 ãoäa, íay÷íûé
êypc Aêaäeìèè xyäoæecòâ ïpoäoëæaëcÿ øecòü ëeò; äeëèëcÿ oí ía òpè êypca (ïo
äâa ãoäa â êaæäîì êypce).
Ía ëeêöèÿx, êoòopûe ÿ ïoceùaë áeç ïpoïycêoâ ía âcex òpex êypcax, ÿ
ïoçíaêoìèëcÿ c êpyæêoì ïoäxoäÿùèx òoâapèùeé.
Ýòo âce eùe áûëè áeçycûe þíöû c òeòpaäêaìè â ïopòôeëüêax; y íèx eùe
áûëè câeæè â ïaìÿòè ãèìíaçèè, ãäe oíè íe oêoí÷èëè êypca èç-ça Aêaäeìèè
xyäoæecòâ, äëÿ êoòopoé òpeáoâaëocü òoëüêo ÷eòûpe êëacca.
Ê coæaëeíèþ, ïo÷òè âce oíè ãoòoâèëècü â apxèòeêòopû. Kypc ïo
ìaòe-ìaòèêe è äaëüíeéøee ïpoxoæäeíèe apxèòeêòypû òpeáoâaëè íeïpeìeíío
ycòaíoâëeííûx ýêçaìeíoâ è oáÿçaòeëüíûx peïeòèöèé ïo cïeöèaëüíûì npeäìeòaì. Ó
æèâoïècöeâ âceãäa áûëa êaêaÿ-òo "âoäoáoÿçíü" oáÿçaòeëü-íoão oápaçoâaíèÿ è
èçy÷eíèÿ íay÷íûx ïpeäìeòoâ, è ïoòoìy â íaøeì êpyæ-êe, cocòoÿâøeì èç
oäèííaäöaòè ÷eëoâeê, æèâoïècöeâ áûëo âceão òpè ÷eëo-âeêa. Oíè âce còpeìèëècü
â âoëüíocëyøaòeëè, ãäe íè÷eão, êpoìe ècêyccòâa, íe òpeáoâaëocü.
Øecòoâ, Ëaíòâaãeí, Èâaíoâ, Kypçaíoâ, Coêoëoâ, Aíãëè÷aíèÿíö, Äçeã-öeâè÷
è äpyãèe ãoòoâèëècü â apxèòeêòopû.
Tpeãyáoâ, Maêapoâ è eùe íeêoòopûe áûëè æèâoïècöû.
Cáëèæeíèþ íaøeìy cïocoácòâoâaë ïpoôeccop ècòopèè Cèäoícêèé. Oí cìoòpeë
ía äeëo oápaçoâaíèÿ cepüeçío è â ïpoäoëæeíèe òpex ëeò íe ìoã oêoí÷èòü ëeêöèé
oá oäíoì Eãèïòe. Ìeæäy apxèòeêòopaìè ýòo âûçûâaëo áoëüøoé poïoò è ía
peïeòèöèÿx y÷eíèêè âceãäa cïopèëè c ïpoôeccopoì. äoêaçûâaÿ ïoëíyþ
íeâoçìoæíocòü ïpèãoòoâèòücÿ ê eão ýêçaìeíaì: oíè ápaëè äëÿ èçy÷eíèÿ caìûe
ïoëíûe ècòopè÷ecêèe òpyäû è íe íaxoäèëè òaì ÷èòaííoão èì ía ëeêöèÿx,
— Çaïècûâaéòe ìoè ëeêöèè,-- çâoíêo è æeë÷ío âûêpèêèâaë Cèäoí-cêèé.--
Íe ìoe äeëo — ïpècïocoáëÿòücÿ ê âaøèì ïpaêòè÷ecêèì òpeáoâa-íèÿì. Èëè
Aêaäeìèÿ xyäoæecòâ ecòü âûcøee y÷eáíoe çaâeäeíèe, êaê ÿ ïo-íèìaþ, oòêyäa
xyäoæíèêè äoëæíû âûxoäèòü oápaçoâaííûìè ëþäüìè, èëè ýòo ecòü cpeäíee y÷eáíoe
çaâeäeíèe, è òoãäa êoí÷èâøèe çäecü æèâoïècöû, oápaçoâaíèeì câoèì íe âûøe
oáûêíoâeííoão ìaëÿpa, ïèøyùeão âûâecêè, íe äoëæíû ïoëüçoâaòücÿ ïpèâèëeãèÿìè
âûcøeão y÷eáíoão çaâeäeíèÿ, ïpè-paâíèâaeìoão ê yíèâepcèòeòy.
140
Äpyæíî c òeòpaäêaìè cèäeëè ìû ía ïepâoé cêaìeéêe, ïoáëèæe ê
ïpo-ôeccopy, è ïècaëè, ïècaëè, êaê ìoãëè cêopee.
Coáèpaëècü ìû ceé÷ac æe ïocëe ëeêöèé y êoão-íèáyäü èç òoâapèùeé. Òaì
ïpo÷èòûâaëècü çaïïcêè íaøè ça ïpoôeccopoì, è òoò, êòo yìeë áoéêo è ãpaìoòío
çaïècûâaòü, âoccòaíaâëèâaë ïo íaøèì çaïècêaì âcþ ëeêöèþ ïoä ïpo÷èòaííoe; ee
ïepeïècûâaëè — èëè êaæäûé ceáe, èëè â äâyx-òpex ýêçeìïëÿpax. Toãäa ïo ýòèì
íaøèì çaïècêaì ìû è ãoòoâèëècü ê peïeòè-öèÿì cooáùa — êòo-íèáyäü ÷èòaë
âcëyx, a êoícïeêòoì äoìa y êaæäoão áûëè eão ëè÷íûe çaïècêè.
Áoëüøeþ ÷acòüþ ìû coáèpaëècü y Øecòoâa. Ìû ëþáèëè eão ça eão
áecöepeìoííyþ ëacêoâocòü.
— Äa ÷òo ýòo, ÷epòè! Ïpèíocèòe ê ÷aþ câoè áyëêè, ÿ íe ìoãy âac
yão-ùaòü âcÿêèé paç. Moeé oòöoâcêoé còèïeíäèè èç Bopoíeæa, äâaäöaòü pyá-ëeé
â ìecÿö, eäâa-eäâa xâaòaeò ía oäíoão ìeíÿ.
Áûëè ëþäè äapoâèòûe, áeãëo è áoéêo y÷èëècü; òaêèì áûë ßøa Ëaíã-âaãeí:
êpacèâaÿ ãoëoâêa co câeòëûìè êyäpÿìè, áoëüøèe ãoëyáûe ãëaça, è çâoíêèé,
ïo÷òè äeòcêèé ãoëocoê òaê cèìïaòè÷ío çây÷aë ía íaøèx ïpèão-òoâëeíèÿx, è
ëeãêo çaïoìèíaëocü ÷èòaííoe èì âcëyx. Ïo÷òè âce ìû òoãäa çaáaëòûâaëècü
áaøëûêaìè è çaâopa÷èâaëècü ïëeäaìè ïoâepx ïaëüòo. È ÿ, êaê ceé÷ac, âèæy
æèâoïècíûe ëoêoíû Ëaíãâaãeía, âûáèâaâøèecÿ èç-ïoä eão áaøëûêa.
Ó âcÿêoão èç íac áûëè èçëþáëeííûe ïpoôeccopa. Cèäoícêoão, êaæeòcÿ,
òoëüêo ÿ oäèí còaâèë âûcoêo è yâaæaë âoâcþ; äpyãèe eão íeíaâèäeëè è
èçoápaæaëè â êapèêaòypax, êaê oí caì çacûïaeò ía câoèx ëeêöèÿx; ýòo íe áûëo
âûäyìêoé. Caìoe áoëüøoe âïe÷aòëeíèe ïpoèçâoäèëè ëeêöèè Ãpèììa. Oí ÷èòaë
opäepa *.
Óòpoì ía yëèöax ãopeë òoãäa eùe ôoòoãeí — aìepèêaícêèé câeò-câeò-câeò,
êaê íaä íèì cìeÿëècü ãaçeòû: oí câeòèë òaê òycêëo, ÷òo íåëüçÿ áûëo paçoápaòü
äaæe âûâecêè íaä ëaâêoé.
 aêaäeìï÷ecêèx êopèäopax áûëo eùe òeìíee: òoëüêo â ía÷aëe äa â êoíöe
êopèäopa câeòèëacü òo÷êa y còeíû, a ïocpeäèíe oãpoìíoão yçêoão ïpocòpaícòâa
ïpèxoäèëocü øaãaòü, âûcoêo ïoäíèìaÿ íoãy, ÷òoáû íe cïoòêíyòücÿ o
êaêoe-íèáyäü ïoëeío, oápoíeííoe ècòoïíèêoì. Êopèäop áûë íaïoëíeí ãaçaìè,
eäêo ëeçyùèìè â íoc è â ãëaça. Ïo÷òè oùyïüþ äoáè-paeøücÿ äo ayäèòopèè:
apxèòeêòypa. Òyò eùe è òèøèía ïpèáaâëÿëa òa-èícòâeííocòè. A caìûì
òaèícòâeííûì ÿâëeíèeì áûë ïpoôeccop Ãpèìì. Moëoäoe eùe, êpacèâoe c ocòpûì
íocoì ëèöo eão áûëo oápaìëeío ãëaä-êèìè ceäûìè âoëocaìè. Paccêaçûâaëè, ÷òo
oí ïoceäeë â oäíy ío÷ü,
* Òo ecòü òeopèþ opäepoâ apxèòeêòypû. Opäep — ïopÿäoê co÷eòaíèÿ
oïpeäeëeí-íûx òèïoâ êoëoíí ñ aíòaáëeìeíòoì (âepxíèì ãopèçoíòaëüíûì
ïepeêpûòèeì êoëoíí. îòäeëüíûe ÷acòè êoòopoão íocÿò íaçâaíèe "apxèòpaâ",
"ôpèç", "êapíèç").
141
êoãäa eìy ïpèøëocü áeæaòü èç-ça ãpaíèöû, ãäe pyxíyë ìocò, êoòopûé oí
còpoèë.
Âoò âûcoêaÿ, còpoéíaÿ ôèãypa Ãpèììa c ocòpûì, äëèííûì ìeëoì â ïaëüöax
ïpaâoé pyêè; oí xoäèò òaèícòâeíío è òèxo âce ïo oäíoìy íaïpaâ-ëeíèþ — oò
êaôeäpû ê äocêe è oápaòío. Ocòaíaâëèâaeòcÿ ïepeä äocêoé, äoëão, ÷ècòo è
oò÷eòëèâo ÷epòèò êaêoé-íèáyäü ãçûìc * èç êëaccè÷ecêèx opäepoâ — pèìcêèé èëè
ãpe÷ecêèé, — âû÷ep÷èâaeò ocoáo ïapaëëeëoãpaì-ìaìè cxeìy paçìepoâ êapíèça,
ôpèça è apxèòpaâa, äeëèò èx paâíûìè ïoëyäþéìoâûìè ëèíèÿìè è ìeòoäè÷ecêè
ïoâòopÿeò ìoíoòoíío: "Kap-íèç oòíocèòcÿ ê ôpèçy ïëþc apxèòpaâ, êaê ìèíop ê
ìaéop, ò. e. êaê ìeíü-øaÿ ê áoëüøeé ÷acòè",-- ïoòoì ïepeáèpaeò äeòaëüío
÷acòè ãçûìca â oòíoøeíèÿx çoëoòoão ce÷eíèÿ**: ïÿòü ê òpeì, âoceìü ê
òpèíaäöaòè, òpè ê ïÿòè. ×ep÷eíèe opäepoâ íaèçycòü áûëo oáÿçaòeëüío è äëÿ
æèâîïècöeâ.
Âce ìû oáoæaëè Ëaâpoâa, ïpoôeccopa ôèçèêè è xèìèè, ïocìeèâaëècü íaä È.
È. Ãopíocòaeâûì, êoòopûé ïepecûïaë câoè ëeêöèè ècòopèè èçÿù-íûx ècêyccòâ
cìexoòâopíûìè aíeêäoòaìè è ìèìè÷ecêèìè äâèæeíèÿìè, êo-òopûe oí ïpoäeëûâaë,
âçáèpaÿcü ía ïèpaìèäy Xeoïca â Eãèïòe. O÷eíü áoÿëècü Toìaca, ïpoôeccopa
ìaòeìaòèêè, è Maëûøeâa, ïpoôeccopa ìe-xaíèêè,
Maëûøeâ õîäèë ía äepeâÿøêe è câèpeïo âûêpèêèâaë y ÷epíoé äocêè, ápocaÿ
yáèécòâeíío ãpoçíûe âçãëÿäû â íaøy còopoíy:
— Cèëû oápaòío ïpoïopöèoíaëüíû ïëe÷aì pû÷aãa!.. Ío ýòo ÿ âaì òoëüêo
ãoâopþ-y-y! A ýòo ÿ âaì äoêaæy-y-y!
Òyò ía ïocëeäíeé ôpaçe ãoëoc eão ïoäíèìaëcÿ äo êoìaíäèpcêoão êpèêa
ïepeä ýcêaäpoíoì, a êocoé ãëaç, oápaùeííûé â íaøy còopoíy, coâceì
âûêa-òûâaëcÿ èç opáèòû; ïpè ýòoì oí íeìíoão ïpèøeïeòûâaë.
Caìûe ïoëíûe ïo ÷ècëeííocòè cëyøaòeëeé áûëè ëeêöèè Ýäyapäa Ýâaëüäa ïo
pyccêoé cëoâecíocòè. Oí áûë o÷eíü cèìïaòè÷eí è ïpeêpacío ÷èòaë. Ëþáèìûìè
aâòopaìè eão áûëè: Ãoãoëü (oí ìíoão ÷èòaë èç "Mepòâûx äyø") è C. Ò. Aêcaêoâ
("Äoápûé äeíü Còeïaía Mèxaéëoâè-÷a Áaãpoâa" íe paç ïoâòopÿëcÿ èì). È oí
coçíaâaëcÿ caì íe paç: "Beäü âoò ïo äopoãe ê Aêaäeìèè ÿ íaìepeâaëcÿ ÷èòaòü
âaì èç "Èëèaäû>> Ãoìepa, a çäecü, cëy÷aéío paçâepíyâ êíèãy Ãoãoëÿ, íe ìoã
oòopâaòücÿ oò íeão".
Ía òpeòüeì êypce áûâaëè y÷eíèêè, yæe çaêoí÷èâøèe xyäoæecòâeííoe
oápaçoâaíèe, è òoëüêo oáÿçaòeëücòâo íay÷íoão öeíça çacòaâëÿëo èx ïpo-
* Ã ç û ì c — êapíèç.
** Èçëþáëeííûé ïpèíöèï ÷ëeíeíèÿ apxèòeêòypíûx ìacc â äpeâíocòè è y
èòaëü-ÿíöeâ ýïoxè Peíeccaíca, coãëacío êoòîpoìy öeëoe òaê oòíocèòcÿ ê
áoëüøeìy, êaê; áoëüøee ê ìeíüøeìy.
142
äoëæaòü y÷èòücÿ è cäaâaòü peïeòèöèè; èì áûëo yæe ïoä òpèäöaòü è ça
òpèäöaòü ëeò.
Xopoøo çaïoìíèëacü ìíe ôèãypa Maêca Mecìaxepa: oí ápèë ëèöo, a ãycòaÿ
øeâeëþpa áûëa, êaê y Pyáèíøòeéía. Ó òpeòüeêypcíèêoâ ëèöa áûëè òaê cepüeçíû,
÷òo ÿ áoÿëcÿ c íèìè çíaêoìèòücÿ; ïpèòoì æe ÿ áûâaë y íèx çaéöeì — òoëüêo
êoãäa y íac íe áûëo ïo÷eìy-íèáyäü íaøeão ïpo-ôeccopa, a ýòo, ê coæaëeíèþ,
cëy÷aëocü ÷acòeíüêo è äaæe c ìèëûì Ýâaëü-äoì. Áûâaëo, cèäèì-cèäèì,
æäeì-æäeì, íeêoòopûe ía÷èíaþò ïeòü, — a ïeëè y íac íeäypío. Ýòèì ocoáeíío
oòëè÷aëcÿ Boëêoâ (ápaò íaøeão ïepe-äâèæíèêa E. E. Boëêoâa — Aëeêcaíäp). Ó
íeão áûë íeäypíoé cëaäêèé òeíop, è oí ïeë c áoëûïèì ÷yâcòâoì ("Cêaæèòe eé" è
äpyãèe poìaícû); â ïÿòoì ÷acy òeìíeëo, ëaìï eùe íe çaæèãaëè, ecëè äeëo
ïoäâèãaëocü ê âecíe, è ãoëoc Boëêoâa â cyìepêax áûë o÷apoâaòeëeí,
ß áûë âoëüíocëyøaòeëeì. Bûâeøeío áûëo oáúÿâëeíèe oò èícïeêòopa, ÷òo
âoëüíocëyøaòeëè, æeëaþùèe ïepeéòè â y÷eíèêè, â êoíöe aâãycòa è ía÷aëe
ceíòÿápÿ ìoãyò äepæaòü âìecòe c y÷eíèêaìè ýêçaìeíû ïpÿìo ía âòopoé êypc. Ýòa
ïepcïeêòèâa ìeíÿ òaê oápaäoâaëa: áûòü paâíoïpaâíûì y÷eíèêoì, íè÷eão íe
ïëaòèòü! ß oòëoæèë âce è ãoòoâèëcÿ, ãoòoâèëcÿ. Âce øëo xopoøo: ÿ y÷èëcÿ c
yäoâoëücòâèeì è çíaë òpeáyeìoe ïo äpoãpaììe íaçyáoê. Èç ãeoìeòpèè ía ïepâoì
êypce òpeáoâaëacü òoëüêo ëoíãèìeòpèÿ. ß áûâaë è ía ëeêöèÿx âce òoão æe
Toìaca. Âce òeopeìû çíaë ïpeâocxoäío, ïo çaïècêaì, cëoâo â cëoâo. Ío ÿ áûë
íeâeæecòâeíío cìeë ïo-ïpoâèí-öèaëüíoìy è caìoyâepeí yæe è yìeí, êaê ècòûé
ïpoâèíöèaë. Íaïpèìep, â ãeoìeòpèè äoêaçaòeëücòâa ìíe êaçaëècü coâepøeíío
íeíyæíûìè, è ÿ èx âûápacûâaë. ×òo æe òyò äoêaçûâaòü? Äeëo òaê ÿcío, ÷òo
ïpÿìo cìeøío ïpèòâopÿòücÿ è òpeáoâaòü äoêaçaòeëücòâ!
 äeíü ýêçaìeía y Toìaca coápaëocü ìíoão y÷eíèêoâ: êòo
ïepeýêça-ìeíoâûâaëcÿ, êòo, êaê è ÿ, äepæaë ça ïepâûé êypc ëoíãèìeòpèþ âo
âòo-poé êypc.
Toìac ïoäoøeë è êo ìíe. "Ha ãopèçoíòaëüíyþ ëèíèþ oïycòèòü
ïep-ïeíäèêyëÿp", — oòçâoíèë oí ìíe è oòoøeë ê äpyãèì. "Kaêaÿ ïpeëecòü,
êaêaÿ ëeãêaÿ çaäa÷a",-- äyìaþ ÿ. Bû÷epòèë ÷ècòo, æäy ïpoôeccopa.
×epeç íeêoòopoe âpeìÿ, ïocëe ocìoòpa äpyãèx y÷eíèêoâ c èx çaäa÷aìè,
Toìac ïoäxoäèò êo ìíe.
— Äoêaçaòeëücòâa! — ãoâopèò oí ïoâeëèòeëüío è cìoòpèò ía ìeíÿ câoèì
cepûì íeïpoíèöaeìûì âçopoì, êaê áyäòo äyìaeò o äpyãoì.
— Äa âeäü ýòo òaê ÿcío, — áoéêo oòâe÷aþ ÿ è êpoòêo, c äocòoèícòâoì
cìoòpþ eìy â ãëaça.
Eão oòoçâaë êòo-òo èç ýêçaìeíyþùèxcÿ. ß oïÿòü æäy. Âoò oïÿòü To-ìac
ïoäxoäèò:
— Hy, ÷òo æe âû còoèòe, íaïèøèòe äoêaçaòeëücòâa. — È oí oïÿòü oòoøeë
ê äpyãèì.
ß oïÿòü æäy. "Boò äocaäío, äyìaþ, oòpûâaþò".
143
Toìac ïoäxoäèò â òpeòèé paç.
— Äoêaçaòeëücòâa! Äoêaçaòeëücòâa! — âûêpèêèâaeò oí ìíe, êaê ãëy-xoìy.
— Hy, ãoâopèòe äoêaçaòeëücòâa.
— Äa âeäü ýòo òaê ÿcío, ÷òo çäecü è äoêaçûâaòü íe÷eão, — yæe
ïo-êopío, ío còoéêo ìÿìëþ ÿ.
Eão cepûe ãëaça yâeëè÷èëècü âòpoe, oí oáäaë ìeíÿ ïpeçpèòeëüíûì,
yíè÷òoæaþùèì âçãëÿäoì.
— Âû ïîíÿòèÿ íe èìeeòe o ãeoìeòpèè! — êaê-òo äaæe ïpoøèïeë oí;
ïoäoøeë ê ìoeìy ýêçaìeííoìy ëècòy è òâepäo ïpo÷epòèë eäèíèöy.
Toëüêo òyò ÿ ïoíÿë, ÷òo äeëo ìoe ïpoïaëo. Oäíaêo æe ÿ ýêçaìeío-âaëcÿ y
äpyãèx ïpoôeccopoâ: ïo âceoáùeé ècòopèè, ïo ècòopèè èçÿùíûx ècêyccòâ, çaêoíy
áoæèþ, pyccêoé cëoâecíocòè, ïcèxoëoãèè — è y âcex ïo --ëy÷aë ïo ÷eòûpe è
äaæe ïo ïÿòü áaëëoâ. Âoò áûëo oãop÷eíèe! Ãëaâíoe, oïÿòü íaäo ïëaòèòü
äâaäöaòü ïÿòü pyáëeé!
Ïo pècoâaíèþ y ìeíÿ øëo ïpeêpacío. Ïpeäcêaçaíèe Ô. Ô. Ëüâoâa íe
cáûëocü. Ía ïepâoì æe ýêçaìeíe còoÿëa ãoëoâa Þïèòepa, è ÿ ïoëy÷èë ÷eòâepòûé
íoìep, cëeäyþùèé ìecÿö — Aëeêcaíäpa Ceâepa — òpeòèé, a ça Ëþöèÿ Bepa ìeíÿ
ïepeâeëè â ôèãypíûé êëacc. Còoÿëa ôèãypa Ãepìa-íèêa 16. È ýòo áûëo yæe
coâceì íeâepoÿòíûì. Bïepâûe âcÿ ôèãypa — ÿ còpaøío áoÿëcÿ, poáeë; âce
cêpoìío âûpècoâûâaë, ôoía coâceì íe òy-øeâaë, òyøeâêa äeòaëeé áûëa y ìeíÿ
âecüìa áëeäíoé, pècyíoê êaçaëcÿ oäíèì êoíòypoì; ÿ äyìaë yæe: oïpaâäaeòcÿ
yãpoça Ëüâoâa — çaáüþò ía coòûx!
Ío êaêoâo æe áûëo ìoe òopæecòâo! Toâapèùè eùe èçäaëè ïoçäpaâèëè ìeíÿ: ÿ
ïoëy÷èë ça Ãepìaíèêa ïepâûé ïoìep.
È â ýcêèçax — òoãäa òeìû çaäaâaëè — ÿ òoæe øeë xopoøo; a ça
ïëa-÷yùeão Èepeìèþ ía paçâaëèíax Èepycaëèìa ÿ òaêæe èìeë íoìep ïepâûé.
ß âce coáèpaëcÿ ïoéòè ê ïoìoùíèêy èícïeêòopa IIoëÿêoây ïpocèòü oòcpo÷êè
âçíoca ïëaòû äâaäöaòü ïÿòü pyáëeé — âoëüíocëyøaòeëÿ.
— Äa âeäü âû æe çaïècaíû y÷eíèêoì ïepâoão êypca, — oáúÿâèë oí ìíe. —
Kòo èç âoëüíocëyøaòeëeé íe âûäepæaë ïpÿìo âo âòopoé êypc, òoão ìû çaïècaëè
ía ïepâûé êypc.
Oò ýòoão c÷acòüÿ ÿ áeæaë äo êâapòèpû êaê cyìacøeäøèé è íaïyãaë
xoçÿeâ... Míe ïpèøëocü çaòo yæe ìeòoäè÷ecêè cëyøaòü êypc Toìaca, è ÿ òoëüêo
òoãäa ïoíÿë, ÷òo çía÷èò äoêaçaòü ïoäoáèe òpeyãoëüíèêoâ, òeopeìy Ïèôaãopa è
ò. ï. A y Ýâaëüäa ÿ âceãäa ïoëy÷aë ïo ïÿòepêe: oí áûë, âïpo-÷eì, o÷eíü äoáp
è âceì còaâèë yäoâëeòâopèòeëüíûe áaëëû.
Caìoe còpaäaòeëüíoe ëèöo áûë câÿùeííèê Èëüÿ Äeíècoâ. Oí ÷èòaë ècòopèþ
öepêâè è çaêoí áoæèé, è ía eão ëeêöèÿx öapèëa ïycòoòa.
— Äa âû xoòü ïo o÷epeäè xoäèòe! — peçoíío oáèæaëcÿ oí. — ×òo æe ÿ
áyäy ÷èòaòü ëeêöèè ïycòûì ïapòaì?!
Ía câoèx ëeêöèÿx, êoòopûe oí ÷èòaë áeç âcÿêoão êpacíope÷èÿ ïo câoèì
çaïècêaì, oí ïo÷òè ê êaæäoìy cëoây ïpèáaâëÿë cëoâo "êaê áû".
144
VI
ÝÑÊÈÇÛ
 æypíaëècòèêe è âooáùe â èíòeëëèãeíòíûx êpyãax yòâepæäaëè, ÷òo còapaÿíaøa Aêaäeìèÿ xyäoæecòâ íe ïpèçíaeò íè÷eão, êpoìe ïceâäoêëac-cèêè, è
íecïocoáía ïoíÿòü íè÷eão íoâoão.
Ìû, y÷eíèêè ïo íoâoìy ycòaây, áûëè ïoëíû oòpèöaíèeì còapèêoâ è ocoáeíío
íe ïepeíocèëè çaäaâaeìûx òeì; o âpeäíoì èx âëèÿíèè ía paçâè-òèe íaøeão
ècêyccòâa áûëo íaïècaío òoãäa o÷eíü ìíoão ïoëeìè÷ecêèx còa-òeé â paçíûx
æypíaëax è ãaçeòax. Oäíaæäû äaæe caì ìacòèòûé Ápyíè '7 âûcòyïèë â çaùèòy
aêaäeìè÷ecêoé cècòeìû, òaê êaê oí íe ìoã ïepeíocèòü íaïaäoê æypíaëècòoâ,
âecüìa ìaëo ïoíèìaþùèx ècêyccòâo: "Îcòaâüòe íac äeëaòü câoe äeëo è çaéìèòecü
âcÿêèé câoèì".
Ío cïpaâeäëèâocòü òpeáyeò cêaçaòü, ÷òo âce ìaëo-ìaëücêè
xyäoæecò-âeííoe, ecëè oío íocèëo oòïe÷aòoê íoâèçíû è opèãèíaëüíocòè,
còapèêaìè áecïpècòpacòío ïooùpÿëocü è íaãpaæäaëocü.
Êaæäûé ìecÿö ía ýêçaìeíe aêaäeìè÷ecêèx ýcêèçoâ ía çaäaííûe òeìû
âûcòaâëÿëocü oêoëo coòíè ýcêèçoâ, ïpè÷eì, paçyìeeòcÿ, âûäaþùèecÿ, ïo ìíeíèþ
Coâeòa, ýcêèçû íaãpaæäaëècü è ëy÷øèìè íoìepaìè è äaæe ìeäa-ëÿìè ía òpeòíûx
ýêçaìeíax. Ýòè ýcêèçû ïo peøeíèþ Coâeòa oòáèpaëècü ocoáo è ïpeäëaãaëècü ê
áoëee cepüeçíoé oápaáoòêe èx aâòopaìè. Òaêèe oòoápaííûe Coâeòoì êoìïoçèöèè
yíocèëècü â èícïeêòopcêyþ, è òaì aâòopû ÷epeç èícïeêöèþ ïoëy÷aëè èx c
çaìe÷aíèÿìè Coâeòa.
Ío ïocëe âûxoäa òpèíaäöaòè êoíêypeíòoâ oòpèöaíèe cècòeìû çaäa-âaíèÿ òeì
ïpèíÿëo yæe òaêèe paçìepû è òaê ãëyáoêo ïpoíèêëo â y÷eíè÷e-cêèe ìaccû, ÷òo
còaëè äaæe ïoÿâëÿòücÿ êapèêaòypû ía caìûe çaäaíèÿ, ía ïoêopíûx y÷eíèêoâ è ía
caìèx ïpoôeccopoâ. Òaêèe ïpoèçâeäeíèÿ, ÷acòo íeïpèëè÷íoé ìapêè, òaêæe
yíocèëècü â èïcïeêòopcêyþ, è aâòopû âûcëy-øèâaëè yæe peçêèe çaìe÷aíèÿ è
ïpeäocòepeæeíèÿ oò ía÷aëücòâa, äaëeêo íå ïooùpèòeëüíûe.
Oäíaæäû áûëa çaäaía òeìa: "Aíãeë cìepòè ècòpeáëÿeò ïepâeíöeâ
eãè-ïeòcêèx". Ïoä âëèÿíèeì oòpèöaíèÿ ÿ çaäyìaë ïepeäaòü ýòoò cþæeò c
cyãy-áoé peaëüíocòüþ.
Áûëa, paçyìeeòcÿ, èçy÷eía oácòaíoâêa pocêoøíûx cïaëeí öapeâè÷eé Eãèïòa:
êpoâaòè èx còaâèëècü ía ïëaòôopìax èç íecêoëüêèx còyïeíeé... È âoò ÿ
âooápaçèë, êaê ío÷üþ aíãeë cìepòè ïpèëeòeë ê þíoøe-ïepâeíöy, ñïÿùeìy, êaê
âceãäa, íaãèì, cxâaòèë eão ça ãopëo, yïepcÿ êoëeíoì â æèâoò æepòâû è äyøèò
eão coâepøeíío peaëüío ñâoèìè pyêaìè.
Ìoè ýcêèçû íe paç yæe çaìe÷aëècü òoâapèùaìè, è ýòoò ïpè ïoÿâëe-íèè
âûçâaë áoëüøoé èíòepec, ío ìíoãèe ïoâòopÿëè: "Îäíaêo ça ýòo äo-còaíeòcÿ;
ýcêèç, íaâepío, cíèìyò è yíecyò â èícïeêòopcêyþ>>.
Taê è cëy÷èëocü. Öeëaÿ cepèÿ ýcêèçoâ (øòyê ceìü) áûëa cíÿòa, è ìoè â
÷ècëe èx. Íaäo áûëo èäòè ê èícïeêòopy — âûcëyøaòü oáúÿcíeíèå
145
è íaçèäaíèe. Caìoe áoëüøoe íaêaçaíèe äëÿ ìeíÿ áûëo áû, ecëè áû ìeíÿ
ïepeâeëè â âoëüíocëyøaòeëè. ß ïoáaèâaëcÿ äaæe èäòè ê èícïeêòopy è oò-
êëaäûâaë.
Íaêoíeö ïpèxoæy. Ïoìoùíèê èícïeêòopa Aëeêcaíäp Ïeòpoâè÷ Ïoëÿ-
êoâ âcòpeòèë ìeíÿ ëacêoâo. "3aáûë", äyìaþ.
Bûêëaäûâaþ ïpèãoòoâëeííyþ ôpaçy âoïpoca o ìoeì ýcêèçe, cíÿòoì c
ýêçaìeía.
— A paçâe âû íe çíaëè? Coâeò çaèíòepecoâaëcÿ âaøèì ýcêèçoì, è âaì
paçpeøaeòcÿ oápaáoòaòü eão ía ìeäaëü. Âoò oí. Hy êoíe÷ío, âû ïepeêoì-ïoíyeòe
cëèøêoì peaëüío òpaêòoâaííyþ cöeíy. Âeäü ýòo äyx, aíãeë cìep-òè, ça÷eì æe
eìy òaê ôèçè÷ecêè íaïpÿãaòü câoè ìycêyëû, ÷òoáû çaäy-øèòü, — äocòaòo÷ío
ïpocòepòûx pyê. Ío âû caìè oáäyìaéòe, âû coâep-øeíío câoáoäíû òpaêòoâaòü,
êaê xoòèòe, êaê âaì ïpeäcòaâëÿeòcÿ. ß òoëüêo ïepeäaþ âaì ìíeíèe Coâeòa.
Coâeò o÷eíü oäoápèë òoí ýcêèça è
oáùee.
"0áùee" òoãäa öeíèëocü.
È ÿ âûïoëíèë ýòoò ýcêèç è ïoëy÷èë Maëyþ cepeápÿíyþ ìeäaëü (oáa
ýòè ýcêèça coxpaíèëècü y ìeíÿ) 18.
 ýòo âpeìÿ ÿ yæe ïoêaçûâaë Kpaìcêoìy câoè aêaäeìè÷ecêèe paáoòû. Âcÿ
apòeëü yäèâëÿëacü ëèáepaëèçìy Aêaäeìèè è ee òepïèìocòè. "Bïpo÷eì, ãocïoäa,
— cêaçaë ïpè ýòoì êòo-òo èç apòeëüùèêoâ, — Coâeò êoe-÷òo cìûcëèò: ïpaâäa,
òoí ýcêèça xopoø". "Äa ïpèòoì æe, — ïpèáaâèë êòo-òo, — áyäeì cïpaâeäëèâû:
opèãèíaëüíocòü Aêaäeìèÿ âceãäa oòëè÷aëa". <
âeäü äaëè æe ïpoôeccopa â äoëã,-- íèêoãäa íe oòäacò: ïoçäío òeïepü Koëèçeþ
Ôopòyíû÷y".
Booáùe c ýòèx ïop ìíe ïoâeçëo. Ïocëe ýêçaìeía, êoãäa çaëû áûëè
ía-ïoëíeíû y÷eíèêaìè âceé Aêaäeìèè, ìaccû ãaëäeëè ïepeä paáoòaìè è
ïepeáeãaëè oò oäíoé ê äpyãoé, ÿ ÷acòeíüêo âèäeë öeëyþ òoëïy ïepeä ñâo-èìè
ýcêèçaìè è pècyíêaìè. Ýòþäoâ c íaòypùèêa ìacëÿíûìè êpacêaìè ÿ íaïècaë o÷eíü
ìaëo, âceão øecòü ýòþäoâ. Âecü äeíü çaíèìaòücÿ â Aêaäe-ìèè ÿ yæe íe ìoã: äëÿ
cyùecòâoâaíèÿ íaäo áûëo ècïoëíÿòü êoe-êaêèe ça-êaçèøêè, áeãaòü ía ypoêè. Ío
ýòþäû ìoè, ça ècêëþ÷eíèeì ïepâoão, áû-âaëè âceãäa yäocòaèâaeìû áëèçêèx
íoìepoâ, è ÿ cêopo áûë íaãpaæäeí Maëoé è Áoëüøoé cepeápÿíûìè ìeäaëÿìè, ÷òo
äaâaëo ïpaâo âûcòyïaòü
ía êoíêypc.
Oäèí ìoé ýòþä ceé÷ac íaxoäèòcÿ y ãpaôa È. È. Toëcòoão. Ïo cìepòè
çacëyæeííoão íaòypùèêa Tapaca íacëeäíèêè pacïpoäaëè eão xyäoæecò-âeííûe
coêpoâèùa, coáèpaâøèecÿ èì âcþ æèçíü. Ìoé ýòþä èçoápaæaeò caìoão Tapaca
cïèíoé. È, yâèäeâ eão eùe íeäaâío, ÿ yäèâèëcÿ: oò÷eão ìoé ýòþä íe yäocòoèëcÿ
áûòü ocòaâëeííûì â opuãuíaëû? Tapacy ÿ ycòy-ïèë eão ça ÷ècòûé xoëcò äëÿ
cëeäyþùeão ýòþäa20.
146
VII
CÒAPAß AKAÄEMÈß
 cepeäèíe øecòèäecÿòûx ãoäoâ Aêaäeìèÿ, ïo cpaâíeíèþ c òeïepeøíeé áûëaáoëee câoáoäíoé, áoëee ãpÿçíoé, çaêoïòeëoé, äyøíoé è òecíoé oò paç-íopoäíoé
òoëïû y÷aùèxcÿ. Â pècoâaëüíûx êëaccax íoìepoâaííûx ìecò íe xâaòaëo, y÷eíèêè
cèäeëè äaæe ía ïoëeíüÿx, êoe-êaê ïoëoæeííûx y caìoão ïüeäecòaëa íaòypùèêa.
Ïo âèíòoâoé êaìeííoé ëecòíèöe, òeìíoé è ãpÿçíoé (â ëeâoì yãëy, c
×eòâepòoé ëèíèè Bacèëüeâcêoão ocòpoâa), ïoäíèìaëècü â íèçêyþ, co câo-äaìè,
aíòpecoëü, cëyæèâøyþ íaì øèíeëüíoé, eäâa ocâeùeííyþ ôoòoãeíoì, c íèøaìè è
òeìíûìè çaêoyëêaìè. Æèâoïècíocòü êaìepû äoïoëíÿëacü paç-íooápaçèeì oäeæä è
ëèö, cíoâaâøèx â paçíûx íaïpaâëeíèÿx.
Êoão òoëüêo òyò íe áûëo!
Áûëè è ïeây÷èe xoxëû â "êèpeÿx ç âiäëoãaìè" *, ìeëüêaëè áapaíüè øaïêè,
çây÷aë aêöeíò þãa. Ïoïaäaëècü è ùeãoëücêèe ïaëüòo áoãaòûx þíoøeé è íèùeícêèe
oòpeïüÿ áëeäíûx ìeëaíxoëèêoâ, ìoë÷aëüíèêoâ, äep-æaâøèxcÿ òaèícòâeíío â
òeìíûx íèøax. Ïocpeäèíe, y ëaìïû, cëûøeí rpoìêèé ëèòepaòypíûé cïop,
còyäeí÷ecêaÿ pe÷ü ëüeòcÿ câoáoäío: ýòo còyäeíòû yíèâepcèòeòa, pècyþùèe ïo
âe÷epaì â Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Ïo yãëaì — poáêèe íoâè÷êè-ïpoâèíöèaëû c
íecìeëûì øeïoòoì è âèíoâaòûì âèäoì. A âoò âpûâaþòcÿ äâe èçÿùíûe
apècòoêpaòè÷ecêèe ôèãypêè, cëû-øaòcÿ ôpaíöyçcêèe ôpaçû è paçíocèòcÿ òoïêèé
apoìaò äyxoâ,
Heoáûêíoâeíío ïpèÿòía áûëa ýòa câeæecòü oçoía â cïepòoì âoçäyxe
ãapäepoáíoé. Â äëèííûx aêaäeìè÷ecêèx êopèäopax íecòepïèìo eë ãëaça ocòpûé
çaïax ìèaçìoâ oò yäoácòâ còapoão çaêaëa: êopèäopû eùe íe áûëè paçãopoæeíû,
êaê òeïepü.
Âo âcex êopèäopax äyëo co äâopa; êpyãoì âeÿëo xoëoäoì è âoíüþ, ío
ïpèëeæaíèe y÷aùèxcÿ áûëo oápaçöoâoe. Ó äâepè pècoâaëüíoão êëacca eùe ça ÷ac
äo oòêpûòèÿ còoÿëa òoëïa áeçìecòíûx, ïpèpocøè ïëe÷oì ê caìoé äâepè, a
cëeäyþùèe — ê ïëe÷aì òoâapèùeé, c ïoëeíüÿìè ïoä ìûø-êaìè, òepïeëèâo
äoæèäaÿcü oòêpûòèÿ.
 ïÿòü ÷acoâ áeç ïÿòè äâepü oòâopÿëacü è òoëïa ypaãaíoì âpûâaëacü â
êëacc; c øyìíûì ãpoxoòoì íecëacü oía â aòaêy ÷epeç ïpeïÿòcòâèÿ, ÷epeç âce
cêaìüè aìôèòeaòpa âíèç, ê êpyãëoìy ïüeäecòaëy ïoä íaòypùèêa, è çaêpeïëÿëa ça
coáoé ìecòa ïoëeíüÿìè.
Óceâøècü ía òaêoé æecòêoé è íèçêoé ìeáeëè, c÷acòëèâöû äoæèäaëècü
ïoÿâëeíèÿ íaòypùèêa ía ïüeäecòaëe. Haòypùèö òoãäa è â çaâoäe íe áûëo. Ýòè
íèçêèe ìecòa íaçûâaëècü "â ïëaôoíe" è ïoëüçoâaëècü y pèco-âaëüùèêoâ ocoáoé
cèìïaòèeé. Pècyíêè oòcþäa âûxoäèëè cèëüíûìè,
Kèpeÿ ç âiäëoãoþ — cyêoííûé ïëaù c êaïþøoíoì (yêp.).
10*
147
ïëacòè÷íûìè, c ÿcíocòüþ äeòaëeé. Ïoëeíoâ o÷eíü ëþáèë "ïëaôoí" è âceãäa
oòäaâaë íe èìeâøeìy ìecòa câoé íoìep â áeëüýòaæe äëÿ íoìepoâ ïepâoão äecÿòêa
(êoòopûe oí ïoëy÷aë). Ía cêaìüÿx aìôèòeaòpa ïoëy-êpyãoì ïepeä íaòypùèêoì
cèäeëo áoëee ïoëyòopacòa ÷eëoâeê â oäíoì íaòypíoì êëacce. Tèøèía áûëa òaêaÿ,
÷òo cêpèï còa ïÿòèäecÿòè êapaí-äaøeé êaçaëcÿ êoíöepòoì êyçíe÷èêoâ, câep÷êoâ
èëè opêecòpoì ìaëaécêèx ìyçûêaíòoâ. Còaíoâèëocü âce äyøíee. Câeò oò ìaccû
ëaìï câepxy, ocâeùaÿ ãoëyáoâaòoé äûìêoé cèäeâøèe â oöeïeíeíèè ôèãypû c
áûcòpo äâèãaâøè-ìècÿ êapaíäaøaìè, còaíoâèëcÿ âce òyìaííee. Paçíooápaçèe
còyøeâûâaëocü
oáùèì òoíoì.
Pÿäoì, ïëe÷oì ê ïëe÷y c ëoxìaòoé ãoëoâoé þíöa â êocoâopoòêe cèäeë
ceäeíüêèé ãeíepaë â ïoãoíax; äaëüøe áopoäa÷ âo ôpaêe (êpacaâeö xy-äoæäèê c
ýcïaíüoëêoé), ïoòoì còyäeíò yíèâepcèòeòa, âûcoêèé ìopcêoé oôèöep c
oêëaäècòoé áopoäoé; ïoâûøe öeëaÿ ïapòèÿ câeòëoâoëocûx âÿòè-÷eé, ïoëíaÿ äaìa
— òoãäa eùe áoëüøaÿ peäêocòü â Aêaäeìèè xyäo-æecòâ, áoëüøeãëaçûe ãpyçèíû,
apìÿíe, êaça÷èé oôèöep, ÷oïopíûe íeì-öû c èãoëo÷êè, â còoÿ÷èx âopoòíè÷êax, c
ïpè÷ecêaìè a la Capoul.
A âoò è çíaìeíèòocòè íaòypíoão êëacca; âce çíaþò èx èìeía: Maêcè-ìoâ,
Áoápoâ, Äaìáepã. Maêcèìoâ ýôôeêòío âûäeëÿeòcÿ êoïíoþ câeòëûx âüþùèxcÿ âoëoc,
êaê y aöòeêa. Äaìáepã — áecöâeòíaÿ ëè÷íocòü; Áoá-poâ — ãyáacòûé ápþíeò c
÷yâcòâeííûìè ãëaçaìè. Âo âpeìÿ ïepepûâa ça èx cïèíoé còoèò òoëïa æàäíûx
çpèòeëeé.
Maêcèìoâ yæe âûcòaâëÿë êapòèíy ía âûcòaâêe. Äaìáepã pècoâaë oäíè
êoíòypû è ïoëy÷aë ïepâûe íoìepa, a Áoápoâ ýôôeêòío ocâeùaë áeëûì êapaíäaøoì
ía òoííoé áyìaãe è ôpaíöyçcêèì êapaíäaøoì c pacòyøêoé cíëüío òyøeâaë ôoí è
òåíè. Koíoïaòêa áûëa yæe ápoøeía; pècyíêoâ äo-ìoé íe oòïycêaëè; âìecòo
êoíoïaòêè paáoòaëa òpÿïêa. Ïo ýíepãè÷íoé ïoäãoòoâêe oáùèx ôopì ïoëyòoíû
cèëüío âòèpaëè òpÿïêoé, òåíè ycèëè-âaëècü ôpaíöyçcêèì êapaíäaøoì, a áëèêè
âûòèpaëè peçèíêoé; ïpèeì áûë òâepäo âûpaáoòaí. Ío âèpòyoçíocòü è ìaíepíocòü
âooáùe c÷èòaëècü ïaêëoííocòüþ ê paçâpaòy â ècêyccòâe è ïopèöaëècü còpoão.
Ïpoôeccopa äaæe Mèêeëaíäæeëo c÷èòaëè áapo÷íûì, Caìûe ìacòèòûe y÷eíèêè
Aêaäeìèè cocòoÿëè â íeé ïo còapoìy ycòaây. Ýòo çía÷èëo, ÷òo oíè, ïëaòÿ
äeâÿòü pyáëeé â ãoä, ìoãëè ocòaâaòücÿ â íeé äo ãëyáoêoé còapocòè, íe íecÿ
íèêaêoé íay÷íoé ïoâèííocòè. Heêoòo-pûe ïpopaáoòaëè yæe ïo äâeíaäöaòü ëeò è
äoøëè òoëüêo äo ãèïco-ôèãyp-
íoão êëacca.
Âce ýòo áûë áoëüøeþ ÷acòüþ íapoä áopoäaòûé, äëèííoâoëocûé, c ïpoceäüþ è
cìeëoé pyccêoé pe÷üþ. Ê ècêyccòây oòíocèëècü oíè ïo-poä-còâeííoìy è
âûäaþùèxcÿ òaëaíòoâ c÷èòaëè ôeíoìeíaìè, âíe êoíêypca.
— Hy-ê ÷òo æe! Âeäü ýòo, áaòeíüêa ìoé, òaëaíò!
— Êaê æe, èç Xapüêoâcêoé — cëûxaëè, xëeáíaÿ còopoía, ÷eão yæ... Ó
íac, ápaò, â Pÿçaícêoé, âe÷íûé íeäopoä — äaëeêo íe yeäeøü.
148
Íac, ïocòyïèâøèx ïo íoâoìy ycòaây 1859 ãoäa, oáÿçaííûx ïoceùaòü ëeêöèè
ïo íayêaì è ïoòoìy ïpèxoäèâøèx c òeòpaäêaìè äëÿ çaïècûâaíèÿ ëeêöèé, íaçûâaëè
ãèìíaçècòaìè è âeceëo ïpeçèpaëè; c÷eòû ça íoìepa ïo pècoâaíèþ áûëè òoëüêo co
ñâoèìè, a ýòè "êaíòoíècòû" âce paâío, ìoë, pècoâaòü íe íay÷aòcÿ; ça äâyìÿ
çaéöaìè áeãaþò, ïayêè èçy÷aþò, — xèìè-
êè-cìexè.
Míe ocoáeíío ípaâèëcÿ Eôèìoâ: oãpoìíoão pocòa, áopoäaòûé, c âe-ceëûìè
÷yâcòâeííûìè ãëaçaìè, oí, íe còecíÿÿcü, ãpyáo ocòpèë â êy÷êe câoèx y äâepeé
âe÷epíeão êëacca; òoâapèùè ïoêaòûâaëècü co cìexy. Ìeæäy âoëüíocëyøaòeëÿìè
áûëo äâa êpyãëûx äypa÷êa. Koòoâèêoâ, íaïpèìep, äaæe ãoâopèòü íe yìeë è âce
câoáoäíoe âpeìÿ èãpaë â øaøêè c äâopíè-êoì ïoä âopoòaìè, Äpyã eão Èâaí
ßêoâëeâè÷ (ôaìèëèè ìû íe çíaëè) ão-âopèë òoëüêo äâa cëoâa: "Haäo ïëèâûêaòü".
Maëeíüêoão pocòa, êocoëa-ïûé, yãpþìûé, c âûïyêëûì ëáoì. Oáa oíè o÷eíü
ïpèâÿçaëècü ê Koâaëeâ-cêoìy è ïècaëè äaæe ëoøaäeé â ýòþäíoì êëacce — ãpyáo.
Ïpoôeccopoâ y÷eíèêè áoÿëècü êaê ía÷aëücòâa è íe çíaëè êaê xyäoæ,--íèêoâ.
Ïpoôeccopa coâceì íe èíòepecoâaëècü y÷eíèêaìè è èçáeãaëè âcÿ-êoão oáùeíèÿ c
íèìè.
Äoápee âcex áûë íeìeö Heôô. Êaê âçëeëeÿííûé òaëaíò, oí áûë oáoëü-ùeí
yâepeííocòüþ, ÷òo âce eão áoãoòâopÿò. Â âe÷epíeì êëacce oí ïoÿâëÿë-cÿ ocoáo
òopæecòâeíío è o÷eíü peäêo. Âûcoêo íecÿ ãoëoây, co çâeçäoé ía ãpyäè,
âûxoëeííûé, oí âeëè÷ecòâeíío ïpoxoäèë ïo âepxíeé ïëoùaäêe íaä aìôèòeaòpoì
pècyþùèx. Poçoâûe ùeêè còapè÷êa ãopeëè oò âocxèùeíèÿ coáoþ, oïyùeííûe ãëaça
íè÷eão íe âèäeëè. Oí êèâaë ïo-öapcêè íaïpaâo è íaëeâo, âooápaæaÿ, ÷òo ïo
còopoíaì øïaëepaìè còoÿò y÷eíèêè â íeìoì yäèâëeíèè oò çíaìeíèòoão Heôôa21. A
òe â ýòo âpeìÿ, ãpÿçíûe, ïoòíûe, cìaxèâaëè yãoëü c pècyíêoâ øeéíûìè øapôaìè,
yâëeêaÿcü paáoòoé, è co-âceì eão íe çaìe÷aëè.
Èçy÷eíèe ècêyccòâa â Aêaäeìèè øëo êaêoé-òo òpaäèöèoííoé èíepöèeé
âeêoâe÷íoé ìeòoäû, âçÿòoé c Çaïaäa; cepeäèía y÷aùèxcÿ xopoøo ïocòèãaëa ía
ýêçaìeíax òpeáoâaíèÿ Coâeòa è áëaãoïoëy÷ío ïoëy÷aëa ycòaíoâëeííûe ìeäaëè è
çâaíèÿ.
È Â A H H È Ê 0 Ë A E Â È × KPAMCKOÉ
ÏAMßTÈ Ó×ÈTEËß
lÇHAKOMCTBO
Èìÿ Èâaía Hèêoëaeâè÷a Kpaìcêoãol ÿ ycëûøaë â ïepâûé paç â 1863 ãoäy âceëe Cèpoòèíe, Bopoíeæcêoé ãyáepíèè.
Òaì ÿ â êa÷ecòâe æèâoïècöa paáoòaë c ïpo÷èìè ìacòepoâûìè íaä
âoçoá-íoâëeíèeì còapoão èêoíocòaca â áoëüøoé êaìeííoé öepêâè. Míe áûëo òoãäa
âoceìíaäöaòü ëeò, è ÿ ìe÷òaë ïo oêoí÷aíèè ýòoé paáoòû exaòü y÷èòü-cÿ â
Ïeòepáypã. Moe íaìepeíèe çíaëè ìoè òoâapèùè ïo paáoòe è íe paç paccêaçûâaëè
ìíe, ÷òo èç èx poäíoão ãopoäa Ocòpoãoæcêa ecòü yæe â Ïe-òepáypãe oäèí
xyäoæíèê, Kpaìcêoé. Hecêoëüêo ëeò íaçaä yåxaë oí òyäa, ïocòyïèë â Aêaäeìèþ è
òeïepü ÷yòü ëè yæe íe ïpoôeccopoì òaì.
Paç Kpaìcêoé ïpèeçæaë ía poäèíy, paccêaçûâaëè oíè, oäeò áûë
ïo-còoëè÷íoìy, â ÷epíoì áapxaòíoì ïèäæaêe, íocèë äëèííûe âoëocû. È âcÿ
ôèãypa è êaêaÿ-òo âoçâûøeííaÿ pe÷ü eão êaçaëè â íeì ÷òo-òo coâceì íoâoe,
íeïoíÿòíoe è ÷yæäoe ïpeæíèì eão çíaêoìûì è òoâapèùaì. Oíè ïo÷yâcòâoâaëè, ÷òo
oí yøeë oò íèx äaëeêo... Cecòpa oäíoão èç æèâoïèc-öeâ, cèëüío íepaâíoäyøíaÿ
ê Kpaìcêoìy eùe äo oòúeçäa eão â Ïeòepáypã è âce eùe ìe÷òaâøaÿ o íeì, òeïepü
ïo÷yâcòâoâaëa áoëüøyþ poáocòü ïe-peä ýòèì coâceì íoâûì còoëè÷íûì ÷eëoâeêoì è
íe cìeëa áoëee äyìaòü o íeì.
150
— A âeäü êaê còpaíío, áûâaëo, ía÷èíaë, — âcïoìèíaëè oíè. — Â
ìaëü-÷èêax oí íe áûë, íè y êoão íe y÷èëcÿ è èêoí coâceì íe ïècaë. Çaáeæèò,
áûâaëo, ê æèâoïècöy, ïoïpocèò êpacoê; ÷òo-òo ïècaë, ÷òo-òo pècoâaë. Ãoâopèë,
êòo âèäeë, êaê-òo ocoáeíío, ïo-câoeìy, còpaíío.
Ïpèexaâøè â Ïeòepáypã ïoçäíeé oceíüþ 1863 ãoäa, ÿ òoëüêo ê çèìe
ïocòyïèë â pècoâaëüíyþ øêoëy. Ê êoíöy çèìû ìeíÿ ïepeâeëè â êëacc ãèïcoâûx
ãoëoâ, è çäecü ÿ yçíaë, ÷òo ïo âocêpeceíüÿì â ýòoì êëacce ïpeïoäaeò y÷èòeëü
Kpaìcêoé2.
"He òoò ëè caìûé?" — äyìaë ÿ è æäaë âocêpeceíüÿ.
Ó÷eíèêè ãoëoâíoão êëacca ÷acòo è ìíoão ãoâopèëè o Kpaìcêoì, ïo-âòopÿëè,
÷òo oí êoìy êoãäa ãoâopèë, è æäaëè eão c íeòepïeíèeì.
Âoò è âocêpecåíüe, äâeíaäöaòü ÷acoâ äíÿ. Â êëacce oæèâëeííoe âoëíe-íèe,
Kpaìcêoão eùe íeò. Ìû pècyeì c ãoëoâû Mèëoía Kpoòoícêoão. Ãoëoâa ïocòaâëeía
ía oäèí êëacc. Â êëacce øyìío... Âäpyã cäeëaëacü ïoëíeéøaÿ òèøèía, yìoëê
äaæe opaòop Ëaíãaíö... È ÿ yâèäeë xyäo-ùaâoão ÷eëoâeêa â ÷epíoì cþpòyêe,
âxoäèâøeão òâepäoé ïoxoäêoé â êëacc. ß ïoäyìaë, ÷òo ýòo êòo-íèáyäü äpyãoé:
Kpaìcêoão ÿ ïpeäcòaâëÿë ceáe èía÷e. Bìecòo ïpeêpacíoão áëeäíoão ïpoôèëÿ y
ýòoão áûëo xyäoe cêyëa-còoe ëèöo è ÷epíûe ãëaäêèe âoëocû âìecòo êaøòaíoâûx
êyäpeé äo ïëe÷, a òaêaÿ òpeïaíaÿ æèäêaÿ áopoäêa áûâaeò òoëüêo y còyäeíòoâ è
y÷èòeëeé.
— Ýòo êòo? — øeï÷y ÿ òoâapèùy.
— Kpaìcêoé! Paçâe íe çíaeòe? --- yäèâëÿeòcÿ oí.
Taê âoò oí êaêoé!.. Ceé÷ac ïocìoòpeë è ía ìeíÿ; êaæeòcÿ, çaìeòèë. Êaêèe
ãëaça! Íe cïpÿ÷eøücÿ, äapoì ÷òo ìaëeíüêèe è cèäÿò ãëyáoêo âo âïaëûx opáèòax;
cepûe, câeòÿòcÿ. Âoò oí ocòaíoâèëcÿ ïepeä paáoòoé oä-íoão y÷eíèêa. Kaêoe
cepüeçíoe ëèöo! Ío ãoëoc ïpèÿòíûé, çaäyøeâíûé, ãoâopèò c âoëíeíèeì... Hy è
cëyøaþò æe eão! Äaæe paáoòy ïoápocaëè, còoÿò oêoëo, paçèíyâ pòû; âèäío, ÷òo
còapaþòcÿ çaïoìíèòü êaæäoe cëoâo. Êaêèe cìeøíûe è ãëyïûe ëèöa ecòü, ocoáeíío
ïo cpaâíeíèþ c íèì... Oäíaêo êaê oí äoëão ocòaeòcÿ âce eùe y oäíoão! Caì íe
ïoïpaâëÿeò, a âce òoëüêo oáúÿcíÿeò. Ýòaê oí âcex íe oáoéäeò, ïoæaëyé. A âoò
íaêoíeö ïepeøeë ê äpyãoìy, è âce ça íèì. Míe íe ípaâèòcÿ ýòa ïpèâû÷êa
y÷eíè-êoâ ãëaçeòü ía ÷yæèe paáoòû è cëyøaòü, ÷òo êoìy ãoâopèò y÷èòeëü; äa è
âpeìeíè ìaëo äëÿ paáoòû â êëacce, âeäü êëacc-òo oäèí paç â íeäeëþ.
ß äyìaë: íaïoìíèòü ëè eìy, êoãäa oí äoéäeò äo ìeíÿ, oá eão
ocòpoãoæ-cêèx çíaêoìûx, — è íe peøaëcÿ; ÿ còaë cèëüío âoëíoâaòücÿ ïo ìepe
ïpèá-ëèæeíèÿ eão êo ìíe, ío paáoòaòü ïpoäoëæaë. Äo ìeíÿ ÿcío yæe äoëeòaëè
oòäeëüíûe cëoâa è âûpaæeíèÿ eão, è ìíe âce áoëee è áoëee ípaâèëcÿ òeìáp eão
ãoëoca è êaêaÿ-òo ocoáeííaÿ ìaíepa ãoâopèòü — êaê-òo òopæecòâeíío, äëÿ
âcex. Âoò òaê y÷èòeëü! Ýòo íe ÷eòa Öepìy äa Æyêoâcêoìy (ïpeïoäaâaòeëè â
êëacce ìacoê è opíaìeíòoâ). Eão ïpèãoâopû è ïoxâaëû áûëè o÷eíü âecêè è
ïpoèçâoäèëè íeoòpaçèìoe äeécòâèe ía y÷eíèêoâ. ×òo-òo oí ìíe cêaæeò?! A
ceãoäíÿ y ìeíÿ èäeò êaê-òo ïecòpo è ãpyáo. Ío eão
151
ïpepâaëè. Boøeë â êëacc êaêoé-òo ïoæèëoé ãocïoäèí íeïpèÿòíoé
íapyæ-íocòè, â o÷êax. Äoëæío áûòü, âaæíoe ëèöo. Äaæe Kpaìcêoé êaê-òo âäpyã
èçìeíèëcÿ, êëaíÿeòcÿ eìy è âûcëyøèâaeò c ïpèòâopíoþ âíèìaòeëüíocòüþ, êaê
êaêoé-íèáyäü ÷èíoâíèê. ß oòâepíyëcÿ, ìíe íe ïoípaâèëacü ýòa cöeía. Íaêoíeö
ýòo âaæíoe ëèöo, pacòÿãèâaÿ ÷òo-òo â íoc, ïoâepíyëocü ê äâepÿì êëacca.
Kpaìcêoé è äpyãèe y÷èòeëÿ, ïpècoeäèíèâøèecÿ íeçaìeòío, oòcêa-êèâaÿ è äaâaÿ
ïo÷òèòeëüío äopoãy ëèöy, âûøëè ça íèì... Cêopo Kpaìcêoé âepíyëcÿ ê y÷eíèêaì
è còaë ïpoäoëæaòü.
Âoò oí è ça ìoeé cïèíoé; ÿ ocòaíoâèëcÿ oò âoëíeíèÿ...
— A, êaê xopoøo! Ïpeêpacío! Âû â ïepâûé paç çäecü?
Ó ìeíÿ êaê-òo oáopâaëcÿ ãoëoc, è ÿ ïo÷yâcòâoâaë, ÷òo íe ìoãy oòâe÷aòü.
Oí ïepeøeë ê ïoäpoáíocòÿì ìoeão pècyíêa, o÷eíü âepío çaìeòèë oøèáêè, è
ìíe ïoêaçaëocü, ÷òo oí ìeíÿ êaê-òo oòëè÷èë. Ýòo ìeíÿ oáoäpèëo; ìaëo-ïoìaëy
ïoä êoíeö ÿ ocìeëèëcÿ cêaçaòü eìy, ÷òo ÿ çíaë eão ocòpo-ãoæcêèx çíaêoìûx.
— Íe Typáèíûx3 ëè?
— Heò.
ß íaçâaë câoèx cèpoòèícêèx òoâapèùeé ïo paáoòe, ío çaìeòèë, ÷òo oíè eão
íècêoëüêo íe çaíèìaëè. Oí äaë ìíe câoè aäpec è ïpèãëacèë ïoáûâaòü y íeão.
Ìeíÿ è â êpacêy è â ïoò yäapèëo. ß áûë â âocxèùeíèè oò Kpaì-
cêoão.
— Paçâe âû eão çíaeòe? — yäèâèëècü y÷eíèêè.
— ×òo oí âaì ãoâopèë? Oí âac çâaë ê ceáe?
— Äa, — oòâeòèë ÿ, íèêoão íe âèäÿ oò c÷acòüÿ,
— Hy, ÷òo òû cêaæeøü o Kpaìcêoì?! — ãoâopþ ÿ âocòopæeíío, yæe ía
yëèöe, câoeìy òoâapèùy.-- Âoò ÷eëoâeê! Âoò y÷èòeëü! Êaêèe y íeão ãëaça è
êaêoé ïpèÿòíûé, çaäyøeâíûé ãoëoc! Êaê oí ãoâopèò!
— Hy, ïoøeë òeïepü... — oòâe÷aë íeäoâoëüíûì òoíoì òoâapèù. — A
ïî-ìoeìy, y íeão çëoáa â ãëaçax. A êaê oí ïepeä ía÷aëücòâoì-òo èçâè-âaëcÿ,
çaìeòèë òû? Hy, äa ãäe òeáe çaìeòèòü. Oí òeáÿ ïoxâaëèë, âoò òû è ïpèøeë â
òeëÿ÷èé âocòopã è òeïepü áyäeøü òpyáèòü — çíaþ.
Toâapèù ìoé áûë ëeíèâ, ècêyccòâa íe ëþáèë è çaíèìaëcÿ èì, òoëüêo ÷òoáû
ïocòyïèòü â Aêaäeìèþ, ïo apxèòeêòype. "Äa, eão, íaâepío, íe ïoxâa-ëèë
Kpaìcêoé, — äyìaë ÿ, — âoò oí è çoë òeïepü. A êaê eão ïoxâaëèòü? Âeäü cëaá
â pècoâaíèè".
×epeç íecêoëüêo äíeé âe÷epoì ÿ òèxoíüêo ïoçâoíèë â êâapòèpy Kpaì-cêoão
(Bacèëüeâcêèé ocòpoâ, Øecòaÿ ëèíèÿ). Míe cêaçaëè, ÷òo eão íeò äoìa, ío ÷òo
÷epeç ÷ac oí, âepoÿòío, áyäeò. Míe çaxoòeëocü eão âèäeòü, è ÿ ïoøeë ápoäèòü
ïo áyëüâapy Ceäüìoé ëèíèè â íaäeæäe âcòpeòèòü eão, èäyùeão äoìoé. Êaê äoëão
òÿíeòcÿ âpeìÿ oæèäaíèÿ! Íe çíaeøü, ÷eì ça-íÿòücÿ, â ãoëoâe ïycòoòa è
áecïoêoécòâo... Haêoíeö-òo äecÿòü ÷acoâ. Òeïepü oí, íaâepío, äoìa yæe. Çâoíþ
oïÿòü.
— Eùe íe âepíyëcÿ.
×òo äeëaòü? Heyæeëè èäòè ía êâapòèpy? Heò, ïoápoæy eùe è äoáüþcü
ceãoäíÿ, a òo ïpèøëocü áû oòëoæèòü ía íecêoëüêo äíeé.
×epeç ïoë÷aca çâoíþ eùe, peøèâøècü yéòè, íaêoíeö, äoìoé, ecëè eão è
òeïepü íeò.
— Äoìa.
— A, çíaþ, çíaþ, âû ïpèxoäèëè yæe äâa paça, — ïpoçây÷aë eão
íaä-òpecíyòûé, ycòaëûé ãoëoc â oòâeò ía ìoe áopìoòaíüe. — Ýòo äoêaçûâaeò,
÷òo y âac ecòü xapaêòep — äoáèòücÿ câoeão.
ß çaìeòèë, ÷òo ëèöo eão áûëo ycòaëo è áëeäío, yòoìëeííûe ãëaça
âêpyæèëècü. Míe còaëo íeëoâêo è coâecòío, ÿ ïo÷yâcòâoâaë, ÷òo yòpyæäaþ
ycòaëoão ÷eëoâeêa. È, ãëaâíoe, íe çíaë, c ÷eão ía÷aòü. Ïpÿìoão ïpeäëoãa ê
ïoceùeíèþ â còoëü ïoçäíèé ÷ac y ìeíÿ íe áûëo. Cêoíôyçèâøècü âäpyã çäpaâûì
paçìûøëeíèeì, ÿ còaë ïpocèòü ïoçâoëeíèÿ ïpèéòè â äpyãoé paç.
— Heò, ÷òo æe âû òaê, äapoì xëoïoòaëè! Óæ ìû íaïüeìcÿ ÷aþ âìecòe,
paçäeâaéòecü.
Ýòo áûëo cêaçaío òaê paäyøío, ïpocòo, êaê äaâío çíaêoìoìy è paâíoìy
÷eëoâeêy. ß âäpyã ycïoêoèëcÿ, âoøeë â íeáoëûíyþ êoìíaòêy è ía÷aë cìoò-peòü
ïo còeíaì. Ãoëoâa Xpècòa! Êaê èíòepecío! Taê ïpeäcòaâëeííoé ÿ íe âèäeë ee
íèêoãäa. Êaê âûäeëÿëcÿ ëoá, êaêèe âïaëûe, yòoìëeííûe ãëaça... È cêoëüêo â
íèx êpoòocòè è cêopáè! Ío êaê còpaíío: âoëocû pacxoäÿòcÿ poâíûìè ïpÿäÿìè
âíèç è íe còyøeâaíû, øèpoêèe ìaçêè íe äoêoí÷eíû. "Boò oía, aêaäeìè÷ecêaÿ
ìaíepa",-- ïoäyìaë ÿ ïpo ceáÿ. ß òoëüêo cëûxaë ïpo íee. A ýòo ça÷eì çäecü?!
Kaêoé-òo caìûé èêoíoïècíûé oápaç Cïa-cèòeëÿ.
— A ÷òo, êaê íaxoäèòe? ×òo âû òaê èpoíè÷ecêè ía íeão cìoòpèòe? Ýòo
âoò, âèäèòe ëè, ÿ âçÿë çaêaç íaïècaòü oápaç Xpècòa; ïècaë, ïècaë, äaæe âoò
âûëeïèë eão.
Oí cíÿë ía còaíêe ìoêpûe ïoêpûâaëa, è ÿ yâèäeë òy æe yäpy÷eííyþ ãoëoây
Xpècòa, âûëeïëeííyþ èç cepoé ãëèíû. Ax, êaê xopoøo! ß íe âèäeë eùe íèêoãäa
òoëüêo ÷òo âûëeïëeííoé cêyëüïòypû è íe âooápaæaë, ÷òoáû èç cepoé ãëèíû ìoæío
áûëo âûëeïèòü òaê ÷yäecío.
— ×òoáû äoáèòücÿ ëeã÷e peëüeôa è câeòoòeíè, — ïpoäoëæaë oí, — ÿ
âçÿëcÿ äaæe ça cêyëüïòypy... äa paáoòaë, paáoòaë è âèæy, ÷òo oêaçû-âaþcü
íecocòoÿòeëüíûì, íe ïocïeþ ê cpoêy. Oápaòèëcÿ ê æèâoïècöy, è oí o÷eíü cêopo
íaïècaë âoò ýòy èêoíy. ×òo æe, çaêaç÷èêè äoâoëüíû. A ìoé Xpècòoc, ïoæaëyé, è
÷epeç ãoä íe áyäeò ãoòoâ. Êaê æe áûòü è êòo æe còaíeò æäaòü?
Ça ÷aeì oí oæèâèëcÿ coâceì. Ha÷aâ ïoíeìíoãy o Xpècòe, ïo ïoâoäy oápaça,
oí yæe íe ïepecòaâaë ãoâopèòü o íeì âecü ýòoò âe÷ep. Cía÷aëa ÿ ïëoxo ïoíèìaë
eão, ìíe o÷eíü còpaííûì êaçaëcÿ òoí, êoòopûì oí ía÷aë ãoâopèòü o Xpècòe: oí
ãoâopèë o íeì êaê o áëèçêoì ÷eëoâeêe. Ío ïoòoì ìíe âäpyã còaëa ÿcío è æèâo
ïpeäcòaâëÿòücÿ ýòa ãëyáoêaÿ äpaìa ía çeìëe, ýòa äeécòâèòeëüíaÿ æèçíü äëÿ
äpyãèx. "Äa-äa, êoíe÷ío,-- äyìaë ÿ, —
153
âeäü ýòo áûëo ïoëíoe âoïëoùeíèe áoãa ía çeìëe". È äaëee ÿ áûë
coâep-øeíío ïopaæeí ýòèì æèâûì âocïpoèçâeäeíèeì äyøeâíoé æèçíè Xpècòa. È,
êaçaëocü, â æèçíü câoþ ÿ íè÷eão èíòepecíee ýòoão íe cëûxaë. Ocoáeíío
ècêyøeíèe â ïycòûíe. Oí ïpeäcòaâèë áopüáy Xpècòa c òeìíûìè còopoíaìè
÷eëoâe÷ecêoé íaòypû.
— Ècêyøeíèe cèäeëo â íeì caìoì, — ãoâopèë Kpaìcêoé, âoçâûøaÿ ãoëoc.
— "Bce, ÷òo òû âèäèøü òaì, âäaëè, âce ýòè âeëèêoëeïíûe ãopoäa, — ãoâopèë
eìy ãoëoc ÷eëoâe÷ecêèx còpacòeé, — âce ìoæeøü òû çaâoeâaòü, ïo-êopèòü, è
âce ýòo áyäeò òâoe è còaíeò òpeïeòaòü ïpè òâoeì èìeíè. Ó òeáÿ ecòü âce
äaííûe oâëaäeòü âceì è áûòü çäecü âceìoãyùèì âëaäûêoé... — ïpoèçíec oí
òaèícòâeíío. — A òû, cûí áoæèé, òû âepèøü ýòoìy? Ècïû-òaé! Tû ãoëoäeí
òeïepü; cêaæè êaìíÿì ýòèì — è oíè ïpeâpaòÿòcÿ â xëeáû; âceìoãyùèé oòeö
cäeëaeò ýòo äëÿ òeáÿ. Ecëè oí ïocëaë òeáÿ äëÿ âeëèêoão ïoäâèãa ía çeìëe, òo,
êoíe÷ío, ça òoáoé íeâèäèìo cëeäÿò aíãeëû, è òû cìe-ëo ìoæeøü ápocèòücÿ c
êoëoêoëüíè, oíè òeáÿ ïoäxâaòÿò ía pyêè. Ècïû-òaé-êa!"
Kpaìcêoé còpaíío âçãëÿíyë ía ìeíÿ.
— Ýòo ècêyøeíèe æèçíè, — ïpoäoëæaë oí, — o÷eíü ÷acòo ïoâòopÿeòcÿ òo
â áoëüøeé, òo â ìeíüøeé ìepe è c oáûêíoâeííûìè ëþäüìè, ía caìûx
paçíooápaçíûx ïoïpèùax. Ïo÷òè êaæäoìy èç íac ïpèxoäèòcÿ paçpeøaòü poêoâoé
âoïpoc — cëyæèòü áoãy èëè ìaìoíe. Xpècòoc äo òaêoé còeïeíè oòpeêaëcÿ oò
ëè÷íûx ïpèâÿçaííocòeé è oò âcex çeìíûx áëaã, ÷òo, âû çíae-òe, êoãäa poäíaÿ
ìaòü ïpèøëa oäíaæäû ècêaòü eão, oí cêaçaë: "Ó ìeíÿ íeò ìaòepè, y ìeíÿ íeò
ápaòüeâ".
Âce ýòo áûëo äëÿ ìeíÿ òaêoé íoâocòüþ, áûëo cêaçaío c òaêèì ÷yâcòâoì è
òaê ïpocòo, ÷òo ÿ eäâa âepèë yøaì câoèì. Koíe÷ío, âce ýòo ÿ ÷èòaë, äaæe y÷èë
êoãäa-òo co cêyêoé è áeç âcÿêoão èíòepeca cëyøaë èíoãäa â öepêâè... Ío
òeïepü! Heyæeëè æe ýòo òa caìaÿ êíèãa? Êaê ýòo âce íoâo è ãëyáoêo, èíòepecío
è ïoy÷èòeëüío!
Oí caì áûë âoçáyæäeí ñâoèìè èäeÿìè, coïocòaâëeíèÿìè è âce áoëee è áoëee
yâëeêaëcÿ æèâoé ïepeäa÷eé âe÷íûx ècòèí ípaâcòâeííocòè è äoápa.
Óòoìëeíèÿ eão äaâío íe áûëo è ïoìèíy; ãoëoc eão çây÷aë, êaê cepeápo, a
ìûcëè, íoâûe, ÿpêèå, êaçaëocü, òaê è âcïûxèâaëè â eão ìoçãy è êpacío-pe÷èâo
çây÷aëè. ß áûë ãëyáoêo ïoòpÿceí è âíyòpeííe äaâaë yæe ceáe oáe-ùaíèe ía÷aòü
coâceì íoâyþ æèçíü...
Äaëeêo ça ïoëío÷ü. Bçãëÿíyâ ía ÷acû, oí yäèâèëcÿ o÷eíü ïoçäíeìy
âpeìeíè.
— A ìíe çaâòpa íaäoáío paío âcòaâaòü! — ïpèáaâèë oí.
ß òoæe çacyeòèëcÿ è oïÿòü âcïoìíèë oá eão ycòaëocòè.
Oí caì ïocâeòèë ìíe ïo ÷epíoé ëecòíèöe. C íeïpèâû÷êoé ïpoâèíöèaëa ÿ â
òeìíoòe eäâa cïycòèëcÿ äo äâopa. ß áûë â êaêoì-òo ocoáeíío âoçáyæ-äeííoì
íacòpoeíèè è íe ìoã çacíyòü â ýòy ío÷ü. Öeëyþ íeäeëþ ÿ ocòaâaëcÿ ïoä
âïe÷aòëeíèeì ýòoão âe÷epa, oí ìeíÿ coâceì ïepeâepíyë.
154
Ócïoêoèâøècü ïoíeìíoãy, ÿ ía÷aë êoìïoíoâaòü "Ècêyøeíèe Xpècòa â
ïycòûíe" ïoä âëèÿíèeì paccêaça Kpaìcêoão. ß ïocòaâèë Xpècòa ía âepøèíe cêaëû
ïepeä íeoáoçpèìoé äaëüþ c ìopÿìè è ãopoäaìè. Oí oò-âepíyëcÿ c òpaãè÷ecêèì
âûpaæeíèeì oò ècêyøaþùeão âèäa è çaæìypèë ãëaça. Oäíoé pyêoé oí cyäopoæío
cæèìaë câoè oãpoìíûé ëoá, a äpyãoé oòcòpaíÿë oò ceáÿ íeoòâÿçíyþ ìûcëü o
çeìíoé cëaâe è âëacòè. Oäeë eão â êopoòêèé xèòoí, a áocûe íoãè áûëè â
öapaïèíax.
C ýòoão âpeìeíè ÿ ÷acòo còaë xoäèòü ê Kpaìcêoìy è áoÿëcÿ òoëüêo, ÷òoáû
eìy íe íaäoecòü. Oí áûâaë âceãäa òaê paçíooápaçeí è èíòepeceí â paçãoâopax,
÷òo ÿ ÷acòo yxoäèë oò íeão c ãoëoâoé, òpeùaâøeé oò caìûx paçíooápaçíûx
âoïpocoâ. Ïo âe÷epaì oí oáûêíoâeíío ÷òo-íèáyäü pèco-âaë ÷epíûì coycoì:
áoëüøeþ ÷acòüþ ýòo áûëè çaêaçíûe ïopòpeòû c ôo-òoãpaôèé.
II
AKAÄEMÈß
×epeç íeêoòopoe âpeìÿ [â ÿíâape 1864 ãoäa] ÿ ïocòyïèë â Aêaäeìèþxyäoæecòâ, ío pècyíêè câoè ïocëe aêaäeìè÷ecêèx ýêçaìeíoâ ïpèíocèë Kpaìcêoìy;
ìeíÿ o÷eíü èíòepecoâaëè eão ìíeíèÿ è çaìe÷aíèÿ. Meò-êocòüþ câoèx cyæäeíèé oí
ìeíÿ âceãäa ïopaæaë. Ocoáeíío yäèâëÿëo ìeíÿ, êaê ýòo, íe cpaâíèâaÿ c
opèãèíaëoì, oí coâepøeíío âepío yêaçûâaë ìíe ìaëeéøèe ïpoïycêè è íeäocòaòêè.
Èìeíío ýòoò ïîëyòoí áûë cèëüíee, ýòo ÿ yæe çaìeòèë ía ýêçaìeíe, a ãëaçíûe
opáèòû cíèçy è íèæíÿÿ ïëoc-êocòü íoca — "c ïëaôoía" — äeécòâèòeëüío áûëè
øèpe. A âoò âeäü aêa-äeìè÷ecêèe ïpoôeccopa-òo, íaøè còapè÷êè, cêoëüêo paç
ïoäxoäèëè, ïo-äoëãy cìoòpeëè, äaæe êapaíäaøoì ÷òo-òo ïpoâoäèëè ïo ìoèì
êoíòypaì. a ýòèx oøèáoê íe çaìeòèëè; a âeäü êaê ýòo âaæío: coâceì äpyãoé
còpoé ãoëoâû ïoëy÷aeòcÿ. Maëo-ïoìaëy ÿ ïoòepÿë ê íèì äoâepèe, èíòepecoâaëcÿ
òoëüêo çaìe÷aíèÿìè Kpaìcêoão è cëyøaë òoëüêo eão.
— Hy, a ÷òo âû äeëaeòe äoìa, caìè, câoáoäío? — cïpocèë oí ìeíÿ
oäíaæäû.
— ß íaïècaë ãoëoâêy còapyøêè è ìaëeíüêoé äeâo÷êè, — oòâe÷aë ÿ poáêo.
— Ïpèíecèòe-êa, ïoêaæèòe, ýòo ìeíÿ èíòepecyeò, ïpèçíaþcü, äaæe áoëee,
÷eì âaøè aêaäeìè÷ecêèe paáoòû; ïoòoìy ÷òo â câoáoäíûx paáoòax áoëee
ïpoÿâëÿeòcÿ ëè÷íocòü xyäoæíèêa è eão, coácòâeíío, ëeã÷e cyäèòü ïo eão
caìocòoÿòeëüíûì paáoòaì. Paáoòaÿ âìecòe c coòíeþ äpyãèx y÷eíèêoâ è c oäíoé
íaòypû, âû íeâoëüío âïaäaeòe â oáùèé øaáëoí. Òyò òpyäío äaæe yçíaòü, ÷òo âû
ça ïòèöa è êaêèe âû áyäeòe ïeòü ïecíè. A âoò ïo-äaéòe ÷òo-íèáyäü âaøe, è òyò
âû áyäeòe âèäíû co âceìè âaøèìè çaäaò-êaìè è ocoáeííocòÿìè, a ýòo è âaæío,
ýòo-òo è èíòepecío â ècêyccòâe. Äa, — ïpoäoëæaë oí çaäyìaâøècü, — ê
íec÷acòüþ, íaøa Aêaäeìèÿ íe
155
xo÷eò ïpèçíaâaòü ýòoão cïocoáa pacïoçíaâaíèÿ câoèx y÷eíèêoâ, íe xo÷eò
äo òaêoé còeïeíè, ÷òo íe yäocòoèëa ècïûòaíèeì äaæe coâceì yæe oêoí÷èâ-øèx
xyäoæecòâeííoe paçâèòèe ïpoãpaììècòoâ: òpèíaäöaòü ÷eëoâeê, ïoëy-÷èâøèx yæe
çoëoòûe ìeäaëè, yâoëeíû èç Aêaäeìèè. ß äyìaþ, âû cëûøaëè
ýòy ècòopèþ?
Ècòopèÿ âûxoäa èç Aêaäeìèè òpèíaäöaòè ïpoãpaììècòoâ èç-ça câo-áoäíûx
òeì íaäeëaëa òoãäa ìíoão øyìy; o íeé ãoâopèëocü ìíoão, ía âce ëaäû: ÿ cëûøaë
êoe-÷òo oòpûâêaìè è, êoíe÷ío, paä áûë cëy÷aþ yçíaòü âce èç ïepâûx ycò oá
ýòoì coáûòèè, òaê êaê Kpaìcêoé áûë, ìoæío òeïepü cìeëo cêaçaòü, ãëaâíûì
äeécòâyþùèì ëèöoì ýòoé aêaäeìè÷ecêoé äpaìû.
Òeïepü, cïycòÿ yæe äâaäöaòü ïÿò ëeò, coáûòèe ýòo ïpeäcòaâëÿeòcÿ ìíe
â òaêoì âèäe.
 ía÷aëe øecòèäecÿòûx ãoäoâ æèçíü pyccêaÿ ïpocíyëacü oò äoëãoé
ípaâcòâeííoé è yìcòâeííoé cïÿ÷êè, ïpoçpeëa. Ïepâoe, ÷òo oía xoòeëa cäeëaòü,
— yìûòücÿ, o÷ècòèòücÿ oò íeãoäíûx oòápocoâ, oò pyòèííûx ýëe-ìeíòoâ,
oòæèâøèx câoe âpeìÿ. Âo âcex côepax è ía âcex ïoïpèùax ècêaëè íoâûx,
çäopoâûx ïyòeé. Moëoäocòü è cèëa câeæeé pyccêoé ìûcëè öapèëa âeçäe, âeceëo,
áoäpo øëa âïepeä è ëoìaëa áeç coæaëeíèÿ âce, ÷òo íaxoäèëa ycòapeëûì,
íeíyæíûì. Íe ìoãëa æe ýòa ìoãy÷aÿ âoëía íe çaxâaòèòü è pyccêoão ècêyccòâa è
íe çaxëecòíyòü è Aêaäeìèþ xyäoæecòâ! Xoòÿ Aêa-äeìèÿ âceãäa còoÿëa ocoáíÿêoì,
câoeé pyccêoé æèçíè è íe âèäaëa è íe ïpèçíaâaëa, a ïèòaëacü âce eùe òoëüêo
pèìcêèìè xyäoæecòâeííûìè êoí-cepâaìè, oäíaêo ïo÷âa â Aêaäeìèè áûëa yæe
äocòaòo÷ío ïoäãoòoâëeía äëÿ ýòoé âceocâeæaþùeé âoëíû,
Bìecòo ïpeæíeão çaìêíyòoão ïaícèoía, êyäa íepeäêo ïocòyïaëè
äecÿ-òèëeòíèe äeòè áëèæaéøèx ê Aêaäeìèè ÷èíoâíèêoâ, ìacòepoâ è ò. ï. áeç
âcÿêoão xyäoæecòâeííoão ïpèçâaíèÿ è âocïèòûâaëècü òaì ïo âceì ïpaâè-ëaì
ïceâäoêëaccè÷ecêoão ècêyccòâa, coâepøeíío oòopâaííûe oò peaëüíoé pyccêoé
æèçíè, — òeïepü, êoãäa â Aêaäeìèè áûëè yæe ïpèxoäÿùèe âoëü-íocëyøaòeëè, â
íee ïoòÿíyëècü co âcex êoíöoâ Poccèè þíoøè paçíûx co-cëoâèé è âoçpacòoâ. Òyò
áûëè è ïoëyoápaçoâaííûe ìeùaíe, è coâceì íe-âeæecòâeííûe êpecòüÿíe, è ëþäè c
yíèâepcèòeòcêèì oápaçoâaíèeì, ío âce oíè øëè cþäa yæe ïo coácòâeííoìy
âëe÷eíèþ è íecëè câoè èäeè. Oíè ocòaâaëècü ïoä íeèçãëaäèìûì âïe÷aòëeíèeì
câoèx ìecòíûx oápaçoâ, ÷ècòo pyccêèx. Ïoíÿòío, ÷òo âûcøaÿ aêaäeìè÷ecêaÿ
ïpeìyäpocòü êaçaëacü èì cyxoé è íeèíòepecíoé, oíè ïëoxo ïoíèìaëè ee. ×yæäû
áûëè èì è âe÷íûe pèìcêèe èäeaëû. Oíè áûëè ècêpeííè è, êaê pyccêèe ëþäè, íe
ìoãëè ïpè-òâopÿòücÿ ìëeþùèìè oò âocòopãa ïepeä ïaïcêèì ècêyccòâoì Çaïaäa;
oío êaçaëocü èì ôaëüøèâûì, âû÷ypíûì è íaïûùeííûì. Oíè ëþáèëè poäíyþ æèçíü,
áëèçêèe cepäöy oápaçû è èícòèíêòèâío âepèëè â câoe pyccêoe ècêyccòâo.
Mecòíaÿ æèçíü è ïpèpoäa ñòoÿëè eùe câeæo ïepeä èx ãëaçaìè è òÿíyëè ê ceáe —
êoão â Maëopoccèþ, êoão â Cèáèpü, êoão ía ceâep Beëèêopoccèè.
156
Ío cêoëüêo íaäo cèë è íeïoêoëeáèìocòè íaòypû, ÷òoáû â òe÷eíèe
âocüìè-äeâÿòè, a èíoãäa äâeíaäöaòè ëeò aêaäeìè÷ecêoé äpeccèpoâêè ía còapûx
oápaçöax êëaccèêè coxpaíèòü ïpèpoäíoe âëe÷eíèe! Íaäo âçÿòü eùe âo âíèìaíèe,
÷òo ìíoãèe þíoøè, ïo òoãäaøíèì òpyäíocòÿì ïepeäâè-æeíèÿ è ïo íeäocòaòêy
cpeäcòâ, íe èìeëè âoçìoæíocòè âo âce ýòo âpeìÿ ïoáûâaòü ía poäèíe.
Paçyìeeòcÿ, ìíoãèe çaáûëè câoè äeòcêèe âïe÷aò-ëeíèÿ è coâceì âòÿãèâaëècü â
aêaäeìè÷ecêyþ pyòèíy. Ío áûëè è òaêèe êpeïûøè, ÷òo âûäepæèâaëè è, xoòÿ
ïopÿäêoì ècêaëe÷eííûe, âce æe còpe-ìèëècü ê câoeìy òëeþùeìy âíyòpè oãoíüêy.
Èìeíío òaêoâa áûëa òaëaíòëèâaÿ ïëeÿäa pyccêèx xyäoæíèêoâ øecòè-äecÿòûx
ãoäoâ, o êoòopoé èäeò pe÷ü è ê êoòopoé ïpèíaäëeæaë II. H. Kpaìcêoé. Oíè
ïpeêpacío âûy÷èëècü pècoâaòü è ïècaòü, èìeëè yæe Maëûe çoëoòûe ìeäaëè ça
êapòèíû ía çaäaííyþ òeìy, ãoòoâèëècü ê êoíêypcy ía Áoëüøèe çoëoòûe ìeäaëè,
ío ïoä âëèÿíèeì íoâûx âeÿíèé còaëè äopoæèòü câoeþ òâop÷ecêoé ëè÷íocòüþ,
pâaëècü ê caìocòoÿòeëüíoé
äeÿòeëüíocòè â ècêyccòâe è ìe÷òaëè — o äepçêèe! — o coçäaíèè
íaöuo-íaëúíoé pyccêoé øêoëû æèâoïècè. Ýòo áûëè yæe âïoëíe âçpocëûe è
ïpa-âocïocoáíûe ëþäè. Ïo÷òè âceì èì áûëo yæe oêoëo òpèäöaòè ëeò oò poäy, è
êaæäûé èìeë coâepøeíío paçâèòoe, oïpeäeëeííoe coçíaíèe câoèx ïpaâ è
oáÿçaííocòeé êaê xyäoæíèêa è ÷eëoâeêa.
Âpeìÿ øecòèäecÿòûx ãoäoâ ocoáeíío paçâèâaëo coçíaíèe xyäoæíèêa. Â
òe÷eíèe câoeão äoëãoão aêaäeìè÷ecêoão êypca, ïpè câoeé ëþáoçíaòeëü-íocòè
ïpoâèíöèaëoâ, íaçâaííûe xyäoæíèêè ìíoão ÷èòaëè, ècêaëè, y÷è-ëècü è ê êoíöy
êypca Aêaäeìèè ñòoÿëè yæe òâepäo è caìocòoÿòeëüío â câoeé côepe. Ó êaæäoão
áûëa yæe íaãoòoâe èçëþáëeííaÿ èì òeìa êapòèíû, êoòopyþ oí, êaê äopoãoé
çaâeò, íocèë â câoeé äyøe äoëãoe âpeìÿ è còpa-còío ìe÷òaë o âoçìoæíocòè
ïepeíecòè ee ía xoëcò.
Âce áoëee è áoëee yáeæäaÿcü â câoåì ïpaâe ía caìocòoÿòeëüíyþ paáoòy,
ïoëy÷èâ ça äâeíaäöaòü ëeò cèëüíoe oòâpaùeíèe ê íaìoçoëèâøeé èì ãëaça
aêaäeìè÷ecêoé cxoëacòèêe è ïoáyæäaeìûe còpacòíûì âíyòpeííèì còpeìëe-íèeì ê
òâop÷ecòây, ýòè xyäoæíèêè çaäyìaëè, íaêoíeö, ïpocèòü Coâeò Aêa-äeìèè
paçpeøèòü èì âûïoëíeíèe ïpoãpaììû ía Áoëüøyþ çoëoòyþ ìeäaëü ïo coácòâeííûì
cþæeòaì. Â oôèöèaëüíûx ïpoøeíèÿx, ïoäaííûx êaæäûì â oòäeëüíocòè â Coâeò
Aêaäeìèè,-- êoëëeêòèâíûe ïpocüáû íe äoïycêaëècü — oíè o÷eíü ïo÷òèòeëüío,
òoëêoâo è cepüeçío äoêaçûâaëè ocoáeííocòü êaæ-äoé ëè÷íocòè xyäoæíèêa, eão
ìèpocoçepöaíèÿ, òeìïepaìeíòa è ëè÷íûx cèì-ïaòèé. Oäía òeìa äëÿ ÷eòûpíaäöaòè
xyäoæíèêoâ áûëa áû áoëüøoþ íecïpaâeäëèâocòüþ è ïpeäcòaâëÿëa áû ïo÷òè
ëoòepeéíyþ yäa÷y òeì c÷a-còëèâöaì, ÷üè cèìïaòèè coâïaëè áû c çaäa÷eé.
Íaïpèìep, ía òeìe ôaíòa-còè÷ecêoé ïpoâaëèëècü áû âce peaëècòû; ía äpaìe
oêaçaëècü áû cëaáûìè òaëaíòû ÷ècòoé ïëacòèêè è êpacoòû âíeøíeé ôopìû; ía
òeìe ècòopè÷e-cêoé ïpoâaëèëècü áû âce æaípècòû è ò. ä., a ìeæäy òeì,
ïpeäocòaâëÿÿ êaæäoìy âûpaæaòü ceáÿ câoáoäío, paáoòaòü íaä coácòâeííoé òeìoé,
Coâeò
157
èìeë áû âoçìoæíocòü cyäèòü o öeëoé ëè÷íocòè xyäoæíèêa è ÷eëoâeêa è ìoã
áû ïoëíee oïpeäeëèòü eão äocòoèícòâa.
Coâepøeïío yâepeííûe â câoeé ïpaâoòe è íeâoçìoæíocòè ïpoäoëæaòü paáoòy
ïpoòèâ câoèx yáeæäeíèé, êoíêypeíòû â çaêëþ÷eíèe ïpocèëè Co-âeò, â cëy÷ae
oòêaça â èx ïpocüáax, yâoëèòü èx èç Aêaäeìèè, ïpeäocòaâèâ èì çâaíèe
câoáoäíûx xyäoæíèêoâ4.
Coâeò Aêaäeìèè c÷eë ýòè ïpocüáû íecëûxaííoþ äepçocòüþ è eäèío-ãëacío
oòêaçaë. Ïpoôeccopa Aêaäeìèè äaâío yæe còaëè çaìe÷aòü â ëy÷-øèx, âûäaþùèxcÿ
y÷eíèêax êaêyþ-òo aïaòèþ ê âûcoêoìy còèëþ â ècêyc-còâe è yêëoíeíèe èx ê
íèçøeìy poäy — æaípy. Ïpoôeccopa çíaëè, ÷òo ýòo áûëè áoëüøeþ ÷acòüþ ïpèøëûe
èç äaëüíèx ìecò Poccèè ïoëyoápaço-âaííûe ìeùaíe. Ëeòoì, ïoáûâaâ ía poäèíe,
ýòè caìoáûòíèêè ïpèâoçèëè èíoãäa ýòþäû ìyæèêoâ â ëaïòÿx è ïoëyøyáêax y
íeìaçaííûx òeëeã; ýòo o÷eíü ïpeòèëo âoçâûøeííoìy âçãëÿäy ïpoôeccopoâ è
êaçaëocü èì ìoâe-æaípoì *. ×eão äoápoão, ýòè ÷yäaêè æaípècòû í ía Áoëüøyþ
çoëoòyþ ìeäaëü còaëè áû ïècaòü ýòè câoè cêèôcêèe ïpeëecòè c ïpoïopöèÿìè
ýcêèìocoâ! Bìecòo ïpeêpacío paçâèòûx ôopì oáíaæeííoão òeëa — ïoëy-øóáêè.
Xopoøa aíaòoìèÿ! Bìecòo còpoéíûx êoëoíí ãpeêo-pèìcêèx — ïoêpèâèâøèecÿ èçáû,
ïëeòíè, çaáopû è capaè. Xopoø ôoí! Ýòoão eùe íeäocòaâaëo!
Ïpoôeccopa-êëaccèêè äoápoäyøío xoxoòaëè ìeæäy coáoé, êaê áoãè ía
Oëèìïe. Boopyæeííûe êëaccè÷ecêèìè aâòopèòeòaìè ìíoãèx âeêoâ, oíè, êoíe÷ío,
áûëè ïoxoæè ía áoãoâ â cpaâíeíèè c ýòèìè æaëêèìè ía÷èíaòe-ëÿìè ÷eão-òo
íoâoão — paáaìè. ßçû÷ecêèe áoãè áûëè eùe âo âceé cèëe è âepèëè â câoe
âûcoêoe íaçía÷eíèe.
Ïpeæíèe âocïèòaííèêè Aêaäeìèè, ïocòyïèâøèe â íee c ìaëoëeòíeão âoçpacòa
è ïoëy÷èâøèe "ïpaâèëüíoe" xyäoæecòâeííoe paçâèòèe, cìoòpeëè ía câoèx
ïpoôeccopoâ êaê ía áoãoâ; oíè ïo÷òè íe çíaëè peaëüíoé æèçíè, øyìÿùeé ãäe-òo
ça còeíaìè Aêaäeìèè. Èçÿùíoe âocïèòaíèe òùaòeëüío oáepeãaëo èx oò "âpeäíûx"
coïpèêocíoâeíèé "c ïoäëûì" íapoäoì **. Aêa-äeìè÷ecêèé caä c æèâoïècíûìè
ãëûáaìè êaìíeé (yápaííûx oòòyäa ëeò ceìíaäöaòü íaçaä) çaìeíÿë èì âcþ
ïpèpoäy.
Ïpèpoäa íacòoÿùaÿ, ïpeêpacíaÿ ïpèpoäa ïpèçíaâaëacü òoëüêo â Èòa-ëèè è
ïpeïoäíocèëacü èì â ïeéçaæax Í. Ïycceía.  Èòaëèè æe áûëè è âe÷ío
íeäocÿãaeìûe oápaçöû âûco÷aéøeão ècêyccòâa. Ïpoôeccopa âce ýòo âèäeëè,
èçy÷aëè, çíaëè è y÷eíèêoâ câoèx âeëè ê òoé æe öeëè, ê òeì æe íeyâÿäaeìûì
èäeaëaì. Ïoíÿòío, c êaêèì câÿòûì âocòopãoì è çaìèpaíèeì cepäöa y÷eíèêè
còpeìèëècü òyäa, "ãäe ëèìoííûe poùè øyìÿò...". Â ècêyc-còâe âce áûëo peøeío,
coìíeíèé íe áûëo, ïyòü poâíûé, ÿcíûé, ycaæeí-íûé poçaìè.
* Byëüãapíûì (ôpaíö.). ** Òo ecòü ïpèíaäëeæaùèì ê ïoäaòíoìy
êpecòüÿícêoìy cocëoâèþ.
158
Áûâaëè èíoãäa ïpecòyïíèêè, cáèâøèecÿ c ïyòè, ío èx còpoão íaêaçû-âaëè,
ècêëþ÷aëè èëè yâeùeâaëè è cíoâa oápaùaëè ía ïyòü ècòèíû. Âoò, íaïpèìep, oäèí
èç òaêèx ôaêòoâ, çaïècaííûé Í. A. Paìaçaíoâûì ("Maòe-pèaëû äëÿ ècòopèè
xyäoæecòâ â Poccèè"). ß íe ïoìíþ èìeí è ïoäpoáío-còeé, ío cyòü â cëeäyþùeì:
ìoëoäoé òaëaíòëèâûé y÷eíèê ïo cêyëüïòype âûëeïèë êoìè÷ecêyþ ôèãypy ïüÿíoão
íeìöa. Ôèãypêa ýòa ïpoèçâeëa áoëüøoé ôypop, ía íee íåëüçÿ áûëo cìoòpeòü áeç
cìexa. Þíoøa ïoëy÷èë âäpyã íecêoëüêo çaêaçoâ; ôopìoâùèê ïpèãoòoâëÿëcÿ yæe
oòëèâaòü çaêaç-íûe ýêçeìïëÿpû. Ìoëoäoé xyäoæíèê íacëaæäaëcÿ cëaâoé ïepâoão
ycïexa è çaìûøëÿë yæe íe÷òo íoâoe â òoì æe poäe, òaê êaê êoìèçì, âepoÿòío,
áûë â eão íaòype. Ío âoò oòâopÿeòcÿ äâepü eão còyäèè, âxoäèò eão ïpoôec-cop,
ìpa÷íûé, paccòpoeííûé...
— ß âce çíaþ. — ãoâopèò oí yãpþìo. — Ãäe ýòa ôèãypêa? Oçaäa÷eííûé
y÷eíèê poáêo ïoêaçûâaeò ía ìaëeíüêoão âeceëoão íeìöa. Ïpoôeccop áeçíaäeæío
ïoêa÷aë ãoëoâoé, çaäyìaëcÿ...
— Paçáeé! Ceé÷ac æe paçáeé!--ãpoçío cêaçaë oí. Aâòop còoÿë íè æèâ íè
ìepòâ, ío âäpyã oí ècïoëíÿeòcÿ ýêcòaçoì ïoêaÿ-íèÿ, cxâaòûâaeò còaòyýòêy — è
òpax oá ïoë.
— A ôopìû ãäe? — cïpocèë ïpoôeccop, yæe cìÿã÷eííûé áëaãopoäíûì
ïoäâèãoì.
— Ó ôopìoâùèêa oòëèâaþòcÿ... ìíoão çaêaçoâ, — áopìoòaë xyäoæíèê.
— Ïoéäeì òyäa! Íaäo yíè÷òoæèòü çëo c êopíeì.
È çëo áûëo yíè÷òoæeío.
Ó÷eíèê äaë êëÿòây ïpoôeccopy íèêoãäa íe ïpoôaíèpoâaòü êëaccè÷e-cêoão
íaçía÷eíèÿ cêyëüïòypû. Aêaäeìè÷ecêaÿ òpaäèöèÿ òopæecòâoâaëa, ïpoãëoòèâ òaêyþ
caìoáûòíyþ æepòây5.
Âoò êaêoâû áûëè íacòoÿùèe oòíoøeíèÿ ïpoôeccopoâ ê y÷eíèêaì, "ïpaâèëüíî"
âocïèòaííûì c ìaëoëeòcòâa. È âäpyã òeïepü ýòè caìoy÷êè-ìeùaíe òaê äepçêo
ocìeëèâaþòcÿ paçâèâaòü ïepeä öeëûì Coâeòoì câoþ íoâyþ òeopèþ, y÷èòü
ïpoôeccopoâ è ïpeäúÿâëÿòü yëüòèìaòyìû Aêaäeìèè. Â câoeì íeëeïoì çaáëyæäeíèè
oíè còaâèëè ceáÿ yæe íapaâíe c íèìè, ça-cëyæeííûìè ïpoôeccopaìè! Ýòoão
íèêoãäa eùe íe cëy÷aëocü â ëeòoïècÿx aêaäeìèé âceão oápaçoâaííoão ìèpa!
Ïoçâoëèòü èì câoáoäíûe cþæeòû! Oäíè íaïèøyò ëaïòè, ïoëyøyáêè, äpyãèe —
ïap÷y, çoëoòo, òpeòüè — áëaãopoäíûe ÷eëoâe÷ecêèe ôopìû — èçâoëüòe èx
paçáèpaòü! Ëþäè oíè òaëaíòëèâûe, êoíe÷ío, ío âêoíeö èc-ïop÷eííûe
íeïpaâèëúíûì âocïèòaíèeì. Ýòo íeâeæecòâeííoe caìoìíeíèe äocòoéío ïpèìepíoão
íaêaçaíèÿ. ×òoáû ýòa äepçêaÿ íeëeïocòü íe ïocìeëa ïoâòopèòücÿ!
Ïpoôeccopa pacxoxoòaëècü áû, ecëè áû êòo-íèáyäü cêaçaë èì â òo âpeìÿ,
÷òo ýòoò ïpoòecò ìoëoäûx ëþäeé èìeë ãëyáoêoe íaöèoíaëüíoe ocíoâaíèe, ÷òo
xyäoæíèêè èícòèíêòèâío ÷yâcòâoâaëè â ceáe yæe ïpeäcòaâèòeëeé çeì-ëè pyccêoé
oò ècêyccòâa. Äa äaæe è ïpaêòè÷ecêè ýòo áûëo òaê. Èx âûäeëèë
159
èç câoeé cpeäû pyccêèé íapoä êaê xyäoæíèêoâ è æäaë oò íèx ïoíÿòíoão
eìy, poäíoão ècêyccòâa. Çaïaäíoe — eìy âceãäa áûëo ÷yæäo. È â caìoì äe-ëe,
âeäü íyæía ocoáaÿ ïoäãoòoâêa, ocoáoe âocïèòaíèe, ÷òoáû ïoíèìaòü ècêyccòâo
äpyãoé íapoäíocòè.
III
HAÖÈOHAËÜHOCTÜ
Èòaê, âïoëíe paçâèòûe xyäoæíèêè, caìûe cèëüíûe pyccêèe òaëaíòû áeçâcÿêoão coæaëeíèÿ áûëè yâoëeíû Aêaäeìèeé xyäoæecòâ.
Oíè áûëè áeäíû, íeèçâecòíû oáùecòây, ío y íèx áûëo ìíoão ýíepãèè è
ìíoão çëoáû ïpoòèâ ycòapeëûx aêaäeìè÷ecêèx aâòopèòeòoâ, ïpoòèâ oò-æèâøeé
ïñeâäoêëaccèêè.
Kopèôeè Aêaäeìèè äoápoäyøío òopæecòâoâaëè câoþ oëèìïèécêyþ ïîáeäy íaä
âoçìyòèâøèìècÿ paáaìè. Â òo âpeìÿ èì è â ãoëoây íe ïpèxoäè-ëo, ÷òo oíè-òo,
còoÿùèe ía íeäocÿãaeìoé âûcoòe aêaäeìè÷ecêoão aâòopè-òeòa, oíè-òo,
coácòâeíío, è áûëè ïoáeæäeíû, câepæeíû c ïüeäecòaëa, ÷òo c ýòoão poêoâoão
âûxoäa èç Aêaäeìèè ìoëoäûx xyäoæecòâeííûx cèë çía÷e-íèå èõ áûëo ïoäopâaío è
yíè÷òoæeío íaâceãäa.
Ïpoôeccopa ïo-ïpeæíeìy ïoceùaëè êëaccû Aêaäeìèè, âíeøíocòü èx êaçaëacü
eùe âíyøèòeëüíeé; çíaìÿ êëaccèêè, êaçaëocü, ïpèïoäíÿòo áûëo eùe âûøe.
Aêaäeìèÿ áëaãoäeícòâoâaëa.
Ío âûäaþùaÿcÿ, äapoâèòaÿ pyccêaÿ ìoëoäeæü coâceì ïepecòaëa âepèòü èì è
c ïpeçpeíèeì oòâopa÷èâaëacü yæe oò ècòpeïaííoão êëaccè÷ecêoão çía-ìeíè.
Oá ýòoì âûxoäe èç Aêaäeìèè ëy÷øèx, äapoâèòûx xyäoæíèêoâ èç-ça
cïpaâeäëèâoão èx òpeáoâaíèÿ öèpêyëèpoâaëè òoãäa â ëèáepaëüíoé ÷acòè
oá-ùecòâa, çaèíòepecoâaííoé ècêyccòâoì, caìûe íeâoçìoæíûe cëyxè â
ïpe-yâeëè÷eííoì, òeíäeíöèoçíoì âèäe: ïpèïëeòaëècü cþäa è çaâècòü, è íeìöû, è
ïpoôeccopcêèe äeòè, è êyìoâcòâo.
Xoòÿ èç-ça âcex ýòèx íeïpaâäoïoäoáíûx cïëeòeí âce çía÷èòeëüíee è âû-øe
âûpacòaëè ïocòpaäaâøèe ìoëoäûe pyccêèe xyäoæíèêè è âce íèæe è íèæe ïaäaëè
aêaäeìè÷ecêèe áoãè, ío æyòêo è ãopüêo áûëo ýòoé ìoëoäeæè â ocoáeííocòè â
ïepâoe âpeìÿ âûxoäa.
Oíè âäpyã äoëæíû áûëè ïoêèíyòü câoè aêaäeìè÷ecêèe ìacòepcêèe, â êo
òopûx íe òoëüêo caìè oíè paáoòaëè è æèëè coâceì câoáoäío, ío ÷acòo äaâàëè
ìecòo áeäíÿêy ïpèÿòeëþ, xyäoæíèêy, ïècaòü câoþ êapòèíêy è òyò æe cïaòü â
yãoëêe. Ça íecêoëüêo ëeò æèòüÿ çäecü, ïoääepæèâaeìûe còèïeíäèÿìè, oíè cèëüío
ïpèâûêëè ê câoèì ìacòepcêèì, ãäe ïpoxoäèëa èx caìaÿ ãopÿ÷aÿ ìoëoäocòü.
Íecìoòpÿ ía òo, ÷òo âce ýòo áûëo cocpeäoòo÷eío â êaçeííoì çäa-íèè,
ìacòepcêèe ïpeäcòaâëÿëè coáoé o÷eíü òeïëûe æèëèùa, c ïoëíoé câoáo-äoé ípaâoâ
è ïoâeäeíèÿ. Heêoòopûx êoíêypeíòoâ oêpyæaëa çäecü öeëaÿ
160
cåìüÿ poäcòâeííèêoâ èëè äpyãèx ïpèæèâaëoâ. Heêoòopûe cëaâèëècü òeì-íoé
cëaâoé opãèé, pacïyùeííocòè è ãpÿçè — âceão áûâaëo. Ío â oïècûâae-ìoe ìíoþ
âpeìÿ áoëüøèícòâo ìacòepcêèx ïpèíÿëo xapaêòep ïoëoæèòeëüíî èíòeëëèãåíòíûé.
Âcÿ ïëåÿäa, o êoòopoé ÿ ïèøy, áûëa íacòpoeía o÷eíü cepüeçío, paáoòaëa íaä
coáoé è æèëa âûcøèìè èäeaëaìè. Â ìacòepcêèx áûëo ìíoæecòâo êíèã cepüeçíoão
xapaêòåpa, âaëÿëècü â paçíûx ìecòax co-âceì íoâûe æypíaëû è ãaçeòû òoão
ãopÿ÷eão âpeìeíè. Ïo âe÷epaì, äo ïoçä-íeé ío÷è, çäecü ïpoècxoäèëè oáùèe
÷òeíèÿ, òoëêè, cïopû. Bûpaáaòûâaëocü coçíaíèe ïpaâ è oáÿçaííocòeé xyäoæíèêa.
Çäecü ìíoão aãèòaòopcòâoâaë Kpaìcêoé ça èäeþ íaöèoíaëüíocòè â ècêyccòâe;
çäecü æe cocòaâëÿëocü Kpaìcêèì poêoâoe ïpoøeíèe, êoòopoe çaòeì áûëo
ïepeïècaío â ÷eòûpía-äöaòè ýêçeìïëÿpax è ïoäaío â Coâeò Aêaäeìèè *. Çäecü
oíè äaâaëè ÷ecòíoe cëoâo íe èçìeíÿòü òoâapèùaì è, â cëy÷ae oòêaça Coâeòa,
âûxoäèòü èç Aêaäeìèè âceì. È âce oíè cäepæaëè câoe cëoâo, ècêëþ÷aÿ oäíoão
Çaáoëoò-cêoão: oí oòäeëèëcÿ oò íèx â poêoâyþ ìèíyòy â Coâeòe Aêaäeìèè è
ïpèíÿë çaäaííyþ òeìy, ío ïpoâaëèëcÿ ía íeé. Maëeíüêèé, ÷epíeíüêèé,
xyäeíüêèé, oí ïpoèçâoäèë o÷eíü æaëêoe âïe÷aòëåíèe.
Èç ýòèx æe aêaäeìè÷ecêèx ìacòepcêèx âûøëa öeëaÿ cepèÿ ïpeêpacíûx,
câeæèx pyccêèx êapòèí.
Haäoáío cêaçaòü, ÷òo êaêèì-òo ÷yäoì, áëaãoäapÿ, êaæeòcÿ, íacòoÿíèþ Ô.
Ô. Ëüâoâa, â Aêaäeìèè â âèäe oïûòa y÷peäèëè oòäåë æaípècòoâ è ïo-çâoëÿëè èì
â ìacòepcêèx ïècaòü cöeíû èç íapoäíoão áûòa (ýòoò oòäeë âcêope áûë ïo÷eìy-òo
çaêpûò). Èòaê, â ýòo æe âpeìÿ èç òoé æe êëaccè÷e-cêoé Aêaäeìèè âûøëo â câeò
íecêoëüêo pyccêèx êapòèíoê ía coácòâeííûe, êoíe÷ío, òeìû.
Ía aêaäeìè÷ecêèx âûcòaâêax øecòèäccÿòûx ãoäoâ ýòè êapòèíêè áûëè
êaêèì-òo ïpaçäíèêoì. Pyccêaÿ ïyáëèêa íeïocpeäcòâeíío paäoâaëacü ía íèx, êaê
äèòÿ. Ýòo áûëo câeæo, íoâo, èíòepecío, çaáaâío è ïpoèçâoäèëo íeoáûêíoâeííoe
oæèâëeíèe. Kòo íe ïoìíèò, íaïpèìep, êapòèí "Câaòoâ-còâo ÷èíoâíèêa ê äo÷epè
ïopòíoão" Ïeòpoâa, "Ïpèâaë apecòaíòoâ" ßêoáu, "Ïüÿíûé oòeö ceìeécòâa"
Kopçyxuía, "Îòãaäaé, êòo ïpèøeë" Æypaâëeâa, "Îòïpaâëeíèe êpecòüÿícêoão
ìaëü÷èêa â y÷èëèùe" Kopíeeâa, "Kpeäèòopû oïècûâaþò èìyùecòâo âäoâû"
Æypaâëeâa, "l-e ÷ècëo" Koøeëeâa, "×aeïè-òèe â òpaêòèpe" è "Cêëaä ÷aÿ ía
Hèæeãopoäcêoé ÿpìapêe" Ïonoâa, "Áoëü-íoe äèòÿ" Maêcuìoâa, "Îôeíÿ c oápaçaìè"
Koøeëeâa, "Cëaâèëüùèêè" Caëoìaòêuía è ìíoão äpyãèx. Èç ìocêoâcêoé øêoëû:
"Ïepâûé ÷èí" Ïepo-âa è oïÿòü-òaêè ìíoão äpyãèx.
Oò ýòèx íeáoëüøèx êapòèíoê âeÿëo òaêoþ câeæecòüþ, íoâèçíoé è, ãëaâ-íoe,
ïopaçèòeëüíîé, peaëüíoé ïpaâäoé è ïoýçèeé íacòoÿùeé pyccêoé æèçíè.
* ×epíoâèê ïpoøeíèÿ íaéäeí òeïepü â áyìaãax Kpaìcêoão, oí áûë íaïècaí è
èñ-ïpaâëÿëcÿ eão pyêoé. (Ïpuìe÷aíue È. E. Penuía.)
161
Äa, ýòo áûë ècòøøûé pacöâeò pyccêoão ècêyccòâa! Ýòo áûë ïpeêpacíûé
êoâep èç æèâûx öâeòoâ ía çaòxëoì ïeòepáypãcêoì áoëoòe. Ýòo áûë ïepâûé
pacöâeò íaöèoíaëüíoão pyccêoão ècêyccòâa.
Oäíaêo æe ycïex íoâoé pyccêoé øêoëû áûë äaëeêo eùe íe ïoëíûé; eìy
paäoâaëacü òoëüêo íeïocpeäcòâeííaÿ, ÷ècòaÿ cepäöeì ïyáëèêa, íe çaeäeí-íaÿ
êëaccè÷ecêèìè òeopèÿìè ýcòeòèêè. Ïyáëèêa ìaëoaâòopèòeòíaÿ, íeáo-ãaòaÿ, oía
íe ìoãëa ïoääepæaòü poäíoe ècêyccòâo ìaòepèaëüío. Ëþäè æe "xopoøeão" òoía,
ìeöeíaòû c paçâèòûì âêycoì, âocïèòaííûì ãëaâíûì oá-paçoì ía èòaëüÿícêoì
ècêyccòâe,-- ýòè aâòopèòeòíûe öeíèòeëè èçÿùíoão — âoïèÿëè è c íeãoäoâaíèeì
oòâopa÷èâaëècü oò íeïpèâû÷íûx èì êapòèíoê.  câoèx oòçûâax oá ýòèx íoâûx
êapòèíêax oíè, âoïpeêè äaæe câoeìy "xo-poøeìy òoíy", äoxoäèëè äo
íecïpaâeäëèâocòè, äo ïpeyâeëè÷eíèÿ, ãoâopèëè, íaïpèìep, ÷òo, êpoìe ïüÿíûx
ìyæèêoâ, ïoëyøòoôoâ è ëaïòeé äa eùe ãpoáoâ âïpèäa÷y, íûíeøíèe ìoëoäûe
xyäoæíèêè íè÷eão íe âèäÿò è íecïocoáíû ïoäíÿòücÿ íaä oêpyæaþùeþ èx ãpÿçüþ.
Ãäe æe êpacoòa? Ãäe ïëacòèêa? Oíè íe òoëüêo íe ïoêyïaëè ýòèx êapòèí, ío äaæe
coâceì ïepecòaëè áûâaòü
ía âûcòaâêax.
Ïpèxoäèëocü áeäíûì xyäoæíèêaì ça áecöeíoê oòäaâaòü câoè cêpoìíûe è
äopoãocòoÿùèe ceáe òpyäû òo ïopòíoìy ça ïëaòüe, òo caïoæíèêy ça caïo-ãè, òo
ocòaâëÿòü ça äoëã êâapòèpíoé xoçÿéêe.
Oxâa÷eííûé òaêèì xoëoäoì c ãëaâíûx còopoí cyùecòâoâaíèÿ, ýòoò þíûé
pacöâeò pyccêoão ècêyccòâa äoëæeí áûë coâceì çaìepçíyòü è ïoãèá-íyòü. Ío
íaøëècü áoãaòûe pyccêèe ëþäè, êoòopûe ïpèãpeëè è ïpèþòèëè ýòè ìoëoäûe pocòêè
è òeì ïoëoæèëè o÷eíü ïpo÷íoe ocíoâaíèe pyccêoé øêoëe: òo áûëè Ê. T.
Coëäaòeíêoâ è Ï. M. Tpeòúÿêoâ, ocoáeíío Ï. M. Tpe-òüÿêoâ6, oí äoâeë câoe
äeëo äo ãpaíäèoçíûx, áecïpèìepíûx paçìepoâ è âû-íec oäèí ía câoèx ïëe÷ax
âoïpoc cyùecòâoâaíèÿ öeëoé pyccêoé øêoëû æèâoïècè. Koëoccaëüíûé,
íeoáûêíoâeííûé ïoäâèã! Ío ëþáoâü, ëeëeþùaÿ poäíoe ècêyccòâo, y Tpeòüÿêoâa è
Coëäaòeíêoâa ïpoÿâèëacü ãopaçäo ïoçæe.
A â òy ïopy ìoëoäûe xyäoæíëêè ìoãëè pacc÷èòûâaòü ía ïoääepæêy ëèøü oò
Aêaäeìèè.
Ècêyccòâo ëþáèò âpeìÿ è cpeäcòâa, a ãëaâíoe — ëþáoâü ê ceáe; ìoëoäoé
xyäoæíèê còpacòío æepòâyeò âceì äëÿ ocyùecòâëeíèÿ câoeé èäeè; oí íe ùaäèò
câoèx cèë è òepïèò âceâoçìoæíûe ëèøeíèÿ, oòäaâaÿcü êapòèíe.
Ýòo caìoçaáâeíèe ïpoèçâoäèò èíoãäa ÷yäeca, ío oío íe ìoæeò äëèòücÿ
äoëão è ïpoéòè áeçíaêaçaíío äëÿ aâòopoâ. Maëo-ïoìaëy ýíepãèÿ ocëaáe-âaeò,
ïocëeäíèé ïpèòoê pecypcoâ ïpeêpaùaeòcÿ, è xyäoæíèê áûâaeò âûíyæ,--äeí
paáoòaòü ïo çaêaçy, áeç ïopûâa, áeç âepû â äeëo, paáoòaòü äëÿ äeíeã.
Moëoäoìy xyäoæíèêy ìaëo âepÿò; íoâûx ôopì ècêyccòâa ïo÷òè íèêòo íe ïoíèìaeò,
è oò íeão òpeáyþò âûïoëíeíèÿ paáoòû ía âêyc çaêaç÷èêa. Xopo-øo eùe, ecëè
èìeþòcÿ çaêaçû! Xyäoæíèê òopoïèòcÿ cäeëaòü èx ïocêopeé, ÷òoáû ïpècòyïèòü ê
çaâeòíoé èäee, ío eìy âoçâpaùaþò çaêaç: oí íe yãoäèë, äoëæeí ïepeäeëaòü; a
òaì äpyãoé... a âpeìÿ yxoäèò; ïopûâû ocòûâaþò, òâop-
162
÷åcêaÿ cïocoáíocòü ïoêpûâaeòcÿ ïëeceíüþ peìecëa. Pacòyò ïoòpeáíocòè
æèç-íè, oí ïocòèãaeò âêycû çaêaç÷èêoâ, ïpèoápeòaeò peïyòaöèþ xopoøeão
èc-ïoëíèòeëÿ, ê íeìy âaëÿò çaêaçû. Míoãèe xyäoæíèêè yäoâëeòâopÿþòcÿ ýòoé
äeÿòeëüíîcòüþ è íaæèâaþò äaæe cocòoÿíèe. Ío ecòü ëþäè c êpeïêèì xa-paêòepoì.
Oíè è âo âpeìÿ ècïoëíeíèÿ çaêaçoâ íeïpecòaíío äyìaþò o câoeì âíyòpeííeì
coâepøeícòâe è êaæäyþ câoáoäíyþ ìèíyòy oòäaþò câoeìy ècòèííoìy ïpèçâaíèþ.
 òaêoì èìeíío ïoëoæeíèè áûë Kpaìcêoé, êoãäa ÿ ïoçíaêoìèëcÿ c íèì. Oí
äaâaë ypoêè, pècoâaë ïopòpeòû c ôoòoãpaôèé, peòyøèpoâaë áoëüøoé âeëè÷ííû
ôoòoãpaôè÷ecêèe ïopòpeòû, paáoòaë ça ãpoøè, ío â òo æe âpeìÿ ïocòoÿíío äyìaë
o caìopaçâèòèè â øèpoêoì cìûcëe. Oí ìíoão ÷èòaë ïo ío÷aì, a â câoáoäíûe
ìèíyòû co÷èíÿë ýcêèçû ía câoè èçëþáëeííûe òeìû. Oí oápaáaòûâaë â òo âpeìÿ
íecêoëüêo ýïèçoäoâ èç "Maécêoé ío÷è" Ãoãoëÿ.
Câoèì æèâûì, äeÿòeëüíûì xapaêòepoì, oáùèòeëüíocòüþ è ýíepãèeé Kpaìcêoé
cèëüío âëèÿë ía âcex òoâapèùeé, o÷yòèâøèxcÿ òeïepü âäpyã è o÷eíü òpyäíûx
oácòoÿòeëücòâax. Ïpè íecoìíeííoé è áoëüøoé òaëaíòëèâocòè ìíoãèe èç ìoëoäûx
xyäoæíèêoâ áûëè ëþäè poáêèe, áecxapaêòepíûe; oíè íè÷eão, êpoìe Aêaäeìèè, íe
çíaëè, è èx íèêòo eùe íe çíaë, ça ècêëþ÷eíèeì ïpèÿòeëeé äa íaòypùèêoâ. Èç
òeïëûx còeí Aêaäeìèè oíè â ïpoäoëæeíèe ìíoãèx ëeò y÷eíèÿ ïo÷òè íe âûxoäèëè.
Òeïepü, ïoceëèâøècü ïo paçíûì äe-øeâûì êoíypêaì âpaçápoä, oíè âce ÷aùe è
÷aùe coáèpaëècü y Kpaìcêoão è cooáùa oáäyìûâaëè câoþ äaëüíeéøyþ cyäüáy.
Ïocëe äoëãèx paçìûøëeíèé oíè ïpèøëè ê çaêëþ÷eíèþ, ÷òo íeoáxoäèìo
ycòpoèòü c paçpeøeíèÿ ïpaâèòeëücòâa apòeëü xyäoæíèêoâ — íe÷òo âpoäe
xyäoæecòâeííoé ôèpìû, ìacòepcêoé è êoíòopû, ïpèíèìaþùeé çaêaçû c yëèöû, c
âûâecêoé è yòâepæäeííûì ycòaâoì. Oíè cíÿëè áoëûïyþ êâap-òèpy â Ceìíaäöaòoé
ëèíèè Bacèëüeâcêoão ocòpoâa è ïepeexaëè (áoëüøaÿ ÷acòü) òyäa æèòü âìecòe. È
òyò oíè cpaçy oæèëè, ïoâeceëeëè. Oáùèé áoëü-øoé câeòëûé çaë, yäoáíûe
êaáèíeòû êaæäoìy, câoe xoçÿécòâo, êoòopoe âeëa æeía Kpaìcêoão, — âce ýòo èx
oáoäpèëo. Æèòü còaëo âeceëee, ïoÿâè-ëècü è êoe-êaêèe çaêaçû. Oáùecòâo — ýòo
cèëa. Òeïepü y íèx yæe íe cêy÷-íûe êoíypêè, ãäe íe c êeì cëoâa cêaçaòü, è oò
cêyêè, íeyäoácòâa è xoëoäa íe çíaeøü, êyäa yéòè. Òeïepü oíè ÷yâcòâoâaëè ceáÿ
eùe câoáoäíeé, ÷eì â aêaäeìè÷ecêèx ìacòepcêèx, êpeï÷e oùyùaëè câoþ câÿçü è
áecêopûcòío âëèÿëè äpyã ía äpyãa.
Ío íe ycïeëè oíè oïpaâèòücÿ è âçäoxíyòü câoáoäío, êaê èx ïocòèãëo ãope:
çaáoëeë, è o÷eíü cepüeçío, ÷axoòêoé oäèí èç íèx, Ïecêoâ7; òoâapèùè ñ÷èòaëè
eão caìûì òaëaíòëèâûì â câoeé ceìüe. Äoêòop íaøeë íeoáxoäèìûì äëÿ Ïecêoâa
exaòü â Kpûì. ×òo áûëo äeëaòü? (×òo áû oí äeëaë â oäèío÷-êó! Ío apòeëü —
cèëa; oíè coápaëè íacêopo íeoáxoäèìyþ cyììy è oòïpa-âèëè eão ía þã. A äëÿ
ïoääepæaíèÿ eão òaì ceé÷ac æe ycòpoèëè xyäoæecò-âeííyþ ëoòepeþ. Êaæäûé
apòeëûöèê-òoâapèù oáÿçaëcÿ cäeëaòü ÷òo-íè-
163
áyäü â ïoëüçy Ïecêoâa, è âcêope çaë èx — oáùaÿ ìacòepcêaÿ — yêpacèëcÿ
ïpeêpacíoé âûcòaâêoé èç ïÿòíaäöaòè âeùèö. Òyò áûëè aêâapeëè, pècyíêè ceïèeé,
ìacëÿíûe êapòèíêè è ãoëoâêè. C âeëèêèìè xëoïoòaìè, ïo câoèì çíaêoìûì, oíè
poçäaëè áèëeòû è âûpy÷èëè ça âcþ êoëëeêöèþ òpècòa pyá-ëeé.  òo âpeìÿ è ýòo
áûëè äeíüãè, ècêyccòâo íe áûëo y íac èçáaëoâaío
öeíaìè.
Oäía êapòèíêa Kpaìcêoão còoèëa áoëüøå. Oía ïpeäcòaâëÿëa cöeíêy èç
ìaëopoccèécêoão áûòa. Ía áaøòaíe, ïepeä êypeíeì, áaê÷eâíèê * äeëaeò ìaëü÷èêy
êoíÿ èç ëoçèíû; ìaëü÷èøêa, âïèâøècü ãëaçaìè, æäeò c íeòepïe-íèeì, a ápaòèøêa
eão, ïoìeíüøe, yæe cêa÷eò âäaëè ïo ìeæe ía òaêoì æe èíoxoäöe. Êapòèíêa áûëa
ècïoëíeía o÷eíü còpoão, c íaòypû.
Bûpy÷eííûe äeíüãè áûëè ïocëaíû Ïecêoây. Ío oí, ê oáùeìy ãopþ
òo-âapèùeé, íe âepíyëcÿ èç Kpûìa è íe âûçäopoâeë òaì. Ïo cìepòè eão
ïpè-cëaíû áûëè â Apòeëü eão ýcêèçû, o÷eíü òaëaíòëèâûe æaípû. Ocoáeíío
ïa-ìÿòíû ìíe: "Baãoí òpeòüeão êëacca ío÷üþ" — ìyæèêè, paáo÷èe çaâaëèëè eão
âecü ñâoèìè íeyêëþæèìè òeëaìè è íeèçÿùíûìè êocòþìaìè: ío y Ïe-cêoâa ýòo
âûøëo íeoáûêíoâeíío æèâoïècío ïpè òycêëoì câeòe ôoíapeé. Äpyãoé ýcêèç
ïpeäcòaâëÿë "Ïèpyøêy oôèöepoâ ía êâapòèpe* ãäe-òo â Ça-ïaäíoì êpae, o ÷eì
ëeãêo äoãaäaòücÿ ïo eâpeþ y ïopoãa, ïoäoápocòpaeòío äoêëaäûâaþùeìy ÷òo-òo
ëèxoìy ãycapy c ãèòapoé, â oäíoé pyáaøêe. Â êapòèíêe, æèâoïècío
cêoìïoíoâaííoé, áûëo ìíoão æèçíè è òèïoâ. Â Kpû-ìy Ïecêoâ íaïècaë
coácòâeííûé ïopòpeò. Ýòo áûë ìeëaíxoëè÷ecêèé áëoí-äèí, íecêoëüêo
íaïoìèíaâøèé Kapëa Ápþëëoâa.
Kpaìcêoé è eão òoâapèùè êpoìe ìíoæecòâa çaáoò èìeëè íeïpèÿòíocòè c
paçíûx còopoí. Ocoáeíío paçäpaæaëo Kpaìcêoão íeïoíèìaíèe èx ïo-còyïêa c
Aêaäeìèeé co còopoíû íeêoòopûx ãocïoä.
— Hy, ÷òo âçÿëè? — ãoâopèëè èì ìíoãèe oòêpoâeíío. — Âeäü âû òe-ïepü
áûëè áû â Èòaëèè, ía êaçeííûé c÷eò, coâepøeícòâoâaëècü áû òaì ía
oápaçöax!..
×òo áûëo oòâe÷aòü ýòèì äoápûì ëþäÿì? Çëûe íaxoäèëè ïocòyïoê ýòèx
caìoáûòíèêoâ xyäoæíèêoâ xèòpoé yâepòêoé.
— Oíè çíaëè, — ãoâopèëè ýòè ïpaêòèêè, — ÷òo ìeäaëü-òo âeäü oäía,
Áoëüøaÿ çoëoòaÿ. Âoò Kpaìcêoé è çaìyòèë, ÷òoáû oía íèêoìy íe äocòa-ëacü; a
eìy-òo ee êaê câoèx yøeé íe yâèäaòü áû! Âeäü èx áûëo ÷eòûpía-äöaòü ÷eëoâeê,
äa âce êaêèe cèëa÷è! Øycòoâ 8 èëè Ïecêoâ — âoò êòo ïoëy-
÷èë áû...'"
Íecìoòpÿ è ía äpyãèe ìíoãèe íeâçãoäû, Kpaìcêoé áûë âceãäa ïpèâeò-ëèâ,
âeceë è äeÿòeëeí. C cèãapêoé âo pòy oí paáoòaë íe ïoêëaäaÿ pyê.
— Áaøòaí .(áax÷a)--ïoëe â còeïè, çaceÿííoe äûíÿìè èëè apáyçaìè. Á a
ê-÷ e â í è ê (á a x ÷ e â í è ê) — còopoæ ía áax÷e. Pe÷ü èäeò o caìoì
paííeì æaípe Kpaìcêoão "Áax÷a" (1864), ìecòoíaxoæäeíèe êoòopoão íeèçâecòío.
×acòo âoâëeêaëcÿ â ãopÿ÷èe cïopû c òîâapèùaìè, "âce o ìaòepüÿx
âaæ-íûx", è â òo æe âpeìÿ íaxoäèë äocyã äëÿ ìoëoäûx y÷eíèêoâ — â òoì ÷ècëe
è äëÿ ìeíÿ, — ê êoòopûì oòíocèëcÿ âceãäa o÷eíü cepüeçío è âíèìa-òeëüío.
Íaäo cêaçaòü, ÷òo âeäü ýòa ïpaêòèêa áûëa âcÿ gratis *. Ó÷eíèêè, ècïûòaâ
paçíèöy eão ïpeïoäaâaíèÿ è aêaäeìè÷ecêoão, ïpoáèëè ê íeìy òopíyþ äopoæêy.
IV
Ó×ÈTEËÜ
— A íy, ÷òo ïpèíecëè? — cêaçaë ïpèâeòëèâo è âeceëo Èâaí Hèêoëae-âè÷,óâèäeâ ìeíÿ, âoøeäøeão c íeáoëüøoé ïaïêoé ïoä ìûøêoé.
Ó íeão â ýòo âpeìÿ cèäeë êòo-òo èç ïocòopoííèx, è ìíe coâecòío còaëo
ðaçâepòûâaòü è ïoêaçûâaòü câoþ äoìaøíþþ âoëüíyþ paáoòy.
— Ïoêaæèòå-êa.
ß âûíyë ãoëoâêy còapyøêè, íaïècaííyþ ía ìaëeíüêoì êapòoí÷èêe.
— Kaê! Ýòo âû caìè? — cêaçaë oí cepüeçío. — Äa ýòo ïpeâocxoäío! Ýòo
ëy÷øe âcex âaøèx aêaäeìè÷ecêèx paáoò. Ïocìoòpèòe-êa, — oápaòèëcÿ oí ê
ãocòþ.
— Äa, ýòo ïpaêòèê, — ïpoìÿìëÿë ïoäoøeäøèé, âçãëÿíyâ aïaòè÷ío ía ìoé
êapòoí÷èê. — Âû, äoëæío áûòü, yæe ìíoão ïècaëè? — oápaòèëcÿ oí êo ìíe,
ãëÿäÿ ía ìoé cepeíüêèé çaíoøeííûé cþpòy÷oê.
— Äa, ÿ ïècaë ìíoão oápaçoâ è ïopòpeòû c íaòypû èíoãäa ïècaë, —
oòâeòèë ÿ.
— To-òo, ýòo ceé÷ac âèäío; âû xopoøo ïoäãoòoâëeíû, â Aêaäeìèè âû cêopo
ïoéäeòe. Ïpaâäa, Èâaí Hèêoëaeâè÷, ýòo yæ ÿ çaìeòèë: ïpaêòèêè, èêoíoïècöû èç
ïpoâèíöèè, æèâo â Aêaäeìèè ìeäaëüêè xâaòaþò.
— Oò÷eão æe, cêaæèòe, Èâaí Hèêoëaeâè÷, âû íaxoäèòe, ÷òo ýòo ëy÷øe ìoèx
aêaäeìè÷ecêèx pècyíêoâ? — oápaòèëcÿ ÿ ê Kpaìcêoìy.
— Oòòoão, ÷òo ýòo áoëee òoíêo oápaáoòaío, òyò áoëüøå ëþáâè ê äeëy; âû
còapaëècü oò äyøè ïepeäaòü, ÷òo âèäeëè, yâëeêaëècü áeccoçíaòeëüío ìíoãèìè
òoíêocòÿìè íaòypû, è âûøëo yäèâèòeëüío âepío è èíòepecío. Äeëaëè, êaê
âèäeëè, è âûøëo opèãèíaëüío. Òyò íeò íè co÷íûx ïëaí÷uêoâ, íè aêaäeìè÷ecêoé
ycëoâíoé ïpoêëaäêè, èçáèòûx êoëepoâ. A êaê âepío yxo-äèò ýòa câeòoâaÿ ùeêa,
cêoëüêo òeëa ÷yâcòâyeòcÿ ía âècêe, ía ëáy, â ìeëêèx cêëaäêax! A ïoòoì ãëaça,
— â Aêaäeìèè òaê íe pècyþò èx è íe c÷èòaþò íyæíûì òaê èx çaêaí÷èâaòü, —
o÷eíü cepüeçío è: còpoão oápaáoòaíû ãëaça. Êpacêè òoæe, âce ýòo ïpocòo y
âac, a áëèçêo, o÷eíü áëèçêo ê íaòypå. Â aêaäeìè÷ecêèx âaøèx .paáoòax âû
âïaäaeòe yæe â oáùèé øaáëoííûé
Gratis — áecïïaòíaÿ (ëaò.).
164
165
ïpèeì ycëoâíûx áëèêoâ è ëoâêèx øòpèxoâ, êoòopûx, ÿ yâepeí, âû â
ía-òype, ía ãèïce, íe âèäèòe... Âoò âaì è øêoëû è aêaäeìèè, — ïpoäoëæaë oí,
êaê áû paçìûøëÿÿ. — A ècêyccòâo æèâeò è paçâèâaeòcÿ êaê-òo caìo, â còopoíe.
Äaé áoã âaì íe ècïopòèòücÿ â Aêaäeìèè. Ça aêaäeìè÷ecêèe ïpeìyäpocòè ïo÷òè
âceãäa ïëaòÿòcÿ câoeé ëè÷íocòüþ, èíäèâèäyaëü-íocòüþ xyäoæíèêa. Cêoëüêo yæe
ëþäeé, è êaêèx äapoâèòûx, cäeëaëocü ïoøëûìè pyòèíepaìè. Èçâoëüòe-êa
ïpoòÿíyòü äecÿòü-äâeíaäöaòü ëeò, è âce ïoä oäíèìè è òeìè æe ôaëüøèâûìè
âçãëÿäaìè ía äeëo! ×òo oò âac ocòaíeòcÿ!.. Âeäü ÷òo oáèäíee âceão — ÷òo
xyäoæíèêa-òo è yáèâaeò â y÷e-íèêe Aêaäeìèÿ è äeëaeò eão peìecëeííèêoì!.. —
cêaçaë oí co çëoáíoé ão-pe÷üþ. — Heò, paáoòaéòe-êa âû ïo÷aùe caìè, äoìa, y
ceáÿ, äa ïpèíocè- òe ïoêaçaòü. Ïpaâo, èíòepecío äaæe ïocìoòpeòü: ÷òo-òo ecòü
æèâoe, íoâoe. Xoòÿ ÿ áûë o÷eíü ïoäíÿò è ïoëûöeí òaêoé ïoxâaëoé Kpaìcêoão, ío
ÿ íe coâceì ïoíèìaë òe äocòoèícòâa, o êoòopûx oí òaê ãopÿ÷o ãoâopèë; ÿ èx
coâceì íe öeíèë è íe oápaùaë ía íèx âíèìaíèÿ. Haïpoòèâ, ìeíÿ òoãäa câoäèëè c
yìa íeêoòopûe paáoòû äapoâèòûx y÷eíèêoâ, èx ëoâêèe yäapû òeíeé, èx cèëüíûe,
êpacèâûe áëèêè. "Ãocïoäè, êaêaÿ ïpeëecòü! — ãoâopèë ÿ ïpo ceáÿ c çaâècòüþ.
— Êaê y íèx âce áëecòèò, cepeápèòcÿ, æèâeò!.. ß òaê íe ìoãy, íe âèæy ýòoão
â íaòype. Ó ìeíÿ âce âûxoäèò êaê-òo ïpocòo, cêy÷ío, xoòÿ, êaæeòcÿ, è âepío".
Ó÷eíèêè ãoâopÿò: cyxo. ß òoëüêo íeäaâ-ío còaë ïoíèìaòü cëoâo "cyøü".
Ïpoáoâaë ÿ ïoäpaæaòü èx ìaíepe — íe ìoãy, íe âûäepæy, — âce òÿíeò êoí÷aòü
áoëüøå; a êoí÷èøü — çacyøèøü oïÿòü. "Äoëæío áûòü, ÿ — áeçäapíocòü", —
äyìaë ÿ èíoãäa è ãëyáoêo còpa-
äaë.
— A ÷òo íûí÷e â Aêaäeìèè çaäaío? — cïpocèë oïÿòü Kpaìcêoé.
— "Ïoòoï".
— Áaòþøêè, êaê ýòo íoâo! Hy, ÷òo æe, âû ïoäaeòe ýcêèç?
— Äa, ÿ íaä íèì òeïepü paáoòaþ.
— Ïpèíecèòe ïocëe ýêçaìeía. Ïocìoòpèì, ÷òo âû èç ýòoão cäeëaeòe.
Ýcêèç "Ïoòoï" ÿ co÷èíÿë yæe äâe íeäeëè ía íeáoëûïoé ïaïêe ìacëÿ-íûìè
êpacêaìè. Áeccoçíaòeëüío äëÿ ceáÿ ÿ áûë òoãäa ïoä cèëüíûì âïe-÷aòëeíèeì
"Ïoìïeè" Ápþëëoâa. Ìoè ýcêèç âûxoäèë ÿâíûì ïoäpaæaíèeì ýòoé êapòèíe, ío ÿ
ýòoão íe çaìe÷aë. Ía ïepâoì ïëaíe ëþäè, çâepè è ãaäû ãpoìoçäèëècü y ìeíÿ ía
íeáoëüøoì ocòaòêe çeìëè, â òpaãèêëaccè÷ecêèxl ïoçax. Câeòëûé ÿçûê ìoëíèè øeë
÷epeç âce íeáo äo yáèòoé è êop÷aùeécÿ æeíùèíû â cepeäèíe êapòèíû. Còapèêè,
äeòè, æeíùèíû ãpyïïèpoâaëècü è áëecòeëè oò ìoëíèè.
ß yæe c òaéíûì âoëíeíèeì äyìaë, ÷òo ïpoèçâeë íe÷òo íeáûâaëoe. ×òo-òo oí
cêaæeò òeïepü?! Oí ìeíÿ yæe ïopÿäo÷ío èçáaëoâaë ïoxâaëaìè.
Ía ýêçaìeíe ìíe ïocòaâèëè íoìep äeâÿòíaäöaòü. "×-òo oíè
ïoíèìa-þò?"--ïoäyìaë ÿ c ïpeçpeíèeì. Ío ÿ áûë íeïpèÿòío yäèâëeí paâíoäy-øèeì
òoâapèùeé ê ìoeìy øeäeâpy. "Óæ íe èç çaâècòè ëè? — ìeëüêaëo y ìeíÿ â äyøe.
— Hy, ýòo íè÷eão: ãëaâíoe, ÷òo oí ñêaæeò!"
166
Ïpèíoøy.
— Êaê, è ýòo âû? — cêaçaë oí, ïoíèçèâ ãoëoc, è c ëèöa eão âìèã coøëo
âeceëoe âûpaæeíèe, oí íaxìypèë ápoâè. — Âoò, ïpèçíaþcü, íe oæèäaë... Äa
âeäü ýòo "Ïocëeäíèé äeíü Ïoìïeè"... Còpaíío! Âoò oío êaê... Äa-c. Òyò ÿ
íè÷eão íe ìoãy cêaçaòü. Heò, ýòo íe òo. Íe òaê...
ß òyò òoëüêo âïepâûe, êaçaëocü, yâèäeë câoé ýcêèç. Áoæe ìoé, êaêaÿ
ìepçocòü! È êaê ýòo ÿ äyìaë, ÷òo ýòo ýôôeêòío, cèëüío! Ocoáeíío ýòoò ÿçûê
ìoëíèè è ýòa æeíùèía â öeíòpe — âoò ãaäocòü-òo!..
A oí ïpoäoëæaë:
— Âeäü ýòo íe ïpoèçâoäèò íèêaêoão âïe÷aòëeíèÿ, íecìoòpÿ ía âce ýòè
ãpoìû, ìoëíèè è ïpo÷èe yæacû. Âce ýòo cocòaâëeío èç âèäeííûx âaìè Kapòèí, èç
oáùèx, èçáèòûx ìecò. Ýòa ïèpaìèäaëüíaÿ ãpyïïèpoâêa, ýòè äâèæeíèÿ pyê è íoã
äëÿ ëèíèé, ÷òoáû êoìïoíoâaëècü, è, íaêoíeö, ýòè ècêyccòâeííûe ïÿòía câeòa è
òeíeé — âce ýòo pacc÷èòaío, è âecüìa ïëoxo pacc÷èòaío. Êaê âce ýòo èçáèòo!
Êaê íaìoçoëèëa ãëaça ýòa pyòèííaÿ ïoø-ëocòü! Heò, yæ âû ýòoò ïpèeì ápocüòe.
— Ëèöo eão ïpèíÿëo ãëyáoêo cepü-eçíoe âûpaæeíèe, è oí ïpoäoëæaë ïo÷òè
òaèícòâeííûì ãoëocoì: — Ïpo-áoâaëè ëè âû âooápaçèòü ceáe äeécòâèòeëüío
êaêyþ-íèáyäü ècòopè÷ecêyþ cöeíy? Çaêpûòü ãëaça, yãëyáèòücÿ â íee coâceì è
ïpeäcòaâèòü ee â âooápa-æeíèè coâceì êaê æèâyþ, ïepeä âaøèìè ãëaçaìè! Âoò,
coácòâeíío, ÷ão cëeäyeò äeëaòü xyäoæíèêy, ÷òoáû âocïpoèçâecòè ÷òo-íèáyäü
ècòopè÷ecêoe. Ïoïpoáyéòe, âoéäèòe, ïoãpyçèòecü âecü â âaø cþæeò è òoãäa
ëoâèòe, ÷òo âaì ïpeäcòaâëÿeòcÿ, è ïepeíocèòe ía áyìaãy, ía xoëcò — âce
paâío. Âû cxâaòèòe cía÷aëa oáùèé òoí, íacòpoeíèe cöeíû, ïoòoì ía÷íeòe
paçëè÷aòü ãëaâíûe äeécòâyþùèe ëèöa, ìoæeò áûòü, íeÿcío cía÷aëa; ío, íaêoíeö,
ìa-ëo-ïoìaëy ía÷íeòe ceáe ïpeäcòaâëÿòü âce ÿcíee è ÿcíee è âcþ êapòèíy âaøy.
Óæ, paçyìeeòcÿ, âû íe ïoäyìaeòe òoãäa ècêyccòâeíío ãpyïïèpoâaòü cöeíy
íeïpeìeíío â ïèpaìèäy, pacïoëaãaòü ïÿòía câeòa ýôôeêòío, ïo-âaøeìy, òo ecòü
ïoøëo è èçáèòo äo òoøíoòû. Câeò è òåíè ÿâÿòcÿ y âac caìè, coâceì íoâûe,
íeoæèäaííûe, opèãèíaëüíûe. Ãëaâíûe ãepoè êapòèíû íe áyäyò òeaòpaëüío
pècoâaòücÿ ía caìoì ïepâoì ïëaíe è ïoä caìûì cèëü-íûì ëy÷oì câeòa, a ìoæeò
áûòü, êaê áûâaeò ía íaòype, ïoêaæyòcÿ ía âòo-poì ïëaíe, â ïoëyòoíe... Ìoæeò
áûòü, âïe÷aòëeíèe êapòèíû oò òoão òoëüêo ycèëèòcÿ.
Cía÷aëa ÿ áûë yáèò, yíè÷òoæeí, ío ìaëo-ïoìaëy ýòoò íoâûé âçãëÿä ía
êoìïoçèöèþ è coâceì äpyãoé cïocoá âocïpoèçâeäeíèÿ o÷eíü ìeíÿ ïopaçè-ëè, è
ìíe çaxoòeëocü ïocêopeé ïoïpoáoâaòü ÷òo-íèáyäü ía÷aòü ïo-íoâoìy, èç
âooápaæeíèÿ. "Äoëæío áûòü, o÷eíü èíòepecío, — äyìaë ÿ, — âoò oío,
íacòoÿùee-òo oòíoøeíèe ê äeëy!"
— Çíaeòe ëè, ía ýòy caìyþ òeìy "Ïoòoï" 9 ecòü êapòoí Ápyíè,
— ïpo-äoëæaë Kpaìcêoé. — Ó íeão âçÿòo âceão òpè ôèãypû: còapèê c äeòüìè,
äoë-æío áûòü; oíè cïoêoéío, ìoë÷a cèäÿò ía ocòaòêe cêaëû; âèäío, ÷òo ãoëoä-
167
íûe, oòyïeëûe — æäyò câoeé y÷acòè. Êpyãoì âoäa. Coâceì poâíaÿ,
ïpocòaÿ, ío còpaøíaÿ äaëü. Âoò è âce. Ýòo áûë êapòoí yãëeì, áeç êpacoê è
ïpoèçâo-äèë yæacíoe âïe÷aòëeíèe. Oòòoão, ÷òo áûëa äyøa ïoëoæeía; ýòo áûë, ÿ
äyìaþ, ïëoä âooápaæeíèÿ... Äëÿ ýcêèçoâ o÷eíü ïoëeçío cìoòpeòü êoìïoçè-öèè
Äope 10. Âèäeëè âû, íaïpèìep, eão èëëþcòpaöèè ê ïoýìe Äaíòe "Aä"?
— Heò, íe çíaþ,
— A-a, ïocìoòpèòe; cïpocèòe â aêaäeìè÷ecêoé áèáëèoòeêe "Áoæecòâeí-íyþ
êoìeäèþ" Äaíòe, èëëþcòpèpoâaííyþ Äope. Âoò ãäe ôaíòaçèÿ! Âoò âooápaæeíèe-òo!
Eão äoëão paccìaòpèâaòü íåëüçÿ — íè pècyíêa, íè ôopì; ío êaêèe còpaøíûe,
âïe÷aòëèòeëüíûe ôoíû, cèòyaöèè! Êaêèe íeoæèäaí-íûe ÷yäoâèùíûe ôopìû!..
Oí çaäyìaëcÿ.
— ×èòaëè âû ýòy êoìeäèþ Äaíòe? Heò?
— Heò, íe ÷èòaë. A ÷òo ýòo ça êoìeäèÿ? — cïpocèë ÿ poáêo.
— Äa, còpaííoe íaçâaíèe... Ýòo cêopee òpaãeäèÿ, coácòâeíío. Kíèãa ýòa
íaïècaía eùe â òpèíaäöaòoì âeêe, â Èòaëèè, âo âpeìÿ áopüáû äâyx ïapòèé âo
Ôëopeíòèícêoé pecïyáëèêe — ãèáeëëèíoâ è ãâeëüôoâ. Äaíòe c eão ïapòèeé
ãèáeëëèíoâ âûãíaëè èç poäíoão ãopoäa Ôëopeíöèè. Äoëão cêè-òaëcÿ oí ïo
Èòaëèè, è, íaêèïeâøè ìecòüþ, íaïècaë ïoýìy â còèxax. Oí oïècûâaeò, êaê ïoïaë
â aä, êaê òaì eão ïpoâoæaë Bèpãèëèé, pèìcêèé ïoýò, è oáúÿcíÿë eìy paçíûe
oòäeëeíèÿ — êpyãè — ãpeøíèêoâ. Áoëüøå oí oïècûâaeò câoèx ôëopeíòèíöeâ, êaê
oíè ìy÷aþòcÿ òaì ça paçíûe câoè òåìíûe äeëa. — Kpaìcêoé còpaíío, çaãaäo÷ío
yëûáíyëcÿ, yãëyáëÿÿcü ìûc-ëeíío. — Ío êaêoé èíoãäa áûâaeò íeoæèäaííûé
âçãëÿä y ãeíèÿ ía æèòeé-cêèe äeëa, — cêaçaë oí, oæèâèâøècü. — Âoò ìû,
íaïpèìep, æèâeì è ïpè-âûêaeì ê paçíûì æèòeécêèì oáû÷aÿì, xapaêòepaì, ìèpèìcÿ
c íèìè è c÷èòaeì èx ïopoæäeíèeì caìoé ïpocòoé æèòeécêoé ìyäpocòè, a
ãeíèaëü-íûé ÷eëoâeê âäpyã, êaê áyäòo ôaêeëoì, ocâeòèò âce, ïoêaæeò âaì, ÷òo
ýòo òaêoe, è c òex ïop âû yæe èía÷e è íe cìoòpèòe ía òe ÿâëeíèÿ. ß,
ía-ïpèìep, çaáûòü íe ìoãy ïepâoão êpyãa äaíòoâcêèx ãpeøíèêoâ. Oí oïècû-âaeò,
÷òo oíè yâèäeëè òeìíyþ ïycòoòy; äa, âèíoâaò, ýòo áûëo eùe, coá-còâeíío,
ïpeääâepèe aäa, èç ýòoão ìpaêa cëûøaëècü áeçíaäeæíûe còoíû. È êaê áû âû
äyìaëè, ÷òo ýòo áûëè ça ãpeøíèêè? ß yâepeí, âû èx è ça ãpeøíèêoâ áû íe
c÷èòaëè.  æèçíè ýòo áûëè áëaãopaçyìíûe ëþäè: oíè íe äeëaëè íè äoápa, íè
çëa, íe ïpèíèìaëè y÷acòèÿ íè â êaêèx oáùecòâeí-íûx äeëax. Kpoìe câoèx
coácòâeííûx æèòeécêèx ííòepecoâ, oíè íe èíòe-pecoâaëècü íè÷eì. Ïycòü,
íaïpèìep, ãpaáÿò ía yëèöe cëaáoão ÷eëoâeêa paçáoéíèêè — oíè ïoêpeï÷e
çaïèpaþò oêío. "Moÿ xaòa c êpaþ, íèêoão íe çíaþ", — ãoâopèò ïpo íèx
ïocëoâèöa. Oíè áëaãopaçyìío yêëoíÿþòcÿ oò y÷acòèÿ âo âcex oáùecòâeííûx
äâèæeíèÿx, äaæe è íe èíòepecyþòcÿ, ÷òo èç ýòoão âûéäeò. Cëoâoì, ýòo áûëè
èíäèôôepeíòíûe êo âceìy ýãoècòû; è âoò èx íe ïpèíÿë íè paé, íè aä; oíè
íaêaçaíû ïycòoòoé, ïpeçpeíèeì è cêyêoé â òeìíoòe.
108
×acòo, yâëeêaÿcü êaêoþ-íèáyäü cëy÷aéíocòüþ, Kpaìcêoé paccêaçûâaë ìíe
ìíoão èíòepecíoão è âaæíoão. Oäíaæäû oí òaê æèâo, yâëeêaòeëüío è oápaçío
paccêaçaë ìíe öeëyþ òeopèþ Äapâèía o ïpoècxoæäeíèè âèäoâ, ÷òo ïoòoì,
âïocëeäcòâèè, êoãäa ÿ ÷èòaë opèãèíaë, oí ìíe ïoêaçaëcÿ ìeíee yâëeêaòeëeí,
÷eì æèâoé paccêaç Kpaìcêoão.
Íe âceãäa, êoíe÷ío, oí áûë câoáoäeí äëÿ paccêaçoâ, oáûêíoâeíío
âe÷e-paìè oí pècoâaë ÷epíûì coycoì ÷eé-íèáyäü ïopòpeò. Â ýòo âpeìÿ Coôèÿ
Hèêoëaeâía, æeía eão, ÷acòo ÷èòaëa ÷òo-íèáyäü âcëyx.  cêopoì âpeìeíè
áoëüøoé ùèò, ïepeãopaæèâaþùèé âcþ eão êoìíaòy, íaïoëíèëcÿ ïopòpe-òaìè eão
òoâapèùeé-xyäoæíèêoâ è äpyãèx çíaêoìûx. Bïocëeäcòâèè oí paçäapèë èx
opèãèíaëaì. Oíè áûëè yäèâèòeëüío ïoxoæè, æèâo cxâa÷eíû è o÷eíü cepüeçío
íapècoâaíû.
C ýòèx ïop ÿ yæe êaæäûé câoé ýcêèç è pècyíoê íocèë ê Kpaìcêoìy è ïo
ïoâoäy êaæäoé âeùè ïoëy÷aë oò eão paçúÿcíeíèé ãpoìaäíyþ ïoëüçy.
"Kaê oí ìíoão ÷èòaë, êaê ìíoão çíaeò!" — äyìaë ÿ; ìíe âce
ocÿçaòeëü-íee còaíoâèëocü ìoe coácòâeííoe íeâeæecòâo, è ÿ âïaäaë â æaëêoe
íacòpoeíèe. Ýòo íacòpoeíèe ocoáeíío ycèëèëocü, êoãäa ÿ ïoçíaêoìèë-cÿ c oäíèì
ìoëoäûì còyäeíòoì yíèâepcèòeòa. Óçíaâ ìeíÿ íecêoëüêo, oí oáúÿâèë, ÷òo ìíe
íeoáxoäèìo çaíÿòücÿ coácòâeííûì oápaçoâaíí-eì, áeç ÷eão ÿ ocòaíycü æaëêèì
ìaëÿpoì, íè÷òoæíûì, áecïoëeçíûì cy-ùecòâoì.
— Xopoøo áûëo áû, ecëè áû âû coâceì ápocèëè ýòoò âçäop, âaøe
èc-êyccòâo. Òeïepü íe òo âpeìÿ, ÷òoáû çaíèìaòücÿ ýòèìè ïycòÿêaìè.
Oí äaë ìíe íecêoëüêo êíèæeê; xoòü ÿ è ïëoxo ïoíèìaë èx, ío oíè ìíe
ïoípaâèëècü è çacòaâèëè ìeíÿ çaäyìûâaòücÿ è âäyìûâaòücÿ. Míoãèx cëoâ ÿ
coâceì íe ïoíèìaë è oápaùaëcÿ ê íeìy ça paçúÿcíeíèÿìè.
— Ý, áaòeíüêa, ïëoxè æe âû! Äa è ãäe âaì! Ecëè xoòèòe xoòü íeìíoæ-êo
áûòü ïoxoæèì ía ÷eëoâeêa, — cêaçaë ìíe còyäeíò, — ápocüòe âû coâceì âaøe
ïoãaíoe ècêyccòâo ãoäa ía ÷eòûpe, çaéìèòecü êoe-÷eì áoëee cepüeç-íûì, òoãäa
âû yâèäeòe ïo êpaéíeé ìepe ceáÿ: ìoæeò áûòü, âû coâ-ceì è íe xyäoæíèê, è
ápocèòe ècêyccòâo. Âeäü ýòo oáûêíoâeííoe ÿâëeíèe, ÷òo èíòeëëeêòyaëüíûe cèëû
íaøeão íapoäa, íe èìeÿ âoçìoæíocòè ïpo-ÿâëÿòücÿ â íayêe, ça íeäocòaòêoì
oápaçoâaòeëüíûx y÷peæäeíèé ápocaþòcÿ ía ècêyccòâo, êaê áoëee äocòyïíoe; òaê
ía÷èíaë Øeâ÷eíêo è äpyãèe íaøè äeÿòeëè èç íapoäa.
ß ÷yâcòâoâaë, ÷òo oí âo ìíoãoì ïpaâ, ío ìíe æaëü áûëo paccòaâaòücÿ c
ècêyccòâoì. ß ìíoão äyìaë è peøèë ïoéòè ïocoâeòoâaòücÿ c Kpaìcêèì. Ía ýòoò
paç ÿ íe çacòaë eão äoìa.
 oæèäaíèè ÿ çaøeë â êoìíaòy äpyãoão apòeëüùèêa, Æ[ypaâëeâa], — oíè
ìeíÿ âce çíaëè è oòíocèëècü êo ìíe äoápoäyïøo — è paçãoâopèëcÿ c íèì o
poêoâoì äëÿ ìeíÿ âoïpoce: íeoáxoäèìocòè xopoøeão oáùeão oápa-çoâaínÿ äëÿ
xyäoæíèêa.
— A êaê âû oá ýòoì äyìaeòe? — cïpocèë ÿ eão.
109
— Ýòo ïycòÿêè, — cêaçaë oí, — cepüeçíoão çía÷eíèÿ ÿ ýòoìy íe
ïpè-äaþ. Koíe÷ío, xopoøo, ecëè.êoìy yäaëocü paíüøe ïpoéòè ãèìíaçèþ, a íe
yäaëocü — òyæèòü ocoáeíío íe o ÷eì. ×èòaéòe â câoáoäíoe âpeìÿ, cxoäè-òecü c
çíaþùèìè ëþäüìè; ècïoäâoëü è íaâepcòaeòe. Âceão çíaòü íåëüçÿ, è y÷eíûe-òo
íûí÷e ïo èíoìy âoïpocy ïoøëþò âac ê cïeöèaëècòy. Ïo ècòo-pèè, ecëè ÷òo
ïoíaäoáèòcÿ, ìoæío paccïpocèòü çíaþùèx, ïo÷èòaòü... Cêoëüêo ecòü ïoëeçíûx
co÷èíeíèé! A ÷òo æe âû òeïepü ãopÿ÷ee-òo âpeìÿ caìoe, êoãäa ôopìèpyeòcÿ
xyäoæíèê, áyäeòe òpaòèòü ía íayêè! Ëeãêo cêa-çaòü! C ÷eão âû òeïepü
ía÷íeòe?.. Äa è ecòü ëè y âac cpeäcòâa âûäepæaòü öeëûé êypc, ÷òo ëè! A
ãëaâíoe, ÿ peøèòeëüío íe ïoíèìaþ, ça÷eì ýòo âaì? Paçâe â êapòèíe òaê ceé÷ac
è âèäío, êaêèì ïpeäìeòaì y÷èëcÿ xyäoæíèê è ÷òo oí çíaeò? Ecëè íe yìeeò
íapècoâaòü ãoëoâû èëè òopca, òaê íèêaêaÿ òpèãoíoìeòpèÿ eìy íe ïoìoæeò. Òyò
câoÿ íayêa... Äa âeäü âû æe, êaæeòcÿ, ïo íoâoìy ycòaây? Âeäü âac òaì è òaê
òeïepü âceìy y÷aò. Ó÷eíèêè âce æaëyþòcÿ: ça ëeêöèÿìè äa ça peïeòèöèÿìè,
ãoâopÿò, ýòþäoâ ïècaòü íe-êoãäa. Pècoâaòü coâceì paçy÷èëècü... A â ècêyccòâe
âce-òaêè ïpeæäe âceão òexíèêa. Kòo ïèøeò ïëoxo, òaê áyäü oí xoòü ceìè ïÿäeé
âo ëáy — íè-êoìy íe íyæeí... Ýx-ìa, âoò y íac, y pyccêèx, âceãäa òaê: äaë
eìy áoã òa-ëaíò æèâoïècè, oí â acòpoíoìû íopoâèò, è íèãäe íè äo ÷eão íe
äoéäeò. Çíaeòe ïocëoâèöy: "3a äâyìÿ çaéöaìè ãíaòücÿ...". Heò, íaäo
÷òo-íèáyäü oäío ïpecëeäoâaòü. ß íè÷eão íe ãoâopþ ïpoòèâ òoão, ÷òoáû çíaòü
aíaòo-ìèþ, ïepcïeêòèây, òeopèþ òeíeé, a ïpo÷ee... A âoò, êaæeòcÿ, è Kpaìcêoé
ïpèøeë; ïoãoâopèòe, ïoãoâopèòe, äa è oí âaì òo æe cêaæeò. Âeäü âce ìû caìè
êoe äo ÷eão äoáèpaëècü, coácòâeííûì yìoì äoxoäèëè.
ß ïoøeë ê Kpaìcêoìy â eão êaáèíeò è òaì o÷eíü cepüeçío, êaê yìeë,
èçëoæèë ïepeä íèì câoe íaìepeíèe ãoäa ía òpè, ía ÷eòûpe coâceì ïo÷òè
ocòaâèòü ècêyccòâo è çaíÿòücÿ ècêëþ÷èòeëüío íay÷íûì oápaço-âaíèeì.
Oí cepüeçío yäèâèëcÿ, cepüeçío oápaäoâaëcÿ è cêaçaë o÷eíü cepüeçío: —
Ecëè âû ýòo cäeëaeòe è âûäepæèòe âaøe íaìepeíèe êaê cëeäyeò, âû ïocòyïèòe
o÷eíü yìío è coâepøeíío ïpaâèëüío. Oápaçoâaíèe — âeëèêoe äeëo! Çíaíèe —
còpaøíaÿ cèëa. Oío òoëüêo è ocâeùaeò âcþ íaøy æèçíü è âceìy äaeò çía÷eíèe.
Koíe÷ío, òoëüêo íayêè è äâèãaþò ëþäeé. Äëÿ ìe-íÿ íè÷eão íeò âûøe íayêè;
íè÷òo òaê — êòo æ ýòoão íe çíaeò? — íe âoç-âûøaeò ÷eëoâeêa, êaê
oápaçoâaíèe. Ecëè âû xoòèòe cëyæèòü oáùecòây, âû äoëæíû çíaòü è ïoíèìaòü eão
âo âcex eão èíòepecax, âo âcex eão ïpo-ÿâëeíèÿx, a äëÿ ýòoão âû äoëæíû áûòü
caìûì oápaçoâaííûì ÷eëoâeêoì. Âeäü xyäoæíèê ecòü êpèòèê oáùecòâeííûx
ÿâëeíèé: êaêyþ áû êapòèíy oí íè ïpeäcòaâèë, â íeé ÿcío oòpaçèòcÿ eão
ìèpocoçepöaíèe, eão cèìïaòèè, aíòèïaòèè è, ãëaâíoe, òa íeyëoâèìaÿ èäeÿ,
êoòopaÿ áyäeò ocâeùaòü eão êapòèíy. Áeç ýòoão câeòa xyäoæíèê íè÷òoæeí, oí
áyäeò ïècaòü, ïoæaëyé, äaæe ïpeêpacíûe êapòèíû âpoäe òex, êaêèe ïpècûëaeò
íaì Xyäÿêoâ u èç Pèìa: "Èãpa â êeãëè", íaïpèìep, êoòopaÿ òeïepü âûcòaâëeía;
íaïècaía
170
oía xopoøo, íapècoâaía òoæe íeäypío; ío âeäü ýòo cêyêa, ýòo
xyäoæecòâeí-íûé èäèoòèçì, xyäoæecòâeííûé xëaì, êoòopûé çaáûâaeòcÿ ía äpyãoé
äeíü è ïpoxoäèò áeccëeäío äëÿ oáùecòâa. A cêoëüêo òpyäa! Cêoëüêo còoèë
oáùe-còây ýòoò xyäoæíèê! Eão ïocëaëè ça ãpaíèöy, â íeão âepèëè, oò íeão
æäaëè ÷eão-íèáyäü, äeëaÿ çaòpaòû. È cêoëüêo òaêèx íeïpoèçâoäèòeëüíûx çaòpaò!
A âce oòòoão, ÷òo íe äaþò äoëæíoão paçâèòèÿ xyäoæíèêaì è íe oápaùaþò
âíèìaíèÿ ía èx äyxoâíyþ còopoíy... Íe â òoì eùe äeëo, ÷òoáû íaïècaòü òy èëè
äpyãyþ cöeíy èç ècòopèè èëè èç äeécòâèòeëüíoé æèçíè. Oía áyäeò ïpocòoé
ôoòoãpaôèeé c íaòypû, ýòþäoì, ecëè íe áyäeò ocâeùeía ôèëocoô-cêèì
ìèpoâoççpeíèeì aâòopa è íe áyäeò íocèòü ãëyáoêoão cìûcëa æèçíè, â êaêoé áû
ôopìe ýòo íè ïpoÿâèëocü. Ïo÷èòaéòe-êa Ãåòe, Øèëëepa, Øeêc-ïèpa, Cepâaíòeca,
Ãoãoëÿ. Èx ècêyccòâo íepaçpûâío câÿçaío c ãëyáo÷aé-øèìè èäeÿìè ÷eëoâe÷ecòâa.
Haäeþcü, âû ïoíèìaeòe ìeíÿ? — cïpocèë oí
— Î, coâepøeíío ïoíèìaþ! — oòâeòèë ÿ,
— È â æèâoïècè òo æe, — ïpoäoëæaë oí c yâëe÷eíèeì. — Paôaýëü,
íaïpèìep, âoâce íe òeì âeëèê, ÷òo ïècaë ëy÷øe âcex; êòo áûë ça ãpaíè-öeé,
ãoâopÿò, ÷òo ìíoãèe âeùè Kapaâaäæo ïo ôopìe íeèçìepèìo âûøe Pa-ôaýëÿ; ío
êapòèíû Paôaýëÿ ocâeùaþòcÿ âûcøèì ïpoÿâëeíèeì äyxoâíoé æèçíè ÷eëoâeêa,
áoæecòâeííûìè èäeÿìè. Â "Cèêcòèícêoé ìaäoííe" oí âûpaçèë íaêoíeö èäeaë âceão
êaòoëè÷ecêoão ìèpa. Oòòoão-òo è cëaâa eão paçoøëacü ía âecü ìèp. Äa, ìèp
âepeí ceáe: oí áëaãoãoâeeò òoëüêo ïepeä âe÷íûìè èäeÿìè ÷eëoâe÷ecòâa, íe
çaáüãâaeò èx è èíòepecyeòcÿ ãëyáoêo òoëüêo èìè. È Paôaýëü íe ÷yäoì âçÿëcÿ:
oí áûë â áëèçêèx oòíoøeíèÿx co âceì òoãäaøíèì y÷eíûì ìèpoì Èòaëèè. A íaäoáío
çíaòü, ÷òo áûëa òoãäa Èòaëèÿ â èíòeëëeêòyaëüíoì oòíoøeíèè!.. Äa, âû
coâepøeíío ïpaâû, ÷òo çaäyìaëècü cepüeçío íaä ýòèì âoïpocoì. Hacòoÿùeìy
xyäoæíèêy íeoá-xoäèìo êoëoccaëüíoe paçâèòèe, ecëè oí coçíaeò câoé äoëã —
áûòü äocòoé-íûì câoeão ïpèçâaíèÿ. ß íe cêaæy: áûòü pyêoâoäèòeëeì oáùecòâa,
— ýòo cëèøêoì, — a áûòü xoòÿ áû âûpaçèòeëeì âaæíûx còopoí eão æèçíè. È äëÿ
ýòoão íyæía ãèãaíòcêaÿ paáoòa íaä coáoé, íeoáxoäèì òèòaíè÷ecêèé òpyä
èçy÷eíèÿ, áeç ýòoão íè÷eão íe áyäeò. Âeäü òeïepü äaæe y÷eíûe íoâûe, Áoêëü,
íaïpèìep, è ãeíèÿ yæe c÷èòaþò peçyëüòaòoì òpyäa è òepïeíèÿ äoë-ãoëeòíeão; âo
âäoxíoâeíèe câûøe oíè yæe íe âepÿò. Ax, êaê ÿ æaëeþ o câoeé þíocòè! Âoò
âû-òo eùe ìoëoäû, a ÿ, — ïpoäoëæaë oí c ãëyáoêoé æaëocòüþ, ïoìoë÷aâ
íeìíoão, — âû íe ìoæeòe ïpeäcòaâèòü, c êaêoé ça-âècòüþ ÿ cìoòpþ ía âcex
còyäeíòoâ è âcex y÷eíûx!.. Íe âopoòèøü! Ïoçäío òeïepü ía÷èíaòü è
íaâepcòûâaòü â òpèäöaòü ïo÷òè ëeò... ß èíoãäa äyìaþ: ìoæeò áûòü, ÿ è íe
xyäoæíèê coâceì; ìoæeò áûòü, ÿ è íe ocòaëñÿ áû â côepe ècêyccòâa ïpè äpyãèx
oácòoÿòeëücòâax. Äa, oápaçoâaíèe, oápaçoâa-íèe... Ocoáeíío òeïepü íyæío
xyäoæíèêy oápaçoâaíèe. Pyccêoìy ïo-pa, íaêoíeö, còaíoâèòücÿ ía coácòâeííûe
íoãè â ècêyccòâe, ïopa cápo-cèòü ýòè èíocòpaííûe ïeëeíêè; cëaâa áoãy, y íac
yæe áopoäa oòpocëa, a ìû âce eùe ía èòaëüÿícêèx ïoìo÷ax xoäèì. Ïopa ïoäyìaòü
o coçäaíèè
171
câoeé pyccêoé øêoëû, íaöèoíaëüíoão ècêyccòâa!.. ×òo, âû coãëacíû c
ýòèì?
— Eùe áû, êoíe÷ío! — cêaçaë ÿ, xoòÿ äoëæeí ïpèçíaòücÿ, ÷òo â òo âpeìÿ
ÿ eùe ëþáèë câoe ècêyccòâo áeç paçáopy è íaöèoíaëüíoé ïoòpeá-íocòè â ceáe
eùe íe oùyùaë.
— Äa, íayêè òoëüêo è ocâoáoæäaþò oò paácòâa, — ïpoäoëæaë oí, —
íe-äapoì è â eâaíãeëèè cêaçaío: "...è ïoçíaeòe ècòèíy, è ècòèía cäeëaeò âac
câoáoäíûìè". ß c÷èòaþ, ÷òo òeïepü íaøe ècêyccòâo ïpeáûâaeò â paácòâe y
Aêaäeìèè; a oía ecòü caìa paáa çaïaäíoão ècêyccòâa. Haøa çaäa÷a ía-còoÿùeão
âpeìeíè — çaäa÷a pyccêèx xyäoæíèêoâ — ocâoáoäèòücÿ oò ýòoão paácòâa, äëÿ
ýòoão ìû äoëæíû âoopyæèòücÿ âcecòopoííèì caìopaçâèòèeì. Äa Aêaäeìèÿ-òo è
cocòoèò òeïepü (äeëo áûëo â 1865 ãoäy) áoëüøå èç èí-âaëèäoâ: Ïèìeíoâ yìep,
Mapêoâ ycòapeë, Áacèí ïo÷òè cëeïoé. Caìûé èíòeëëèãeíòíûé ÷eëoâeê òeïepü òaì
Ápyíè. Ío è ïo òeëy è ïo äyxy ýòo íòaëüÿíeö äo ìoçãa êocòeé...
ß áûë yæe çaèíòepecoâaí Ápyíè áëaãoäapÿ câoeìy ïpeçpeííoìy "Ïo-òoïy".
Ío Ápyíè áûë peêòop Aêaäeìèè, o÷eíü âaæíûé ãeíepaë. Â êëaccax ïoÿâëÿëcÿ
peäêo, ê y÷eíèêaì íe ïoäxoäèë è òoëüêo âeëï÷ecòâeíío ïpoxo-äèë íaä
aìôèòeaòpoì íaòypíoão êëacca. Oäíaêo cëy÷aé ìíe ïpeäcòaâèëcÿ. Áûë çaäaí
ýcêèç "Toâèÿ ìaæeò ãëaça ocëeïøeìy oòöy câoeìy". Êaê oco-áyþ ìèëocòü è ìíe â
÷ècëe íeìíoãèx y÷eíèêoâ oáúÿâèëè, ÷òo ÿ ìoãy â òaêèe-òo ÷acû ïoáûâaòü y
peêòopa Ô. A. Ápyíè è âûcëyøaòü oò íeão yêa-çaíèÿ ïo ïoâoäy ýcêèça.
Co còpaxoì è òpeïeòoì ïoäíÿëcÿ ÿ ïo âeëèêoëeïíoé ëecòíèöe â eão
peêòopcêyþ êâapòèpy. Ïpèíÿë oí ìeíÿ ìèëocòèâo, ëacêoâo, ýcêèç ocìoò-peë
âíèìaòeëüío, íe òopoïÿcü.
— ×òo êacaeòcÿ ýòoão, — oí yêaçaë ìíoãoçía÷èòeëüío ía câoé ëoá, — y
âac ecòü, ío âû íeêpacèâo è cëaáo êoìïoíyeòe. ß âaì coâeòyþ: âûpåæüòe èç
áyìaãè ôèãypêè âaøeão ýcêèça è ïoïpoáyéòe ïepeäâèãaòü èx ía áyìaãe oäía ê
äpyãoé, äaëüøe, áëèæe, âûøe, íèæe è, êoãäa ãpyïïèpoâêa còaíeò êpacèâa,
oáâeäèòe êapaíäaøoì è âûpècoâûâaéòe ïoòoì. Âaì íeoáxoäèìo çaíÿòücÿ òaêèì
oápaçoì êoìïoçèöèeé. —
Ýòo áûë xopoøèé ïpaêòè÷ecêèé coâeò còapoé øêoëû, ío ìíe oí íe
ïoípaâèëcÿ, ÿ äaæe cìeÿëcÿ â äyøe íaä ýòoé ìexaíèêoé. "Kaêoe cpaâíe-íèe c
òeopèeé òoão, — ïoäyìaë ÿ, âçäoxíyâ câoáoäío ía yëèöe. — Paçâe æèâaÿ cöeía
â æèçíè òaê ïoäòacoâûâaeòcÿ? Òyò âcÿêaÿ cëy÷aéíocòü êpa-cèâa. Heò, æèçíü,
æèçíü ëoâèòü!'Booápaæeíèe paçâèâaòü. Âoò ÷òo íaäo... A ýòo — ÷òo-òo
âûpeçaòü äa ïepeäâèãaòü... Booápaæaþ, êaê oí pacxo-xo÷eòcÿ!.."
Bïocëeäcòâèè ìíe eùe paç äoâeëocü âûcëyøaòü coâeò Ápyíè, êoãäa ÿ yæe
êoíêypèpoâaë ía Maëyþ çoëoòyþ ìeäaëü. B aêaäeìè÷ecêoé ìacòepcêoé êoíêypeíòa
ÿ äoëæeí áûë ïècaòü êapòèíy "Äèoãeí paçáèâaeò ÷aøy, êoãäa yâèäeë ìaëü÷èêa,
ïüþùeão èç py÷üÿ âoäy pyêaìè" 12.
172
— Ó âac ìíoão æaípy, — cêaçaë Ápyíè íeäoâoëüío, paccìaòpèâaÿ ìoé
ýcêèç, — ýòo coâceì æèâûe, oáûêíoâeííûe êycòû, ÷òo ía Ïeòpoâcêoì * pa-còyò.
Kaìíè òoæe. Ýòo âce ëèøíee è ìeøaeò ôèãypaì. Äëÿ êapòèíêè æaí-pa ýòo
íeäypío, ío äëÿ ècòopè÷ecêoé cöeíû ýòo íèêyäa íe ãoäèòcÿ. Âû cxoäèòe â
Ýpìèòaæ, âûáepèòe òaì êaêoé-íèáyäü ïeéçaæ Ïycceía è cêoïè-pyéòe ceáe èç íeão
÷acòü, ïoäxoäÿùyþ ê âaøeé êapòèíe. Â ècòopè÷ecêoé êapòèíe è ïeéçaæ äoëæeí
áûòü ècòopè÷ecêèì.
Eão êpacèâoe ëèöo, oceíeííoe ïpeêpacíûìè ceäûìè âoëocaìè, ïpèíÿëo
ãëyáoêoìûcëeííoe âûpaæeíèe.
— Xyäoæíèê äoëæeí áûòü ïoýòoì, è ïoýòoì êëaccè÷ecêèì, — ïpoèç-íåñ oí,
ïo÷òè äeêëaìèpyÿ.
Ío â ïo÷epíeâøèx xoëcòax Ïycceía 13 ÿ íè÷eão äëÿ ceáÿ íe íaøeë;
ïeé-çaæè òe ïoêaçaëècü ìíe òaêèìè âûäyìaííûìè, âû÷ypíûìè, íeâepoÿã-íûìè...
Ó
KËÓÁ XÓÄOÆHÈKOB
C ocíoâaíèÿ Apòeëè xyäoæíèêoâ Kpaìcêoé áûë còapøèíoé Apòeëè è âeë âceee äeëa.
Çaêaçíûe paáoòû apòeëüùèêoâ ïo câoeé äoápocoâecòíocòèè
xyäoæecò-âåííocòè âoçûìeëè áoëüøoé ycïex y çaêaç÷èêoâ, è â Apòeëü ïocòyïaëo
ìíoão çaêaçoâ.
Âce äeëa âeëècü äoápocoâecòío, aêêypaòío, áeç âcÿêoé xyäoæíè÷ecêoé
pacïyùeííocòè èëè íeápeæíocòè. Çaêaçû ècïoëíÿëècü òaê, ÷òo ía aêaäe-ìè÷ecêèx
âûcòaâêax òoão âpeìeíè ãpyïïa paáoò apòeëûöèêoâ-- çaêaçíûe oápaça è ïopòpeòû
— çaíèìaëè caìoe ïo÷eòíoe ìecòo.
Cïpaâeäëèâocòü òpeáyeò cêaçaòü, ÷òo Kpaìcêoé áûë öeíòpoì Apòeëè è èìeë
ía íee ãpoìaäíoe âëèÿíèe ïpocòo äaæe ëè÷íûì ïpèìepoì. Eão áeç-yêopèçíeííaÿ
äoápocoâecòíocòü ê çaêaçíûì paáoòaì yäèâëÿëa âcex. Ía êaæäûé çaêaç, âçÿòûé
ía câoþ äoëþ èç Apòeëè, Kpaìcêoé cìoòpeë êaê ía câoe ëè÷íoe xyäoæecòâeííoe
coçäaíèe è oòäaâaëcÿ eìy âecü. Ía ìoèx ãëa-çax äeëaëcÿ èì çaïpecòoëüíûé
oápaç áoãa-oòöa äëÿ ïeòpoçaâoäcêoé öepê-âè. Oí paáoòaë íaä ýòoé êapòèíoé
o÷eíü cepüeçío è äoëão. Ìíoão äeëaë ê íeé ýòþäoâ. "3eâc Oòpèêoëè", "Þïèòep
Oëèìïèécêèé", "Bèäeíèe Èeçe-êèèëÿ Paôaýëÿ — âce ýòo áûëo èì øòyäèpoâaío è
âèceëo â pècyíêax ïo còeíaì ìacòepcêoé êpyãoì íeão. Ía yëèöe oí íe ïpoïycêaë
íè oäíoão èíòepecíoão còapèêa, ÷òoáû íe çaâëe÷ü eão â ìacòepcêyþ äëÿ ýòþäa
êaêoé-íèáyäü ÷acòè ëèöa äëÿ câoeão oápaça. Pyêè, íoãè áëaãopoäíûõ ôopì íe
Ïeòpoâcêèé ocòpoâ — ïpèãopoä Ïeòepáypãa.
173
ycêoëüçaëè oò eão âíèìaíèÿ, è âëaäeëeö èx âoëeé-íeâoëeé ïoçèpoâaë eìy
â äaííoé ïoçe.
— Hy êòo ýòo oöeíèò òaì, â Ïeòpoçaâoäcêe? — yäèâëÿëècü òoâapèùè.
È äeécòâèòeëüío, oöeíèëè ëè eão òaì? Öeë ëè ýòoò oápaç áoãa Caâao-ôa?
Ìoæeò áûòü, êaêoé-íèáyäü áoãaòûé æepòâoâaòeëü, yâèäeâ eão ïoòeì-íeâøèì oò
cûpocòè, âeëeë yæe ïoäíoâèòü eão ía câoé c÷eò èëè ïepeïècaòü ïo câoeìy
âêycy? È êaê íeïpocòèòeëüío, ÷òo ýòoò íeoáûêíoâeííûé xy-äoæecòâeííûé òpyä íe
áûë âocïpoèçâeäeí â câoe âpeìÿ íè â êaêoì èçäa-íèè. Oí äoëæeí áûë cäeëaòücÿ
oápaçöoì öepêoâíoé æèâoïècè â íaøeì oòe÷ecòâe è ïoâòopÿòücÿ íaøèìè
æèâoïècöaìè â ïpaâocëaâíûx öepêâax âìecòo íeëeïûx è áeccìûcëeííûx êoïèé c
êaêèx-òo paçâpaòíûx Tüeïoëo í äpyãèx ãpaâþp, êoòopûìè oíè ïoëüçyþòcÿ äëÿ
íaøeé öepêoâíoé æèâo-
ïècè.
Íåëüçÿ òoæe íe ïoæaëeòü o íeêoòopûx âeëèêoëeïíûx oápaçax Ècaaêè-eâcêoão
coáopa, ocoáeíío Ápþëëoâa è Ápyíè, êoòopûe ïoãèáëè áeçâoçâpaò-ío, òaê êaê íe
áûëè âocïpoèçâeäeíû â câoe âpeìÿ.
A êaêèe ýòo áûëè êaïèòaëüíûe âeùè! Áyäü oíè coácòâeííocòüþ ôpaí-öyçoâ,
íeìöeâ, oíè cäeëaëècü áû äocòoÿíèeì âceão oápaçoâaííoão ìèpa. Ecòü ëè ãäe
áoëee âapâapcêoe oòíoøeíèe ê ïepëaì câoeão ècêyccòâa! Kcòa-òè, òeïepü ìíoão
paccêaçûâaþò o paáoòax Bacíeöoâa âo Bëaäèìèpcêoì co-áope â Kèeâe; ÿ âèäeë
ýcêèçû ýòèx paáoò; ìíe êaçaëocü, ýòo áyäeò peíec-caíc ïpaâocëaâíoão
öepêoâíoão ècêyccòâa. Taê ìíoão xapaêòepoâ è ía-còpoeíèÿ â ýòoé
äeécòâèòeëüío peëèãèoçíoé æèâoïècè. Heyæeëè è eé ãpoçèò òaêaÿ æe áecïoìoùíaÿ
y÷acòü cêopoé ïoãèáeëè?! È ee íe âocïpoèç-âeäyò â câoe âpeìÿ c ïoìoùüþ
aâòopa è íe cäeëaþò äocòyïíoé äëÿ òex, êoìy oía äeécòâèòeëüío äopoãa?!
È òaê, äaæe ía ïocìepòíoé âûcòaâêe paáoò Kpaìcêoão "Áoãa-oòöa" íe áûëo
â cíèìêax, òo÷ío ýòoé êapòèíû è ía câeòe íeò u. A êaêèx ycèëèé, ëèøeíèé
còoèëa oía xyäoæíèêy, è êaê còpoã è cepüeçeí áûë ýòoò áoã c ïpocòepòûìè
âïepeä pyêaìè!..
Oäíaêo, paáoòaÿ òaê cepüeçío íaä çaêaçaìè, Kpaìcêoé íe çaáûâaë è âcex
câoèx òeêyùèx äeë: äaâaë ypoêè, pècoâaë ïopòpeòû, íe oòêaçûâaë â coâeòax
y÷eíèêaì è y÷eíèöaì, êoòopûe íeìaëo oòâëeêaëè eão oò pa-áoò. È ïpè òaêoé
êèïy÷eé äeÿòeëüíocòè oí áûë áoäp, âeceë, âceãäa íaxo-äèë äocyã è ècêaë,
êaçaëocü, eùe áoëee âèäíoé, áoëee øèpoêoé äeÿòeëüío-còè. Oí ïepe÷èòûâaë
ïo÷òè âce æypíaëû, ãaçeòû, íe ïpoïycêaë íè oäíoão âûäaþùeãocÿ ôaêòa
oáùecòâeííoé æèçíè è ía âce ãopÿ÷o oòêëèêaëcÿ.
Âceão áoëüíee oòçûâaëècü â eão cepäöe çaxyäaëocòü, çaáèòocòü poäíoão
ècêyccòâa, áecïoìoùíoão, cëaáoão, êaê ãpyäíoé peáeíoê. Bèäeë oí, êaê ìíoão
ìoëoäûx äapoâèòûx cèë ãèáëo ía eão ãëaçax, êaê ça áecöeíoê cáû-âaëècü ëy÷øèe
ïepëû íoâoé, íapoæäaþùeécÿ øêoëû. Bèäeë, êaê ìaëo-ïoìaëy çaáûâaeòcÿ èx
çaêoííûé aêaäeìè÷ecêèé ïpoòecò è oòxoäèò â oáëacòü ïpeäaíèé â paçíûx íeëeïûx
âapèaíòax. Aêaäeìèÿ æe ïo-ïpeæíeìy
174
ïpoöâeòaeò, yíè÷òoæèâ coâceì oòäeë æaípècòoâ, èçãíaâøè òeì
oêoí÷a-òeëüío coâpeìeííoe íapoäíoe ècêyccòâo èç câoèx còeí. Oí ìy÷èëcÿ,
còpa-äaë, áoÿëcÿ áûòü çaáûòûì, ècêaë íoâûx ïyòeé äëÿ ïoäúeìa pyccêoão
èc-êyccòâa, íoâoão âûxoäa äëÿ câoèx çaâeòíûx èäeé. È íaøeë.
Oí äoäyìaëcÿ äo íeoáxoäèìocòè coçäaòü êëyá xyäoæíèêoâ.
Këyá ýòoò, ïo eão ìûcëè, äoëæeí áûë âçÿòü ïoä câoe ïoïe÷eíèe âcþ
pyccêyþ xyäoæecòâeííyþ æèçíü è íaïpaâèòü ee ía íacòoÿùyþ íaöèo-íaëüíyþ
äopoãy, ïoìo÷ü eé â paçâèòèè caìoáûòíocòè, o÷ècòèòü oò pyòèíû è oò
èíocòpaííûx ïoâepxíocòíûx âëèÿíèé, ycòapeëûx òpaäèöèé.
ßäpo êëyáa äoëæíû áûëè cocòaâèòü paáoòaþùèe xyäoæíèêè —
äeécò-âèòeëüíûe ÷ëeíû. ×ëeíaìè-copeâíoâaòeëÿìè, ãocòÿìè ìoãëè áûòü íaøè
ìeöeíaòû è âce, êoìy äopoão pyccêoe ècêyccòâo. Xyäoæíèêè ycòpaèâaëè áû çäecü
câoè âûcòaâêè, ïocûëaëè áû èx â ïpoâèíöèaëüíûe öeíòpû. Ïpo-èçâoäèëè áû çäecü
ïpoäaæè, ëoòepeè, ïpèeì çaêaçoâ è âce xyäoæecòâeí-íûå oïepaöèè. Kpoìe câoèx
äeë, oíè äoëæíû áûëè çaáoòèòücÿ o ìoëoäûx, ía÷èíaþùèx xyäoæíèêax,
òaëaíòëèâûx y÷eíèêax, còîÿùèx ïoïe÷eíèé êëyáa.
Ïpeäïoëaãaëocü òaêæe ycòpoèòü â ïoìeùeíèè êëyáa câoþ xyäoæecòâeí-íyþ
øêoëy ía coâceì íoâûx, paöèoíaëüíûx ocíoâaíèÿx. Xyäoæíèêè-÷ëe-íû äoëæíû áûëè
ïoääepæèâaòü y÷eíèêoâ ìaòepèaëüío è ìopaëüío, äo-còaâëÿòü èì cpeäcòâa ê
oêoí÷aíèþ xyäoæecòâeííoão paçâèòèÿ, íaïpaâëÿòü èx paöèoíaëüío, cìoòpÿ ïo
ëè÷íûì cïocoáíocòÿì, è ïocûëaòü èx ía ça-ãpaíè÷íûe âûcòaâêè è ïyòeøecòâèÿ.
ía oïpeäeëeííûe cpoêè (äoëãoe ïpe-áûâaíèe ça ãpaíèöeé ïpèçíaâaëocü âpeäíûì),
äoñòaâëÿòü ìoëoäûì xy-äoæíèêaì ïoìeùeíèÿ è cíaáæaòü èx íeoáxoäèìûìè
ìaòepèaëaìè äëÿ oêoí÷aíèÿ câoèx êapòèí è ò. ä. Âce ýòo äoëæíû áûëè âeäaòü è
íaáëþ-äaòü èçápaííûe còapøèíû êëyáa ïoä còpoãèì êoíòpoëeì äeécòâèòeëüíûx
÷ëeíoâ.
Ïpoeêò ýòoò ïo câoeé øèpoòe è íoâèçíe íe ìoã íe yâëe÷ü âcex, êoìy
Kpaìcêoé cooáùaë eão.
Ýòo áûëo âpeìÿ âceâoçìoæíûx ïpoeêòoâ: èx èçoápeòaëè, â íèx âepèëè è
pâaëècü ïpaêòèêoâaòü èx â æèçíü. Haøëècü ëþäè, ãopÿ÷o ïpeäaííûe,
co÷yâcòâoâaâøèe pyccêoìy äeëy. Kpaìcêoé áûë ïo÷òè c÷acòëèâ è c æapoì
ïpoäoëæaë paçpaáaòûâaòü ÷acòíocòè ycòaâa. Ìeæäy êpyæêaìè ïoêa eùe íeãëacíûx
y÷peäèòeëeé è èx çíaêoìûìè oá ýòoì çaãoâopèëè. Ía coápa-íèÿx y÷peäèòeëeé
còaëè ïoÿâëÿòücÿ íoâûe ëèöa; íaøëècü ìeæäy íèìè òaëaíòëèâûe opaòopû. Ýòo
áûëo ïo ïpeèìyùecòây âpeìÿ íaøèx opaòopoâ. Kaæäoìy òaëaíòëèâoìy opaòopy
xoòeëocü áëecíyòü êpacíope÷èeì, ïpèáa-âèòü ÷òo-íèáyäü íoâoe, câoe, ê ýòoé
ãpaíäèoçíoé èäee êëyáa Kpaìcêoão.
— Ça÷eì æe òaêaÿ çaìêíyòocòü, yçêocòü? — âocêëèöaëè íeêoòopûe ïûë-êèe
opaòopû. — Toëüêo oäíè ïëacòè÷ecêèe ècêyccòâa! Haäoáío äeëaòü òaê äeëaòü.
Âeäü paç íaâceãäa ïèøeòcÿ ycòaâ è äaeòcÿ paçpeøeíèe ïpaâèòeëü-còâoì, — íaäo
âocïoëüçoâaòücÿ cëy÷aeì, oáäyìaòü âcecòopoííe è yäoâëeò-
175
âopèòü áoëüøèì òpeáoâaíèÿì. Cëeäyeò coeäèíèòü çäecü âecü pyccêèé èí
òeëëeêò. Íe oãpaíè÷èâaÿcü äaæe âceìè ècêyccòâaìè, êaê, íaïpèìep, ìy-çûêoé,
apxèòeêòypoé, cöeíè÷ecêèì è âoêaëüíûì ècêyccòâaìè, íeoáxoäèìî npèâëe÷ü è
íayêy: ôèëocoôèþ, ècòopèþ, acòpoíoìèþ, ìeäèöèíy. ×òoáû y÷peæäeíèe ýòo íe
áûëo êaêèì-òo cïeöèaëüíûì, çaìêíyòûì êpyæêoì íaäoáío, ÷òoáû âcÿ pyccêaÿ
èíòeëëåêòyaëüíaÿ æèçíü, êaê â oäíoì ôoêyce cocpeäoòo÷èâaëacü â êëyáe è èìeëa
paçâèâaþùee è ocâeæaþùee âëèÿíèå ía âcex äeÿòeëeé âceâoçìoæíûx oòpacëeé
çíàíèé è ècêyccòâ è òaêèì paç-íocòopoííèì oápaçoì äâèãaëo áû pyccêyþ æèçíü
ïo âceì íaïpaâëeíèÿì ê oáùeìy .coâepøeícòây è eäèícòây. A òo âeäü ìû coâceì
äpyã äpyãa íå çíaeì, äpyã äpyãa íe ïoíèìaeì!..
Hoâûe opaòopû ïpèøëècü áoëee ïo âêycy áoëüøèícòây y÷peäèòeëeé è
âoçûìeëè òaêoé ycïex, ÷òo Kpaìcêoé âcêope o÷yòèëcÿ â oïïoçèöèè è ïo÷-òè â
oäèío÷ecòâe oòcòaèâaë câoþ èäeþ cïeöèaëüío xyäoæíè÷ecêoão êëy-áa. Ocòaâøècü,
íaêoíeö, ãëacoì âoïèþùeão â ïycòûíe, oí äoëæeí áûë ycòpaíèòücÿ.
— Heò, äeëo êëyáa ïîãèáëo òeïepü íaâceãäa, — ãoâopèë oí, paçáèòûé c
cèëüíoé ãope÷üþ, — ÿ çíaþ òeïepü, ÷eì êoí÷èòcÿ ýòa èx øèpoêaÿ èäeÿ Oíè
êoí÷aò caìûì oáûêíoâeííûì, áecöeëüíûì, ïoøëûì êëyáoì. Áyäyò ïpoáaâëÿòücÿ
êyïëeòöaìè, cöeíêaìè, êapòaìè è cêopo pacïoëçyòcÿ, pacòa-þò, íe câÿçaííûe
íèêaêèì cyùecòâeííûì èíòepecoì. A æaëü! Ax êaê æaëü!.. Òaêoé ÷yäecíûé cëy÷aé
ècïop÷eí...
Këyá xyäoæíèêoâ oápaçoâaëcÿ áeç íeão è c÷èòaëcÿ íeêoòopoe âpeìÿ ëy÷èøì
êëyáoì Ïeòepáypãa: ãoâopÿò, áûâaëo òaì èíoãäa âeceëo; äëÿ pyc-cêoão
xyäoæecòâa oí ïpoøeë áeccëeäío. Kpaìcêoé íe áûâaë òaì coâceì.
VI
APÒEËÜ
Óòeøeíèeì Kpaìcêoìy áûëa òeïepü Apòeëü, äpyæíûé êpyæoê òoâapè-ùeé. Äeäaèx øëè âce ëy÷øe è ëy÷øe. Ïoÿâèëècü íeêoòopûe cpeäcòâa è äo-âoëücòâo.
Kâapòèpa â Ceìíaäöaòoé ëèíèè Baci÷jüeâcêoão ocòpoâa oêaçaëacü yæo ìaëa
è íe öeíòpaëüía; oíè ïepeøëè ía yãoë Boçíeceícêoão ïpocïeêòa è
Aäìèpaëòeécêoé ïëoùaäè.
Ýòa êâapòèpa áûëa eùe ïpocòopíee. Òyò áûëè äâe áoëüøèe çaëû; oêía
oãpoìíûe è êaáèíeòû, ìacòepcêèe- o÷eíü ïpocòopíûe è yäoáíûe. Çaêaçoâ ïaëèëo
ê íèì òeïepü òaê ìíoão, ÷òo Kpaìcêoé cèëüío ïoáaèâaëcÿ, ÷òoáû ècïoëíèòeëè íe
còaëè "âaëÿòü" èx. Ïoíaäoáèëècü ïoìoùíèêè; êpoìe òoão, çaêaçû paçäaâaëècü
çíaêoìûì xyäoæíèêaì è âûäaþùèìcÿ y÷eíèêaì Aêaäeìèè, êoòopûe âce xopoøo çíaëè
xoä â Apòeëü.
176
Òeïepü yæe ìíoãèe ÷ëeíû ëeòoì yeçæaëè ía câoè äaëeêèe poäèíû è
ïpèâoçèëè ê oceíè ïpeêpacíûe câeæèe ýòþäû, a èíoãäa è öeëûe êapòèíêè èç
íapoäíoão áûòa. ×òo ýòo áûâaë ça âceoáùèé ïpaçäíèê! Â Apòeëü, êaê ía
âûcòaâêy, øëè áec÷ècëeííûe ïoceòèòeëè, âce áoëüøå ìoëoäûe xyäoæ-íèêè è
ëþáèòeëè, cìoòpeòü íoâèíêè.
Òo÷ío ÷òo-òo æèâoå, ìèëoe, äopoãoe ïpèâeçëè è ïocòaâèëè ïepeä ãëa-çaìè!
Ïocëe äyøíoão êoï÷eíèÿ ëeòoì â Ïeòepáypãe íe xoòeëocü oòopâaòücÿ oò ýòoão
ocâeæaþùeão ÷ècòoão âoçäyxa æèâoé ïpèpoäû. Êaê câeæa è çeëe-ía òpaâa! Êaêèe
cèìïaòè÷íûe òoíêèe áepeçêè!.. A ýòa câeòëoãëaçaÿ ceâep-íaÿ äeâo÷êa â cèíeì
êpaøeíèííoì capaôaíe c áeëûìè êpaïèíêaìè! Oía còoèò y câeæeé ìoãèëêè câoèx
poäcòâeííèêoâ è cìoòpèò âäaëü. Êpyãoì ïpocòûe ãpyïïû êpecòüÿí ía ìoãèëax
câoèx ïpeäêoâ... Ýòo Ë. È. Kopçyxuí ïpèâeç *. A âoò êapòèía A. ß. Ìopoçoâa.
Coëíe÷íoe òeïëoe yòpo â yåçäíoì ãopoäe; ía öepêoâíoé ïaïepòè íè÷eão íe
cëûøío ça ãyëoì êoëoêoëoâ; âce ãoëyáè paçëeòeëècü c êoëoêoëüíè. Èç öepêâè
âûxoäèò ïpaçäíè÷íaÿ áëa-ãooápaçíaÿ òoëïa â xopoøeì íacòpoeíèè; èíûe c
ëþáoâüþ oxpaíÿþò äeòeé oò äaâêè, oäeëÿþò íèùèx è âoçâpaùaþòcÿ ê câoèì
æèòeécêèì èíòepecaì. Cêoëüêo coëíöa, câeòa âo âceé êapòèíêe! Êaê âce ýòo
íoâo, opèãèíaëüío ïo ïpoïopöèÿì! Âûcoêaÿ ïaïepòü, çeëeíoe, ìoëoäoe, ïaxy÷ee
äepeâo; âce ýòo æèâo, âeceëo, êaê â íaòype **... ß áû íèêoãäa íe êoí÷èë,
oïècûâaÿ êapòèíû pyccêoé øêoëû ýòoão ïepèoäa, òaê oíè cèìïaòè÷íû è
íaòy-paëüíû!..
 òo æe âpeìÿ çèìoé y ìíoãèx apòeëüùèêoâ áûëè çaòeÿíû áoëüøèe
ècòopè÷ecêèe êapòèíû. Øycòoâ ía÷aë ìèòpoïoëèòa Ôèëèïïa, çaïe÷aòëeâ ía câoeì
xoëcòe òoò ìoìeíò, êoãäa ê íeìy â ìoíacòûpcêyþ òeìíèöy Áac-ìaíoâ ïpèâeç
ãoëoây eão ïëeìÿííèêa. Øycòoâ c÷èòaëcÿ y òoâapèùeé áoëü-øèì òaëaíòoì, oò
íeão æäaëè ìíoãoão. Ýòo áûë íeoáûêíoâeíío êpacèâûé ápþíeò c o÷eíü
âûpaçèòeëüíûìè ÷epíûìè ãëaçaìè è ãeíèaëüío âûcoêèì è øèpoêèì ëáoì. Íåëüçÿ
áûëo ïpèäyìaòü áoëee èäeaëüíîé íapyæíocòè xyäoæíèêa. Ê íec÷acòüþ, áypíoé
apòècòè÷ecêoé ìoëoäocòüþ oí paccòpoèë câoe çäopoâüe, çaáoëeë ïcèxè÷ecêè è
âcêope yìep, ocòaâèâ ìoëoäyþ æeíy.
Èíoãäa apòeëüùèêè ceëèëècü ía ëeòo öeëoé êoìïaíèeé â äepeâíe,
ycò-paèâaëè ceáe ìacòepcêyþ èç áoëüøoão oâèía èëè aìáapa ï paáoòaëè çäecü
âce ëeòo. Â òaêoé ìacòepcêoé áûëa cäeëaía ëy÷øaÿ âeùü
Äìuòpueâa-Opeí-áypãcêoão — "Óòoïëeííèê â äepeâíe". Còaíoâoé ïèøeò ïpoòoêoë
ía cïèíe êpecòüÿíèía. Êpyãoì coâceì æèâûe ëþäè, êpecòüÿíe, íeoáûêíoâeíío
xo-poøo íaïècaííûe è íapècoâaííûe. Ôoí êapòèíû — áepeã peêè è caìaÿ ïpocòaÿ
pyccêaÿ ïëocêaÿ äaëü.
* Kapòèía "Ïoìèíêè ía äepeâeícêoì êëaäáèùe" (1865).
** Kapòèía A. È. Mopoçoâa "Bûxoä èç öepêâè â Ïcêoâe" (1864); íaxoäèòcÿ
â Ão-cyäapcòâeííoé Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
177
Toâapèùè íe còecíÿëècü çaìe÷aíèÿìè, oòíocèëècü äpyã ê äpyãy o÷eíü
còpoão è cepüeçío, áeç âcÿêèx ãaëaíòepeéíocòeé, yìaë÷èâaíèé, ëücòèâocòeé è
exèäcòâa. Ãpoìêo, âeceëo êaæäûé âûcêaçûâaë câoþ ìûcëü è xoxoòaë oò ÷ècòoão
cepäöa íaä íåäocòaòêaìè êapòèíû, ÷üÿ áû oía íè áûëa.
Ýòo áûëo xopoøee, âeceëoe âpeìÿ, æèâoe! "Ha ìèpy è cìepòü êpac-ía"
— ãoâopèò còapaÿ pyccêaÿ ïocëoâèöa; è æèçíü ýòa áûëa âcÿ ía ìèpy; ïpaâäa, ía
câoeì, ía ìaëeíüêoì, ío oía áûëa oòêpûòa è ëèëacü câoáoäío,
äeÿòeëüío.
Íe áûëo y íèx ìeëêoé çaìêíyòocòè. Êaæäûé ÷yâcòâoâaë ceáÿ â êpyãy caìûx
áëèçêèx, äoápoæeëaòeëüíûx, ÷ecòíûx ëþäeé. Êaæäûé apòeëüùèê paáoòaë
oòêpoâeíío, oòäaâaë ceáÿ ía cyä âceì òoâapèùaì è çíaêoìûì. Â ýòoì ÷epïaë oí
cèëy, yçíaâaë câoè íeäocòaòêè è poc ípaâcòâeíío. Â ýòoì oáùeæèòèè
âûèãpûâaëacü ìacca âpeìeíè, òaê áecïoëeçío pacòpa÷è-âaeìoão æèçíüþ â
oäèío÷êy. ×òo ìoã èìeòü êaæäûé èç ýòèx áeäíûx xyäoæ-íèêoâ oäèí, caì ïo
ceáe?! Kaêyþ-íèáyäü çaòxëyþ, ïëoxo ìeáëèpoâaííyþ êoìíaòy c oçëoáëeííoé ía
âecü ìèp xoçÿéêoé, cêâepíûé oáeä â êyxìècòep-cêoé, paçâoäèòeëü êaòapoâ
æeëyäêa, æeë÷íoão íacòpoeíèÿ è íeíaâècòè êo âceìy. ×òo ìoã ïpoèçâecòè â
òaêoé oácòaíoâêe áeäíûé xyäoæíèê? A çäecü, â Àpòeëè, coeäèíèâøècü â oäíy
ceìüþ, ýòè caìûe ëþäè æèëè â íaèëy÷-øèx ycëoâèÿx câeòa, òeïëa è
oápaçoâaòeëüíûx ïocoáèé. Oíè ïo÷òè íè â ÷eì íe íyæäaëècü äëÿ ècêyccòâa,
paçâe òoëüêo â câoáoäíoì âpeìeíè.
Íe áûëo y íèx, ïpaâäa, áoãaòoé oácòaíoâêè, èçÿùíûx äpaïèpoâoê. peç-íoé
ìeáeëè, áoãaòûx âaç. Meáeëü áûëa áyêoâaÿ, ãíyòaÿ, øòopû êoëeíêo-poâûe,
êapòèíû câoè âèceëè áeç paì. Òpyäío áûëo ïèòaòücÿ ýòoé âíeø-íocòüþ âêycy
xyäoæíèêa; äa âêyc c÷èòaëcÿ ïocëeäíèì äeëoì â ýòy ýïoxy. Ïoäúeì äyxa
pyccêoão òaê áûë cèëeí â ýòo âpeìÿ, ÷òo ía âecü ýòoò èçÿù-ûé xëaì cìoòpeëè c
ïpeçpeíèeì; æèëè äpyãèìè, âûcøèìè, äyxoâíûìè còopoíaìè æèçíè è còpeìèëècü
cëyæèòü èì. Pyñcêaÿ èíòeëëèãeíöèÿ íaxo-äèëacü eùe ïoä cèëüíûì âëèÿíèeì
Ãoãoëÿ è êëeéìèëa áecïoùaäío âce ypoäcòâa íaøeé ãaäêoé äeécòâèòeëüíîcòè.
Kapòèíû òoé ýïoxè çacòaâëÿëè çpèòeëÿ êpacíeòü, coäpoãaòücÿ è ïocòpo-æe
âãëÿäûâaòücÿ â ceáÿ. Íe yãoäío ëè ëþáoâaòücÿ êapòèíoé Kopçyxuía*: ïüÿíûé
oòeö ââaëèâaeòcÿ â câoþ ceìüþ â áec÷yâcòâeííoì cocòoÿíèè. Äeòè è æeía â
ïaíè÷ecêoì yæace. Ýòoò cyìacøeäøèé còaíeò èx áèòü ïo ÷eì ïo-ïaëo è ÷eì
ïoïaëo. Eìy íeíaâècòeí eão coácòâeííûé poä! Äo ÷eão oäè÷aë ýòoò âapâap! ×òo
ýòo ça áeccìûcëeííoe æèâoòíoe! Ãoâopÿò, ÷òo "Hepaâ-íûé ápaê" Ïyêupeâa
ècïopòèë ìíoão êpoâè íe oäíoìy còapoìy ãeíepaëy, a H. È. Kocòoìapoâ, yâèäaâ
êapòèíy, âçÿë íaçaä câoe íaìepeíèe æeíèòücÿ ía ìoëoäoé ocoáe... Ïaìÿòía
òaêæe âceì êapòèía ßêoáu "Ïpèâaë apecòaí-òoâ" 15.
* "Ïüÿíûé oòeö ceìeécòâa" — caìûé paííèé èç æaípoâ A. È. Kopçyxèía
(1861).
178
Ìíoão ïoÿâëÿëocü êapòèí â òy âoçáyæäeííyþ ïopy; oíè âoëíoâaëè oá-ùecòâo
è íaïpaâëÿëè eão ía ïyòü ÷eëoâe÷íocòè. Ìíoão áûëo ècêpeííeão, ãopÿ÷åão
yâëe÷eíèÿ â oápaçoâaííoì oáùecòâe; oío ïpèíecëo áû áoãa-òûe ïëoäû, ecëè áû
íe ècïopòèëè äeëa íeoáyçäaííûe, còpacòíûe ïopû-âû áeçpaccyäíûx þíoøeé äa
âcïûøêè ìeëêèx caìoëþáèé, áèâøèx ía ýôôeêò.
Ío â oáùecòâe äeécòâèòeëüío áûëo ìíoão æèçíè, ýíepãèè è âepû â äoá-ðo.
Ïo÷òè â êaæäoé ãocòèíoé øeë äûì êopoìûcëoì oò caìûx ãpoìêèx cïo-poâ ïo
âoïèþùèì âoïpocaì æèçíè.
È çäecü, â oáùeé çaëe ìacòepcêoé xyäoæíèêoâ, êèïeëè òaêèe æe
oæèâ-ëeííûe òoëêè è cïopû ïo ïoâoäy âceâoçìoæíûx oáùecòâeííûx ÿâëeíèé.
Ïpo÷èòûâaëècü çaïoeì íoâûe òpecêy÷èe còaòüè: "Ýcòeòè÷ecêèe oòíoøeíèÿ
ècêyccòâa ê äeécòâèòeëüíocòè" ×epíûøeâcêoão, "Paçpyøeíèe ýcòeòèêè" Ïècapeâa,
"Ècêyccòâo" Ïpyäoía *, "Ïyøêèí è Áeëèícêèé", "Kèceéíaÿ áapûøíÿ" Ïècapeâa,
"Îápaçoâaíèe ÷eëoâe÷ecêoão xapaêòepa* Oyeía**, Áîêëú, Äpeéep, Ôoxò, Moëeøoò,
Áþxíep ï ìíoãoe äpyãoe.
— A âoò ÷òo äoêa cêaæeò? — ãoâopèëè òoâapèùè, ocòaíoâèâøècü â paçãape
cïopa ïpè âèäe âxoäÿùeão Kpaìcêoão.
"Äoêa" òoëüêo ÷òo âepíyëcÿ c êaêoão-íèáyäü ypoêa, ceaíca èëè äpyãoão
äeëa; âèäío ïo ëèöy, ÷òo â ãoëoâe y íeão áoëüøoé çaïac câeæèx,
æèâoòpe-ïeùyùèx èäeé è íoâocòeé; ãëaça âoçáyæäeíío áëecòÿò, è âcêope yæe
còpa-còío çây÷èò eão ãoëoc ïo ïoâoäy coâceì íoâoão, eùe íèêeì èç íèx íe
cëû-xaííoão âoïpoca, òaêoão èíòepecíoão, ÷òo o ïpeäûäyùeì cïope è äyìaòü
çaáûëè. È òaê ía öeëûe ïoë÷aca çaâëaäeâaeò oí oáùèì âíèìaíèeì. Íaêo-íeö,
ycòaëûé, oí áepeò ãaçeòy è ápocaeòcÿ ía âeícêèé còyë. ïpoòÿíyâ íoãè ía
äpyãoé: oí áûâaë èçÿùeí òoãäa â ecòecòâeííoé ãpaöèè ycòaëoão ÷eëo-âåêa. Â òo
âpeìÿ oí áûë o÷eíü xyä òeëoì. Oäèí èç ìoèx òoâapèùeé ïo Aêaäeìèè, âèäeâøèé
eão â oáùeé áaíe, áûë ïopaæeí eão xyäoáoé — êoæa äa êocòè. A êaêaÿ áûëa
ýíepãèÿ!
È êpacoòy Apòeëü öeíèëa è o÷eíü eþ yâëeêaëacü. Oäíaæäû yòpoì, â
âocêpecåíüe, ÿ ïpèøeë ê Kpaìcêoìy: òoëüêo ÷òo oí còaë áûëo oáúÿcíÿòü ìíe
÷òo-òo ïo ïoâoäy ìoeé paáoòû, êaê paçäaëcÿ cèëüíûé çâoíoê; èç ïoäú-exaâøèx
òpoeê-caíeé â äoì ââaëèëacü âaòaãa apòeëûöèêoâ-xyäoæíèêoâ c xoëoäoì ìopoça
ía øyáax; oíè ââeëè â çaë êpacaâèöy. ß ïpocòo ocòoëáe-íeë oò ýòoão äèâíoão
ëèöa, pocòa è âcex ïpoïopöèé òeëa ÷epíoãëaçoé ápþ-íeòêè... Â oáùeé cyìaòoxe
áûcòpo çaãpeìeëè còyëüÿ, çaäâèãaëècü ìoëüáep-òû, è æèâo oáùèé çaë
ïpeâpaòèëcÿ â ýòþäíûé êëacc. Kpacaâèöy ïocaäèëè
"Ècêyccòâo, eão ocíoâaíèÿ è oáùecòâeííoe íaçía÷eíèe". Ïep. H. C.
Kypo÷êèía.
(-Ïo., 1865.
** "Îápaçoâaíèe ÷eëoâe÷ecêoão xapaêòepa". Ïep. c aíãë. CÏá., 1865.
Tèïoãpaôèÿ Kyêoëü-ßcíoïoëücêoão. Áeç yêaçaíèÿ èìeíè aâòopa (Poáepòa Oyýía).
179
ía âoçâûøeíèe, â êpecëo íeçaòeéëèâoé apxèòeêòypû. Êpyãoì âeçäe
ìoëü-áepòû è xyäoæíèêè c ïaëèòpaìè. ß íe ïoìíþ, cêoëüêo cèäeëo xyäoæíè-êoâ,
— ãäe òyò ïoìíèòü ÷òo-íèáyäü ïpè âèäe òaêoé o÷apoâaòeëüíoé êpa-coòû! ß
çaáûë äaæe, ÷òo è ÿ ìoã áû òyò æe ãäe-íèáyäü ïpècecòü c áyìaãoé è
êapaíäaøoì... Ãoëoc Kpaìcêoão çacòaâèë ìeíÿ o÷íyòücÿ.
— Oäíaêo æe è ía âac êaê cèëüío äeécòâyeò êpacoòa! — cêaçaë oí,
íaç-âaâ ìeíÿ ïo èìeíè.
ß òaê cêoíôyçèëcÿ, ÷òo xoòeë áûëo yéòè, ío ÷òo-òo yäepæaëo ìeíÿ çäecü.
Oïpaâèâøècü, ÿ còaë ãëaçeòü èç-ça cïèí xyäoæíèêoâ: Æ[ypaâëeâ] yâeëè÷èë eé
ãëaça, cyçèë íoc, ëèöo ee cìyãëoe ïoäáeëèë — âûøëo íe òo è xyæe, íecìoòpÿ
ía ÿâíoe æeëaíèe ïpèyêpacèòü. Hy ìoæío ëè ee ïpèyêpa-øaòü? Ó M. âûxoäèëo
ýòþäío, áeç æèçíè è öâeòècòo; â íaòype òaêaÿ ìa-òoâocòü. Ó Øycòoâa êpacèâo è
o÷eíü ïoxoæe, òoëüêo ýcêèçío, íe íapèco-âaío. Íaêoíeö ÿ äoápaëcÿ è äo
Kpaìcêoão. Âoò ýòo òaê! Ýòo oía! Oí íe ïo-áoÿëcÿ âepíoé ïpoïopöèè ãëaç c
ëèöoì; y íee íeáoëüøèe ãëaça, òaòapcêèe, ío cêoëüêy áëecêy! È êoíeö íoca c
íoçäpÿìè øèpe ìeæäyãëaçüÿ, òaê æe êaê y íee, — è êaêaÿ ïpeëecòü! Âcÿ ýòa
òeïëoòa, o÷apoâaíèe âûøëè òoëüêo y íeão. O÷eíü ïoxoæa... Ío opèãèíaë
íeèc÷epïaeì!.. Çacìeÿëacü, ÷òo-òo cêaçaâ Øycòoây. Êaêèe ocëeïèòeëüíûe çyáû!
Êaê êpacèâo pacòÿãèâaþòcÿ êpyïíûe ïypïypoâûe ãyáû è ïpèãèáaeòcÿ êoí÷èê íoca!
Ïècaëè âeceëo: øy-òèëè, ocòpèëè è ìíoão êypèëè. Âce áûëè âoçáyæäeíû...
Íaêoíeö ïo ÷eòâepãaì â Apòeëè oòêpûëè âe÷epa è äëÿ ãocòeé, ïo
pe-êoìeíäaöèè ÷ëeíoâ-apòeëüùèêoâ. Coáèpaëocü oò copoêa äo ïÿòèäecÿòè
÷e-ëoâeê è o÷eíü âeceëo ïpoâoäèëè âpeìÿ. ×epeç âcþ çaëy còaâèëcÿ oãpoì-íûé
còoë c áyìaãoé, êpacêaìè, êapaíäaøaìè è âcÿêèìè xyäoæecòâeííûìè
ïpèíaäëeæíocòÿìè. Æeëaþùèé âûáèpaë ceáe ïo âêycy ìaòepèaë è paáo-òaë, ÷òo â
ãoëoây ïpèxoäèëo. Â coceäíeé çaëe ía poÿëe êòo-íèáyäü èãpaë, ïeë. Èíoãäa òyò
æe âcëyx ïpo÷èòûâaëè cepüeçíûe còaòüè o âûcòaâêax èëè oá èeêyccòâe. Taê,
íaïpèìep, ëeêöèè Týía oá ècêyccòâe ÷èòaëècü çäecü ïepeâoä÷èêoì ×yéêo eùe äo
ïoÿâëeíèÿ èx â ïe÷aòè. Çäecü æe oäíaæäû Aíòoêoëücêèé ÷èòaë câoé "Kpèòè÷ecêèé
âçãëÿä ía coâpeìeííoe ècêyc-còâo" 16. Ïocëe cepüeçíûx ÷òeíèé è caìûx
paçíooápaçíûx pècoâaíèé cëe-äoâaë o÷eíü cêpoìíûé, ío çaòo o÷eíü âeceëûé
yæèí. Ïocëe yæèía èíoãäa äaæe òaíöeâaëè. ecëè áûâaëè äaìû.
Ía ýòèx âe÷epax 1869--1871 ãoäoâ ocoáeíío âûäaâaëcÿ câoeþ
òaëaíò-ëèâocòüþ è íeoáûêíoâeííoé æèâocòüþ Ô. A. Bacuëúeâ, y÷eíèê È. È.
Øuø-êuía17. Ýòo áûë çäopoâûé þíoøa äeâÿòíaäöaòè ëeò, è Kpaìcêoé cpaâ-íèâaë
eão ïo òaëaíòy co cêaço÷íûì áoãa÷oì, íe çíaþùèì c÷eòa câoèì co-êpoâèùaì è
ùeäpo è áeçpaccyäío ápocaþùèì èx ãäe ïoïaëo. Ía âe÷epax ça eão cïèíoé âceãäa
còoÿëa òoëïa, ïpèâëe÷eííaÿ eão áoãaòoé ôaíòaçèeé. Èç-ïoä pyê eão âûëèâaëècü
âce íoâûe ïpeëecòíûe ìoòèâû, êoòopûe ïepeäe-ëûâaëècü òyò æe ía còo ëaäoâ, ê
yæacy cëeäèâøèx ça íèì. Âce ýòo äeëa-ëocü èì øyòÿ, âèpòyoçío, âïepeìeæêy c
çapaçèòeëüíûì çäopoâûì xoxoòoì,
180
êoòopûì oí âepáoâaë âcþ çaëy. Oí æèâo xâaòaëcÿ ça âcÿêoe íoâoe cëoâo,
æåcò, ceé÷ac æe âocïpoèçâoäèë, äoïoëíÿë, xapaêòepèçoâaë èëè êoìè÷ecêè
äeêëaìèpoâaë... Íåëüçÿ íèêaê áûëo ïoäyìaòü, ÷òo äíè ýòoão æèâoão,
êope-íacòoão âeceëü÷aêa áûëè yæe co÷òeíû è ÷òo eìy ïpèäeòcÿ cêopo êoí÷aòü èx
áeçíaäeæíûì ÷axoòo÷íûì còpaäaëüöeì â ßëòe.
Bacèëüeâ còpacòío ïpèâÿçaëcÿ ê Kpaìcêoìy, äpyæèë è ïepeïècûâaëcÿ c íèì
äo caìoé cìepòè (â 1873 ãoäy).
Eão ïècüìa ê Kpaìcêoìy — cyùèe ïepëû: ê coæaëeíèþ, oíè äo cèx ïop íe
íaïe÷aòaíû *.
Ía ýòèx oæèâëeííûx è íeäopoãèx yæèíax ïpoèçíocèëocü ìíoão òocòoâ è
ýêcïpoìòoâ, ïpo êoòopûe Èâaí Còeïaíoâè÷ Ïaíoâ 18 ãoâopèë, áyäòo aâòo-pû
ãoòoâèëècü ê íèì íeäeëÿìè. Caì Ïaíoâ ÷acòo èìïpoâèçèpoâaë, ïoêaçû-âaë ôoêycû
è ÷èòaë èíoãäa câoè còèxoòâopeíèÿ; oíè áûëè o÷eíü ocòpoyì-íû è èíòepecíû è
áoëüøeþ ÷acòüþ oòçûâaëècü ía çëoáy äíÿ è çaêyëècíyþ æèçíü Aêaäeìèè. Caòèpa
eão áecïoùaäío âûòacêèâaëa ía câeò è çacòaâ-ëÿëa ïpoxoäèòü ïepeä íaøèìè
ãëaçaìè öeëûe ïpoöeccèè paçíooápaçíûx òèïoâ pyccêoé æèçíè: oò yïèòaííûx,
âûxoëeííûx, äoápoäyøíûx "coäpeì-íèêoâ Coâeòa" äo êocìaòûx, ècxyäaëûx, çëûx
íèãèëècòoâ, ïoòpÿcaþùèx â âoçäyxe êyëaêaìè. Ïpoöeccèÿ çaêaí÷èâaëacü ôèãypoé
câoáoäû c âepeâ-êoé ía øee. Oòcyòcòâoâaëo â ïpoöeccèè òoëüêo ècêyccòâo
pyccêoe. Eão coâ-ceì â Poccèè íeò. Pèìcêaÿ êëaccèêa, ãoâopèëocü äaëee â
còèxax, â âèäe æèpíoão còapoão êoòa, yæe ìíoão ëeò oxoòèòcÿ ça íèì è
ïpoãëaòûâaeò eão. Ocoáeíío ìíoão xoxoòaëè ïeéçaæècòû íaä òeì, êaê â oíûe
âpeìeía â Aêa-äeìèè äaæe ïeéçaæècòaì çaäaâaëè òeìû äëÿ êapòèí ía ìeäaëè.
Íaïpèìep, òeìa: äoëuía, ía ïepâoì ïëaíe còaäo oâeö ïoä äepeâoì, âäaëè
ìeëüíèöa, a ça íeé ãoëyáûe ãopû. È ìíoãèe ïpèâoäèëè ïoäoáíûe òeìû ía ïaìÿòü
è áoæèëècü, ÷òo ýòo áûëo äeécòâèòeëüío, ïoòoìy ÷òo íèêòo âepèòü íe xoòeë
ýòoé íeëeïocòè.
Êoãäa cëy÷aëècü ça yæèíoì Tpyòoâcêué è ßêoáu, oíè caäèëècü âèçaâè, è
âecü yæèí ïpeâpaùaëcÿ òoãäa â òypíèp ocòpoyìèÿ ìeæäy íèìè; ïpo-÷aÿ ïyáëèêa
íeâoëüío ïpeâpaùaëacü â ãpoìêèé xop xoxoòa: còeíû yçêoé còoëoâoé äpoæaëè oò
âceoáùeão cìexa ïyáëèêè, íaäpûâaþùeé ceáe æèâoòû ïpè êaæäoé yäa÷íoé ocòpoòe.
Ãpoì÷e âcex paçäaâaëcÿ ãoëoc áoãaòûpÿ È. È. Øuøêuía; êaê çeëeíûé ìoãy÷èé
ëec, oí çapaæaë âcex câoèì çäopo-âûì âeceëüeì, xopoøèì aïïeòèòoì è ïpaâäèâoé
pyccêoé pe÷üþ. Heìaëo íapècoâaë oí ïepoì ía ýòèx âe÷epax câoèx ïpeâocxoäíûx
pècyíêoâ. Ïyá-ëèêa, áûâaëo, axaëa ça eão cïèíoé, êoãäa oí ñâoèìè ìoãy÷èìè
ëaïaìè ëo-ìoâoão è êopÿâûìè, ìoçoëècòûìè oò paáoòû ïaëüöaìè ía÷íeò êopeæèòü
Hay÷íoe èçäaíèe ïèceì Ô. A. Bacèëüeâa âûøëo ëèøü â coâeòcêoe âpeìÿ (Ô.
 a c è ë ü e â. Ïècüìa. Bcòyïèòeëüíaÿ còaòüÿ è ïoäãoòoâêa ïèceì ê ïe÷aòè A.
Ôeäopoâa-Äaâûäoâa. Ãoc. èçä. èçoápaçèòeëüíûx ècêyccòâ. M., 1937).
181
è çaòèpaòü câoé áëecòÿùèé pècyíoê, a pècyíoê, òo÷ío ÷yäoì èëè
âoëøeá-còâoì êaêèì, oò òaêoão ãpyáoão oápaùeíèÿ aâòopa âûxoäèë âce èçÿùíeé è
áëècòaòeëüíeé.
Ècêëþ÷eíèå èç áeççaáoòíoão âeceëüÿ cocòaâëÿë èíoãäa Kpaìcêoé, Cè-äeâøèx
oêoëo íeão ãocòeé oí ÷acòo yâëeêaë â êaêoé-íèáyäü ïoëèòè÷ecêèé èëè ìopaëüíûé
cïop, òoãäa ìaëo-ïoìaëy ïyáëèêa íacòopaæèâaëa yøè, cëe-äèëa ça cïopoì è
ïpèíèìaëa â íeì äeÿòeëüíoe y÷acòèe. Cëy÷aëocü, ÷òo êòo-íèáyäü èç ãocòeé, ïo
íeçíaíèþ cpeäû, cáèâaëcÿ ía cêaápeçíûe aíeêäoòû; ïocëe ïepâûx æe cëoâ,
cìyùeííûé âçãëÿäaìè, oí ïyòaëcÿ è yìoëêaë ía-âceãäa c ýòèì òoâapoì...
Oäíaêo cèìïaòèè ïyáëèêè áûëè áoëûïeþ ÷acòüþ ía còopoíe âeceëoé
áåççaáoòíocòè. Ýòo âûpaçèëocü oäíaæäû â còèxoòâopeíèè È. C. Ïaíoâa ïpè
oòúeçäe Kpaìcêoão ça ãpaíèöy. Còèxè ýòè ïpèãëaøaëè òoâapèùeé ïèòü, ïeòü è
âeceëèòücÿ, "ïoêyäoâa íeòy Kpaìcêoão". C ïpèeçäoì eão, ão-âopèëocü äaëee,
ía÷íeòcÿ äpyãoé ïopÿäoê: ïoëüþòcÿ
Âce yìíûe, äëèííûe pe÷è ...Kaëoøeé ía øëÿïû íe áyäeò ìeíÿòü ßêoáèé
Baëepèé Èâaíû÷.
Bcïoìíèëacü çäecü øyòêa Â. È. ßêoáè, ïoëoæèâøeão oäíaæäû êa-ëoøè ía
ìecòo øëÿï, a øëÿïû pÿäêoì ía ïoëy, ía ìecòo êaëoø.
 ýòo æe âpeìÿ ía âe÷epax ÷èòaëècü ïècüìa Kpaìcêoão 1Ý èç-ça ãpaíè-öû.
o÷eíü èíòepecoâaâøèe âcex.
Ío íè÷òo íe âe÷ío ïoä ëyíoþ!.. A xopoøee ocoáeíío cêopo ïpoxoäèò... È â
Apòeëè ía÷aëècü êaêèe-òo íeäopaçyìeíèÿ. Cía÷aëa ýòo áûëè ceìeé-íûe íeëaäû
ìeæäy æeíaìè apòeëüùèêoâ, êoí÷èâøèecÿ âûxoäoì äâyx ÷ëe-íoâ. Oäèí èç ÷ëeíoâ
Apòeëè ïoïaë ïoä ocoáoe ïoêpoâèòeëücòâo Aêaäeìèè è èìeë â ïepcïeêòèâe
ïoeçäêy ça ãpaíèöy ía êaçeííûé c÷eò. Kpaìcêoé ía-øåë â ýòoì ïocòyïêe
òoâapèùa íapyøeíèe èx ãëaâíoão ïpèíöèïa: íe ïoëü-çoâaòücÿ áëaãoäeÿíèÿìè
Aêaäeìèè oäíoìy, òaê êaê peøeío áûëo ïpè âû-xoäe èç Aêaäeìèè äepæaòücÿ
òoâapèùecòâa è íe èäòè ía aêaäeìè÷ecêèe ïpèìaíêè â poçíèöy. Oí ïoäaë
òoâapèùàì ïècüìeííoe çaÿâëeíèe è òpeáo-âaë, ÷òoáû oíè âûcêaçaëècü, êaê oíè
cìoòpÿò ía òaêoé ïocòyïoê. Toâapè-ùè oòâeòèëè yêëoí÷èâo, ìoë÷aíèeì.
Bcëeäcòâèe ýòoão Kpaìcêoé âûøeë èç Àpòeëè xyäoæíèêoâ.
Ïocëe eão âûxoäa Apòeëü êaê-òo cêopo ïoòepÿëa câoe çía÷eíèe è
íeça-ìeòío pacòaÿëa.
Heçaäoëão äo ýòoão ïe÷aëüíoão êoíöa ía oäèí èç apòeëüíûx âe÷epoâ
ïpèexaë Ã. Ã. Ìÿcoeäoâ èç Mocêâû, ãäe ïo eão èíèöèaòèâe oápaçoâaëocü
Toâapuùecòâo nepeäâuæíûx xyäoæecòâeííûx âûcòaâoê. Oí ïpèexaë c ïpeäëoæeíèeì
ïeòepáypãcêèì xyäoæíèêaì ïpèìêíyòü ê ýòoìy Toâapèùe-còây.
182
VII
TOBAPÈÙECTBO
Ëeò ça äåcÿòü äo âoçíèêíoâeíèÿ â Mocêâe ìûcëè o ïepeäâèæíûx âû-ñòàâêaxïo Poccèè Kpaìcêoé yæe ycòpoèë oäíaæäû âûcòaâêy â Hèæíeì Hoâãopoäe20. Oí
coápaë çäecü, ÷òo ìoã, è âçÿë íecêoëüêo èçâecòíûx êapòèí èç Aêaäeìèè è oò
paçíûx coácòâeííèêoâ; oí íaìepeí áûë oáúexaòü c íèìè ñaìûe áoëüøèe öeíòpû
Poccèè.
 Hèæíeì ýòa âûcòaâêa íe èìeëa íèêaêoão ycïexa. Òyäa cúeçæaþòcÿ
ëþäè òopãoâûe: äíeì oíè çaíÿòû ía ÿpìapêe, a âe÷epoì âûcòaâêa çaêpûòa;
äa è âe÷epoì ìaêapüeâcêèe äeëüöû21 paçâëeêaþòcÿ èía÷e. Ýòo íaäo áûëo
ïpeäâèäeòü; Kpaìcêoé oøèácÿ, ïoòepïeë íeyäa÷y, ío â ïepeäâèæíûe âû-còaâêè
ïpoäoëæaë âepèòü.
Êoãäa Mÿcoeäoâ ÿâèëcÿ c ïpeäëoæeíèeì oò ìocêâè÷eé — Ïepoâa,
Ïpÿ-íèøíèêoâa, Maêoâcêoão, Caâpacoâa è äpyãèx, — Kpaìcêoé cpaçy cäeëaëcÿ
caìûì ãopÿ÷èì ïpèâepæeíöeì ýòoão äeëa. Ïoòoì ëeò äecÿòü oí âeë â Ïe-òepáypãe
âce äeëa Toâapèùecòâa; â Mocêâe ïepâoe âpeìÿ ýòo áûëo ïopy-÷eío Â. Ã.
Ïepoây.
 Ïeòepáypãe ïpèìêíyëè ê Toâapèùecòây22 ìíoãèe âûäaþùèecÿ pyc-cêèe
xyäoæíèêè, êaê, íaïpèìep, Ãe, Øuøêuí, Maêcuìoâ, Áoãoëþáoâ è äpyãèe.
Êpaìcêoé cíoâa oæèë, ocoáeíío êaê xyäoæíèê. Â ýòo âpeìÿ oí coçäaâaë
oäíy ça äpyãoé câoè ëy÷øèe êapòèíû è ïopòpeòû. C ýòèì âpeìeíeì äeÿ-òåëíîcòè
eão â Toâapèùecòâe coeäèíÿeòcÿ ëy÷øaÿ ïopa eão paáoòû êaê xyäoæíèêa —
ïoëíûé pacöâeò eão cèë.
 1871 ãoäy ïepâoé êapòèíoé eão ía âûcòaâêe ïoÿâèëècü "Pycaëêè"23 èç
"Maécêoé ío÷è" Ãoãoëÿ. Âoò êoãäa âoïëoòèëacü èäeÿ xyäoæíèêa, íaä êoòopoé oí
paáoòaë yæe â 1863 ãoäy! Kapòèíy ýòy âce çíaþò.
ß ïoïpoøy ÷èòaòeëÿ ïpèïoìíèòü ïepâûé âe÷ep ìoeão çíaêoìcòâa c Êðaìcêèì
è paçãoâop eão o Xpècòe. Âce âpeìÿ oí íe ïepecòaâaë, oêaçû-âàåòñÿ. äyìaòü oá
ècêyøeíèè Xpècòa â ïycòûíe, è ãoäa ça òpè äo ïepâoé âûcòaâêè ýòa êapòèía yæe
cepüeçío oápaáaòûâaëacü èì.
Áûë âûëeïëeí, ïo oáûêíoâeíèþ, èç ãëèíû Xpècòoc, è ía xoëcòe ôèãypa â
íaòypaëüíyþ âeëè÷èíy ïècaëacü è ïepeïècûâaëacü â câoáoäíûe ìèíyòû
îò çaêaçíoé. eùe apòeëüíoé paáoòû. Becíoþ 1873 ãoäa Kpaìcêoé ïoáûâaë â
Kpûìy âìecòo Ïaëecòèíû, ÷òoáû cäeëaòü ýòþäû äëÿ câoeé ïycòûíè, a ía ëåòo oí,
Øuøêuí è Caâuöêué ïoceëèëècü ía äa÷e áëèç Tyëû. Çäecü â ïpo-ìeæyòêax oí
íaïècaë äâa ïopòpeòa c Ë. Í. Toëcòoão, èìeíèe êoòopoão áûëo ïoáëèçocòè. Oäèí
ïopòpeò ïyáëèêa xopoøo çíaeò è äocòaòo÷ío oöeíèëa, äpyãoé íaxoäèòcÿ â ceìüe
Toëcòûx24. Ío ãëaâíoé paáoòoé Kpaìcêoão â ýòo ëeòo ocòaâaëcÿ âce òoò æe
"Xpècòoc â ïycòûíe". Çäecü oí ía÷aë eão ía ío-âîì. áoëûïoão paçìepa, xoëcòe
è paáoòaë íaä íèì ïocòoÿíío è yïopío. Oí øòyäèpoâaë âce ìaëo-ìaëücêè
ïoäxoäÿùèe ëèöa, êoòopûe âcòpe÷aë
183
â íaòype, ocoáeíío oäíoão ìoëoäoão oxoòíèêa-ïoìeùèêa, êoòopoão oí
íaïè-caë ïoòoì c pyæüeì è â oxoòíè÷üeì êocòþìe. Ê. A. Caâuöêué paccêaçûâaë
ìíe. ÷òo, còpaäaÿ â òo âpeìÿ yäyøüeì, oí ÷acòo íe ìoã cïaòü ïo ío÷aì, èíoãäa
äo paccâeòa, è áûâaë íeâoëüíûì câèäeòeëeì òoão, êaê Kpaìcêoé, eäâa çaápeçæèò
yòpo, â oäíoì áeëüe ïpoáèpaeòcÿ òèxoíüêo â òyôëÿx ê câoeìy Xpècòy è, çaáûâ
oáo âceì, paáoòaeò äo caìoão âe÷epa, ïpocòo äo
yïaäy èíoãäa.
Oá ýòoé ïpeâocxoäíoé êapòèíe ìíoão ãoâopeío è ïècaío â câoe âpeìÿ; ío è
ìíoão ëeò cïycòÿ, êoãäa ìíe cëy÷aëocü áûâaòü â íaøèx oòäaëeííûx
yíèâepcèòeòcêèx ãopoäax, ãäe áûâaëè ïepeäâèæíûe âûcòaâêè, âeçäe oò
oápaçoâaííûx ëþäeé ÿ cëûøaë o "Xpècòe"25 Kpaìcêoão caìûe âocòop-æeííûe
oòçûâû. Ó âcex câeæa â ïaìÿòè ýòa cocpeäoòo÷eííaÿ ôèãypa Xpè-còa, oceíeííaÿ
äpoæaùèì câeòoì çapè. Êpyãoì xoëoäíûe, cyxèe êaìíè. Äaëee öeëûe ãpoìaäû
òaêèx æe íeìûx, áecïëoäíûx òâepäûíü... Î ëèöe eão-òaêæe o÷eíü ìíoão ãoâopèëè
è ãoâopÿò.
Kapòèíû Kpaìcêoão ïaìÿòíû âceì. Â cèëy cëoæèâøèxcÿ oácòoÿòeëücòâ oí
íaïècaë èx íe ìíoão. Ía cêaìeéêe còapoão ïapêa äaìa, ocâeùeííaÿ ëy-íoé,
ãäe-òo ía þãe. "Heèçâecòíaÿ" â êoëÿcêe, òaê çaèíòpèãoâaâøaÿ âcex; âceì
xoòeëocü yçíaòü, êòo òaêaÿ ýòa íeèçâecòíaÿ. È, íaêoíeö, ïocëeäíÿÿ eão
êapòèía — "Heyòeøíoe ãope". Taêoe ãëyáoêoe, ïoòpÿcaþùee âïe÷aòëe-íèe
ïpoèçâeëa ía âcex ýòa êapòèía! Còpaíío: êaçaëocü äaæe, ÷òo ýòo íe êapòèía, a
peaëüíaÿ äeécòâèòeëüíocòü. Ýòy äaìy æaëêo áûëo êaê æèâoão ÷eëoâeêa26.
Âce êapòèíû Kpaìcêoão òaê opèãèíaëüíû, òaê cepüeçío âûäepæaíû è
caìoáûòíû, ÷òo íeò âoçìoæíocòè ïpèypo÷èòü èx ê êaêoìy-íèáyäü æaípy, oíè
ocòaþòcÿ caìè ïo ceáe, — ýòo câoé âêëaä â ècêyccòâo.
Ío ãëaâíûé è caìûé áoëüøoé òpyä eão — ýòo ïopòpeòû, ïopòpeòû,
ïopò-peòû. Ìíoão oí èx íaïècaë è êaê cepüeçío, c êaêoé âûäepæêoé! Ýòo
yæac-íûé, yáèécòâeííûé òpyä! Moãy cêaçaòü ýòo ïo íeêoòopoìy coácòâeííoìy
oïûòy. Heò òÿæeëee òpyäa, êaê çaêaçíûe ïopòpeòû! È, cêoëüêo áû xyäoæ-íèê íè
ïoëoæèë ycèëèé, êaêoão áû cxoäcòâa oí íè äoáèëcÿ, ïopòpeòoì íè-êoãäa íe
áyäyò äoâoëüíû âïoëíe. Heïpeìeíío íaéäyòcÿ cìeëûe, oòêpoâeí-íûe è yìíûe
ëþäè, êoòopûe ãpoì÷e âcex cêaæyò, ïpè âceé ÷ecòíoé êoìïa-íèè, ÷òo ïopòpeò
íèêyäa íe ãoäèòcÿ. È ýòoò ïocëeäííé ãpoìoâoé ïpèãoâop òaê è ocòaíeòcÿ y âcex
â ïaìÿòè è áyäeò êaçaòücÿ caìûì âepíûì. Âce ïpo-÷èe ëþáeçíûe paçãoâopû è
êoìïëèìeíòû xyäoæíèêy âeëècü, êoíe÷ío, äëÿ ïpèëè÷èÿ, äëÿ xopoøeão òoía, a
oäèí Èâaí Ïeòpoâè÷ cêaçaë cyùyþ ïpaâ-äy... Â áûòíocòü ìoþ â Ïapèæe ÿ âèäeë
÷eòûpe ïocìepòíûe âûcòaâêè Ïpþäoía, Ïèëüca, Øaíòpåëÿ è Kopo27, âce
çíaìeíèòûx, ïpocëaâëeííûx xyäoæíèêoâ; âûcòaâêè ýòè ïpoèçâeëè òaì ceícaöèþ,
èì ïeëècü äèôèpaìáû ía âce ëaäû. Ío cïpaâeäëèâocòü òpeáyeò cêaçaòü, ÷òo íè
oäía èç íèx, äaæe caìaÿ áoëüøaÿ — Kopo, íe cocòaâèëa áû è òpeòè âûcòaâêè
Kpaì-cêoão. Íåëüçÿ æe íe ïpèíÿòü âo âíèìaíèe, ÷òo êapòèíû Kopo äaëeêo íe
184
òaê còpoão ïècaíû è pècoâaíû, êaê ïopòpeòû Kpaìcêoão. Äa, ýòo áûë
áec-ïpèìepíûé òpyæeíèê! Tpyäèëcÿ áyêâaëüío äo ïocëeäíeão ìoìeíòa æèçíè.
Òeïepü ìoæío òoëüêo áecêoíe÷ío coæaëeòü, ÷òo eìy íe yäaëocü âûïoë-íèòü
caìoé çaäyøeâíoé câoeé èäeè "Paäyécÿ, öapü Èyäeécêèé" 28. Èç eão ïèceì è èç
còaòeé Â. Â. Còacoâa èíòepecyþùèecÿ ìoãyò yçíaòü, êaê ãëy-áoêo è äoëão
cèäeëa â íeì ýòa èäeÿ, êaê ìíoão oí çaòpaòèë ía íee òpyäa è cpeäcòâ.
Eùe â 1874 ãoäy oí çaäyìaë paçâepíyòü â øèpoêèx paçìepax è ïoêaçaòü
oáùecòây êapòèíy òoão, êaê áeccìûcëeííaÿ, ãpyáaÿ, paçâpaòíaÿ òoëïa
èç-äeâaeòcÿ íaä caìûìè âûcøèìè ïpoÿâëeíèÿìè ÷eëoâe÷ecêoão äyxa: çaäeòûé ça
æèâoe ïpoïoâeäüþ caìooòpe÷eíèÿ, æèâoòíûé ìèp íacëaæäaeòcÿ ìecòüþ íaä
áeççaùèòíûì ïpoïoâeäíèêoì oáùeão áëaãa è çaáaâëÿeò ýòèì câoþ oòyïeëyþ
coâecòü...
Èäeÿ ýòa òaê oâëaäeëa xyäoæíèêoì âía÷aëe, ÷òo oí ápocèë âce äeëar
çaêaçû, äaæe ceìüþ, äeòeé, æeíy è âecü oòäaëcÿ câoeé êapòèíe.
 ïopûâe câoeé ïepâoé òâop÷ecêoé ãopÿ÷êè oí âooápaçèë, ÷òo,
yeäèíèâ-øècü êyäa-íèáyäü ía oäèí ãoä c êapòèíoé, oí â ýòoò cpoê coâepøeíío
ça-êoí÷èò ee; òaê, êaçaëocü eìy, cèäeëa oía y íeão â ãoëoâe, ÷òo òoëüêo áepè
xoëcò è ïepeíocè ee òyäa coâceì ãoòoâyþ.
Oáecïe÷èâ ceìüþ è ëèêâèäèpoâaâ câoè òeêyùèe äeëa, ypoêè, çaêaçû,
Kpaìcêoé yeäèíèëcÿ â Ïapèæe; ïoáûâaâ ïpeäâapèòeëüío â Èòaëèè âìecòo
Ïaëecòèíû, âçÿë ìacòepcêyþ è ía÷aë paáoòaòü, câoáoäíûé, c÷acòëèâûé êaê
xyäoæíèê, â ïepâûé paç â câoeé ìíoãoòpyäíoé, êaòopæíoé æèçíè...
Booápaæeíèe cèëüío paáoòaëo, äeëo çaêèïeëo...
Ío çopêèì, çaâècòëèâûì oêoì ãëÿäeëa ía íeão peâíèâaÿ cyäüáa; oía
ycòpoèëa eìy äoìa ceìeéíoe íec÷acòüe, ïpepâaëa eão â caìoì paçãape ïep-âoão
âäoxíoâeíèÿ è ïoòaùèëa äoìoé â Ïèòep, ãäe â òo âpeìÿ íe áûëo eùe íè oäíoé
ìacòepcêoé. Oïpaâèâøècü êoe-êaê oò ceìeéíûx íeâçãoä, oí peøèë ycòpoèòü xoòü
êaêoé-íèáyäü capaé, ãäe ìoæío áûëo áû ïpoäoëæaòü câoþ êapòèíy yæe çäecü.
Câeò íe áeç äoápûx ëþäeé.  Ïaâëoâcêoì y÷èëèùe äaëè eìy ìecòo â caäy*; oí
âûcòpoèë òaì êoe-êaê ápeâeí÷aòûé áapaê è còaë âíoâü paáoòaòü. Ío ía÷aëècü
íeïoãoäû, âeòep câècòeë cêâoçü ápeâía, íacòyïaëè xoëoäa. Hacòyïaëa è íyæäa è
ïoäcoâûâaëa oïÿòü câoe: ïopòpe-òû. Â áapaêe oí cèëüío ïpocòyäèëcÿ è ïpoáoëeë
íeêoòopoe âpeìÿ. Äo âec-íû, äo òeïëa oí äoëæeí áûë coâceì ïpeêpaòèòü paáoòy
íaä êapòèíoé.
Ío oí äyìaë o íeé, eùe ycepäíee paáoòaë íaä çaêaçaìè, ÷òoáû cêoïèòü ía
xopoøyþ ìacòepcêyþ äëÿ câoeé êapòèíû. Íaêoíeö è ýòa ìe÷òa ocyùe-còâèëacü: â
äoìe Eëèceeâa **, ãäe oí æèë yæe äaâío, eìy âûcòpoèëè
* Ýòo âoeííoe y÷èëèùe ïoìeùaëocü òoãäa ía áûâøeé Kaäeòcêoé (íûíe
Cúeçäoâ-cêoé) ëèíèè Bacèëüeâcêoão ocòpoâa, íeïoäaëeêy oò äoìa, ãäe æèë
Kpaìcêoé. ** Â áèpæeâoì ïepeyëêe c íaáepeæíoé Maëoé Heâû.
185
ìacòepcêyþ, ïpeêpacíyþ, yäoáíyþ, c âepxíèì câeòoì: ãëaâíûì oápaçoì oía
áûëa ïpècïocoáëeía äëÿ âce òoé æe êapòèíû. Oí äyìaë cepüeçío òoëüêo o íeé è
c íeòepïeíèeì pâaëcÿ paáoòaòü ee. Íecìoòpÿ ía öeëûe py÷üè cû-pocòè ïo câeæeé
øòyêaòypêe êaìeííûx còeí. oí ïepeceëèëcÿ â íoâyþ ìa-còepcêyþ, ïpeíeápeãaÿ
âceìè ïpeäocòopoæíocòÿìè oò cûpocòè, òoïèë è paáoòaë.
Ío, âèäèìo, ýòa cûpocòü â câÿçè c ïpeäûäyùeé ïpocòyäoé â áapaêe è
ïocëyæèëa ocíoâaíèeì eão poêoâoé áoëeçíè è ía÷aëa ïoäòa÷èâaòü íeyòo-ìèìyþ
ýíepãèþ ýòoão êpeïûøa. Oí còaë íeäoìoãaòü, ío áopoëcÿ, ècêaë âûxoäa. Äoêòopa
çaïpeòèëè eìy ocòaâaòücÿ ëeòoì â còoëèöe. Oïÿòü íaäo ïîêèäaòü êapòèíy,
ycòpoèòü ÷òo-íèáyäü ça ãopoäoì, ía ÷ècòoì âoçäyxe, è paáoòaòü òaì. Êaê áûëo
áû xopoøo è çèìy è ëeòo paáoòaòü ãäe-íèáyäü â òèøè, â yeäèíeíèè, ïoäaëüøe oò
ãopoäa, oò çaêaçíûx ïopòpeòoâ! È ýòa ìûcëü ïpèâoäèòcÿ â ècïoëíåíèe ýòèì
ýíepãè÷íûì ÷eëoâeêoì. Áëaãoäapÿ ycïåøíoé paáoòe íaä ïopòpeòaìè cpeäcòâa eão
òeïepü yëy÷øèëècü, oí áûë yæe ÷eëoâeê âecüìa èçâecòíûé, oí ìoã è çaíÿòü áeç
áoÿçíè...
Oí ïoêyïaeò çeìëþ â æèâoïècíoé ìecòíocòè, ía Cèâepcêoé còaíöèè, è
ycòpaèâaeò òaì ïpeâocxoäíyþ âo âcex oòíoøeíèÿx ìacòepcêyþ, ocoáo oò áoëüøoão
äâyxýòaæíoão äoìa äëÿ ceìüè, ÷òoáû íe ìeøaëè paáoòaòü. Íe oáoøëocü òyò áeç
äoëãoâ, áeç êpyïíûx ïpoìaxoâ ïpè ïocòpoéêe, áeç íeïpo-èçâoäèòeëüíûx çaòpaò
íeïpaêòè÷íoão ÷eëoâeêa, oáìaíoâ ïoäpÿä÷èêoâ, còpoèòeëeé; ío âce íaêoíeö áûëo
ïoáeæäeío. Oãpoìíoe oêío yêpeïèëè æe-ëåçíûìè peëücaìè, ïoë áûë ía oäíoé
ïëocêocòè c çeìëeþ, ÷òoáû ìoæío áûëo còaâèòü íaòypy ía âoçäyx, ïepeä oêíoì
--- còeêëÿííoþ còeíoþ — è ïepeíocèòü ee ïpÿìo â êapòèíy. Äoì ïpocòopíûé,
âeceëûé; êpyãoì, ía êpa-cèâîì xoëìe, ïocaæeíû paçíûx ïopoä äepeâüÿ, aëëeè
yáèòû ùeáíeì è ça-ìoùeíû áyëûæíèêoì. Macca öâeòoâ paccûïaeòcÿ áoãaòûì êoâpoì
ïo êyp-òèíaì... áeceäêè, çoíòèêè... Bíèçy äo æèâoïècíoé pe÷êè Opeäeæ êëyìáû
êëyáíèêè è äpyãèx ÿãoä äo caìoé coácòâeííoé êyïaëüíè. Âce òpè äecÿòèíû ïapêa
oáíeceíû íoâoé ïpo÷íoé oãpaäoé, opaíæepeÿ äëÿ coxpaíeíèÿ öâeòoâ ía çèìy,
cëyæáû, capaè — cëoâoì. ïoëíûé ïoìeùè÷èé äoì c ïpeêpacíûì øocce ê ãëaâíoìy
ïoäúeçäy è co øòaòoì cëyã,
Kapòèía äaâío yæe còoèò â íaèëy÷øèx ycëoâèÿx âepxíeão câeòa, ìaòe-pèaëû
âce äaâío coápaíû; íeoáxoäèìûe êocòþìû. opyæèe äëÿ âoèíoâ äaâío ãoòoâû; caì
oí ãoâopèë íe paç, ÷òo eìy íaä êapòèíoé òpè xopoøèx ìecÿöa paáoòû; oía y
íeão oêoí÷aòeëüío peøeía, òoëüêo íaïècaòü, a ïè-øeò oí áûcòpo.
Ío òyò-òo è ía÷èíaeòcÿ oïÿòü èpoíèÿ çëoé còapyxè cyäüáû, — oía exèäío
yëûáaëacü.
Kapòèíû oí íe ïoêaçûâaë íèêoìy, äaæe æeía è äeòè íe âèäeëè ee è íe
çíaëè, ÷òo òaì, ça ëèíÿëoé êoëeíêopoâoé çaíaâecêoé, ça ïoãíyâøèìcÿ oò
âpeìeíè æeëeçíûì ïpyòoì... Ïpoxoäèëè ãoäû, ê êapòèíe oí íe ïpèêacaë-cÿ...
Ëeòo oí âoçèëcÿ c íeíyæíûìè ïpècòpoéêaìè ía äa÷e, çèìy paáoòaë
186
íaä çaêaçíûìè ïopòpeòaìè, êapòèía oòêëaäûâaëacü ê ëeòy. Ío è ëeòoì
îïÿòü, èìeÿ äocyã, oí íe äyìaë, êaê ïpeæäe, còpeìèòücÿ ê êapòèíe. Ïècaë
ýòþäû co câoèx äeòeé ía âoçäyxe, ía coëíöe, èëè êaêoé-íèáyäü yãoëoê äa÷è c
áaëêoía, èëè áyêeòû öâeòoâ. è òaê äo caìoé çèìû, ecëè íe cëy÷aëocü ëeòoì
yeçæaòü êyäa-íèáyäü ía çaêaçíûe ïopòpeòû. Çèìoé — oïÿòü ïopò-ðeòû. Êapòèíy
íecêoëüêo çèì oí yæe íe ïepeâoçèë â ãopoä. Macòepcêaÿ ía Cèâepcêoé
oòaïëèâaëacü ía cëy÷aé eão ïpèeçäa. Èíoãäa oí âäpyã coáèpaëcÿ òyäà paáoòaòü:
æèë òaì ïo íecêoëüêy äíeé coâceì oäèí. Ío è â ýòo âpeìÿ ê êapòèíe oí íe
ïpèòpaãèâaëcÿ... Bcòpeòèò êaêoé-íèáyäü òèï ìyæèêa, yâ-ëe÷eòcÿ, íaïèøeò c
íeão ïpeêpacíûé ýòþä è oïÿòü â ãopoä, ê ãeíepaëü-ñêèìì ïopòpåòaì.
Oò÷eão æe oí òaê oxëaäeë ê câoeé êapòèíe, ê câoeé ëy÷øeé èäee, äëÿ
êoòopoé äecÿòü ëeò oí íeñ òaêèe êpyïíûe çaòpaòû è òepïeë còoëüêo
áecïo-êoéñòâa? Heyæeëè, cäeëaâøècü áoãaòûì ÷eëoâeêoì, coácòâeííèêoì, oí íe
ìoã yæe c ïpeæíeþ ècêpeííocòüþ ïpeäaâaòücÿ äepçêèì ïopûâaì âäoxío-âeííîão
xyäoæíèêa? Heyæeëè c ïepeìeíoé cocòoÿíèÿ ïpoècxoäèò ïepeìeía ìûøëeíèÿ? È yì,
ypeãyëèpoâaííûé paccyäêoì è oïûòoì æèçíè âcecòopoí-íeé. íe ìoæeò áoëee
yâëeêaòücÿ äoíêèxoòcòâoì þíocòè? Íe ïepecòaë ëè oí âåpèòü âo âëèÿíèe
ècêyccòâa ía oáùecòâo? Bepoÿòío, yì, oòÿã÷eííûé peô-ëeêcaìè è oïyòaííûé
áëaãopaçyìèeì, âce áoëee è áoëee ïpèêpeïëÿeòcÿ ê çeìëe: oí yæe íe âepèò â
ìoëoäûe ïopûâû, íe âepèò âäoxíoâeíèþ, äa oío è íe ïoceùaeò eão áoëee 2Ý.
VIII
ÏEPEÌEÍA
Íecìoòpÿ ía ãpoìaäíûe çaòpaòû ía ïocòpoéêy ìacòepcêoé è pocêoøíoé äa÷è,÷òo còoèëo áoëüøå òpèäöaòè òûcÿ÷ pyáëeé, cpeäcòâa Kpaìcêoão áûëè òeïepü â
öâeòyùeì cocòoÿíèè. Kaçaëocü, ceìüÿ èç ïoäíÿâøèxcÿ yæe äeòeé, êoí÷aâøèx
oápaçoâaíèe, áëaãoäeícòâoâaëa; oí äaæe âçÿë ê ceáe â äoì ocè-poòeâøèx
ïëeìÿííèöy è ïëeìÿííèêa è äaë èì xopoøee oápaçoâaíèe, ycòpoèâ èx ïoòoì â
çaêpûòûe y÷eáíûe çaâeäeíèÿ. Äoì eão, êaê è ïpeæäe ãocòeïpèèìíûé, áûë
ïocòaâëeí ía øèpoêyþ íoãy, ocoáeíío ía äa÷e, ãäe æèëè ãocòÿìè òoâapèùè
äeòeé, ïëeìÿííèêè, çíaêoìûe; ça còoëoì oáeäaëo ïo ïÿòíaäöaòè ÷eëoâeê è
áoëee. Kâapòèpa eão â ãopoäe yêpaøeía áûëa ëy÷-øåé ìeáeëüþ, äopoãèìè
ïopòüepaìè, ïepcèäcêèìè êoâpaìè, aíòè÷íoé ápoí-çîé è âeëèêoëeïíûìè òpþìo è
øèpìaìè. Kaáèíeò eão âíèçy ïo âíeøíocòè íaïoìèíaë êaáèíeò ãocyäapcòâeííoão
÷eëoâeêa, ìeöeíaòa èëè áaíêèpa. Macòepcêaÿ íaâepxy ìoãëa êoíêypèpoâaòü
èçÿùecòâoì ìeáeëè, âocòo÷íûx ïopòüep, ápoíçû c caìoé êoêeòëèâoé
apècòoêpaòè÷ecêoé ãocòèíoé. Äoì eão áûë ïoëíaÿ ÷aøa... Ío caìoão eão òeïepü
âû áû íe yçíaëè. Oí cèëüío èç-ìeíèëcÿ ça ïocëeäíèe âoceìü ëeò. Ía âèä eìy
ìoæío áûëo äaòü yæe
187
ceìüäecÿò ëeò, a eìy íe áûëo eùe è ïÿòèäecÿòè. Ýòo áûë òeïepü ïo÷òè
coâ-ceì ceäoé, ïpèçeìècòûé oò ïëoòíocòè, áoëeçíeííûé còapèê. Î còpacòíoì
paäèêaëe è ïoìèíy íe áûëo30.
Haxoäÿcü ïocòoÿíío â oáùecòâe âûcoêoïocòaâëeííûx ëèö, c êoòopûx oí
ïècaë ïopòpeòû, Kpaìcêoé âìecòe c âíeøíèìè ìaíepaìè ïoíeìíoãy ycâoèë ceáe è
èx âçãëÿäû. Oí äaâío yæe còûäèëcÿ câoèx ìoëoäûx ïopûâoâ, ëèáe-paëüíûx
yâëe÷eíèé è âce áoëee è áoëee cêëoíÿëcÿ ê êoícepâaòèçìy. Ïoä âëèÿíèeì ycïexa
â âûcøeì oáùecòâe â íeì cèëüío ïpoáyäèëocü ÷ecòoëþ-áèe. Oí áoëee âceão
áoÿëcÿ òeïepü áûòü íe comme il faut *. Ïo oápaùeíèþ oí ïoxoäèë òeïepü ía òe
opèãèíaëû, êoòopûe ïëaòèëè eìy ïo ïÿòè òûcÿ÷ pyáëeé ça ïopòpeò. Â paáo÷ee
âpeìÿ oí íocèë íeoáûêíoâeíío èçÿùíûé äëèííûé cepûé peäèíãoò c aòëacíûìè
oòâopoòaìè, ïocëeäíeão ôacoía òyô-ëè è ÷yëêè caìoão ìoäíoão aëoão öâeòa
còapûx êaôòaíoâ XVIII âeêa. Â ìaíepe ãoâopèòü ïoÿâèëècü y íeão cäepæaííocòü,
aïëoìá è ìeäëeííoe pac-òÿãèâaíèe ôpaçû. Î ceáe caìoì oí ÷acòo ãoâopèë, ÷òo
oí còaë òeïepü â íe-êoòopoì poäe ocoáoé. Ía oáùèx coápaíèÿx Toâapèùecòâa oí
oòêpûòo paòo-âaë ça çía÷eíèe èìeíè â ècêyccòâe, ça aâòopèòeò ìacòepa,
äoêaçûâaë, ÷òo âce ýòo äaeòcÿ xyäoæíèêy íe äapoì è äoëæío æe áûòü
êoãäa-íèáyäü oöeíeío. Coápaíèÿ Toâapèùecòâa oí ïpeäëaãaë cäeëaòü ïyáëè÷íûìè
è ïpèãëaøaòü ía íèx peïopòepoâ. Oí coçíaâaë, ÷òo êaæäoe cëoâo eão áyäeò
òeïepü çaïècaío è êaæäoe ïèoüìo eão áyäeò âïocëeäcòâèè oáíapoäoâaío.
È oí áûë ïpaâ: ìûcëè eão ïoäxâaòûâaëècü ía ëeòy íaøèìè caìûìè
âû-äaþùèìècÿ ëèòepaòopaìè è öèòèpoâaëècü c ïo÷òeíèeì. Ïe÷aòío ìíoão paç yæe
íaçûâaëè eão caìûì yìíûì è caìûì èíòepecíûì xyäoæíèêoì. È áûëè ïpaâû: âce,
÷òo ãoâopèë oí, áûëo oáäyìaío è yìío. Heêoòopûe xyäoæecò-âeííûe êpèòèêè
ïècaëè yæe öeëûe còaòüè ïo eão èícòpyêöèè, èëè paçâè-âaÿ ìûcëè, èëè öèòèpyÿ
eão ïècüìa. Cïpaâeäëèâocòü òpeáyeò cêaçaòü, ÷òo ïpícòpacòèÿ â eão oöeíêe
÷yæoão òpyäa íèêoãäa íe áûëo. Oí áûë íeïoä-êyïío ÷ecòeí è cïpaâeäëèâ â
ïpèãoâopax o äeëax äaæe âpaãoâ câoèx — âceãäa, äo êoíöa. Íè oäía ãaçeòa íe
äepçaëa yæe êpèòè÷ecêè oòíocèòücÿ ê eão òpyäaì. Cocòaâëÿëè, êoíe÷ío,
ècêëþ÷eíèe paçíûe ëèòepaòypíûe ïa-pðè; oíè, íaycüêèâaeìûe òeìíûìè
çaâècòíèêaìè, òoëüêo øaâêaëè èç-ïoä âopoòeí âïycòyþ, è ïaòpoíû èx ýòèì
òoëüêo ïoäëèâaëè ìacëa ía ÿpêo ão-peâøèé o÷aã cëaâû Kpaìcêoão. Âce coëèäíûe
opãaíû ïe÷aòè c÷èòaëè oá-paçöoì eão ïoçäíeéøèe paáoòû — ïopòpeòû — è
peêoìeíäoâaëè þíoøecò-ây èçy÷aòü ìacòèòoão xyäoæíèêa.
Ío þíoøecòâo, ýòo äepçêoe, çaíoc÷èâoe þíoøecòâo, coâceì oxëaäeëo ê
íeìy. Ïopòpeòû eão íaçûâaëè yæe cyxèìè, êaçeííûìè, æèâoïècü — ycòape-ëoé,
íeêoëopèòíoé è áeçâêycíoé. Äa êòo æe íûí÷e cëyøaeò ìoëoêococoâ! Â êpyãy
òoâapèùeé Kpaìcêoé äaâío yæe ïoòepÿë oáaÿíèe; oò äeë oí äaâío
×eëoâeê co câeòcêèìè ïpèâû÷êaìè.
188
ycòpaíèëcÿ è ïo íeçäopoâüþ è ïo íeäocyãy. Oí còaíoâèëcÿ íecêoëüêo
òÿ-æeë æeëaíèeì èìïoíèpoâaòü. Ía coápaíèÿ ÿâëÿëcÿ âceãäa caìûì ïocëeä-íèì,
òoâapèùecêyþ âûcòaâêy çacòaâëÿë æäaòü âeùeé câoèx ïo öeëûì íe-äeëÿì è áoëee,
cèëüío çaòpyäíÿÿ ýòèì ycòpoèòeëeé, ê yäoâoëücòâèþ ío-cèëüùèêoâ,
âoçâpaùaâøèxcÿ oò íeão ìíoão paç c ïycòûìè pyêaìè. Oí íè-÷eão yæe íe ãoâopèë
cïpocòa. Ía oáùèx coápaíèÿx eão ëèòepaòypíûe, xo-poøeão cëoãa, pe÷è âcex
yòoìëÿëè, íaâoäèëè cêyêy è âûçûâaëè yæe peçêyþ oïïoçèöèþ, ïpoèçâoäÿ â
áoëüíoì âpeäíoe äëÿ íeão paçäpaæeíèe. Äa, oí áûë yæe cèëüío áoëeí
aíeâpèçìoì; èíoãäa ãoëoc eão oápûâaëcÿ, è oí cxâa-òûâaëcÿ ça ãpyäü; ëèöo
òeìíeëo, è oí, oáeccèëeííûé, câaëèâaëcÿ ocòo-poæío è íeyêëþæe, áoÿcü
paçáèòücÿ, ía áoãaòyþ ïepcèäcêyþ oòòoìaíêy. Eão áûëo æaëü, è êaæäûé
yâëeêaâøèécÿ â cïope c íèì pacêaèâaëcÿ â ýòè ìèíyòû.
 ýòo ïe÷aëüíoe âpeìÿ oí ïoääepæèâaë ceáÿ òoëüêo ïoäêoæíûì
âïpû-cêèâaíèeì ìopôèÿ. È èíoãäa, "çaâeäeííûé", êaê oí øyòèë o ceáe, oí
÷yâ-còâoâaë ceáÿ òaê áoäpo, æèâo, òaê ýíepãè÷ío yâëeêaëcÿ â cïope,
âoçpaæe-íèÿ eão áûëè òaê íeoòpaçèìû, âecêè, ÷òo oïïoíeíòû coìíeâaëècü äaæe,
òo÷ío ëè oí áoëeí: coãáeííûé ÷eëoâeê âûïpÿìëÿëcÿ, è äâèæeíèÿ eão
còa-íoâèëècü áûcòpû è cèëüíû. Kaêoé-òo ïpèìèpèâøeécÿ ycòaëocòè â ëèöe yæe íe
áûëo, oío çaãopaëocü çäopoâûì öâeòoì caíãâèíèêa, è ãëaça oïÿòü ìoëoäo
áëecòeëè, — oí ïoáeæäaë.
Ïpè eão yìe è çopêoé ïpoíèöaòeëüíocòè oí íe ìoã íe çaìeòèòü ïepe-ìeíû ê
íeìy òoâapèùeé. Ïoceùaëè eão òeïepü è ocòaâaëècü áëèçêèìè òoëüêo ëþäè, íe
"áeççaáoòíûe íac÷eò ëèòepaòypû". Oíè íaxoäèëè â eão yìíoé áeceäe âceãäa
ìíoão íoâoão è èíòepecíoão, ocoáeíío ïo ÷acòè ïoëè-òèêè. Oí áûë ïo÷òè
eäèícòâeííûì èç ÷ëeíoâ Toâapèùecòâa, êòo ïoïaäaë èíoãäa â oáùecòâo âûcøèx
íaøèx ïoëèòè÷ecêèx äeÿòeëeé è c ïoíèìaíèeì äeëa íaìaòûâaë ceáe ía yc
cëûøaííoe. Toâapèùè æe "áeççaáoòíûe" ïpocòo oòâepíyëècü oò íeão è íe áeç
ÿçâèòeëüíocòè "ïpoìûâaëè eìy êocòo÷êè" â çaäyøeâíoé ïpèÿòeëücêoé áeceäe.
Áoëeçíeíío paçäpaæeííûé Kpaìcêoé íe paç æaëoâaëcÿ, ÷òo eão çaáû-âaþò,
÷òo oí ÷yâcòâyeò êpyãoì ceáÿ ïycòoòy, è yïpeêaë Toâapèùecòâo â áypæyaçíocòè,
â çacòoe è â oxëaæäeíèè ê ïepâoía÷aëüíûì èäeÿì pyccêoão ècêyccòâa31. Oí
ãoâopèë yæe, â yíècoí c ïpeäaííûìè Aêaäeìèè æypíaëè-còaìè, ÷òo âûcòaâêè
Toâapèùecòâa òeïepü íe òoëüêo íe oòëè÷aþòcÿ oò aêaäeìè÷ecêèx ïo èäee, ío
äaæe, ÷òo Aêaäeìèÿ "ïepeòÿíyëa", êaê áûëo íapècoâaío â oäíoì þìopècòè÷ecêoì
æypíaëe. Äaæe äeëo ïepeäâèæíûx âûcòaâoê oí c÷èòaë òeïepü êoí÷eííûì, òaê êaê
Aêaäeìèÿ yæe âçÿëa ía ceáÿ oáÿçaííocòü ïocûëaòü è câoè âûcòaâêè ïo
ïpoâèíöèaëüíûì ãopoäaì, è ïpeäëaãaë Toâapèùecòây ïepeäaòü câoe äeëo
Aêaäeìèè, a èía÷e ÷ëeíû Toâapèùecòâa pècêyþò ïpocëûòü â ãëaçax ïpocâeùeííoão
oáùecòâa òopãa-øaìè, coáèpaþùèìè â câoþ ïoëüçy äâyãpèâeííûe. ßcío, ÷òo ýòo
áûëè --ìûcëè yæe íeíopìaëüíoão, áoëüíoão ÷eëoâeêa. Oí ëè÷ío yæe íe íyæäaëcÿ
189
â ýòèx äâyãpèâeííûx è íe xoòeë ïoíÿòü, ÷òo ýòè äâyãpèâeííûe cocòaâëÿþò
caìyþ çaêoííyþ coácòâeííocòü áeäíûx ýêcïoíeíòoâ, y êoòopûx âeùè ocòa-þòcÿ
÷aùe âceão íeïpoäaííûìè è çaãpoìoæäaþò íeáoëüøèe êâapòèpû òpy-æeíèêoâ,
oòäaþùèxcÿ câoèì èäeÿì è oòêaçûâaþùèxcÿ oò çaêaçoâ â ía-äeæäe êoe-êaê
ïepeáèâaòücÿ è cyùecòâoâaòü ía âûcòaâo÷íûé äèâèäeíä, êo-òopûé, äaé áoã â
äoápûé ÷ac cêaçaòü, âce yâeëè÷èâaeòcÿ.
È còpaíía ëoãèêa paçäpaæeííoão ÷eëoâeêa! Â Ïeòepáypãe ìû äeëaeì ocoáo
âûcòaâêy, coáèpaeì äeíüãè â câoþ ïoëüçy, íecìoòpÿ ía aêaäeìè÷e-cêyþ
âûcòaâêy, êoòopaÿ â oäío âpeìÿ c íaìè coáèpaeò äeíüãè â ïoëúçy câoeé êaçíû,
— è ìû íe òopãaøè. A â ïpoâèíöèè áyäòo áû yæe áyäeò ïpe-äocyäèòeëüío
oòêpûòücÿ äâyì âûcòaâêaì, coâepøeíío paçíûì ïo aâòopaì è íaïpaâëeíèþ.
Aêaäeìèÿ ïocûëaeò â ïpoâèíöèþ òoëüêo íeïpoäaííûe âåùè. oáopûøè. Toâapèùecòâo
ïocûëaeò âce ëy÷øee, ça ècêëþ÷eíèeì âe-ùåé áoëúøoão paçìepa, êoòopûe âoçèòü
áûëo áû o÷eíü çaòpyäíèòeëüío è eùe òpyäíee ycòaíoâèòü â òaìoøíèx
íeäocòaòo÷íûx ïoìeùeíèÿx. È, íaêo-íeö, xyäoæecòâeííûe ïpoèçâeäeíèÿ cyòü
ïpoäyêò ëè÷íûé, èìeþùèé âcÿêèé câoèx öeíèòeëeé. Opëoâcêèé íe çaìeíèò
Øèøêèía, Beíèã íe çaìeíèò Heâpeâa è ò. ä.32.
Maëo-ïoìaëy ïoä âëèÿíèeì áoëeçíeííoé paçäpaæèòeëüíocòè Kpaìcêoé çaäyìaë
áûëo ëeòoì 1886 ãoäa âûxoäèòü èç Toâapèùecòâa.
Ío oceíüþ cúexaâøèecÿ òoâapèùè, ycëûxaâ ýòy ïe÷aëüíyþ íoâocòü,
cïoxâaòèëècü, yìèëocòèâèëè eão, coâepøeíío ïpèìèpèëècü c íèì, è ocòa-òoê
äíeé câoèx oí ïpoâeë â o÷eíü òeïëûx è äpyæecêèx oòíoøeíèÿx co âceìè.
Coápaíèÿ âce äeëaëècü â eão ìacòepcêoé. Tpoãaòeëüío áûëo âèäeòü
yìè-poòâopèâøeécÿ ýòy íecoêpyøèìyþ ýíepãèþ. Ãoëoc eão áûë cëaá, ãëaça
câe-òèëècü êpoòêèì, ëþáoâíûì câeòoì. Òeïepü oí ëþáèë âcex è ïpoùaëcÿ â äyøe
co âceìè: oí xopoøo çíaë, ÷òo äíè eão yæe co÷òeíû... Ío ïo-ïpeæíeìy oí ëþáèë
oáùecòâo. Ïo cyááoòaì y íeão coáèpaëocü ìíoão ìoëoäeæè, câep-còíèêoâ äeòeé
eão. Kaáèíeò eão áûë ïoëoí þíoøaìè è òoâapèùaìè. Cïo-ðèëè, èãpaëè â âèíò è
äaæe ìíoão êypèëè. Âce ýòo áûëo eìy ïpèÿòío, è ía âce ýòo oí cìoòpeë,
äyøeâío yëûáaÿcü. Òeïepü âèäío áûëo, ÷òo èì âceöeëo oâëaäeëa áecêoíe÷íaÿ
ëþáoâü ê ëþäÿì, ocoáeíío ê câoèì áëèçêèì, êpoâ-íûì, ê äeòÿì. Oí âceão ceáÿ
yæe oòäaâaë ía æepòây èì. Eìy áûëo íe äo ècêyccòâa! Paáoòaòü äëÿ íèx,
ocòaâèòü xoòü ÷òo-íèáyäü äëÿ èx oáecïe÷e-íèÿ — âoò o ÷eì áûëa eão ãëaâíaÿ
ìûcëü è çaáoòa. Oí "çaâoäèë" ceáÿ ìop-ôèeì è paáoòaë, paáoòaë... Eão
ïopòpeòíûe ceaícû ïpoäoëæaëècü ïo ïÿòè ÷acoâ êpÿäy. Ýòoão è âïoëíe çäopoâûé
íe âûíeceò. Còoíeò, âcêpèêèâaeò oò áoëè è ïpoäoëæaeò c yâëe÷eíèeì. Taê ïècaë
oí Ï. M. Koâaëeâcêoão 33. Ío áoäpo è âeceëo ÷yâcòâoâaë oí ceáÿ â ïocëeäíee
yòpo. Áeç yìoëêy âeë oæè-âëeííûé paçãoâop c äoêòopoì Payxôycoì, c êoòopoão
ïècaë ïopòpeò34. È ça ýòoé èíòepecíoé áeceäoé íeçaìeòío è âèpòyoçío
âûëeïëèâaëacü xapaê-òepíaÿ ãoëoâa äoêòopa. Ío âoò çaìe÷aeò äoêòop, ÷òo
xyäoæíèê ocòaíoâèë
190
câîé âçãëÿä ía íeì äoëüøe ooûêíoâeííoão, ïoêa÷íyëcÿ è yïaë ïpÿìo ía
ëe-æaâøyþ ía ïoëy ïepeä íèì ïaëèòpy... Eäâa Payxôyc ycïeë ïoäxâaòèòü eão —
yæe òeëo...
ß íe ïoìíþ cepäe÷íee è òpoãaòeëüíee ïoxopoí!..
Koãäa ãpoá eão áûë oïyùeí â ìoãèëy è êoãäa öeëûé ÷ac çaäeëûâaëè cêëeï.
ìíoão÷ècëeííaÿ òoëïa ïpoâoæaâøèx xpaíèëa âce âpeìÿ ìepòâoe ìoë÷àíèe, còoÿ íe
øeâeëÿcü. Coëíöe ÿpêo çaëèâaëo âcþ ýòy òpoãaòeëüíyþ cöeíy ía Cìoëeícêoì
êëaäáèùe.
Mèp ïpaxy òâoeìy, ìoãy÷èé pyccêèé ÷eëoâeê, âûáèâøèécÿ èç íè÷òoæe-ñòâà è
ãpÿçè çaxoëycòüÿ... Cía÷aëa ìaëü÷èê y æèâoïècöa ía ïoáeãyøêax, ïoòoì
âoëocòíoé ïècapü, äaëee peòyøep y ôoòoãpaôa, â äeâÿòíaäöaòü ëeò òû ïoïaë
íaêoíeö ía câeò áoæèé, â còoëèöy. Áeç ãpoøa è áeç ïocòopoííeé ïoìoùè. c
oäíèìè èäeaëüíûìè còpeìëeíèÿìè òû áûcòpo còaíoâèøücÿ ïðeäâoäèòeëeì caìoé
äapoâèòoé, caìoé oápaçoâaííoé ìoëoäeæè â Aêa-äåìèè xyäoæecòâ. Meùaíèí, òû
âxoäèøü â Coâeò Aêaäeìèè êaê paâíoïpaâ-íûé ãpaæäaíèí è íacòoé÷èâo òpeáyeøü
çaêoííûx íaöèoíaëüíûx ïpaâ xyäoæíèêa.
Òeáÿ âûcoêoìepío èçãoíÿþò, ío òû c ãèãaíòcêoé ýíepãèeé coçäaeøü oäíy ça
äpyãoé äâe xyäoæecòâeííûe accoöèaöèè, oïpoêèäûâaeøü íaâceãäa îòæèâøèe
êëaññè÷ecêèe aâòopèòeòû è çacòaâëÿeøü yâaæaòü è ïpèçíaòü íàöèîíàëüíîe
pyccêoe òâop÷ecòâo! Äocòoèí òû íaöèoíaëüíoão ìoíyìeíòa, ðóññêèé
ãpaæäaíèí-xyäoæíèê!
CTACOB, AHTOKOËÜCKÈÉ. CEMÈPAÄCKÈÉ
Ïoìíþ, æèë ÿ òoãäa â Aêaäeìè÷ecêoì ïepeyëêe 1.  êâapòèpe ïo ïpÿ-ìoìyêopèäopy cäaâaëocü íecêoëüêo câeòëûx êoìíaò ía coëíe÷íyþ còopoíy.  oäíoé èç
ýòèx êoìíaò æèë Aíòoêoëücêèé, eùe äâe êoìíaòû cäaâaëècü, a cepeäèíy çaíèìaëa
xoçÿéêa íeìêa. Â ee ãocòèíoé coáèpaëocü ê oáeäy íecêoëüêo íaøèx òoâapèùeé,
ìeæäy êoòopûìè ïocòoÿííûìè ïoñå-òèòeëÿìè áûëè Ã. È. Ceìèpaäcêèé, Ï. Î.
Koâaëeâcêèé, Ê. A. Caâèöêèé M. H. Ãopøêoâ 2. Â ýòoé caìoé êâapòèpe
Aíòoêoëücêèé âûëeïèë ïoòoì câoþ "Èíêâèçèöèþ". Óäaëèâøècü oò íac â "çaòâop",
oí èç âceé câoeé êoìíaòû cäeëaë äèopaìy c âûëeïëeííûìè ôèãypaìè.
Cêyëüïòypíaÿ êapòèía ýòà ocâeùeííaÿ ôoíapeì, ïpoèçâeëa ía íac ïoòpÿcaþùee
âïe÷aòëeíèe. Íe ìî-ãy áeç coæaëeíèÿ âcïoìíèòü, ÷òo íe ïoçaáoòèëècü cíÿòü c
íee ôoòoãpaôèþ oía cêopo paçâaëèëacü 3.
Ça òoâapèùecêèìè oáeäaìè äoâoëüíî ÷acòo paçãoâop çaxoäèë òoãäà o
còpaííoì êpèòèêe Còacoâe, êoòopûé áypío paçíocèë íaøy Aêaäeìèþ xyäoæecòâ ça
ee êëaccèöèçì è pyòèíy4.
Ê Aêaäeìèè òoãäa ìû ïpèâÿçaííocòè íe èìeëè, ío, èçy÷aÿ aíòèêè è
òpaäèöèè âcex aêaäeìèé, ìû íe ìoãëè eùe oòpèöaòü aêaäeìè÷ecêoão ìeòî-äa, è
íac ëè÷ío âoâce íe yáeæäaëè íaïaäêè ía íee ëèòepaòopoâ è äèëe-òaíòoâ.
192
Oäíaêo ãoëoc Còacoâa ãpeìeë íoâûì, íaöèoíaëüíûì ãpoìoì, â eão äoâoäax
÷yâcòâoâaëacü æèâaÿ cèëa peaëèçìa, è câeæèe âcxoäû íoâoão â ècêóccòâe yæe
òÿãoòeëè ê eão ïpoïoâeäè, êaê ê ocâeæaþùeé ãpoçe è æè-âoìy òeïëy.
Ïpoôeccopa Aêaäeìèè íaçûâaëè Còacoâa aòeècòoì Aïoëëoía è ãpyáûì
âaíäaëoì êpacoòû. Ïpocëaâëÿeìoe èì âïepâûe êaê ècòo÷íèê òâop÷ecòâa pyccêoe
ëyáo÷íoe ècêyccòâo oíè c÷èòaëè ïpoäyêòoì òeìíoão íapoäa, ça-áaâoé ÷epíè. A
âooáùe íapoä, â÷epaøíèé paá, ïpoäaâaâøèécÿ eùe òaê íe-äaâío, êaê cêoò ía
pûíêe, â òo âpeìÿ äaæe íe ìoã cëyæèòü ïpeäìeòoì cepüeçíûx paçìûøëeíèé
caíoâíèêoâ oò ècêyccòâa.
Xoòÿ Aêaäeìèÿ xyäoæecòâ c ocíoâaíèÿ èìeëa xapaêòep eäèícòâeííoão
äeìoêpaòè÷ecêoão y÷peæäeíèÿ â Poccèè è áoëüøèícòâo ee çacëyæeííûx
ïpoôeccopoâ âûøëo èç òeìíoão, áûëè ïpèìepû — äaæe èç êpeïocòíoão ëþäa, ío,
âepoÿòío, apècòoêpaòèçì ïpoôeccèè ïepeâocïèòûâaë èx áecïo-âopoòío, äo
íeyçíaâaeìocòè.
Oäíaæäû Aíòoêoëücêèé âoøeë êo ìíe â êoìíaòy è c cepüeçíoé
òaèí-còâeííocòüþ ãoâopèò:
— Çíaeøü, Èëüÿ, Còacoâ æeëaeò ïoçíaêoìèòücÿ c ìoèìè òoâapèùaìè; ïpocèò
ìeíÿ ïoçâaòü ìoèx áëèçêèx äpyçeé è ïpèeäeò ê íaì cþäa âe÷epoì. ×òo òû ía ýòo
cêaæeøü?
ß çíaë, ÷òo Aíòoêoëücêèé co Còacoâûì yæe çíaêoì è áûë y íeão â
Ïyáëè÷íoé áèáëèoòeêe5, ÷òo Còacoâ xâaëèë ïe÷aòío Aíòoêoëücêoão, ío íèêaê íe
oæèäaë, ÷òo Còacoâ ïoæeëaeò ïoçíaêoìèòücÿ c íaìè.
— Heyæeëè? Òoò caìûé, còpaøíûé Còacoâ? — yäèâèëcÿ ÿ. — Èíòe-pecío
âçãëÿíyòü, äaæe còpaøío äeëaeòcÿ.
— A êoão ïoçâaòü? — coâeòyeòcÿ Aíòoêoëücêèé. — Êaê òû äyìaeøü?
— Äa áëèæaéøèx, oáeäaþùèx çäecü, — ïpeäëaãaþ ÿ.
— Çía÷èò, Ceìèpaäcêoão, Koâaëeâcêoão, Caâèöêoão?
— Íe ïpèáaâèòü ëè eùe Ãopøêoâa?
 òoò âe÷ep ìû coápaëècü ïopaíüøe; ÷aé ycëoâèëècü ïèòü â ìoeé êoì-íaòe,
êaê áëèæaéøeé oò âxoäa.
Coápaâøèecÿ çäecü íaøè òoâapèùè ïpeäcòaâëÿëè, êaê è âce y÷eíèêè
òoãäaøíeé Aêaäeìèè xyäoæecòâ, ïoëíoe paçíooápaçèe ïoëoæeíèé, cocòoÿ-íèé è
âocïèòaíèÿ.
M. M. Aíòoêoëücêèé — eâpeé èç Bèëüíû, c ìaëûì caìooápaçoâa-íèeì.
Ã. È. Ceìèpaäcêèé — ïoëÿê, oêoí÷èâøèé Xapüêoâcêèé yíèâepcèòeò, cûí
ãeíepaëa, ïoëy÷èâøèé xopoøee âocïèòaíèe.
Ï. Î. Koâaëeâcêèé — pyccêèé, cûí ïpoôeccopa Kaçaícêoão yíèâepcè-òeòa,
oêoí÷èë êaçaícêyþ ãèìíaçèþ.
Caâèöêèé — ëèòâaê èç Áeëocòoêa, èç ïÿòoão êëacca ãèìíaçèè.
Ãopøêoâ --*- êyïe÷ecêèé cûí èç Eëüöa, äoìaøíeão âocïèòaíèÿ.
ß — âoeííûé ïoceëÿíèí èç ×yãyeâa, caìoy÷êa.
13 Äaëeêoe áëèçêoe
193
Ìû cèäeëè â oæèäaíèè "còpaøíoão" êpèòèêa Còacoâa è òèxoíüêo
paç-ãoâapèâaëè o íeì. Aíòoêoëücêèé â êa÷ecòâe xoçÿèía ïoïpaâëÿë cepâèpoâêy,
yêëaäûâaÿ ïoêpacèâee ôpyêòû ía òapeëêax, è ïoìèíyòío âûxoäèë ía yëèöy, ÷òoáû
âcòpeòèòü âaæíoão äopoãoão ãocòÿ. Èíoãäa êòo-íèáyäü âcïoìèíaë ãpoìêyþ ôpaçy
èç còaòüè Còacoâa oá Aêaäeìèè, è òoãäa Ceìèpaäcêèé, âûïpÿìëÿÿcü âo âecü
pocò, ía÷ííaë øaãaòü ïo êoìíaòe, câepêaÿ cepûìè âûïyêëûìè ãëaçaìè.
Koâaëeâcêèé c òaéíoé èpoíèeé ocòopoæíoão òaòapèía yìeë ëoâêo êoëüíyòü
òoâapèùa-êëaccèêa â áoëüíoe ìecòo è â âèäe âoïpoca, ïoxâaëèâ çíaìeíèòoão
æypíaëècòa, çaäeòü Ceìèpaäcêoão ça æèâoe. Ceìè-paäcêèé yæe ãopeë íeòepïeíèeì
cpaçèòücÿ c êpèòèêoì. Oí áûë yáeæäeí-íûé aêaäeìècò.
Haêoíeö-òo! Cëûøèì, eùe èçäaëè ía ëecòíèöe è ïo êopèäopy paçäaeò-cÿ
ãpoìêèé ìyæcêoé ãoëoc, è â coïpoâoæäeíèè Aíòoêoëücêoão ïoêaçaëacü ãpoìaäíaÿ
áopoäaòaÿ ôèãypa cèëüíoão ìyæ÷èíû, c ïpoceäüþ, â ÷epíoì cþpòyêe. Oí äoëæeí
áûë coãíyòücÿ, ÷òoáû çaïoëíèòü coáoþ ïpoëeò â ìoþ êoìíaòy. Bèä eão áûë o÷eíü
âíyøèòeëüíûé è òaê æe ìaæopeí, êaê eão còaòüè6.
Ïoçäopoâaâøècü co âceìè íacêopo, Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ cêaçaë, yêa-çûâaÿ
ía Aíòoêoëücêoão:
— Ýòo âoò êoìy ÿ oáÿçaí, ÷òo ceé÷ac còoþ çäecü, cpeäè âac. Haäeþcü, âû
xopoøo âce âèäeëè è çíaeòe eão còaòyýòêy èç äepeâa — "Eâpeé, âäeâa-þùèé
íèòêy â èãoëêy"? A? Kaêoâa. âeùèöa? Heáoëüøaÿ ïo paçìepy, ío äocòaòo÷ío
âeëèêa, ÷òoáû yâëe÷ü âcþ íoâyþ cêyëüïòypy ía íacòoÿùyþ. peaëüíyþ äopoãy.
— Äaé áoã, ïopa!
— Äa ýòo íeáûâaëaÿ âeùü!7
— È ÿ áû o÷eíü xoòeë âèäeòü ïoáoëüøe òaêèx ía÷èíaíèé. Haäeþcü, âû
coãëacíû â ýòoì co ìíoé?
C Ceìèpaäcêèì oíè çacïopèëè c ìecòa â êapüep.
Êoãäa Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ cêaçaë, ÷òo ýòa cêyëüïòypa Aíòoêoëücêo-ão èç
äepeâa äëÿ íeão âûøe è äopoæe âceé êëaccè÷ecêoé ô a ë ü ø è — aíòèêoâ,
Ceìèpaäcêèé c íaïycêíûì yäèâëeíèeì âoçpaçèë, ÷òo oí c ýòèì íèêaê coãëacèòücÿ
íe ìoæeò: ÷òo yæe â äpeâíocòè y ãpeêoâ áûëè pèïopoã-paôû8 è ÷òo Äeìèòpèac,
aôèícêèé æaípècò, íe òaê yæe âûcoêo öeíèëcÿ y òoíêèx ìeöeíaòoâ aíòè÷íoão
ìèpa.
Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ cpaçy paccepäèëcÿ è ía÷aë áeç yäepæêy ïo-íocèòü
âcex ýòèx Þïèòepoâ, Aïoëëoíoâ è Þíoí — ÷epò áû èx âcex ïoápaë! — ýòy
ôaëüøü, ýòè âûäyìêè, êoòopûx íèêoãäa â æèçíè íe áûëo.
Ceìèpaäcêèé ïo÷yâcòâoâaë ceáÿ ía ýêçaìeíe èç ëþáèìoão ïpeäìeòa, ê
êoòopoìy oí òoëüêo ÷òo ïpeêpacío ïoäãoòoâèëcÿ.
— ß â ïepâûé paç cëûøy — çaãoâopèë oí c èpoíèeé, — ÷òo coçäaíèÿì
÷eëoâe÷ecêoão ãeíèÿ, êoòopûé òâopèò èç oáëacòè âûcøeão ìèpa — câoeé
194
äyøè, ïpeäïo÷èòaþòcÿ oáûäeííûe ÿâëeíèÿ ïoâceäíeâíoé æèçíè. Ýòo çía-÷èò:
òâop÷ecòây âû ïpeäïo÷èòaeòe êoïèè c íaòypû — ïoâceäíeâíoé ïoø-ëocòè
æèòeécêoé?
— A! Âoò êaê! Cëeäoâaòeëüío, âû íè âo ÷òo íe còaâèòe ãoëëaíäöeâ? A
âeäü oíè äaëè íaì æèâyþ ècòopèþ câoeé æèçíè, câoeão íapoäa â ÷y-äecíeéøèx
coçäaíèÿx êècòè.
— Ïoçâoëüòe! — âcòaâèë áûcòpo Ceìèpaäcêèé. — Äa, ío âeäü ýòo âce òaê
ìeëêo è ïocpeäcòâeíío â cpaâíeíèè c âeëèêoé ýïoxoé êëaccè÷ecêoão ècêyccòâa.
— Xo-xo! A Peìápaíäò, a Baíäèê, Ôpaíö Ãaëüc! Meòcþ...9. Kaêoe
ìacòepcòâo, êaêaÿ æèçíü!.. Âeäü coãëacèòecü, ÷òo ïo cpaâíeíèþ c íèìè aíòèêè
Ãpeöèè ïpeäcòaâëÿþòcÿ êaêèìè-òo êacòpèpoâaííûìè: â íèx íe ÷yâcòâyeòcÿ íè
ìaëeéøeé ïpaâäû — ýòo âce pyòèía è âûäyìêa.
— Çaòo â íèx ecòü íe÷òo, ÷òo âûøe ïpaâäû, — ãopÿ÷èëcÿ Ceìèpaä-cêèé.
— Ïpo âcÿêoe ãeíèaëüíoe coçäaíèe ìoæío cêaçaòü, ÷òo â íeì íeò ïpaâäû, òo
ecòü òoé ïoøëoé ïpaâäû, íaä êoòopoé ïapèò "íac âoçâûøaþ-ùèé oáìaí" (ïo
âûpaæeíèþ Ïyøêèía); è âeëèêèe oòêpoâeíèÿ êpacoòû ýëëèíoâ, êoòopyþ oíè
ïocòèãëè câoeé òpaäèöèoííoé øêoëoé â òe÷eíèe còoëeòèé, áûëè âûøe íaøeé
ïpaâäû. Âoò êòo oáoæaë ôopìû ÷eëoâe÷ecêo-ão òeëa. È ía êaêèx ìoäeëÿx?! Ía
câoèx ëy÷øèx oápaçöax íaòypû coâep-øeícòâoâaëè oíè câoè èäeaëû. È òoëüêo èx
ãeíèaëüíûe cêyëüïòypû ía ocíoâaíèè aíaòoìè÷ecêoão èçy÷eíèÿ òeëa ìoãëè
ycòaíoâèòü äëÿ âceão ìèpa êaíoíû ïpoïopöèé ÷eëoâe÷ecêoão òeëa. Boçüìèòe,
íaïpèìep, aíòè÷íûé cëeïoê, êècòü pyêè, — íe cìeéòecü — ïoïpoáyéòe oòûcêaòü
â íaòype ÷òo-íèáyäü ïoäoáíoe.
— Äa âeäü ýòo-òo è ecòü ìepçÿòèía, oò êoòopoé òoøíèò, --êpè÷aë, yæe
âûxoäÿ èç ceáÿ, Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷.
Eão ía÷èíaë íe ía øyòêy cepäèòü ýòoò çaíoc÷èâûé äèaëeêòèê, c òaêèì
íeïoääeëüíûì ïaôocoì çaùèùaâøèé ycòapeâøèe aêaäeìè÷ecêèe câÿòocòè.
— Äëÿ ìeíÿ òaê âce ýòè ïoä÷ècòêè æèâoé íaòypû — êacòpaöèÿ ïpè-poäû, è
òoëüêo. È ÷òo ýòo! Còoÿòü íeïpeìeíío íaäo ía oäíoé íoãe, oòcòa-âèâ ýòaê
ñëeãêa äpyãyþ, — ía äâyx íe cìeé. È âce êaê oäèí, êaê oäèí... ×òo ýòo?!
Cïop çaãopeëcÿ còpacòíûé. Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ o÷eíü xopoøo èçy÷èë
ècêyccòâo, çíaë ïpeêpacío ãpeêoâ è âce ýcòeòè÷ecêèe òpaêòaòû è çoëoòûe
ce÷eíèÿ ìyäpeöoâ-òeopeòèêoâ, êoòopûìè ùeãoëÿë òeïepü ïepeä íèì Ceìè-paäcêèé.
Ío oí áûë yæe âceé äyøoé ía còopoíe íoâûx âoççpeíèé ía èc-êyccòâo.
Còacoâa çaáèpaë peaëèçì æèâoé â ècêyccòâe, ïëoòü è êpoâü ÷eëoâeêa c eão
còpacòüþ, c eão xapaêòepoì. Oí áûë yæe âo âceopyæèè òoãäaøíèx íoâûx
âoççpeíèé ía peaëèçì â ècêyccòâe è âepèë òoëüêo â íeão. Oí ëþáèë â ècêyccòâe
ocoáeííocòü, íaöèoíaëüíocòü, ëè÷íocòü, òèï è — ãëaâíoe — òèïè÷íocòü.
195
— ß íe ìoãy ïoíÿòü, êaê âû, ìoëoäîé xyäoæíèê, ìoæeòe ïepeíocèòü ýòy
ycëoâíocòü ïoç, oãpaíè÷eííocòü äâèæeíèé. È ocoáeíío ýòo âe÷íoe ïo-âòopeíèe
oäíèx è òex æe ôopì — âeçäe, âcþäy... A â ëèöax! Äo áeccìûc-ëeííocòè, äo
øaáëoííocòè oäíooápaçèe âûpaæeíèé! Íè oäíoão æèâoão ëèöa, íè oäíoão
xapaêòepa, còpacòè. Boçüìèòe xoòü Hèoáeþ! 10 ×òo ýòo ça ìaíeêeíû! Âcÿ ãpyïïa
— còaòècòû; êaêaÿ âÿëocòü, êaêaÿ ìepòâe÷èía! Âce ýòo ïoçû, ïoçû, è
ïëoxèe...
— Êaê, — êèïÿòèòcÿ ía ýòoò paç Ceìèpaäcêèé, — paçâe Ãeëèoc ïoxoæ ía
Ãepaêëa? Paçâe Çeâc è Ãepìec — oäía è òa æe còaòyÿ?! A Ýcxèë, Co-ôoêë,
còapèê Çeíoí? Paçâe ýòo íe æèâûe ïopòpeòû ãpaæäaí Ýëëaäû? Äa ìíe còpaíío
äaæe êaæeòcÿ — íaäo ëè çaùèùaòü cepüeçío âeëèêèé ãeíèé ýëëèíoâ! Èòaëüÿíöû
âpeìeí Boçpoæäeíèÿ, òoëüêo ïpèêocíyâøècü ê íèì, coçäaëè âeëèêyþ ýïoxy
Peíeccaíca: ýòo coëíöe äëÿ aêaäeìèé âceão ìèpa.
Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ íe áûë êpacíope÷èâ êaê opaòop, ío oí áûë ãëy-áoêo
yáeæäeí â câoeé. È íèêoãäa íè oäèí ïpoòèâíèê íe cëoìèë eão âepû â câoe. Ía
câoèx ïoëoæeíèÿx oí còoÿë áecïoâopoòío è ïpoòèâíèêa câoeão íè ía oäíy ìèíyòy
íe c÷èòaë ïpaâûì. Oí eão ïo÷òè yæe íe cëyøaë.
Cïop còaíoâèëcÿ âce ãopÿ÷ee, ãoâopèëè âce ãpoì÷e, è, íaêoíeö, yæe oáa
êpè÷aëè â oäío âpeìÿ. Íe cëyøaÿ ïpoòèâíèêa, Còacoâ paçíocèë oòæèâøyþ
êëaccèêy. Kpè÷aë, ÷òo áecïëoäío òpaòÿòcÿ ìoëoäûe ëy÷øèe cèëû ía oáeçü-ÿíüþ
äpeccèpoâêy, ÷òo íaì ïoääeëûâaòücÿ ïoä òo äpeâíee ècêyccòâo, êo-òopoe câoe
cêaçaëo, è ïpoäoëæaòü eão, paáoòaòü â eão äyxe — áeccìûcëeíío í áecïëoäío.
Ýòo çía÷èëo áû, ÷òo ìû xoòèì oæèâèòü ïoêoéíèêoâ. Äa, ìû èx íèêoãäa íe
ïoéìeì! Áyäeò ôaëüøü oäía. Ó íac câoè íaöèoíaëüíûe çaäa-÷è, íaäo yìeòü
âèäeòü câoþ æèçíü è ïpeäcòaâëÿòü òo, ÷òo eùe íèêoãäa íe áûëo ïpeäcòaâëeío.
Cêoëüêo y íac câoeoápaçíoão è â æèçíè, è â ëèöax, è â apxèòeêòype, è â
êocòþìax, è â ïpèpoäe, a ãëaâíoe — â caìoì xapaêòepe ëþäeé, â èx còpacòè!
Tèïû, òèïû ïoäaâaéòe! Còpacòüþ ïpoíèêaéòecü, oco-áeííoé, câoeé, caìoáûòíoé!
Ceìèpaäcêèé c êpacèâûì ïaôocoì oòcòaèâaë çía÷eíèe êpacoòû â
èc-êyccòâax; êpè÷aë, ÷òo ïoâceäíeâíaÿ ïoøëocòü è â æèçíè íaäoeëa.
Áeç-oápaçèe ôopì, ïpeäcòaâëÿþùee òoëüêo cïëoøíûe aíoìaëèè ïpèpoäû, ýòè
ypoäcòâa ïpocòo íeâûíocèìû äëÿ paçâèòoão ýcòeòè÷ecêoão ãëaça. È ÷òo áyäeò,
eæeëè xyäoæíèêè còaíyò çaâaëèâaòü íac êpyãoì êapòèíaìè æèòeé-cêoão
íè÷òoæecòâa è áeçoápaçèÿ! Âeäü ýòo òaê ëeãêo! Baëÿé cïëe÷a, ÷òo âèäèò ãëaç,
òoëüêo áû ïoçaáopècòeé äa ïo÷yäíeé. È â apxèòeêòype òaê oï-poòèâeëè yæe âce
ýòè ïeòyxè, äeøeâûe ïoëoòeíöa è áoÿpcêèe êocòþìû, êaêaÿ ïoøëocòü è äeøeâêa
âo âceì ýòoì! Ýòè ôaêòû c òeíäeíöèeé, ýòè ïo-y÷eíèÿ íè÷eão oáùeão c
ècêyccòâoì íe èìeþò... Ýòo ëèòepaòypa, ýòo cêyêa, ýòo âce paccyäo÷íaÿ ïpoça!
Èòaëüÿícêoe ècêyccòâo òeì è ãeíèaëüío, ÷òo oío êyëüòèâèpoâaëocü â
âûcøeé peëèãèoçíoé côepe. Oío íe ocòaíaâëèâaëocü ía ãpÿçè ÷eëoâe÷e-còâa è íe
ïoãpÿçëo â æèâoòíoé æèçíè, êaê ãoëëaíäöû, oío âocïapèëo íaä
1.96
âceì ýòèì ìaòepèaëèçìoì è âeëo ëþäeé ê âûcøèì èäeÿì â èçÿùíeéøèx ôopìax
câoèx coçäaíèé...
— ×òo ÿ cëûøy, ÷òo ÿ cëûøy! — ãoâopèò yæe yòoìëeííûì ãoëocoì Bëaäèìèp
Bacèëüeâè÷, paçâoäèò áeçíaäeæío pyêaìè è êa÷aeò ãpycòío ão-ëoâoé. — Ìoëoäoé
xyäoæíèê, âo öâeòe cèë è oápaçoâaíèÿ, ìoæeò òaê âoc-xèùaòücÿ cêoï÷ecêoé
èòaëüÿíùèíoé! Xyäo! Xyäo! Äa âeäü ýòo âce ïaï-cêaÿ cxoëacòèêa — âecü ýòoò
âaø Peíeccaíc, è òaì, êpoìe ôaëüøèâoão xaí-æecòâa è ïoøëoé ìaíepíocòè,
íè÷eão æèâoão íeò è íèêaêoé peëèãèoçío-còè. Ýòo âce áeçäyøíûe cêoïöû. Oíè
âoò ýòaê äècêaíòaìè âèçæaò câoè ôèopèòypû ía ïaïcêèx ìeccax: è-è-è!
Ceìèpaäcêèé äepçêo pacxoxoòaëcÿ.
— Ïoçâoëüòe, ïoçâoëüòe! A "Cèêcòèícêaÿ ìaäoíía", a "Äècïyò câÿ-òûx",
"Aôèícêaÿ øêoëa", "Be÷epÿ", âcÿ ýòa øèpoòa çaìûcëoâ Paôaýëÿ! Heyæeëè âû íe
âèäèòe y íeão âäoxíoâeíèÿ câûøe? Íe ÷yâcòâyeòe ïoýçèè âeëèêèx êoìïoçèöèé
Caíöèo? È ãëaâíoe, íaêoíeö, ÿ âèæy: âû êaê ëèòepa-òop íe ïoíèìaeòe ïëacòèêè,
ïëacòèêè, ïëacòèêè — âoçüìèòe ôpecêè Ôap-íeçèíû! 11 Âeäü ýòo áoæecòâo
cïoêoécòâèÿ, cèëû, âeëè÷èÿ è coâepøeícòâa ôopì. A íac÷eò ïpaâäû â ècêyccòâe
— òaê ýòo eùe áoëüøoé âoïpoc. È íaì, ìoæeò áûòü, âceãäa äopoæe òo, ÷eão
íèêoãäa íe áûëo. Taêoâû âce coçäaíèÿ ãeíèÿ. Taêoâo âûcøee òâop÷ecòâo.
— Ãì! Äa? Ïoçäpaâëÿþ! Ïoçäpaâëÿþ! — âòopèò Bëaäèìèp Bacèëüe-âè÷.--
Ecòü è òaêèe âoççpeíèÿ.
Âo âce âpeìÿ ïpoäoëæeíèÿ ýòoão cïopa ìû áûëè ía còopoíe Ceìèpaä-cêoão.
Ýòo áûë íaø òoâapèù, ïocòoÿíío ïoëy÷aâøèé ïo êoìïoçèöèÿì ïep-âûe íoìepa. È
òeïepü c êaêoé cìeëocòüþ è êaê êpacèâo ocïapèâaë oí çía-ìeíèòoão ëèòepaòopa!
Kapòèíû ýïoxè Peíeccaíca.ñòoÿëè ïepeä íaìè ía íe-äocòèæèìoé âûcoòe,
ãoëëaíäöeâ æe ìû íe öeíèëè. Peìápaíä êaê pèco-âaëûöíê còoÿë y êëaccèêoâ ía
çaäíeì ïëaíe. A æèâocòü, âèpòyoçíocòü òexíèêè ïo aêaäeìè÷ecêèì ïpaâèëaì
c÷èòaëècü ïpèçíaêoì yïaäêa ècêyc-còâa. È äaæe Peìápaíäòoì ìû íe
èíòepecoâaëècü è c÷èòaëè eão paáoòû íeäoêoí÷eííûìè è ïo÷òè ìaíepíûìè.
Ça ïoëío÷ü, íaêoíeö, ïocëe ìèpíoé ïayçû Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ còaë
coáèpaòücÿ. Ëþáeçío ïoïpoùaëcÿ oí co âceìè è, coïpoâoæäaeìûé Aíòo-êoëücêèì,
yøeë. Ça íèì, âûæäaâ íecêoëüêo ìèíyò, yøëè è òoâapèùè. ß cèäeë eùe â
paçäyìüe, êaê âáeæaë âäpyã Aíòoêoëücêèé, pacòpoeííûé, oça-áo÷eííûé,
ocòaíoâèëcÿ cpeäè êoìíaòû è âoïpocèòeëüío paçâeë pyêaìè.
— A? Èëüÿ? ×òo oíè ìíe íaäeëaëè! ×òo, êaê òû ía ýòo cìoòpèøü? — ×òo
òaêoe? Êoãäa? Ãäe? Òaì ïpè âûxoäe ÷òo-íèáyäü ïpoèçoøëo?
— Êaê — ãäe? Çäecü, ceé÷ac! Paçâe òû íe cëûxaë, êaê çäecü ceé÷ac
Còacoây â ãëaça cìeÿëècü?!
— Hy ÷òo ýòo òû? ß òeáÿ íe ïoíèìaþ: çäecü? Êoãäa cïopèëè?.. Taê ÷òo
æe, âeäü oí caì æe ía÷aë êpè÷aòü ïepâûé. Bûøeë ãopÿ÷èé cïop, è o÷eíü äaæe
èíòepecíûé.
197
— Âoò eùe äèòÿ! Tû èëè xèòpèøü, èëè íè÷eão íe ïoíèìaeøü. Paçâe òaê
ãoâopÿò co còapøèìè? Tû íe cëûxaë, êaê Ceìèpaäcêèé â ãëaça èçäe-âaëcÿ íaä
òaêèì ïo÷òeííûì, çíaìeíèòûì ïècaòeëeì. Baæíè÷aeò, ÷òo oí cûí ãeíepaëa.
Moëoêococ! A ãëaâíoe — âeäü Còacoâ ìoé ãocòü. È ÷òo æe, ÿ òo÷ío íapo÷ío
ïpèãëacèë òaêèx òoâapèùeé, êoòopûe paçíecëè eão çäecü ía âce êopêè!
Ãoâopèë oí âce áûcòpee.
— Ýòo ÿ íe ïoçâoëþ! Taê ocêopáëÿòü y ìeíÿ ía ãëaçax ìoeão ãocòÿ!
Taêoão ïo÷òeííoão ÷eëoâeêa! ß ceé÷ac æe ïoéäy ê Ceìèpaäcêoìy è ïoòpe-áyþ,
÷òoáû oí çaâòpa æe èçâèíèëcÿ ïepeä Còacoâûì.
Oí ìeòaëcÿ oò ïpeäìeòa ê ïpeäìeòy è coêpyøaëcÿ êaê áû ïpo ceáÿ —
âcëyx.
— Âoò ëþäè, âoò äpyçüÿ-òoâapèùè! Âeäü âèæy: èç çaâècòè. Ceìèpaä-cêoìy
äocaäío, ÷òo Còacoâ oáo ìíe ìíoão ïècaë, o ìoeé paáoòe... Ïo÷eìy íe o íeì?
Ax, ëþäè, ëþäè!
Oí âce áoëüøå ïpèxoäèë â oò÷aÿíèe. Øaïêa ía çaòûëêe, cþpòyê
pac-còeãíyò, âoëocû cìoêëè ía ëáy.
— Äa, ycïoêoécÿ æe! Tû, êaê â ápeäy, ïëeòeøü, ÷eão íe áûëo, — ão-âopþ
ÿ.
— Êaê! Ïo-òâoeìy, íè÷eão íe áûëo? È òû c íèìè òeïepü? Ío âeäü òû æe
ìoë÷aë, òû èx íe ocòaíaâëèâaë è íe çaùèùaë Còacoâa! È âce âû âòo-pèëè
Ceìèpaäcêoìy, êaê cãoâopèëècü. Paçâe ýòo íe ïpaâäa? Paçâe ÿ ëãy?
— Äa ycïoêoécÿ æe òû íaêoíeö, âûïeé âoäû è cÿäü. Íè÷eão òyò
ïpe-còyïíoão íe ïpoèçoøëo.
Oí oòïèë ãëoòoê xoëoäíoão ÷aþ, ceë â òpaãè÷ecêoé ïoçe äeëapoøeâcêo-ão
Haïoëeoía ïoä Baòepëoo è òÿæeëo äûøaë. Íaêoíeö òèxo çaãoâopèë:
— Hy cêaæè ìíe ÷ècòyþ ïpaâäy, Èëüÿ, paçâe Ceìèpaäcêèé ïocòyïèë co ìíoþ
ïo-òoâapèùecêè? Tû — ïpaâäèâûé ÷eëoâeê, cêaæè ïo coâecòè.
— Äa, ïo-ìoeìy, íè÷eão äypíoão, ocoáeíío íaìepeííoão — yæ òû ýòo
ápocü! — íe áûëo. Còacoâ, êaê âèäío, o÷eíü ëþáèò cïopèòü. È ìíe êaçaëocü
äaæe, ÷òo oí cïopèë c yäoâoëücòâèeì è yxoäèë âeceëûé, ïpoùaëcÿ coâceì
äpyæecêè, âeceëo. È âoò eùe: còaë áû oí oáèæaòücÿ! Íe áoécü! Ýòaêèé
Ãpoìoáoé! Äa eìy äecÿòü Ceìèpaäcêèx ïoäaâaé — âcex ïepecïopèò. Ápocü òû,
èäè cïaòü, ïopa.
— Heyæeëè òû ãoâopèøü ïo coâecòè? Èëüÿ, Èëüÿ! Ãpex òeáe! A ÿ çaâ-òpa
æe ïoéäy ê Ceìèpaäcêoìy è ïoòpeáyþ oò íeão èçâèíeíèÿ ïepeä Còa-coâûì. ß
äoëæeí ýòo cäeëaòü: Còacoâ ìoé ãocòü. È ãëaâíoe: òo, ÷òo oí ão-âopèò, —
âeëèêaÿ ïpaâäa. Ceìèpaäcêèé òoëüêo êpacèâo òpeùaë ïpo còapoe, oòæèâøee. A
Còacoâ ãoâopèë ïpo æèâoe, poäíoe íaøe ècêyccòâo. Çíaeøü? Ïðàâ Ñòàñîâ.
— Äa, ìoæeò áûòü, òû è ïpaâ, ío òû íe xoäè ê Ceìèpaäcêoìy. Óæ ëy÷øe
ïoáûâaé ïpeæäe âceão y Còacoâa --oí ceé÷ac æe caì cêaæeò, ecëè oáèæeí.
Bçäop, íe äyìaþ.
198
Aíòoêoëücêèé çaäyìaëcÿ, è ìû, ycòaëûe, paçoøëècü cïaòü.
Ía òpeòèé äeíü ïocëe ýòoão oí ìíe paccêaçaë, êaê oí, yáèòûé,
âèíoâa-òûé, poáêo ïpoxoäèë ïo äëèííûì çaëaì Ïyáëè÷íoé áèáëèoòeêè,
ïpèáëè-æaÿcü ê xyäoæecòâeííoìy oòäeëy Bëaäèìèpa Bacèëüeâè÷a c áüþùèìcÿ
cepäöeì è ïpèäyìûâaÿ âceâoçìoæíûe èçâèíeíèÿ.
Booáùe Aíòoêoëücêèé áûë ìoë÷aëèâ. Còecíÿëè eão è eão aêöeíò è ìaëoe,
cëy÷aéíoe oápaçoâaíèe. Cïopèòü ãpoìêo oí íe ëþáèë è íe ìoã. Oí çíaë, ÷òo eão
íe ïoéìyò. Ío â ãëyáèíe äyøè oí ãopeë âecü còpacòüþ ê íoâoìy, æèâoìy
ïcêyccòây. Còacoâa oí ïoíèìaë è áëaãoãoâeë ïepeä íèì, êaê ïepeä oòöoì
äyxoâíûì. Cìeëûé ïoëeò áëaãopoäíoão aëüòpyèçìa â Còa-coâe è oáoæaíèe èì
peaëüíoão íaöèoíaëüíoão ècêyccòâa oêpûëÿëè Aíòo-êoëücêoão è âäoxíoâëÿëè eão
æèâûìè èäeÿìè è ãepoè÷ecêèìè còpeìëeíè-ÿìè æèâoão, ècòèííoão xyäoæíèêa
câoeão íapoäa. Æèâaÿ æèçíü è oco-áeíío áëèçêaÿ ècòopèÿ eão òpaãè÷ecêoé
íapoäíocòè, áeçoòpaäíaÿ cyäüáa eão poäíoão ïëeìeíè íaïoëíÿëè eão äyøy
âûcoêèì äpaìaòèçìoì. Eão èäeè â ècêyccòâe áûëè eão cepäöe, eão êpoâü... Eìy
÷yæäû áûëè âocòopãè ýc-òeòa. âocxèùaþùeãocÿ ècêyccòâoì äëÿ ècêyccòâa, è
êëaccè÷ecêèé oòæèâ-øèé ìèp äëÿ íeão áûë ìepòâ. Äyøa eão áûëa ècêpeíía è
íeïocpeäcòâeíía. Oäèí Còacoâ c áecïpèìepíûì áëaãopoäcòâoì ïoääepæèâaë
Aíòoêoëücêoão â eão ïopyãaííoì, yíèæeííoì è ocêopáëeííoì ìèpe eâpeécòâa.
Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ âcòpeòèë eão eùe èçäaëè âeceëo è ãpoìêo:
— Áa, áa! Êoão ÿ âèæ,y! Çäpaâcòâyéòe, cyäapü, çäpaâcòâyéòe! Äoápo
ïoæaëoâaòü! Çäopoâû ëè âaøè òoâapèùè? A ÿ eùe äo cèx ïop âcïoìèíaþ íaø
áoëüøoé cïop c òeì âaøèì ocòpoíocûì ïoëÿêoì. Êaê eão, Ceäìè-rpaäcêèé,
êaæeòcÿ? A oí äapoâèòûé ÷eëoâeê. Toëüêo æaëü — ýòo áeçíaäeæ-íûé êëaccèê —
áyäyùèé ïpoôeccop. Èòaëüÿíùèía eão çaeëa. Ío ÿ o÷eíü äoâoëeí. ÷òo
ïoçíaêoìèëcÿ c ýòoé êy÷êoé âaøèx òoâapèùeé. Ýòoò Ceäìè-ãpaäcêèé c xopoøèì
oápaçoâaíèeì, oí âaì áyäeò o÷eíü ïoëeçeí, è âecü ýòoò êpyã òoâapèùeé ìíe
ïoípaâèëcÿ: oí âaì ïoìoæeò â äaëüíeéøeì paç-âèòèè. A ÿ âce äyìaþ: a ÷òo êaê
âac ïoòÿíeò â êëaccèêy, âoçìoæío ýòo? A? Ha÷íeòe âû ëeïèòü Aìypoâ, Beíep?
— Ax. ÷òo âû ýòo! — yæacaeòcÿ Aíòoêoëücêèé. — Ýòo äëÿ ìeíÿ êaê
êa-ìeíü è êocòè... A ÿ â áoëüøoì áecïoêoécòâe øeë cþäa cïpocèòü, íe
oáèäe-ëècü ëè âû ía ìeíÿ ça ìoè âe÷ep? Ìoè òoâapèùè, òo ecòü ocoáeíío
Ceìè-paäcêèé, ïoçâoëèëè ceáe òaê íeïo÷òèòeëüío cïopèòü c âaìè è òaê äo
äep-çocòè âoçpaæaòü... Taêoâû çäecü ìoëoäûe ëþäè... Ó íac íe cìeþò òaê — ño
còapøèìè cïopèòü, ÿ íe oæèäaë... ß ïpèøeë... èçâèíèòe, ïpocòèòe...
— Î! Quelle idåe! * Äa ýòo ÿ o÷eíü ëþáëþ, ìíe ýòo-òo è ïoípaâèëocü. È
âac ïpoøy âceãäa ãoâopèòü ìíe ïpaâäy â ãëaça, ãoâopèòü, ÷òo äyìaeòe, â ÷eì
íecoãëacíû co ìíoþ. ß co âceìè cïopþ. È ÷òo ýòo? Kòo còapøe? Kòo
Quelle idåe! — ×òo ça ìûcëü! (ôpaíö.).
199
cìeeò? Heò, íeò, è íeò! ß xo÷y áûòü co âceìè paâíûì. Míe ýòoò cïop y
âac o÷eíü ïoïpaâèëñÿ. Ceäìèãpaäcêèé âaø o÷eíü xopoøèé äèaëeêòèê. A êaê oí
èäeò y âac ïo ècêyccòây?
— Î! Oí ïoëy÷aeò ïepâûe íoìepa ça ýcêèçû è ïepâûe ïpeìèè ça áoëü-øèe
êoìïoçèöèè — oí ía âèäy.
— A-a! Äaé áoã, äaé áoã! Xapüêoâcêèé yíèâepcèòeò, — ãoâopèë oí ìíe,
— êoí÷èë ïo ecòecòâeííoìy oòäeëeíèþ, êaæeòcÿ. Èøü òû! A êaêèe y íeão âoë÷üè
ãëaça! Boëê, äa è òoëüêo.
Ê A 3 H Ü KAPAKOÇOBA*
1866
Ïepâoe ïoêyøeíèe ía æèçíü Aëeêcaíäpa II oçaäa÷èëo âcex ïpocòûx ëþäeé äo
còoëáíÿêa. Bìecòe c íapoäíoþ ìoëâoþ cpeäíèe oáûâaòeëè Ïèòepa áûcòpo
ycòaíoâèëè, ÷òo ýòo äeëo ïoìeùèêoâ — ça òo, ÷òo y íèx oòíÿëè èx
coácòâeííocòü — òoãäa c äyøoþ è òeëoì — êpeïocòíûx; âoò oíè è peøèëè
èçâecòè öapÿ.
Èíòeëëèãeíöèÿ, êoíe÷ío, äyìaëa èía÷e.
Còyäeí÷ecòâo øecòèäecÿòûx ãoäoâ êëoêoòaëo ïoäaâëeííûì âyëêaíoì, è eão
ïpopûâaëo â paçíûx ìecòax oïacíûìè íeoæèäaííocòÿìè. Âíyòpè oápaçoâaííûx
êpyæêoâ ìoëoäaÿ æèçíü êèïeëa èäeÿìè ×epíûøeâcêoão. Ccûëêa eão ïpoëeòeëa
ypaãaíoì èç êpaÿ â êpaé ÷epeç yíèâepcèòeòû. Áyp-ëèëo òaéío âce ìûcëÿùee;
çaòaeíío æèëo íeïpèìèpèìûìè èäeÿìè áyäy-ùeão è âepèëo câÿòo â òpeòèé coí
Bepû Ïaâëoâíû ("×òo äeëaòü?*).
* Ïepâoía÷aëüíoe çaãëaâèe "Cìepòíaÿ êaçíü" áûëo ïoòoì çaìeíeío
çaãëaâèeì "Kaçíü Kapaêoçoâa". Taê êaê oáa çaãëaâèÿ áûëè yíè÷òoæeíû ïo
öeíçypíûì ycëoâè-ÿì, ìû âoccòaíaâëèâaeì âòopoe èç íèx.
Äìèòpèé Bëaäèìèpoâè÷ Kapaêoçoâ (1840--1866) còpeëÿë â Aëeêcaíäpa II 4
aïpeëÿ 1866 ãoäa. Kaçíeí ïocëe äoëãèx ïûòoê 3 ceíòÿápÿ.
201
Äaæe y íac, â Aêaäeìèè xyäoæecòâ, ãëyxo, ïo-câoeìy âoëíoâaëècü cìe-ëûe
ãoëoâû, ïpoáèâøèecÿ â còoëèöy èç äaëüíèx êpaeâ è ïîäoãpeòûe çäecü câeæèìè
coáûòèÿìè 1861 ãoäa.
 øecòèäecÿòûx ãoäax y÷eíè÷ecòâo Aêaäeìèè xyäoæecòâ áûëo áoëee ÷eì
peìecëeííoão çaêaëa: áeäíoe, ëoxìaòoe è ìaëooápaçoâaííoe; ocoáeí-ío
ïpoâèíöèaëüíûe aêöeíòû, c paçíooápaçèeì ïoòepòûx èíopoä÷ecêèx êo-còþìoâ,
äeëaëè âcþ ýòy âaòaãy câoeþ, äoìaøíeþ. Áoëüøå âceão âûäeëÿ-ëècü
ìaëopoccèÿíe: c ocoáeííoé paçâÿçíocòüþ oíè ãpoìêo è ïeây÷e íe yìe-ëè
ìoë÷aòü.
 êëacce ãèïcoâûx ôèãyp ÿ cèäeë ïëe÷oì ê ïëe÷y c xoxëoì Í. È. My-paøêo;
oí ìeíÿ o÷eíü èíòepecoâaë. Âo âceé eão ôèãype c xoxëaöêoé ãpaöè-eé ëeíòÿÿ, â
ìaíepe ãoâopèòü çaãaäo÷íûìè oápûâêaìè ôpaç è â êocòþìe, c áoëüøoþ
êoêeòëèâocòüþ caíêþëoòa, áûëa äaæe êapòèííocòü. Oí, âè-äèìo, ùeãoëÿë,
çaìe÷aÿ câoe íeoòpaçèìoe âïe÷aòëeíèe ía ïpocòaêoâ è oco-áeíío ía áapûøeíü.
×acòeíüêo ãpoìêo ïpoèçíocèë oí èìeía è èçpe÷eíèÿ èç ïpo÷èòaííûx èì
èíòepecíûx êíèã í áèoãpaôèé è ëþáèë è èìeë cïocoá-íocòü áûcòpo çaâëaäeòü
òoâapèùaìè è íe còecíÿëcÿ ïycêaòü èì ïûëü â ãëaça *.
Ìû cêopo coøëècü áëèæe: oí ocoáeíío ípaâèëcÿ ìíe òeì, ÷òo ìíoão ÷èòaë è
èìeë ïpeâocxoäíyþ ïaìÿòü. Oí íe áeç pècoâêè êaçaëcÿ çaãaäo÷-íûì è íaìeêaë íe
paç ía oïacíocòè, ïo êoòopûì oí cêa÷eò äo ïopû äo âpe-ìeíè. Ëeòoì oí â
poäíûx ìecòax Óêpaèíû çaïècûâaë "èç íapoäíûx ycò". Oí ïpeêpacío âëaäeë
ìaëopyccêèì ÿçûêoì. Ñâoèìè paccêaçèêaìè-aíeêäo-òaìè, ÷acòo cêaço÷íoão
xapaêòepa, oí ïoòeøaë íac äo cëeç. Â çíaêoìûx äo-ìax, ocoáeíío y Ïpaxoâûx**,
oò íeão íe oòcòaâaëè, ïoêa oí íe ïpo÷òeò÷eão-
* Mypaøêo Hèêoëaé Èâaíoâè÷ (1844--1909) áûë oäíèì èç áëèæaéøèx äpy-çeé
Peïèía â ãoäû ïpeáûâaíèÿ â Aêaäeìèè. Ópoæeíeö Óêpaèíû, cûí "èêoíocòacíoão
ìacòepa", oí â 1876 ãoäy c ïoìoùüþ äpyçeé-xyäoæíèêoâ è ìeöeíaòa È. Í.
Tepeùeíêo oòêpûë â Kèeâe pècoâaëüíyþ øêoëy, êoòopaÿ ïpocyùecòâoâaëa äo 1901
ãoäa. Oòíoøe-íèÿ Peïèía ê äpyãy "Mèêoëe" íe ïpepûâaëècú äo cìepòè
ïocëeäíeão. Ïepy Mypaøêo ïpèíaäëeæèò pÿä xyäoæecòâeíío-êpèòè÷ecêèx còaòeé
(ãëaâíûì oápaçoì â êèeâcêoé. ïpecce) è "Bocïoìèíaíèÿ còapoão y÷èòeëÿ",
èçäaííûe â Kèeâe â 1907--1909 ãoäax áeç èìeíè aâòopa (3 âûïycêa).
"Bocïoìèíaíèÿ" coäepæaò öeííûé ìaòepèaë ïo ècòo-pèè xyäoæecòâeííoão
oápaçoâaíèÿ ía Óêpaèíe, â íèx ìíoão ãoâopèòcÿ o Peïèíe.
** Xapaêòepècòèêy äoìa Ïpaxoâûx â øecòèäecÿòûx ãoäax íaxoäèì â
âocïoìèía-íèÿx II. A. Ï p a x o â a: "Ó áaáyøêè ìoeé — Eâäoêèè Bacèëüeâíû
Ïpaxoâoé... è ápaòa ee Èocèôa Bacèëüeâè÷a Ïoëyáèícêoão... cëûøaëacü
áeëopyccêaÿ è yêpaèícêaÿ pe÷ü è ïecíè. Óêpaèícêèe paccêaçû, aíeêäoòû è
"æapòû" (øyòêè) Mèêoëû Èâaíoâè÷a Mypaøêo âeceëèëè còapèêoâ è ìoëoäeæü...
Peïèí, oäíaæäû ïoïaâ â òaêyþ ceìûo, ÷yâcòâoâaë ceáÿ â íeé êaê äoìa" (Í. A. Ï
p a x o â. Peïèí â I860--1880 ãã. (Ïo ìaòe-
202
íèáyäü èç câoèx ìeëêèx, çaêoìêaííûx ëècòêoâ. Xoxoòaëè áecêoíe÷ío,
ocoáeíío Èocèô Bacèëüeâè÷ Ïoëyáèícêèé è cecòpa eão Aâäoòüÿ Bacèëü-eâía, ìaòü
Ïpaxoâûx, — íeoáûêíoâeíío ïo÷òeííaÿ ìaòpoía, ìaòü äeòeé, âûäaþùèxcÿ câoeþ
y÷eíocòüþ ía âecü yíèâepcèòeò âpeìeí peêòopcòâa Èçì. Èâ. Cpeçíeâcêoão.
Ïo oáëè÷üþ y÷eíèêè, cooòâeòcòâeíío câoèì èíòepecaì, peçêo äeëèëècü ía
êpyæêè: "ïo còapoìy ycòaây", ocoáeíío âoëüíocëyøaòeëè, áûëè o÷eíü áeççaáoòíû
íac÷eò ëèòepaòypû, è ïo ycòaây 59 ãoäa, ïpoãpeccècòû, coïpè-êacaâøèecÿ co
còyäeí÷ecòâoì. Ýòè oòëè÷aëècü ocoáeííoþ çaáoòëèâocòüþ o ëèòepaòype. Ó÷èëècü
ía ëeêöèÿx, ÷èòaëè è ocoáeíío áûcòpo ïoãëoùaëè âce ôeéepâepêè òeêyùeé
çëoáoäíeâíîé òoãäa æypíaëècòèêè, íe òoëüêo pyccêoé, ío áûëè çíaêoìû äaæe c
"Ôoíapeì" Poøôopa *.
Ó êaæäoão "paçâèòoão" (o, êaêoé oí paçâèòoé! — ãoâopèëocü o òaêèx, è
ýòèì ãoâopèëocü âce) áûëè èçëþáëeííûe òpè ëèöa, èx êapòo÷êè ñòoÿëè ía caìoì
ïo÷eòíoì ìecòe ïècüìeííoão còoëa; ëèöa ýòè áoëüøeþ ÷acòüþ áûëè:
×epíûøeâcêèé, Ëaccaëü è Ïpyäoí.
Heíaâècòíûe ëèöa — òoæe òpè, — âûpeçaííûe èç ôoòoãpaôè÷ecêèx
êap-òo÷eê, áoëòaëècü ía âèceëèöax, ía ocoáo ycòpoeííoì ýøaôoòèêe, ãäe-íèáyäü
ía âèäíoì ìecòe còeíû, ïocpeäè êoìíaòû.
Ëèöa ýòè áûëè: Kaòêoâ, M. Í. Mypaâüeâ è Haïoëeoí III.
Èç ëèòepaòypû äâa ãepoÿ, êaê oápaç÷èêè äëÿ ïoäpaæaíèÿ, ïpeoáëaäaëè â
còyäeí÷ecòâe: Paxìeòoâ è Áaçapoâ. Kíèãoé "×òo äeëaòü?" ça÷èòûâaëècü íe
òoëüêo ïo çaòpeïaííûì ýêçeìïëÿpaì, ío è ïo cïècêaì, êoòopûe coxpa-íÿëècü
âìecòe c ïècaíoé çaïpeùeííoé ëèòepaòypoé è íeäoçâoëeííûìè êapòo÷êaìè
"ïoëèòè÷ecêèx".
Xoxëoâ ÿ o÷eíü ïoëþáèë ça èx ëacêoâocòü è çây÷íûe ïecíè, êoòopûe oíè
ïpeêpacío è còpoéío ïeëè ía íaøèx âe÷epax ïocëe aêaäeìè÷ecêoão âe÷epíeão
êëacca. Ïo o÷epeäè ìû coáèpaëècü pècoâaòü y êoão-íèáyäü èç òoâapèùeé. Xoçÿèí
êoìíaòû, íaø æe òoâapèù, xëoïoòaë o caìoâape è cè-äeë ía íaòype äëÿ âceé
êoìïaíèè.
pèaëaì apxèâa A. Â. Ïpaxoâa è ëè÷íûì âocïoìèíaíèÿì) — còaòüÿ âo âòopoì
peïèícêoì òoìe "Xyäoæecòâeííoão íacëeäcòâa"). Ápaòüÿ Ïpaxoâû, ïpèíÿâ y÷acòèe
â Peïèíe, äeÿòeëüíî çaíÿëècü eão oápaçoâaíèeì, ïpeïoäaâaëè eìy pyccêèé è
íeìeöêèé ÿçûêè, ècòopèþ è ècòopèþ ècêyccòâ, çíaêoìèëè c ëèòepaòypíûìè
íoâèíêaìè è ò. ï. Mcòè-cëaâ Bèêþpoâè÷ Ïpaxoâ (yìep â 1879 ãoäy) áûë ôèëoëoã.
ècòopèê è ïoýò, oäèí èç ïepâûx ïepeâoä÷èêoâ Ãeéíe; â 1861 ãoäy pyêoâoäèë
còyäeí÷ecêoé çaáacòoâêoé. Aäpèaí Bèêòopoâè÷ Ïpaxoâ (1846--1916)
— âïocëeäcòâèè èçâecòíûé xyäoæecòâeííûé êpèòèê, apxeoëoã è ïpoôeccop òeopèè
è ècòopèè ècêyccòâ â Ïeòepáypãcêoì yíèâepcèòeòe è Aêaäeìèè xyäoæecòâ.
* Oøèáêa ïaìÿòè aâòopa. Æypíaë "Ôoíapü" ("La Lanterne") Aípè Poøôopa,
pa-äèêaëüíoão ôpaíöyçcêoão ïyáëèöècòa, áûë ocíoâaí ëèøü â 1866 ãoäy.
203
Cèìïaòèçèpyÿ âceãäa ìaëopoccèÿíaì, cêopo è ÿ äoáûë ceáe "êèpeþ ç
âiäëoãoþ* è õîäèë â íeé, ÷acòo êpacíeÿ oò âíèìaíèÿ ïeòepáypãcêoé ïyáëèêè. Ó
ìeíÿ áûë ypoê ía Øïaëepíoé yëèöe, è ïyòü ìoé ëeæaë ïo-Äâopöoâoé íaáepeæíoé
äo caìoão Ëèòeéíoão ìocòa, òoãäa eùe paçâoäíoão, äepeâÿííoão, ía áapêax.
Çäecü apècòoêpaòè÷ecêaÿ çíaòü, êaòaþùaÿcÿ ía íaáepeæíoé, íe paç íaâoäèëa ía
ìeíÿ ëopíeòû, oò íèx ÿ cãopaë oò æaëo-còè ê ceáe...
II
Äoâoëüío òoíêo è eäêo Mypaøêo ÷acòo èpoíèçèpoâaë ïo-xoxëaöêè íaä âceì èâceìè; oí ïpeçèpaë âce ycòaíoâèâøèecÿ ïpaâèëa è oáû÷aè. Oäíaæ-äû — ýòo áûëo
ïocëe — ìû íaïpocèëècü c íèì â ìacòepcêyþ Ceìèpaäcêoão, yæe áûâøeão
êoíêypeíòoì. Mypaøêo òaê èpoíèçèpoâaë è êaê-òo ïoëçaë ïepeä äâepüþ
ìacòepcêoé, ÷òo Ceìèpaäcêèé cêaçaë ocòpo è peøèòeëüío, ÷òo oí ïpocèò Mypaøêo
ocòaâèòü çäecü â êopèäope, ça äâepüþ, câoþ èpo-íèþ, èía÷e oí eão íe ïycòèò â
còyäèþ. Èíoãäa oí ïpèxoäèë êo ìíe â 11 ÷a-ñoâ âe÷epa; ïocëe äâyx cëoâ
ëoæèëcÿ ïpÿìo ía ïoë, è, ïoêa ÿ xëoïoòaë ycòpoèòü eão ía äèâaí÷èêe, oí yæe
cïaë ãëyáoêèì cíoì ïpaâeäíèêa, è òaê âcþ ío÷ü. Oí âcòaâaë paío è ïoòoìy cïaë
ëeòapãè÷ecêè, a ê âe÷epy âceãäa
êëeâaë íocoì.
Còpaíío, ïpè âceé äepçocòè câoeão oòêèíyòoão ëáa è áoëüøèx áypêaë
òÿæeëoão âçãëÿäa oí áûë íeoáûêíoâeíío ïoäâepæeí opãaíè÷ecêoìy còpa-xy
âûcoòû.
Êoãäa ìû âòpoeì (òpeòèé áûë Ï. È. Øecòoâ*) âçoápaëècü ía âepøèíy
Ècaaêèeâcêoão coáopa, òo Mypaøêo ía êopòo÷êax, yöeïèâøècü ça ïoäío-æèe
æeëeçíûx ïepèë, íe ìoã oòïoëçòè oäíoé ïÿäè oò ëþêa, èç êoòopoão ía ïëoùaäêe
ìoæío áûëo êpyãoì oáoçpeâaòü äaëè âceão Ïèòepa.
Oäíaæäû â êëacce, ïoä cêpèï êapaíäaøeé, oí ìíe òaèícòâeíío áypê-íyë:
"Tû çíaeøü, ceãoäíÿ ùo áyëo?"
È paccêaçaë ìíe o ïoêyøeíèè ía Aëeêcaíäpa II â Ëeòíeì caäy. Ýòa âecòü
yæe âèxpeì oáëeòeëa íe òoëüêo Ïèòep, ío è âcþ Poccèþ ïo òeëe-ãpaôy...
Ïocëe ïoòpÿcøeão âcex ïpoècøecòâèÿ ÿ còaë äyìaòü o câoeé "êèpee ç
âiäëoãoþ". Äeëo â òoì, ÷òo âeçäe áeãaëo íeäoyìeíèe — êòo ìoã ïoêycèòücÿ ía
"Îcâoáoäèòeëÿ"? Äyìaëè ía ïoëÿêoâ, ía ïoìeùèêoâ (eùe íe yëeãcÿ äûì ïoæapoâ
62 ãoäa), è íèêaê y ïpocòoão oáûâaòeëÿ íe yêëaäûâaëocü â ão-ëoâe, ÷òoáû
ïoêycèëcÿ y÷aùèécÿ còyäeíò.
* Øecòoâ Ïeòp Èâaíoâè÷ (1847--1904) --xyäoæíèê-apxèòeêòop (âïocëeäcòâèè
aêaäeìèê apxèòeêòypû), òoâapèù Peïèía ïo Aêaäeìèè xyäoæecòâ.
204
Kèpeÿ ìoÿ ìoãëa áûòü co÷òeía ça äeìoícòpaòèâíûé ïoëücêèé êocòþì è ÿ
cïeøèë ïpoìeíÿòü ee ía oáûêíoâeííoe ïaëüòo.
;"Èçáaâèòeëü" Ocèï Èâaíoâè÷ Koìèccapoâ-Kocòpoìcêoé * áûcòpo còa-íoâèëcÿ
ãepoeì äíÿ, ío y íac oí íe èìeë ycïexa: çëûe ÿçûêè ãoâopèëè, ÷òo â òoëïe,
òoãäa y Ëeòíeão caäa, ýòoò øaïoøíèê áûë âûïèâøè è eão caìoão còpaøío èçáèëè,
ïpèíÿâøè ça ïoêycèòeëÿ. A ïoòoì áoëòaëè, ÷òo â paçãape eão cëaâû æeía eão â
ìaãaçèíax òpeáoâaëa oò òopãoâöeâ áoëüøèx ycòyïoê ía òoâapax eé, êaê "æeíe
cïacèòeëÿ".
Aäìèíècòpaòèâíûé âèxpü çëoâeùe íocèëcÿ íaä y÷aùeécÿ ìoëoäeæüþ, áûcòpo
cëeäoâaëè apecòû ça apecòaìè, cêoëüêo áûëo coææeío çaïpeùeí-íoé ëèòepaòypû,
ïe÷aòíoé è ïècaíoé! È áûcòpo peøeía áûëa cìepòíaÿ êaçíü Kapaêoçoâa,
còpeëÿâøeão â ãocyäapÿ.
I!!
Eùe òeìíeíüêo áûëo â poêoâoe yòpo, ía çape, a ìû c H. È. Mypaøêo yæeñòoÿëè â áecêoíe÷íoé òoëïe ía Áoëüøoì ïpocïeêòe Bacèëüeâcêoão ocòpoâa. Âcÿ
äopoãa ê Ãaëepíoé ãaâaíè øïaëepaìè, ãycòo, ïo oáe còopoíû yëèöû áûëa ïoëía
íapoäoì, a ïocpeäèíe äopoãè áûcòpo áeæaëè íeïpepûâ-íûe òoëïû — âce ía
Cìoëeícêoe ïoëe **.
Ïoíeìíoãy ïpoäâèãaëècü è ìû ïo òpoòyapy ê ìecòy êaçíè...
Âoò è ïoëe, âèäía è âèceëèöa, âäaëè ÷epíûì ãëaãoëeì còoÿâøaÿ íaä
äepeâÿííûì ýøaôoòoì — ïpocòûìè ïoäìocòêaìè. Oãëÿäeâ ïoëe, cïëoøü
çaïoëíÿâøeecÿ ÷epíûìè, êoëûxaâøèìècÿ áecïoêoéío ÷eëoâe÷êaìè, ìû ocòaíoâèëècü
ía áoëüøèx êy÷ax çeìëè, ceëèòpû èëè yãëÿ, íacûïaííûx ïpaâèëüíûìè
÷eòûpexyãoëüíèêaìè, âeëè÷èíoþ c áoëüøèe ïpoäoëãoâaòûe capaè. Peøèëè è ìû
âçoápaòücÿ ía oäèí èç ýòèx ápycòâepoâ, âûáèpaÿ ìecòo, oòêyäa ìoæío áûëo áû
âèäeòü è "ïpecòyïíèêa" ïoáëèæe, êoãäa eão áyäyò ïpoâoçèòü ìèìo íac.
Toëïa âce pocëa, è ìû, cìeêíyâ, ÷òo íac oòòèpaþò, äoãaäaëècü
ïepe-ìeíèòü ìecòo; ëy÷øe còoÿòü ãäe-íèáyäü ía òpoòyape — òaì áëèæe ïpoeäeò
ïoçopíaÿ êoëecíèöa, a çäecü, ía íaøeé êpûøe, ëèöa íe paccìoòpeòü xopo-
* Ïeòepáypãcêèé ìacòepoâoé 0. È. Koìèccapoâ íaxoäèëcÿ â òoëïe, êoãäa
Kapaêoçoâ íaïpaâèë äyëo ïècòoëeòa â öapÿ. C÷èòaëocü, ÷òo oí yäapèë
Kapaêoçoâa ïo pyêe è òaêèì oápaçoì "cïac" Aëeêcaíäpa II.
** Xoòÿ oôèöèaëüíûé ècòopèê "Æèçíè è öapcòâoâaíèÿ èìïepaòopa Aëeêcaíäpa
11" *-'. C. Taòèùeâ yòâepæäaeò â câoeé ìoíoãpaôèè, ÷òo êaçíü íaä Kapaêoçoâûì
áûëa coâepøeía ía "ãëacèce Ïeòpoïaâëoâcêoé êpeïocòè" (ò. II, còp. 7), ío ÿ,
êaê o÷eâèäeö, ñâèäeòeëücòâyþ, ÷òo ìecòoì êaçíè Kapaêoçoâa áûëo Cìoëeícêoe
ïoëe. (Ïpuìe÷aíue È. E. Penuía.)
205
øeíüêo, âce æe äaëeêo, è âèceëèöa äaëeêo. Óæe coâceì áûë áeëûé äeíü,
êoãäa âäaëè çaêoëûxaëacü áeç peccop ÷epíaÿ òeëeãa co cêaìee÷êoé, ía êo-òopoé
cèäeë Kapaêoçoâ. Toëüêo ía øèpèíy òeëeãè äopoãa oxpaíÿëacü ïo-ëèöèeé, í ía
ýòoì ïpocòpaícòâe ÿcío áûëo âèäío, êaê êa÷aëcÿ èç còopoíû â còopoíy ía
òoë÷êax "ïpecòyïíèê" ía ìocòoâoé áyëûæíèêa. Ïpèêpeïëeí-íûé ê äoùaòoé
còeíêe-ëaâo÷êe, oí êaçaëcÿ ìaíeêeíoì áeç äâèæeíèÿ. Cïèíoé ê ëoøaäè oí cèäeë,
íe ìeíÿÿ íè÷eão â câoeé, oìepòâeëoé ïocaäêe... Âoò oí ïpèáëèæaeòcÿ, âoò
ïpoeçæaeò ìèìo íac. Âce øaãoì — è áëèçêo ìèìo íac. Moæ,ío áûëo xopoøo
paccìoòpeòü ëèöo è âce ïoëoæeíèe òeëa. Çaêaìeíeâ, oí äepæaëcÿ, ïoâepíyâ
ãoëoây âëeâo.  öâeòe eão ëèöa áûëa xapaêòepíaÿ ocoáeííocòü oäèío÷íoão
çaêëþ÷eíèÿ — äoëão íe âèäaâøee âoçäyxa è câcòa, oío áûëo æeëòo-áëeäíoe, c
cepoâaòûì oòòeíêoì; âoëocû eão --câeòëoão áëoíäèía,-- cêëoííûe oò ïpèpoäû
êyp÷aâèòücÿ, áûëè c cepo-ïeïeëüíûì íaëeòoì, äaâío íe ìûòûe è câaëÿííûe
êoe-êaê ïoä ôypaæ-êoé apecòaíòcêoão ïoêpoÿ, ñëeãêa íaxëoáy÷eííoé íaïepeä.
Äëèííûé, âïe-peä âûäaþùèécÿ íoc ïoxoæ áûë ía íoc ìepòâeöa, è ãëaça,
ycòpeìëeííûe â oäíoì íaïpaâëeèèè, — oãpoìíûe cepûe ãëaça, áeç âcÿêoão
áëecêa, êaçaëècü òaêæe yæe ïo òy còopoíy æíçíè: â íèx. íåëüçÿ áûëo çaìeòèòü
íè oäíoé æèâoé ìûcëè, íè æèâoão ÷yâcòâa; òoëüêo êpeïêo cæàòûe òoíêèe ãyáû
ão-âopèëè oá ocòaòêe çacòûâøeé ýíepãèè peøèâøeãocÿ è ïpeòepïeâøeão äo êoíöa
câoþ y÷acòü. Bïe÷aòëeíèe â oáùeì oò íeão áûëo ocoáo còpaøíoe. Koíe÷ío, oí
íeñ ía ceáe, êo âceìy ýòoìy oáëèêy, peøeííûé íaä íèì cìepòíûé ïpèãoâop,
êoòopûé (ýòo áûëo y âcex ía ëèöax) câepøèòcÿ ceé÷ac. Cáeæaâøaÿcÿ cþäa òoëïa
co âceão Ïèòepa, äaæe c caìûx oòäaëeííûx ïpeäìecòèé, âcÿ oáúeäèíèëacü â
oäíoì áecïoêoéíoì ìeòaíèè ía ìecòe: âce êoëûxaëocü, òoëêaëocü è øyìeëo ãëyxo
çaäaâëeííûì oòpûâècòûì êè-äaíèeì êaêèx-òo áeccìûcëeííûx cëoâ, âûpaæeíèÿ ëèö
áûëè ïo÷òè y âcex pacòepÿííûe, çaïyãaííûe è áeccìûcëeííûe. Ìû cêopo
o÷yòèëècü â òaêoé íaäâèãaâøeécÿ ía íac äyøíoé òecíoòe, — âèäèì, ÷òo è ÷epeç
ãoëoâû íè-÷eão íåëüçÿ áyäeò íaáëþäaòü: oáeçyìeâøaÿ ÷epíü òoëêaëacü,
íacòyïaëa ía íoãè áeç âcÿêèx èçâèíeíèé, êaê áyäòo íapo÷ío co çëocòè è
æecòoêo øap-ïaëa ïo íaøèì áoêaì, ïpoáèpaÿcü âce âïepeä. Â caìoçaùèòe, ãëÿäÿ
ça êoëecíèöeé, ìû òoæe — è yæe íeâoëüío — ïo òe÷eíèþ ýòoé æèâoé ëaâû
ïpoäâèãaëècü âïepeä è, êaê o cïacèòeëüíoì ìecòe, ïoäyìaëè o êaêoé-èèáyäü
áëèæàéøeé íacûïè, ê êoòopoé aâocü ïpèáüeò íac ãycòûì òe÷eíèeì. Toëïa íac
ïyãaëa... È ìû oápaäoâaëècü, êoãäa âëeçëè íaêoíeö ía âepx íacûïè; íaäo áûëo
ïpoòoëêaòücÿ, ÷òoáû âïepeäè íe çacëoíÿëè oò íac çpeëèùa ëþäè âûcoêoão pocòa.
Cêopo òoëïa cìoëêëa. Âce âçopû ïpèêoâaëècü ê ýøaôoòy. Koëecíèöa ê íeìy
ïoäúexaëa. Âce íaáëþäaëè, êaê æaíäapìû ïoä pyêè ïoìoãaëè æepòâe cëeçòü c
òeëeãè è âcxoäèòü ía ýøaôoò.
Ía ýøaôoòe, è c íaøeão ìecòa íaì íèêòo íe ìeøaë âèäeòü, êaê cíÿëè c
íeão ÷epíûé apìÿê c äëèííûì ïoäoëoì, è oí, øaòaÿcü, còoÿë yæe â ce-
206
poì ïèäæaêe è cepûx ápþêax. Äoâoëüío äoëão ÷òo-òo ÷èòaëè
ía÷aëücòâeí-íûe ôírypû, co cpeäèíû ïoäìocòêoâ íè÷eão íe áûëo cëûøío.
Oápaòèëècü ê "ïpecòyíèêy"; è æaíäapìû è eùe êaêèe-òo cëyæèòeëè, cíÿâ c íeão
÷epíyþ apecòaíòcêyþ ôypaæêy, còaëè ïoäòaëêèâaòü eão ía cepeäèíy ýøa-ôoòa.
Kaçaëocü, oí íe yìeë xoäèòü èëè áûë â còoëáíÿêe; äoëæío áûòü, y íeão áûëè
câÿçaíû pyêè. Ío âoò oí, ocâoáoæäeííûé, ècòoâo, ïo-pyccêè, íe òopoïÿcü,
ïoêëoíèëcÿ ía âce ÷eòûpe còopoíû âceìy íapoäy. Ýòoò ïoêëoí cpaçy ïepeâepíyë
âce ýòo ìíoãoãoëoâoe ïoëe, oío còaëo poäíûì è áëèçêèì ýòoìy ÷yæäoìy,
còpaííoìy cyùecòây, ía êoòopoão cáeæaëacü cìoòpeòü òoëïa, êaê ía ÷yäo. Ìoæeò
áûòü, òoëüêo â ýòy ìèíyòy è caì "ïpecòyïíèê" æèâo ïo÷yâcòâoâaë çía÷eíèe
ìoìeíòa — ïpoùaíèe íaâceãäa c ìèpoì è âceëeícêyþ câÿçü c íèì.
— È íac ïpocòè, Xpècòa paäè, — ïpoxëþïaë êòo-òo ãëyxo, ïo÷òè ïpo
ceáÿ.
— Maòyøêa, öapèöa íeáecíaÿ, — ïpoòÿíyëa íapacïeâ áaáa.
— Koíe÷ío, áoã áyäeò cyäèòü, — cêaçaë ìoé coceä, òopãoâeö ïo oáëè÷üþ,
c äpoæüþ cëåç â ãoëoce.
— 0-o-x! Áaòþøêè!.. — ïpoâûëa áaáa.
Toëïa còaëa ãëyxo ãyäeòü, è ïocëûøaëècü äaæe êaêèe-òo âûêpèêè êëèêyø...
Ío â ýòo âpeìÿ ãpoìêo áapaáaíû çaáèëè äpoáü. Ía "ïpecòyïíè-êa" oïÿòü äoëão
íe ìoãëè íaäeòü cïëoøíoão áaøëûêa íeáeëeíoé xoëcòèíû, oò ocòpoêoíe÷íoé
ìaêyøêè äo íeìíoão íèæe êoëeí. Â ýòoì ÷exëe Kapaêo-çoâ yæe íe äepæaëcÿ ía
íoãax. Æaíäapìû è cëyæèòeëè ïo÷òè ía câoèx pyêax ïoäâoäèëè eão ïo yçêoìy
ïoìocòy ââepx ê òaáypeòy, íaä êoòopûì âè-ceëa ïeòëÿ ía áëoêe oò ÷epíoão
ãëaãoëÿ âèceëèöû. Ía òaáypeòe còoÿë yæe ïoäâèæíîé ïaëa÷: ïoòÿíyëcÿ ça ïeòëeé
è cïycòèë âepeâêy ïoä ocòpûé ïoä-áopoäoê æepòâû. Còoÿâøèé y còoëáa äpyãoé
ècïoëíèòeëü áûcòpo çaòÿíyë ïeòëþ ía øee, è â ýòoò æe ìoìeíò, cïpûãíyâøè c
òaáypeòa, ïaëa÷ ëoâêo âûáèë ïoäcòaâêy èç-ïoä íoã Kapaêoçoâa. Kapaêoçoâ
ïëaâío yæe ïoäûìaë-cÿ, êa÷aÿcü ía âepeâêe, ãoëoâa eão, ïepeòÿíyòaÿ y øeè,
êaçaëacü íe òo êyêoëüíoé ôèãypêoé, íe òo ÷epêecoì â áaøëûêe. Cêopo oí ía÷aë
êoíâyëü-cèâío cãèáaòü íoãè — oíè áûëè â cepûx ápþêax. ß oòâepíyëcÿ ía òoëïy
è o÷eíü áûë yäèâëeí, ÷òo âce ëþäè áûëè â çeëeíoì òyìaíe... Ó ìeíÿ
ça-êpyæèëacü ãoëoâa, ÿ cxâaòèëcÿ ça Mypaøêo è ÷yòü íe oòcêo÷èë oò eão ëèöa
— oío áûëo ïopaçèòeëüío còpaøío câoèì âûpaæeíèeì còpaäaíèÿ; âäpyã oí ìíe
ïoêaçaëcÿ âòopûì Kapaêoçoâûì. Áoæe! Eão ãëaça, òoëüêo íoc áûë êopo÷e.
Ío òyò íeêoãäa áûëo íaáëþäaòü èëè ïpeäaâaòücÿ ïëa÷eâíûì ïoäcòy-ïaì... C
ãopû, c áoêoâ òoëïa ïo÷òè êyâûpêoì c íacûïè ïocûïaëacü ía çeìëþ; ìaëü÷èøêè
äaæe c ãèêoì ïoäûìaëè yäyøëèâyþ ïûëü. A âíèçy ìíoãoãoëoâûì ìopeì yæe ãyäeëa
è áypëèëa oápaòío ía äopoãy ocâoáoæäeí-íaÿ òoëïa. Koøìap ïpocíyëcÿ... Kyäa
èäòè? Kyäa äeâaòücÿ?.. Còoèëo áoëüøèx ycèëèé, ÷òoáû íe paçpûäaòücÿ...
207
 oäío ïpeêpacíoe ceíòÿápücêoe yòpo coëíöe câeòèëo òaê ÿpêo è áûëo òaê
íeoáû÷ío òeïëo, ÷òo ÿ äaæe pacòâopèë oêío. Ía cepäöe còaëo âeceëee.
Bïe÷aòëeíèe oò âèäeííoé êaçíè còaëo ìaëo-ïoìaëy cãëaæèâaòücÿ; ïpoøëo,
êaæeòcÿ, yæe áoëee íeäeëè. Áûëo ÷acoâ âoceìü, íe áoëee. Âäpyã pacòâo-pèëacü,
êaê âceãäa y íac, áeç ïpeäâapèòeëüíoão còyêa, cpaçy íaoòìaøü âcÿ äâepü, è
ÿâèëcÿ Mypaøêo. Oí æèë â äoìe Ko÷yáeÿ y Kpacíoão ìocòa; cëeäoâaòeëüío,
paíeíüêo âcòaë: ìû âceãäa xoäèëè ïeøêoì — â Ëecíoé è ía Ëaxòy.
— Hy ùo ÿê òû oöe? ß, ápaò, âce ùe íèÿê íe ìoæy coápaòü câoèx
ïo-ìopoêoâ... Ïèäeì ãyëÿòü ía Ãaâaíücêe ïoëe. Áepè aëüáoì÷èêa, aáo-ùo; ìoæe
ïoìaëþeìo, aáo ïopècyeìo ùo-íeáyäü.
Íe òepÿÿ âpeìeíè, ìû âûøëè. Ïpècyòcòâèe Mypaøêo oïÿòü âûçâaëo âce
âïe÷aòëeíèe êaçíè, è ìû, èäÿ ïo Áoëøoìy ïpocïeêòy Bacèëüeâcêoão ocòpoâa,
ía÷aëè âcïoìèíaòü âce ïoäpoáíocòè êaçíè è cëyxè oá apecòax — âeçäe
apecòoâûâaëacü ìoëoäeæü.
Oïÿòü áûëo ãoòoâo çeëeíeòü â ãëaçax, è ìû âcïoìíèëè, êaê íè÷eão íe
ìoãëè ecòü â êyxìècòepcêoé, íecìoòpÿ ía òo, ÷òo ÷yòü íe c ïÿòè ÷acoâ yòpa,
íe ïèâøè, íe eâøè, âûcêo÷èëè òoãäa ía Áoëüøoé ïpocïeêò. Ocoáeíío ça-áoòëèâo,
äo íeæíocòè, íac yòeøaë ça ýòo âpeìÿ íaø ìoëoäoé äpyã, íaø ìè-ëûé y÷èòeëü A.
Â. Ïpaxoâ. Eùe áyäy÷è òoãäa còyäeíòoì-ôèëoëoãoì, oí ïpo÷eë íaì o÷eíü
yáeäèòeëüíyþ ëeêöèþ o òoì, ÷òo cìepòíaÿ êaçíü — ïpe-còyïíaÿ ìepa, ocòaòoê
áecïpaâíoão âapâapcòâa. Ecëè oáùecòâo opãaíèçoâa-ëocü äëÿ çaùèòû câoèx
÷ëeíoâ oò âcÿêèx íecïpaâeäëèâocòeé è oïacíocòeé, ecëè oío èìeeò íaçía÷eíèe
ècïpaâëÿòü èx ïpecòyïíocòü, òoãäa ãäe æe ëo-ãèêa? ×ëeí coâepøèë caìoe
âoçìyòèòeëüíoe ïpecòyïëeíèe: oí ïocÿãíyë ía æèçíü ÷eëoâeêa — cëoâoì,
coâepøèë caìoe yæacíeéøee ïpoòèâo÷eëoâe÷e-cêoe ïpecòyïëeíèe; è âoò oáùecòâo,
âìecòo òoão ÷òoáû äoâecòè ýòoão íec÷a-còíoão ÷ëeía äo pacêaÿíèÿ â câoeé
ïpecòyïíocòè, ïoìo÷ü eìy oäyìaòücÿ, ècïpaâèòücÿ oäèío÷ecòâoì, ÷òoáû âcþ
æèçíü oí coêpyøaëcÿ o câoeì íe-ïpocòèòeëüíoì ãpexe, ýòo caìoe oáùecòâo,
âìecòo òaêoão ïoëeçíoão äeëa. coâepøaeò caìo òoæe caìoe íeïpocòèòeëüíoe
ïpecòyïëeíèe. Ïpè ýòoì, èìeÿ âëacòü è cèëû, oío — yæe xoëoäío, co âceþ
ïoìïoþ, íaïoêaç âceì oïeêae-ìûì ãpaæäaíaì — ëèøaeò çaáëyäèâøeãocÿ ápaòa
æèçíè. Paçâe ìoæío ïo-ìèpèòücÿ c ìûcëüþ, ÷òo â ýòoì eão âûcøee íaçía÷eíèe, è
ÿcío, ecëè oío yáèâaeò áeççaùèòíoão, íyæäaþùeãocÿ â ècïpaâëeíèè, äa yæe è
pacêaÿâ-øeãocÿ câoeão ÷ëeía, òo äëÿ êoão æe oío cyùecòâyeò? Çía÷èò, ïo
ëoãèêe, è caìo oío äocòoéío yíè÷òoæeíèÿ, òaê êaê oío, coâepøaÿ caìoe
còpaøíoe ïpecòyïëeíèe, ïpèy÷aeò ê ïocÿãaòeëücòây ía ÷eëoâe÷ecêyþ ëè÷íocòü
âecü íapoä, âce oáùecòâo. Caìo íapyøaeò caìûé ãëaâíûé ïpèíöèï æèçíè è
oáùeæèòèÿ.
208
 âocïoìèíaíèÿx oá ýòèx ÿcíûx äoâoäax ëeêöèè íaøeão ìèëoão Aä-pèaía
Bèêòopoâè÷a, êoòopoão ìû âce oáoæaëè, ìû äoøëè äo Cìoëeícêoão ïoëÿ. Âoò òe
æe êâaäpaòíûe íacûïè, âoò ía ýòoé ìû ñòoÿëè; êaê ècïopòèëè òoãäa poâíûe êpaÿ
ee, òaê è còoèò oía. Ýøaôoò cíecëè: eäâa ìoæío äoãa-äaòücÿ, ãäe áûëè âêoïaíû
còoëáû è ãäe còoÿëa âèceëèöa.
Ìû ïoäoøëè ê ìecòy è oêèäûâaëè oòcþäa âce ïpocòpaícòâo, âce
÷eòû-pexyãoëüíèêè íacûïeé. Kaêaÿ paçíèöa! Êaê ëþäè yêpaøaþò æèçíü: "Ha ìèpy
è cìepòü êpacía". Òeïepü áûëo âce ïycòo è cêy÷ío, a òoãäa äaæe yæac oæèäaíèÿ
cìepòè ÷eëoâeêa âce æe äaâaë ìecòy êaêoe-òo íecòpaøíoe òop-æecòâo. Äo ÷eão
ýòo âce áûëo ïoêpûòo ÷epíoé òoëïoé, êaê oía êèøeëa ìypaâeéíèêoì è áûcòpo
pacïoëçaëacü, êoãäa áûëo coâepøeío yáèécòâo âceíapoäío...
Ìû âçÿëè ïpaâee, ìèìo ãaâaíè, ÷òoáû âûéòè ê ìopþ. Ïpèøëocü ÷acòo
ïepeïpûãèâaòü ÷epeç âoäÿíûe ÿìêè è êaíaâêè ìeæäy âoçâûøeíèé, ïoêpû-òûx
ìoxoì. Íaêoíeö ïpèøëè ê äoâoëüío øèpoêoìy py÷üþ, ïpèøëocü cêè-íyòü áoòèíêè,
÷òoáû ïepeéòè eão. Ìû äoápeëè äo ïoëÿ Ãoëoäaé.
— Çíaeøü, — cêaçaë Mypaøêo, — ocü òyò äecü ìoãèëa Kapaêoçoâa, òa
ìaáyòü íèÿêoé ìoãèëû è íeìa, a òaê poâíèceíüêe ìicòo.
Äeécòâèòeëüío, âïpaâo ìû çaìeòèëè íecêoëüêo âûáèòoe ìecòe÷êo è êoe-ãäe
cëeäû çapûòûx ÿì, coâceì eùe câeæèe.
— Ýãe, ocü, ocü, áa÷. Òyò æe xopoíÿò è caìoyáèéö — yäaâëeííèêoâ.
Oäío ìecòo oòëè÷aëocü ocoáeííoé câeæecòüþ çaêoïaííoé ìoãèëû, è ìû, íe
cãoâopèâøècü, peøèëè, ÷òo çäecü çapûò Kapaêoçoâ... Ïocòoÿëè â paç-äyìüe è
yæe xoòeëè èäòè äaëüøe. Âäpyã âèäèì: ê íaì áeæèò âïoïûxax òoëcòaÿ, êpacíaÿ
poæa c êopoòêèìè ycaìè âïepeä, âpoäe Mypaâüeâa. Ìû çaìeòèëè òoëüêo òeïepü,
÷òo âäaëè còoèò còopoæêa-xèáapêa; èç íee-òo áeç øaïêè, â oäíoé pyáaøêe
cïeøèëa ê íaì òoëcòaÿ ìopäa.
— Còoéòe! — çaêpè÷aëa oía. — Âû ÷òo ça ëþäè? Ça÷eì âû cþäa ïpèøëè?
— A ÷òo? Ìû ïpocòo ãyëÿeì, — oòâe÷aëè ìû.
— Âoò íaøëè ãyëÿíüe. Âû çíaeòe, ÷òo ýòo ça ìecòo? Âû ía ÷üeé ìo-ãèëe
ñòoÿëè? Hy-êa?
— Íè, íe çíaeì, a ÷üÿ ñe ìoãèëa? — cêaçaë íeâoçìyòèìo Mypaøêo.
— A, íe çíaeòe! Âoò ÿ âaì ïoêaæy, ÷üÿ ìoãèëa. Èäèòe co ìíoþ â y÷acòoê:
òaì âaì cêaæyò, ÷üÿ ýòo ìoãèëa.
Oí yêaçaë íaì ïo íaïpaâëeíèþ ê xèáapêe; çaøeë òyäa, íaäeë ìyíäèp
ïoëèöeécêoão, êeïè òoão æe âeäoìcòâa è ïoâeëèòeëüío yêaçaë èäòè âïepeä â
Bacèëüeâcêyþ ÷acòü. È â ÷acòè, äepæa íac âïepeäè ceáÿ, ceé÷ac æe ÷òo-òo
ïoøeïòaë cèäÿùeìy ça còoëoì, c êpacíûì âopoòíèêoì è ÿcíûìè ïyão-âèöaìè,
÷èíoâíèêy. Äo íac äoëeòeëo òoëüêo "ía caìoì ìecòe, ía caìoì ìecòe". Òoò
ïoøeë â äpyãyþ êaìepy, è cêopo oòòyäa áûcòpo çaøaãaë ía íac áoëüøoão pocòa,
c äëèííûìè ycaìè y÷acòêoâûé, c ïoãoíaìè, ïoäæa-poão cêëaäa. Eùe èçäaëè eão
oëoâÿííûe ãëaça ïoæèpaëè íac.
209
— Âû ÷òo ça ëþäè?
— Ó÷eííêè Aêaäeìèè xyäoæecòâ, — oòâe÷aëè ìû ïo÷òè âìecòe.
— Ça÷eì âû áûëè ía Ãoëoäaeâoì ïoëe? — ãpoçío äoïpaøèâaë oí íac. _ Äa
ìû c aëüáoì÷èêoì xoäèì ïo oêpecòíocòÿì ÷acòo, â paçíûx ìecòax pècyeì, ÷òo
ïoípaâèòcÿ.
— Óäèâèòeëüío: áoëoòo... ×òo òaì pècoâaòü?
— È â áoëoòe ìoæeò áûòü câoÿ ïpeëecòü, — ãoâopþ ÿ. Oí êpyòo
ïoâepíyëcÿ.
— Haâeäèòe cïpaâêè,-- cêaçaë oí ÷èíoâíèêy.
Òoò ïocëe oïpoca è çaïècè âeëeë âecòè íac äaëüøe êyäa-òo. Ôopìeí-íûé
ãopoäoâoé, âoopyæeííûé è c êíèãoé, ïoâeë íac â äpyãoé y÷acòoê. Çäecü, â
êaìepe, â áoëüøoì çepêaëe ÿ yâèäeë ceáÿ è còpaøío yäèâèëcÿ: ëèöo ìoe áûëo
æeëòo è èìeëo áeçíaäeæío-yáèòoe âûpaæeíèe.
Íac ïoäâeëè ê còoëy, ça êoòopûì cèäeë ÷èíoâíèê, ìaëeíüêèé, c pûæèìè
ycaìè, â o÷êax. Oí ïpèùypèëcÿ ía ìeíÿ c yëûáo÷êoé è òèxèì ãoëocêoì, íe
ïpeäâèäÿùèì âoçpaæeíèé, âíyøèòeëüíî ïpoãèïíoòèçèpoâaë: "Moãèëy Kapaêoçoâa
çaxoòeëocü ïocìoòpeòü?.." --è ÷òo-òo còaë çaïècûâaòü.
— Èëëÿ, òaê ÷oão æ òè oöe òaêèé, — aæ còpaøío äèâèòücÿ ía òeáe; xèáa
æ ìû ùo? Òa òû oïpaâcü, — øeïíyë ìíe Mypaøêo.
Ïocëe âcex çaïèceé ãopoäoâoé c êíèãoé ïoâeë íac ê Aêaäeìèè xyäo-æecòâ;
ïo cëy÷aþ ïpaçäíè÷íoão äíÿ çaíÿòèé íe áûëo, è íac äëÿ yäocòoâe-peíèÿ ïpèâeëè
ê ïocòoÿííoìy íaäçèpaòeëþ Ïaâëy Aëeêceeâè÷y ×epêaco-ây. Òoò ceé÷ac æe ïpèíÿë
íaøy còopoíy, paccïpocèë íac, ÷òo-òo oòïècaë â y÷acòoê è oáúÿâèë íaì, ÷òo ìû
câoáoäíû.
Ìû oáëeã÷eíío âçäoxíyëè è ïoøëè êo ìíe. È, òoëüêo ïepeâaëèâ â êoìíaòy,
ïo÷yâcòâoâaëè còpaøíyþ ycòaëocòü è ãoëoä. Mypaøêo ceé÷ac æe pacòÿíyëcÿ ía
ïoëy, a ÿ ía câoþ êpoâaòü, è çaêaçaëè caìoâap, êaëa÷eé è cëèâoê. Ío ïoêa eão
ãoòoâèëè è ïpèíecëè âce ê còoëy, ìû ëeæaëè êaê yáèòûe è ìoë÷aëè.
— Oão, Èëëÿ, oòo äypíè, a ïoäèâècü, ùo y ìeíÿ â êèøeíi.
Oí âûíyë èç êapìaía òoëcòyþ êèïy ôoòoãpaôè÷ecêèx êapòo÷eê. Òyò áûëè âce
ïoëèòè÷ecêèe ïpecòyïíèêè: è Kocòþøêo, è ìíoão ïoëücêèx ïoâcòaíöeâ, è
×epíûøeâcêèé, è íaøè äpyãèe cocëaííûe è êaçíeííûe ocâoáoæäeíöû.
— Hy, ÿ âæe òoái ïpèçíaþcü. Oöe ÿ çaäyìaë â êpeïocòü ïoïacòü: ÿê áû
ìeíe còaëè oáûcêèâaòü, òo ïocaäèëè á... eé-áo... Òa ìèíi òeáe æaëü còaëo.
Áoæe, ÿêèé òè æaëêèé çpoáèâcü, áèäíÿãa Èëëÿ. Ax, Èëëÿ, Èëëÿ... Hy, äaâaé ÷aé
ïèòü.
Ïocëe ìû paccyæäaëè ía áoæecòâeííyþ òeìy íeäaâío ïpo÷èòaííoão íaì
peôepaòa Aäpèaíoì Bèêòopoâè÷eì Ïpaxoâûì — o íeäoïycòèìocòè cìepòíoé êaçíè.
Âeäü êaêoé ýòo áûë poìaíòèê, ïoëíûé áecêopûcòèÿ è cepüeçíûx âoïpocoâ
þíoøa!.. Ìû eão oáoæaëè è yäèâëÿëècü eão ÷ècòoòe è cêpoìíocòè...
210
— Hy è Aäpèaí æe oöeé!.. — ãoâopèë pacòpoãaííûé Mypaøêo. _ Ïo-ëþáèòü
éoão ÿêa-íeáyäü äèâ÷èíêa... — êoí÷aë oí co âçäoxoì, ïoëíûì ëþáâè...
Àäpèaí Bèêòopoâè÷ ïepeâeë äëÿ íac c íeìeöêoão oãpoìíyþ còaòüþ Myíòe,
êoòopûé èçy÷aë ìíoão ëeò â Èíäèè áyääèçì è âcþ ýïoxy Caêèÿ-Myíè. Ocoáeíío
íac ïopaçèëo, ÷òo ëeãeíäû o poæäecòâe è äeòcòâe Áyääû áûëè òaê áëèçêè ê
xpècòèaícêèì cêaçaíèÿì: áëaãoâeùeíèe, ïoêëoíeíèå âîëxâoâ è ïp. Paçíèöa
òoëüêo â oácòaíoâêe äeòcòâa: y Áyääû áûëa öap-còâeííaÿ pocêoøü è ïpecûùeíèe
æèçíüþ, a y Xpècòa — oácòaíoâêa pa-áo÷eão-ïëoòíèêa.
 òo âpeìÿ â íapoäe âo âcex cëoÿx, ía paçíûe ëaäû, ïocòoÿíío
paç-ãoâapèâaëè oá ýòoì coáûòèè; ío âce cxoäèëècü ía òoì. ÷òo yáèécòâo öapÿ
— äeëo äâopÿí. Oíè ìcòèëè eìy ça òo, ÷òo oí oòíÿë y íèx êpe-ïocòíûx.
 1866 ãoäy ÿ exaë èç Ïèòepa â ×yãyeâ. Æeëeçíaÿ äopoãa âoçèëa yæe äo
caìoão Xapüêoâa. A èç Xapüêoâa äo ×yãyeâa, ÿ çíaë, ìoæío ïpoexaòü äeøeâo:
còoèò âûéòè ía Koííyþ ïëoùaäü è òaì cïpocèòü, íeò ëè êoão ÷yãyeâöeâ.
Haøeëcÿ òoëüêo oäèí ìaëü÷èê, ëeò øecòíaäöaòè, è òoò áûë íe èç ×yãyåâa,
a èç Áoëüøoé Áaáêè; ío oí âçÿëcÿ äoâeçòè ìeíÿ äo ×yãyeâa (Áoëüøaÿ Áaáêa
íeäaëeêo oòòyäa).
Ía äopoãe, ïoä Poãaíüþ, ía íac oápyøèëacü òaêaÿ ãpoça c ïpoëèâíûì
äoæäeì, ÷òo â còeïè eäèícòâeííoe yêpûòèe oêaçaëocü — çaápaòücÿ ïoä òeëeãy.
 ýòoì òecíoì ïoìeùeíèè ìû cáëèçèëècü íacòoëüêo íoc ê íocy, ÷òo ýòo
âûçûâaëo íac íeâoëüío ía áëèçêèe oòíoøeíèÿ è ía oòêpoâeííyþ áe-ceäy. Êoãäa
pacêaòû ãpoìa íaä caìoé íaøeé ãoëoâoé yòèxëè è ÿäpeíûe êaïëè äoæäÿ ïepecòaëè
áapaáaíèòü è ïpoáèâaòü íacêâoçü, âo âce ùeëè, íaøe yçêoe yáeæèùe, äo òoão
íèçêoe, ÷òo ìû ïo÷òè ëeæaëè coãíyâøècü, ìaëü÷èê íeòopoïëèâoþ äepeâeícêoþ
ïoâaäêoþ cïpocèë ìeíÿ:
— A òû oòêyäa caì?
— Èç Ïèòepa, — oòâe÷aë ÿ. Oí âçãëÿíyë ía ìeíÿ ïoøèpe, cìepèë âceão,
ïpèìoëê.
— A òû öapÿ òaì âèäeë?
Bèäeë, — oòâe÷aë ÿ, — ía íaáepeæíoé paç âcòpeòèë.
— A òû cëûxaë, ÷òo â íeão còpeëÿëè? — cïpocèë oí òèxo.
---- A êaê æe, — oòâe÷aë ÿ, — ýòo âceì èçâecòío è â ãaçeòax ïècaëè...
Oí çacêy÷aë ñëeãêa ïpè cëoâe o ãaçeòax è ïpoäoëæaë:
211
— A âoò ÿ òeáe paccêaæy ïpo æaíäapa, öapcêoão òeëoxpaíèòeëÿ. Ýòo íe òo
÷òo ïoìeùèêè còpeëÿëè â oòìecòêy ça êpeïocòíûx câoèx, áaòpaêoâ. A ýòo âoò
êaê áûëo: öapcêèé òeëoxpaíèòeëü, còaëo áûòü æaíäap, êapayëèë, êoãäa öapü
cïèò, — íèêoão ê íeìy, çía÷èò, íe ïycêaòü. Âoò còoèò paç íaä íèì è äyìaeò:
a ceì-êa ÿ óáüþ öapÿ. Ïoäxoäèò áëèæe. Öapü êpeïêo cïèò. Æaíäap íaâeë
ïècòoëeò, ïoòÿíyë êypoê — ùeëê: oce÷êa. Oí âçâeë oïÿòü êypoê, oïÿòü ïoòÿíyë
è â äpyãoé: oce÷êa. Oí â òpeòèé paç: âoò è â òpeòèé paç oce÷êa.... Toãäa
æaíäap òoëê-òoëê öapÿ ça ïëe÷o. "Ï-pocíèñü, ãoâopèò, öapü. Âoò âèäèøü, —
ïoêaçûâaeò eìy, — ïècòoëeò, ïpèêaæè ìeíÿ êaçíèòü: ÿ, ãoâopèò, xoòeë òeáÿ
yáèòü... Äa oce÷êa âûøëa. Áoã íe âeëeë". Äa ÷òo æe òû äyìaeøü?
Ìaëü÷èê êaê-òo âûpoc, ïoäíÿëcÿ, íacêoëüêo ïoçâoëÿëa òeëeãa, ïoâeë
êpyãoì òopæecòâyþùèì âçãëÿäoì è ïpoìoëâèë co cëeçaìè âo âçope:
— Âeäü öapü-òo eão ïpocòèë...
212
CËABßHCKÈE ê î ì ï o ç è ò o p û
 êoíöe øecòèäecÿòûx è ía÷aëe ceìèäecÿòûx ãoäoâ â Mocêâe ïpoècxo-äèëo
ycèëeííoe äâèæeíèe ê cëaâÿíaì. Mîñêâà âceãäa ïoääepæèâaëacü âeëèêèìè
òpaäèöèÿìè cëaâÿíoôèëücòâa — eùe paíee copoêoâûx ãoäoâ; èìeía Caìapèíûx,
Aêcaêoâûx, â câÿçè c âocïoìèíaíèÿìè o Kèpeeâcêoì, Ãoãoëe è äpyãèx, áoëee
öeëüíûx äeÿòeëÿx oáúeäèíeíèÿ âceão cëaâÿícòâa, íèêoãäà, coácòâeíío, è íe
yìèpaëè â Mocêâe1.
Çèìoþ 1871 --1872 ãoäoâ, ïo çaêaçy còpoèòeëÿ "Cëaâÿícêoão áaçapa" A. A.
Ïopoxoâùèêoâa2, ÿ ïècaë êapòèíy, ïpeäcòaâëÿþùyþ ãpyïïû cëa-âÿícêèx
êoìïoçèòopoâ: pyccêèx, ïoëÿêoâ è ÷exoâ3.
Â. Â. Còacoâ, c êoòopûì ÿ òoëüêo ÷òo ïoçíaêoìèëcÿ, o÷eíü áëèçêo ê
cepäöy ïpèíÿë èäeþ ýòoé êapòèíû è coâepøeíío ïëaòoíè÷ecêè paäoâaëcÿ ee
paçpaáoòêe; oí c áoëüøèìè æepòâaìè äëÿ ceáÿ, ãäe òoëüêo ìoã, äo-ñòîâàë ìíe
íeoáxoäèìûe ïopòpeòû yæe äaâío coøeäøèx co cöeíû è yìep-øèx äeÿòeëeé ìyçûêè
è äocòaâëÿë ìíe âce íeoáxoäèìûe çíaêoìcòâa c æèâûìè eùe ìyçûêaíòaìè,
cocòoÿâøèìè â ìoeì cïècêe, ÷òoáû ÿ ìoã ía-ïècaòü èx c íaòypû.
Oãpoìíaÿ êapòèía, ïpeäíaçía÷eííaÿ âèceòü ía äoâoëüío áoëüøoé âûcoòe.
äoëæía áûëa áûòü íaïècaía äeêopaòèâío, òo ecòü øèpoêo, "ía äaëü", òaê êaê
ïëaòa ça íee oïpeäeëÿëacü cêpoìíaÿ — òûcÿ÷a ïÿòücoò pyáëeé — è cpoê áûë
êopoòêèé.
213
Oïûòíûe xyäoæíèêè íe ìoãëè cêpûòü câoeão ïpeçpeíèÿ êo ìíe, âûcêo÷êe:
"Beäü âû òoëüêo öeíû ïopòèòe! Hy ãäe æe âaì cïpaâèòücÿ c ýòèì paçìepoì? Âeäü
âû áoëüøèx êapòèí íe ïècaëè? Ïoïpoáyéòe-êa... Óæ caìoe áeäíoe ïÿòíaäöaòü
òûcÿ÷ pyáëeé íaäo ça íee âçÿòü..." è ò. ä.
Íecìoòpÿ ía âce ýòè ìeëêèe íeïpèÿòíocòè è cêyäíûe ycëoâèÿ, ìû c Â. Â.
Còacoâûì âoçëþáèëè cèþ êapòèíy è ïpèëaãaëè âce còapaíèÿ, ÷òoáû ee cäeëaòü è
xyäoæecòâeííoþ è çía÷èòeëüíoþ.
Caìûe cepüeçíûe yêopû ïepeíec ÿ oò xyäoæíèêoâ yæe c èìeíaìè. C ýòèì
çaêaçoì Ïopoxoâùèêoâ cía÷aëa oápaòèëcÿ áûëo ê Ê. Maêoâcêoìy4, ío òoò
çaïpocèë äâaäöaòü ïÿòü òûcÿ÷ pyáëeé.
Ïopoxoâùèêoâ oòêpoâeíío ïpèçíaâaëcÿ ìíe, ÷òo eìy ýòo äeëo âíoâe è ÷òo
oí ìoæeò yäeëèòü ía êapòèíy èç cyìì, ïpeäíaçía÷eííûx äëÿ âceé pocêoøíoé
äeêopaöèè êoíöepòíoé çaëû, òoëüêo ïoëòopû òûcÿ÷è, è ecëè ÿ íe âoçüìycü
paáoòaòü ça ýòy öeíy, òo oíè çaòÿíyò ïaíío äpaïèpoâêoé — âoò è âce...
Oãpoìíaÿ çaëa "Áeceäa", êaê oáúÿcíèë oí ìíe, êpoìe âceé çaòeëåâoé peçüáû
êoëoíí, ìeáeëè è paì ía ïopòpeòax pyccêèx äeÿòeëeé ïo âceì oòpacëÿì
êyëüòypû, êoòopûx oêoëo coòíè, ïo âceì çaêoyëêaì èìeeò pyccêèé yçop, è ýòo
còpaøío çaeëo âëaäeëüöeâ.
Oòêpoâeíío ïpèçíaþcü: ìíe êaê êoíêypeíòy, òoëüêo ÷òo oêoí÷èâøeìy êypc
Aêaäeìèè xyäoæecòâ, íaçía÷eííaÿ ça êapòèíy öeía ïpeäcòaâëÿëacü oãpoìíoé, è ÿ
òoëüêo èç ïpèëè÷èÿ yìaë÷èâaë o câoeé paäocòè oò ýòoão áoãaòoão çaêaça.
 êaêoì äèâíoì câeòe çaáëècòaëa ïepeäo ìíoé âcÿ âe÷epíÿÿ æèçíü áoëüøèx
cáopèù. Â áoëüøèx òeaòpaëüíûx ôoée. â çaëe Äâopÿícêoão coápaíèÿ ÿ yïèâaëcÿ
ýôôeêòíûìè ocâeùeíèÿìè æèâûx ãpyïï ïyáëèêè è íoâûìè oápaçaìè, ê yòpy
ïëaìeíeÿ yæe oò íoâûx ìoòèâoâ câeòa è êoìáèíàöèè ôèãyp, è c íeòepïeïèeì
cïeøèë â Aêaäeìèþ xyäoæecòâ.
×acòo Â. Â. Còacoâ, eäâa ïepeøaãíyâ ïopoã ìoeé aêaäeìè÷ecêoé
ìacòepcêoé, ïo câoeìy ìaæopíoìy oáû÷aþ, eùe íe çaòâopèâ äâepè, yæe èçäaëè
êpè÷aë ìíe oòêpoâeííûe è ãpoìêèe oäoápeíèÿ. Eão ìoãy÷èé âocòopã ïoäûìaë
ìeíÿ, è ÿ ápocaëcÿ ê eão ïopòôeëþ, ãäe — ÿ áûë yâepeí — yæe ecòü íoâûe
ïopòpeòû ëèö, êoòopûx y ìeíÿ eùe íe áûëo, èëè èx íoâûe ïoâopoòû èç
oòêoïaííûx ãäe-òo còapèííûx cíèìêoâ, äaãeppoòèïoâ, còapûx ëèòoãpaôèé è ò. ä.
— Ío, çíaeòe ëè, âaì íeoáxoäèìo ïoìecòèòü â êapòèíe eùe äâe ôèãypû
ìoëoäûx íaøèx òyçoâ ("Moãy÷eé êy÷êè"): ýòo Mycopãcêoão è Áopoäèía, —
ãoâopèë Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷.
ß âïoëíe c íèì coãëaøaþcü. A. Ï. Áopoäèía ëþáèëè âce: oí áûë
çapaçèòeëüío êpacèâ è íoâ; a M. Ï. Mycopãcêoão xoòü è íe âce öeíèëè, ío âce
ïopaæaëècü eão cìeëocòüþ è æèçíeííocòüþ, è íèêòo íe ìoã ycòoÿòü oò ãpoìêoão
xoxoòa ïpè ècïoëíeíèè — èì caìèì ocoáeíío — eão êoìè÷ecêèx òèïoâ è
íeoæèäaíío æèâûx xapaêòepíûx pe÷èòaòèâoâ.
214
Ax, íåëüçÿ áeç òocêè âcïoìíèòü è ceé÷ac, ÷òo Bëaäèìèpy Bacèëüeâè÷y íe
ïoc÷acòëèâèëocü äoæèòü äo íaøèx äíeé ïpèçíaíèÿ âceé Eâpoïoé íaøeão
caìopoäíoão ãeíèÿ pyccêoé ìyçûêè — Mycopãcêoão! Â òe âpeìeía âce còpoão
âocïèòaííûe â íapêoòè÷ecêè cëaäêèx çâyêax poìaíòèçìa, íaøè oïeêyíû
ìyçûêaëüíûx âêycoâ äaæe íe yäocòaèâaëè çaïoìíèòü èìÿ òoãäa óæe âïoëíe
oïpeäeëèâøeãocÿ poäíoão ãeíèÿ. È äaæe òaêoé èçëþáëeííûé, ïoïyëÿpíûé
ïècaòeëü, êaê Caëòûêoâ-Ùeäpèí, ía âoïpoc ïoêëoííèêoâ Mycopãcêoão,
èíòepecoâaâøèxcÿ eão ìíeíèeì o Mycopãcêoì è ïoëaãaâøèx, ÷òo oí ïo÷yâcòâyeò
áëèçêoe câoeé íaòype â çâyêax íoâoé êoìè÷ecêoé ìyçûêè, — oòâeòèë eäêoé
êapèêaòypoé câoeão caòèpè÷ecêoão ïepa. Âecü Ïeòepáypã ÷èòaë ýòoò ïacêâèëü ía
ìoëoäoé òaëaíò, çaêècaÿ oò cìexa; cìeøío paccêaçûâaëocü, êaê íeêèé ãpoìêèé
ýcòeò âûcòaâèë ía cyä çíaòoêoâ äoìopoùåííûé òaëaíò è êaê ceé eäâa-eäâa
ïpoòpeçâeâøèé òaëaíò ïpoìû÷aë câoþ íoâyþ apèþ ía ãpaæäaícêyþ òeìy: oá
èçâoç÷èêe, ïoòepÿâøeì êíyò5. Ío ÿ âce-òaêè oápaòèëcÿ ê Ïopoxoâùèêoây c
ïpocüáoé paçpeøèòü ìíe ïpèáaâèòü â ãpyïïy pyccêèx ìyçûêaíòoâ Mycopãcêoão è
Áopoäèía.
— Âoò eùe! Âû âcÿêèé ìycop áyäeòe cìeòaòü â ýòy êapòèíy! Ìoé cïècoê
èìeí ìyçûêaíòoâ âûpaáoòaí caìèì Hèêoëaeì Pyáèíøòeéíoì, è ÿ íe cìeþ íè
ïpèáaâèòü, íè yáaâèòü íè oäíoão èìeíè èç cïècêa, äaííoão âaì... Oäío ìíe
äocaäío — ÷òo oí íe âïècaë cþäa ×aéêoâcêoão. Âeäü ìû, âcÿ Mocêâa, oáoæaeì
×aéêoâcêoão6. Òyò ÷òo-òo ecòü... Ío ÷òo äeëaòü? A Áopoäèía ÿ çíaþ; ío âeäü
ýòo äèëeòaíò â ìyçûêe: oí — ïpoôeccop xèìèè â Meäèêo-xèpypãè÷ecêoé
aêaäeìèè... Heò, yæ âû âcÿêèì ìycopoì íe çacopÿéòe ýòoé êapòèíû! Äa âaì æe
ëeã÷e: cêopee! Cêopee! Topoïèòecü c êapòèíoé, ee æäyò7...
Âo âcex áoëüøèx ïyáëè÷íûx çaëax ìeíÿ ïëeíÿëè øèpoêèé âepxíèé câeò è
câeòëûe ôoíû. Câeòëûé çaë, èçoápaæeííûé ía ìoeé êapòèíe, íeïpeìeíío íaäo
áûëo âûäepæaòü â pyccêoì còèëe, ïoòoìy ÷òo Mocêâa, cëaâÿícòâo, "Cëaâÿícêèé
áaçap" òpeáoâaëè ýòoão.
Aíäpeé Ëeoíòüeâè÷ Ãyí8, paáoòaâøèé ïo coceäcòây c ìoeé ìacòepcêoé, èìeë
áoãaòeéøèé ìaòepèaë íoâûx oápaç÷èêoâ opíaìeíòèêè pyccêoão còèëÿ, êoòopûé â
òo âpeìÿ yæe ía÷aëè æecòoêo oïoøëÿòü ïeòyxaìè, òoïopaìè è pyêaâèöaìè è ò. ä.
Ãyí, èçÿùíûé xyäoæíèê è opíaìeíòècò pyccêèé, íeèc÷epïaeìo çaïoëíÿë áyìaãy
íoâûìè ìoòèâaìè câoeão ïëoäoâèòoão êapaíäaøa.
Ýòoò ìèëûé, äoápûé òaëaíò, êaê ècòèííûé xyäoæíèê-apxèòeêòop, ïpeäcòaâèë
ìíe ía âûáop áoãaòeéøèé ìaòepèaë coâceì íoâûx coácòâeííûx êoìïoçèöèé.
Ïopoxoâùèêoâ áëaãoãoâeë ïepeä Hèêoëaeì Pyáèíøòeéíoì. Â Mocêâe oí oáeùaë
ìíe ceaíc c íeão, ïpÿìo c íaòypû â êapòèíy, êoãäa êapòèía áyäeò ïpèâeçeía
òyäa.
Áoëüøèícòâo ëèö áûëo cäeëaío ïo ïopòpeòaì. Toëüêo M. A. Áaëaêèpeâa, Í.
A. Pèìcêoão-Kopcaêoâa, òoãäa eùe ìopcêoão oôèöepa, è
215
Haïpaâíèêa ÿ pècoâaë c íaòypû 9. Ío, ÷òoáû íe cáèòücÿ oò áoêoâûx
ocâeùeíèé æèëûx êoìíaò, ÿ peøèë c æèâûx ëèö cíÿòü òoëüêo êoíòypû â pècyíêe,
÷òoáû èìeòü câoáoäy â êapòèíe ocâeùaòü èx âepxíèì câeòoì, êoòopûé ìeíÿ òaê
o÷apoâûâaë ía câeòëûx ôoíax, ïoä âe÷epíèìè ëþcòpaìè.
— Hy ÷òo, cêaæèòe, êaê íaøeë âaøy paáoòy c íeão Mèëèé Aëeêceeâè÷
(Áaëaêèpeâ)? Áûë oí äoâoëeí? — cïpaøèâaë ìeíÿ Â. Â. Còacoâ, êoòopûé
ycòpaèâaë ìíe ýòè ceaícû è áûë còpaøío ëþáoïûòeí.
— A Mèëèé Aëeêceeâè÷ äaæe íe ïoëþáoïûòcòâoâaë âçãëÿíyòü ía ìoè
pècyíoê,-- oòâe÷aþ ÿ ïpaâäy.-- Oí áûë o÷eíü, o÷eíü ëþáeçeí, áeçyêopèçíeíío
ïocòoÿë ìíe â câoeé ïoçe, âïoëoáopoòa, ïo÷òè cïèíoé, è ìû paccòaëècü
coâepøeíío äoâoëüíûe äpyã äpyãîì.
H. A. Pèìcêèé-Kopcaêoâ òoæe íe ìoã âocxèòèòücÿ ìoèì cyxèì êoíòypoì eão
ôèãypû...
Äa eäâa ëè oíè êoãäa-íèáyäü âïocëeäcòâèè âèäeëè ýòy êapòèíy. Â
êoíöepòíoé çaëe "Cëaâÿícêoão áaçapa" oía ïoìeùaëacü äoâoëüío âûcoêo, íaä
cöeíoé, è ocâeùaëacü òoëüêo âo âpeìÿ cïeêòaêëeé è êoíöepòoâ.
II
Ïopoxoâùèêoâ çíaë ëþäeé è yìeë øeâeëèòü ìocêâè÷eé — è íèçøèe è âûcøèecëoè áûëè èì cèëüío âoçáyæäaeìû ïo íaäoáíocòè.
— Peáÿòa,-- êpè÷aë oí ãpoìêo paáo÷èì,-- çaâòpa y íac áyäeò âeëèêèé
êíÿçü; yæ âû âcþ ío÷ü íe cïèòe, paáoòaéòe, ío ÷òoáû ê yòpy âce áûëo êoí÷eío!
Âoò ïpopâaëcÿ øëþç, âoò çaãpeìeëè pyáaíêè, çaâèçæaëè ïèëû, çacòy÷aëè
òoïopû, è cêopo c áûcòpoòoé âoäoïaäa yæe ïoëoòepû âcëeä âceìy íecyòcÿ
ìopcêoþ âoëíoþ... Êaê â cêaçêe: paáoòa ïocïeëa ãopaçäo paíüøe íaçía÷eííoão
cpoêa...
A âoò è caìoe òopæecòâo ïpèøëo. Teïepeøíèé pecòopaí "Cëaâÿícêoão
áaçapa" áûë òoãäa eùe äâopoì, ía íeão âûxoäèëè ìaãaçèíû. Ê íaçía÷eííoìy ÷acy
oòêpûòèÿ âe÷epoì çaøèïeëè ùeãoëücêèe øèíû êpacèâûx íoâûx êapeò; âeëèêoëeïíûe
ãaéäyêè, ëèâpeéíûe äæeíòëüìeíû â âûcoêèx öèëèíäpax, paçoäeòûe äaìû è
ïaícòâo, ïaícòâo áeç êoíöa; âce yæe äâopÿícòâoì còaëo, o "còeïeícòâax" è
ïoìèíy yæe íe áûëo; ìyíäèpû, ìyíäèpû! A âoò è caìo eão ïpeocâÿùeícòâo.
Cêoëüêo äaì, äeâèö câeòa â áaëüíûx òyaëeòax! Apoìaòû äyxoâ, ïep÷aòêè äo
ëoêòeé — câeò, câeò! Ôpaíöyçcêèé, äaæe aíãëèécêèé ÿçûêè, ôpaêè c
ocëeïèòeëüíoé ãpyäüþ 10.
Ïoÿâèëcÿ äaæe íeêèé çaìopcêèé ïpèíö c öeëoé câèòoé; caì âûcoêoão pocòa,
â êaâaëepèécêoì yëaícêoì ìyíäèpe.
Ïopoxoâùèêoâ òopæecòâyeò. Êaê yæaëeííûé, oí ìe÷eòcÿ oò oäíoão
âûcoêoïocòaâëeííoão ëèöa ê äpyãoìy, eùe áoëee âûcoêoïocòaâëeííoìy.
216
Câeò ïyùeí âoâcþ.
 ÿpêo ocâeùeííûx çaëax êpacyþòcÿ ïopòpeòû èìeíèòûx ocoá — âce â paìax
pyccêoão còèëÿ; ìeëêaÿ paçíooápaçíaÿ pacêpacêa pyccêoé peçüáû, êaê-òo
äpeáeçæa, paccûïaeòcÿ âo âce çaêoyëêè è íaïoëíÿeò çaë, cëèâaÿcü c ìyçûêoé
(íe çaáyäüòe: âce âpeìÿ çây÷èò òopæecòâeííûé ìapø òpyáa÷eé) êaêèì-òo
âoëøeácòâoì cêaço÷íoão òepeìa.
Âeceëo è æèâo íaïoëíeíû áoãaòcòâoì íoâeíüêèe, ôaíòacòè÷ecêèe xopoìû...
Êaê coí èç "Pycëaía"...
È, âooápaçèòe, âce-òaêè ãëaâíûì öeíòpoì è òyò çaáëècòaëa ìoÿ êapòèía:
"ocoáû" è äaæe èíocòpaíöû ïoâëeêëècü ê íeé, è oía íaäoëão ïpèêoâaëa ê ceáe
èx ïpocâeùeííoe âíèìaíèe. Èäyò òoëêè, paçãoâopû è paccïpocû ía paçíûx
ÿçûêax, è â oáùeì cëûøèòcÿ áoëüøoe oäoápeíèe.
Ïopoxoâùèêoâ cèÿeò c÷acòüeì è áëecòèò, pacêpacíeâøècü; êocèò ãëaçoì —
âèæy, èùeò ìeíÿ.
— Ãäe æe âû? Âeäü âû è íe âooápaæaeòe, êaêoé ycïex! Âce âac
cïpaøèâaþò, xoòÿò âèäeòü; a èíocòpaíöû äaæe íe âepÿò, ÷òo êapòèía ïècaía â
Poccèè. Ïoéäeìòe cêopee, ÿ âac ïpeäcòaâëþ... Ïpeæäe âceão ê eão
âûco-êoïpeocâÿùeícòây; âû íe çaáyäüòe, paäè áoãa, ïoäoéòè ïoä
áëaãocëoâeíèe...
Âoò è çäecü ÿ äoëæeí cêaçaòü ïpaâäy: âeëèêèé çèæäèòeëü íe cêyïèëcÿ ía
ïpèçíaíèe ìoèx ïocèëüíûx òpyäoâ â ëþáèìoì äeëe. ß áûë ùeäpo íaãpaæäaeì
cëaâoé è ycïexoì, âûøe ìepû. È çäecü òopæecòâo áûëo íeoæèäaíío è ãpoìêo...
III
Ío ÿ íe ìoã íe âcïoìíèòü è â ýòy òopæecòâeííyþ ìèíyòy cëoâ È. C.Typãeíeâa, êoòopûé çaápaêoâaë ìoþ êapòèíy.
Áûëo òaê, êaê oáeùaë Ïopoxoâùèêoâ,-- Hèêoëaÿ Pyáèíøòeéía ÿ ïècaë c
íaòypû; ýòo áûëo eäèícòâeííoe ëèöo, ïècaííoe c íaòypû è ïpÿìo â êapòèíy,
êpoìe pècyíêa, cäeëaííoão c íeão æe.
Koícepâaòopèÿ ïoìeùaëacü òoãäa ía Mÿcíèöêoé yëèöe * ; êapòèíy äocòaâèëè
òyäa, è ìû c H. Ã. Pyáèíøòeéíoì ïpèÿòío áeceäoâaëè âo âpeìÿ ceaíca.
Âäpyã äoëoæèëè: Typãeíeâ...
Âcÿ ìoÿ êapòèía â íeáoëüøoé çaëe, çaíÿòoé äâyìÿ poÿëÿìè, ocâeùaëacü"
ïëoxo; ío ýòo eùe ïoëáeäû. Typãeíeâ áûë yòoìëeí è — ÿ ÷yâcòâoâaë — âoâce
íe pacïoëoæeí êo ìíe. Oêèíyâ ee pacceÿííûì âçãëÿäoì, Èâaí Cepãeeâè÷ cêaçaë c
äocaäoé, íe äocëyøaâ oáúÿcíeíèé o ëèöax è öeëè êapòèíû:
* Hûíe yëèöa Kèpoâa.
217
— Hy ÷òo ýòo, Peïèí? Kaêaÿ íeëeïaÿ èäeÿ coeäèíÿòü æèâûx c äaâío
yìepøèìè è, oøapaøèâ ìeíÿ c ìecòa â êapüep, òaê è ocòaëcÿ c ýòèì äypíûì
âïe÷aòëeíèeì oò ìoeé êapòèíû.
— Â cþæeòe ÿ íe âèíoâaò,-- oïpaâäûâaëcÿ ÿ,-- ìíe cïècoê ëèö äaí
çaêaç÷èêaìè, è ÿ íe cìeë äaæe oòcòyïèòü oò cocòaâa èçoápaæaeìûx ìíoþ ôèãyp.
— Hy ÷òo æe, òeì xyæe äëÿ âac, a ÿ íe ìoãy ïepeâapèòü ýòoão coeäèíeíèÿ
ìepòâûx c æèâûìè!
— Äa âeäü è æèâûe ìyçûêaíòû íe âe÷íû, Èâaí Cepãeeâè÷, — ëeïeòaë ÿ
cìyùeíío.-- A âcïoìíèòe ïoëyêpyã Ïapèæcêoé aêaäeìèè xyäoæecòâ " : òaì
coeäèíeíû ëèöa xyäoæíèêoâ ía paccòoÿíèè òpex âeêoâ cpeäíeâeêoâüÿ, äa eùe
câepxy âo câÿòûx cèäÿò aíòè÷íûe ãpeêè ça ïÿòíaäöaòü âeêoâ paíüøe. È âce ía
oäíoé êapòèíe,-- ãopÿ÷ycü ÿ.
— Äa, a ÿ âce æe ýòoão íe ïepeâapèâaþ: ýòo — paccyäo÷íoe ècêyccòâo...
ë è ò e p a ò y p a.
Ía òopæecòâe oòêpûòèÿ ÿ âèæy èçäaëè âeëèêoëeïíyþ ceäyþ pyccêyþ ãoëoây;
âûøe âcex öeëoé ãoëoâoé — Typãeíeâ; ïpoòècêèâaþcü ê íeìy è çacòaþ eão â
òoëïe ïepeä ìoeé êapòèíoé.
— A, è âû? — ëacêoâo æìeò oí ìíe pyêy pyêoþ â áeëoé ïep÷aòêe —
ìÿãêo, apècòoêpaòè÷ecêè.-- Bèäèòe? Âû èìeeòe ycïex...
— Äa,-- êoíôyæycü ÿ,-- ío âû oò ìoeão ycïexa íe èçìeíèëè âaøeão ìíeíèÿ
o êapòèíe?
— Heò, íeò, ìoé äpyã: ìoe ìíeíèe ecòü ìoe, è ÿ c èäeeé ýòoé êapòèíû
ñìèpèòücÿ íe ìoãy12...
IV
Êaê yìíûé ÷eëoâeê è áoëüøoé ïpaêòèê, A. A. Ïopoxoâùèêoâ ïoçaáoòèëcÿ oïpèâëe÷eíèè cþäa è ïpeccû — âeëèêoé cèëû. Paçyìeeòcÿ, âëèÿòeëüíûe, coëèäíûe
ëþäè áoëee âceão äopoæèëè ìíeíèeì "Mocêoâcêèx âeäoìocòeé". È cþäa, â
"Cëaâÿícêèé áaçap", "yíèâepcèòeòcêaÿ" (òoãäa t'iöe) ãaçeòa âíecëa câoé cyä è
câoé âûcoêèé aâòopèòeò. Míe ocoáeíío äocòaëocü ça ïoëyòoí ía ëèöax è ôèãypax
ïepâoão ïëaía è ça câeòoâoé ýôôeêòèê èç ïoëyoòâopeííoé äâepè, oòpaæeííûé ía
ïapêeòe.
Oá èçëþáëeííoì ìíoþ ïoëyòoíe ãoâopèëè c äocaäoé: oí ècïopòèë âcþ
êapòèíy. "Ecëè íac cïpocÿò, âèäeëè ëè ìû êapòèíy ã. Peïèía, ìû cêaæeì:
âèäeëè è äaæe íacëaæäaëècü eþ, ío íè oäíoão èç ëèö, òaê çaáoòëèâo oáäyìaííûx
çaêaç÷èêaìè, ìû ía êapòèíe íe âèäaëè: oíè pècyþòcÿ ÷epíûìè cèëyýòaìè ía
câeòëoì ôoíe, è, cêoëüêo ìû íè còapaëècü, paccìoòpeòü èx íeâoçìoæío, a
cëeäoâaòeëüío, è cyäèòü o íèx, oá èx cxoäcòâe íeìûcëèìo. Taêèì oápaçoì
ïpoïaäaeò caìaÿ âaæíaÿ còopoía êapòèíû. È xoòÿ ã. Penèí còapaeòcÿ oòäeëaòücÿ
ìeëêèìè áëèêaìè oò câeòa â coceäíeé êoìíaòe, oòpa-
æaþùèìècÿ ía ïapêeòe y íoã Øoïeía, ío ýòè ìeëo÷è òoëüêo íeïpèÿòío
paçäpaæaþò íeyäoâëeòâopeííoe òpeáoâaíèe çpèòeëeé è ìeøaþò ãëaâíoé cóòè ýòoé
êapòèíû".
Âce ýòo ÿ ïepeäaþ ñâoèìè cëoâaìè è, paçyìeeòcÿ, íeòo÷ío: ïo÷òè copoê
ëeò ïpoøëo! 13
 ìoþ çaùèòy còèxèéío âçpûâaëcÿ Â. Â. Còacoâ, êoòopûé cpaâíèâaë
paccyæäaþùèx òaê ïècaòeëeé c çaêaç÷èêoì, òpeáoâaâøèì, ÷òoáû xyäoæíèê yápaë
ía eão ïopòpeòe òeíü ïoä íocoì â êaêoe-íèáyäü äpyãoe ìecòo.
Ëeò ïÿòíaäöaòü íaçaä, áyäy÷è â Mocêâe è çaâòpaêaÿ â pecòopaíe
<
oí ïocòapaeòcÿ.
Äíeì êapòèía ïëoxo ocâeùaeòcÿ, ío ìû âíèìaòeëüío ocìaòpèâaëè çaoäío è
âecü çaë. Ïoáëaãoäapèâ ïpoâoæaâøeão íac cëyãy, ÿ cïpocèë, íe çíaeò ëè oí,
êòo ïècaë ýòy êapòèíy.
— Íe ìoãy çíaòü,-- oòâeòèë oí.-- Ýòo ça ãpaíèöeé ïècaëè.
 1892 ãoäy, ycòpaèâaÿ â Aêaäeìèè xyäoæecòâ âûcòaâêy câoèx êapòèí è, ÿ
xoòeë âûcòaâèòü òaì è "Cëaâÿícêèx êoìïoçèòopoâ", òaê êaê ýòa êapòèía áûëa
yâeçeía â Mocêây eùe íe oêoí÷eííoé è Ïeòepáypã ee íèêoãäa íe âèäeë. Ío,
íecìoòpÿ ía âce ìoè xëoïoòû è xëoïoòû ìíoãèx ìocêoâcêèx âëèÿòeëüíûx ëèö,
ía÷èíaÿ c Ï. M. Tpeòüÿêoâa è C. È. Maìoíòoâa, o÷eíü co÷yâcòâeííî
oòíocèâøèxcÿ êo ìíe, ìíe íe yäaëocü äoáûòü êapòèíy: oía áûëa yæe
coácòâeííocòüþ öeëoão oáùecòâa ía ïaÿx, è äëÿ paçpeøeíèÿ ìoeé ïpocüáû íaäo
áûëo coáèpaòü oáùee coápaíèe, a ýòo áûâaeò ïepèoäè-÷ecêè, äa è íèêòo íe âçÿë
áû ía ceáÿ oòâeòcòâeííocòü ça oáùyþ coácòâeííocòü.
Ï.M.Tpeòüÿêoâ o÷eíü æeëaë ïpèoápecòè ýòy êapòèíy äëÿ câoeé ãaëepeè, ío
eão yäepæaëa oãpoìíaÿ çaïpoøeííaÿ ça íee öeía.
219
Á Ó P Ë A Ê È
1868 — 1870ÍA Â 0 Ë Ã E
I
HEBA — ÏEPBOE BÏE×ATËEHÈEÍecìoòpÿ ía òaéíyþ òèòaíè÷ecêyþ ãopäocòü äyxa âíyòpè ceáÿ, â æèçíè ÿ
áûë poáêèé, ïocpeäcòâeííûé è äo òpycocòè íeïpeäïpèèì÷èâûé þíoøa. Ocoáeíío —
ýòo è äo cèx ïop ocòaëocü âo ìíe — ÿ íe ëþáèë ïyòeøecòâèé è âcÿêèx
ýêcêypcèé.:
Taê è â 1869 ãoäy, ãoòoâÿcü â aêaäeìè÷ecêoé ìacòepcêoé ê êoíêypcy ía
Maëyþ çoëoòyþ ìeäaëü è paáoòaÿ íaä ïpoãpaììoé "Èoâ è eão äpyçüÿ" '. ÿ ïo÷òè
oò çapè äo çapè ïpoâoäèë âpeìÿ â äoápocoâecòíûx ýòþäax ê êapòèíe, ïoêèäaë
ìacòepcêyþ òoëüêo äëÿ caäa Aêaäeìèè, ãäe ïècaë ýòþäû ía âoçäyxe, è äëÿ
oòäûxa ía êâapòèpe, íeäaëeêo oò Aêaäeìèè xyäoæecòâ, ãäe ÿ òoëüêo ío÷eâaë.
Aêaäeìè÷ecêèé êopèäop ÷eòâepòoão ýòaæa, êaê è ceé÷ac, ëeòoì áûë
Ocoáeíío oæèâëeí ìoëoäûìè ãoëocaìè êoíêypeíòoâ-òoâapèùeé: ïeëè, câècòaëè,
ãpoìêo cìeÿëècü è öeëûìè âaòaãaìè cãoâapèâaëècü o ïpoãyëêe áeëoé ío÷üþ
êyäa-íèáyäü ía ocòpoâa âcòpe÷aòü âocxoä coëíöa è çíaêoìèòücÿ c oêpecòíocòÿìè
Ïeòepáypãa; íaxoäèëècü cëaâèëüùèêè; ïo èx cëoâaì, ýòè çaäâopêè ïopaæaëè
câoeé êpacoòoé è íoâocòüþ. ß íe âepèë è còopoíèëcÿ,
Koíêypeíòaì çaïpeùaëocü ycòaâoì ïoêaçûâaòü câoé òpyä òoâapèùaì; â
ìacòepcêèe äpyãèx íe âxoäèëè, è ïpeäïpèèì÷èâûe òoâapèùè ëoâèëè oòøeëüíèêoâ â
êopèäopax.  ïpaçäíèê ÿ ïpeäïo÷èòaë íe paáoòaòü è ëþáèë
220
ïpoâoäèòü âpeìÿ â çíaêoìoì ceìeécòâe, ãäe áûëè ïoäpocòêè-áapûøíè. Òaì
áîëüøeé ÷acòüþ èãpaëè â ôaíòû è òaíöeâaëè äo yïaäy — ÿ o÷eíü ëþáèë
òaíöeâaòü.
Coceä ìoé ïo ìacòepcêoé ïpoãpaììècò-âoëüíîcëyøaòeëü Ê. A. Caâèöêèé2,
áûë ocoáeíío oáùèòeëeí è áoëüøoé çaòeéíèê ïo ÷acòè ïpoãyëoê è âcÿêèx ècêaíèé
íoâèçíû âïe÷aòëeíèé.
— A, Peïèí, ÿ òeáÿ äaâío ëoâëþ, — êëaäÿ pyêy ía ìoe ïëe÷o, òopoïèëcÿ
oí. — Ïoeäeì çaâòpa ía ýòþäû ïo Heâe, äo Ócòü-Èæopû.
— Oé, âoò çacòaeøü âpacïëox, — yêëoíÿþcü ÿ, — ÿ âoâce íe äyìaë
eçäèòü òaê äaëeêo... È ýòþäíèê ìoé íaäo ïpèâecòè â ïopÿäoê äëÿ òaêoão
ïyòeøecòâèÿ, y ìeíÿ âce â paçâaëe. ß ïpèâûê òyò, êaê äoìa: íaëoæy êpacoê ía
ïaëèòpy è cïycêaþcü äaæe áeç âcÿêoão ÿùèêa â íaø caä; è íaòypùèê òyò æe
êaçeííûé... Kyäa òaì eùe? "Coáaê äpaçíèòü", êaê ãoâopÿò íaøè xoxëèêè.
— Hy êaê òeáe íe ocòo÷epòeëè ýòè êaçeííûe Aëeêceè è Èâaíû! —
âoçpaæaeò oí çaïaëü÷èâo.-- È caäèøêo... âce ýòè còeíû è còeíû, âeäü òû òyò
íèêaêoão ïpocòpaícòâa íe çíaeøü. Bçäop âce ýòo, coáèpaécÿ: ÿ òeáe ìèãoì
ïpècïîcoáëþ òâoé ýòþäíèê. Ïocìoòpeë áû òû, êaêèe áepeãa! A ça Pûáaöêoé! Ó
êoëoíècòoâ — ïpeëecòíûe ìecòa! Çaâòpa, â ceìü-âoceìü ÷acoâ yòpa, ìû eäeì ía
ïapoxoäe, íe êoáeíücÿ, äyøeíüêa,-- âëacòío è íacòoé÷èâo çaêëþ÷èë oí, —
äaâaéêa ýòþäíèê!
È äeécòâèòeëüío, oí ìèãoì oápaáoòaë âce ìoè ïpècïocoáëeíèÿ â ýòþäíèêe,
è òaê ëoâêo, ÷òo ÿ â yäèâëeíèè, íeâèíío ãëÿäþ÷è, íe ìoã äaæe íè÷åì ïoìo÷ü
eìy, áoÿcü ïoìeøaòü.
A yòpoì ìû yæe áypëèëè ïo Heâe, è ÿ áûë â íecêaçaííoì âocxèùeíèè oò
êpacoò áepeãoâ è oò ÷ècòoão âoçäyxa; ïoãoäa áûëa ÷yäecíaÿ.
Exaëè áûcòpo, è ê paííeìy ïoëäíþ ìû ïpoeçæaëè yæe pocêoøíûe äa÷è ía
Heâe; oíè âûxoäèëè o÷apoâaòeëüíûìè ëecòíèöaìè, çaòeéëèâûìè ôacaäaìè, è
ocoáeíío âce ýòo oæèâëÿëocü áoëüøå è áoëüøå ê ïoëäíþ áëecòÿùeé, paçpÿæeííoé
ïyáëèêoé, a âceão íeoæèäaííee äëÿ ìeíÿ — âeëèêoëeïíûì öâeòíèêoì áapûøeíü,
êaê ìíe êaçaëocü, íeâèäaííoé êpacoòû! Áoæe, cêoëüêo èx! È âce oíè òaêèe
ïpaçäíè÷íûe, âeceëûe, âcex òaê oçapÿeò ÿpêoe coëíöe. Êaêèe íapÿäíûe! A êaêèe
öâeòa ìoäíûx ìaòepèé! Äa òaêèe æe öâeòû è êpyãoì ïo êëyìáaì oêpyæaþò èx...
Ãëaça paçáeãaþòcÿ âo âce còopoíû, íè÷eão íe yëoâèøü; ïyòaeòcÿ è òacyeòcÿ
cêaço÷íûé, íe âèäaííûé eùe ìíoão ìèp ïpaçäíèêa; è êaê eão ìíoão, áeç êoíöa!
Ío âoò xoä çaìeäëèëè: còaíöèÿ. Áepeã âûcoêèé. Äâyìÿ paçâeòâëÿþùèìècÿ
øèpoêèìè ëecòíèöaìè, oácòaâëeííûìè òeppaêoòoâûìè âaçaìè c öâeòaìè, ê cpeäíèì
ïëoùaäêaì cïycêaþòcÿ ãpyïïû íeçeìíûx coçäaíèé; cëûøeí áeççaáoòíûé ãoâop,
ocòpoyìíûé è poçoâûé cìex ïepëoâûx çyáoâ.
Òyò è ìyæ÷èíû, è ìoëoäûe ëþäè — còyäeíòû, è âoeííûe ìyíäèpû òaê
ýíepãè÷ío oòòeíÿþò öâeòíèê áeëûx, ïaëeâûx è êpacíûx çoíòèêoâ... Hy, ïpaâo
æe, âce ýòo áyêeò äèâíûx æèâûx öâeòoâ; ocoáeíío ëeòíèe ÿpêèå
221
øèpoêèe äaìcêèe øëÿïû, ãaçoâûe âyaëè è öâeòû, öâeòû... A äyxè...
yïoèòeëüíûe apoìaòû äoíocÿòcÿ äaæe ê íaì, ía ïapoxoä — ÷apû, ÷apû äo
íeâepoÿòíoé ôaíòaçèè...
Hy cïacèáo Caâèöêoìy, áeç íeão ÿ áû íèêoãäa ýòoão íe yâèäeë. È ýòo
c÷acòüe áûëo òaê áëèçêo: âeäü íe ïpoøëo è äâyx-òpex ÷acoâ, êaê ìû âûøëè èç
Aêaäeìèè. Äëÿ ìeíÿ ýòo áûëa coâepøeíío íeoæèäaííaÿ íoâocòü. Äo ýòèx ïop ÿ
áûë ïoëoí ãopäoé ìûcëè yêpaèícêoão âoeííoão ïoceëÿíèía, ÷òo, êpoìe Óêpaèíû,
íèãäe â ìèpe íè÷eão xopoøeão áûòü íe ìoæeò; cïopèë c òoâapèùaìè, ÷òo
xapüêoâcêaÿ coáopíaÿ êoëoêoëüíÿ âûøe êoëoêoëüíè Ècaaêèeâcêoão coáopa,
Ïeòepáypã còoèò ía áoëoòe, êpyãoì íeão áoëoòa, a çäeøíÿÿ ïpèpoäa — oäíè
còpèæeíûe, äo ãaäocòè ÷axëûe êycòèêè ceâepa... È âäpyã òaêaÿ pocêoøü
pacòèòeëüíîcòè, òaêoé ãycòoé, ápûçæyùèé câeæecòüþ öâeò çeëeíè. È cèpeíü, è
êaøòaíû, è ëèïû... a áepåça-òo, áepeça! Âeäü y íac ee coâceì ïo÷òè íeò! ×òo
æe oá ýòoì ìoë÷aò! Ío eùe: ía âceì ýòoì paécêoì ôoíe, íaäo ïpèçíaòü, âceão
êpacèâee ëþäè. — ãäe yæ íaì, äypaêaì, òyò! Êaê ÷ècòo oäeòû! C êaêèì âêycoì
cèäÿò ía íèx ïëaòüÿ! A ía caìoì oáâopoæèòeëüíîì ïpeäìeòe — ía áapûøíÿx — ÿ
yæe áoþcü äaæe ãëaça ocòaíaâëèâaòü: âòÿíyò, íe oòopâaòü ïoòoì, áyäyò
ãpåçèòücÿ è âo cíe... ×òo-òo oïüÿíÿþùee còpyèòcÿ oò âcex ýòèx äèâíûx
coçäaíèé êpacoòû. ß áûë coâepøeíío ïüÿí ýòèì æèâoòpeïeùyùèì poeì!
Ýx, âoçpacò, âoçpacò... Âeäü ïoäyìaþò — ÿ ïpeyâeëè÷èâaþ, ïoïpocòy ëãy
ía còapocòè... Oäíaæäû (òaêæe â òe æe âpeìeía) äeíü, ïpoâeäeííûé â Ëèãoâe *,
áûë ïoëoí òaêèx æe ÷yäec è êpacoò. Ío, êoãäa, äâaäöaòü ëeò cïycòÿ, ÿ ïoexaë
òyäa æe ècêaòü äa÷y ía ëeòo, ÿcío ïpeäcòaâëÿÿ â âooápaæeíèè, äaæe äo ìeëêèx
ïpèìeò, è äopoãy è pacïoëoæeíèe ìecòíocòè, äa÷, ÿ ïpoeçäèë âecü äoëãèé äeíü,
yòoìèë èçâoç÷èêa è íe íaøeë íè÷eão ïpeæíeão: âce yæe áûëo ïo-äpyãoìy,
ïpoçaè÷ío, áeäío è cêy÷ío...
Hy ÷òo paccyæäaòü? Ê coëíöy! Ê câeòy! Moÿ æèâaÿ êapòèía áûëa caìo
coëíöe áeç ïÿòeí. Ãëaç íe oòopâaòü oò ee êpacoòû è áëecêa...
— Oäíaêo ÷òo ýòo òaì äâèæeòcÿ cþäa? — cïpaøèâaþ ÿ y Caâèöêoão.Âoò òo
òeìíoe, caëüíoe êaêoe-òo, êopè÷íeâoe ïÿòío, ÷òo ýòo ïoëçeò ía íaãíe coëíöe?
— A! Ýòo áypëaêè áe÷eâoé òÿíyò áapêy; ápaâo, êaêèe òèïû! Âoò yâèäèøü.
ceé÷ac ïoäoéäyò ïoáëèæe, còoèò âçãëÿíyòü.
ß íèêoãäa eùe íe áûë ía áoëüøoé cyäoxoäíoé peêe è â Ïeòepáypãe, ía
Heâe, íè paçy íe çaìe÷aë ýòèx ÷yäèù "áypëaêoâ" (y íac â ×yãyeâe áypëaêîì
íaçûâaþò xoëocòÿêa áeçäoìíoão).
Ïpèáëèçèëècü. Î áoæe, ça÷eì æe oíè òaêèe ãpÿçíûe, oáopâaííûe? Ó oäíoão
paçopâaííaÿ øòaíèía ïo çeìëe âoëo÷èòcÿ è ãoëoe êoëeío câepêaeò, y äpyãèx
ëoêòè ïoâûëeçëè, íeêoòopûe áeç øaïoê; pyáaxè-òo, pyáaxè! Ècò-
*Äa÷íaÿ ìecòíocòú ïoä Ïeòepáypãoì.
ëeâøèe _ íe yçíaòü poçoâoão cèòöa, âècÿùeão ía íèx ïoëocaìè, è íe
paçoápaòü äaæe íè öâeòa, íè ìaòepèè, èç êoòopoé oíè cäeëaíû. Âoò ëoxìoòüÿ!
Bëeãøèe â ëÿìêy ãpyäè oáòepëècü äoêpacía, oãoëèëècü è ïoáypeëè oò çaãapa ..
Ëèöa yãpþìûe, èíoãäa òoëüêo câepêíeò òÿæeëûé âçãëÿä èç-ïoä ïpÿäè cáèâøèxcÿ
âècÿ÷èx âoëoc, ëèöa ïoòíûe áëecòÿò, è pyáaxè íacêâoçü ïoòeìíeëè... Âoò
êoíòpacò c ýòèì ÷ècòûì apoìaòíûì öâeòíèêoì ãocïoä! Ïpèáëèçèâøècü coâceì, ýòa
âüþ÷íaÿ âaòaãa còaëa ïepeceêaòü äopoãy cïycêaþùèìcÿ ê ïapoxoäy... Íeâoçìoæío
âooápaçèòü áoëee æèâoïècíoé è áoëee òeíäeíöèoçíoé êapòèíû! È ÷òo ÿ âèæy! Ýòè
ïpoìoçãëûe, còpaøíûe ÷yäèùa c êaêoé-òo äoápoé, äeòcêoé yëûáêoé cìoòpÿò ía
ïpaçäíûx paçpÿæeííûx áap è ëþáoâío oãëÿäûâaþò èx caìèx è èx íapÿäû. Âoò
ïepeceêøèé ëecòíèöy ïepåäoâoé áypëaê äaæe ïpèïoäíÿë áe÷eâêy câoeé çaãopåëoé
÷epíoé py÷èùeé, ÷òoáû ïpeëecòíûe cèëüôèäû-áapûøíè ìoãëè cïopxíyòü âíèç.
— Âoò íeâepoÿòíaÿ êapòèía! — êpè÷y ÿ Caâèöêoìy. — Íèêòo íe ïoâeðèò!
Äeécòâèòeëüío, câoèì òÿæeëûì ýôôeêòoì áypëaêè, êaê òeìíaÿ òy÷a,
çacëoíèëè âeceëoe coëíöe; ÿ yæe òÿíyëcÿ âcëeä ça íèìè, ïoêa oíè íe cêpûëècü
c ãëaç. Ïapoxoä íaø òpoíyëcÿ äaëüøe; ìû cêopo íaãíaëè áapêy è âèäeëè yæe c
ïpoôèëÿ è íaãpyæeííyþ pacøèây è âcþ áe÷eây, oò ìa÷òû äo ëÿìoê. Kaêaÿ
äoïoòoïíocòü!
Âcÿ ýòa cêaço÷íaÿ áapêapoëa êaçaëacü ìíe è cìeøíoé è äaæe còpaøíoé
ñâoèìè ÷yäoâèùíûìè âoçèùaìè.
— Êaêoé, oäíaêo, ýòo yæac, — ãoâopþ ÿ yæe ïpÿìo. — Ëþäè âìecòo cêoòa
âïpÿæeíû! Caâèöêèé, Heyæeëè íåëüçÿ êaê-íèáyäü áoëee ïpèëè÷ío ïepeâoçèòü
áapêè c êëaäÿìè, íaïpèìep áyêcèpíûìè ïapoxoäaìè?
— Äa, òaêèe ãoëoca yæe paçäaâaëècü. — Caâèöêèé áûë yìíèöa è
ïpaêòè÷ecêè çíaë æèçíü. — Ío áyêcèpû äopoãè, a ãëaâíoe, ýòè caìûe âüþ÷íûe
áypëaêè è íaãpyçÿò áapêy, oíè æe è paçãpyçÿò ee ía ìecòe, êyäa âeçyò êëaäü.
Ïoäèêa òaì ïoèùè paáo÷èx-êpþ÷íèêoâ! ×eão áû ýòo còoèëo!..
Caâèöêèé ìíe ípaâèëcÿ òeì, ÷òo oí áûë ïoxoæ ía còyäeíòa è paccyæäaë
âceãäa peçoíío.
— A òû ïocìoòpeë áû, êaê ía âepxoâüe Boëãè è ïo âceé cècòeìe êaíaèëoâ
â ëÿìêe áe÷eâoé òÿíyò, — ïpoèçíec oí. — Âoò, äeécòâèòeëüío, yæ äèêoâèíío.
Òaì âcÿêoé òâapè ïo ïape âïpÿæeío, è âce äpyæío òÿíyò cìeÿcü: è áaáa, è
ëoøaäü, è ìyæèê, òo÷ío íapo÷ío, ÷òoáû ìèp ïo÷yäèòü, è âce ýòo ïo êpyòoìy
áepeãy — òaê ýôôeêòío ía âoçäyxe pècyþòcÿ.
Bceìy ýòoìy ÿ yæe ïëoxo âepèë, ÿ áûë ïopaæeí âceé êapòèíoé è ïo÷òè íe
cëyøaë eão, âce äyìaë. Âceão èíòepecíee ìíe êaçaëcÿ ìoìeíò, êoãäa ÷åpíaÿ
ïoòíaÿ ëaïa ïoäíÿëacü íaä áapûøíÿìè, è ÿ peøèë íeïpeìeíío ïècaòü ýcêèç ýòoé
cöeíû.
Ío ïpoãpaììa "Èoâ è eão äpyçüÿ" ïoãëoùaëa âce âpeìÿ ýòþäaìè ê íeé;
áëèæaéøèì paçâëe÷eíèeì áûëa èãpa â ãopoäêè â aêaäeìè÷ecêoì caäy, ía ìecòe
íûíeøíeão cêëaäa äpoâ. Ïocòoÿííûìè òoâapèùaìè â èãpe áûëè:
223
È. Ï. Poïeò (apxèòeêòop), M. Kyäpÿâöeâ (æèâoïèceö), È. C. Áoãoìoë (òoæe
apxèòeêòop), E. Ê. Maêapoâ, Ópëayá è äpyãèe3. Oäíaêo è ïocëå èãp è â
çíaêoìoì ceìeécòâe c áapûøíÿìè ÿ íe ìoã oòäeëaòücÿ oò ãpyï áypëaêoâ è äeëaë
paçíûe íaápocêè òo âceé ýòoé ãpyïïû, òo oòäeëüíûx ëèö.
II
ÏEÉÇAÆÈCT Ô. A. BACÈËÜEB
Êaê ÿ yæe paccêaçûâaë, oêoëo ýòoão âpeìeíè y È. H. Kpaìcêoão ÿçíaêoìèëcÿ c Ôeäopoì Aëeêcaíäpoâè÷eì Bacèëüeâûì4.
Ýòo áûë ôeíoìeíaëüíûé þíoøa. Kpaìcêoé eão oáoæaë, íe ìoã ía íåãî
íapaäoâaòücÿ è â eão oòcyòcòâèe áecïpecòaíío ãoâopèë òoëüêo o Bacèëüeâe. Eìy
áûëo âceão äeâÿòíaäöaòü ëeò, è oí òoëüêo ÷òo ápocèë äoëæíoñòü ïo÷òaëüoía,
peøèâøè âceöeëo çaíÿòücÿ æèâoïècüþ. Ëeãêèì ìÿ÷èêoì cêaêaë ìeæäy Øèøêèíûì è
Kpaìcêèì, è oáa ýòè eão y÷èòeëÿ ïoëíeëè âocxèùeíèÿ ãeíèaëüíûì ìaëü÷èêoì5.
Míe äyìaeòcÿ, ÷òo òaêyþ æèâyþ, êèïy÷yþ íaòypy, ïpè ïpeêpacíîì cëoæeíèè,
èìeë paçâe Ïyøêèí. Çâoíêèé ãoëoc, çapaçèòeëüíûé cìex, ÷aðóþùåe ocòpoyìèe c
òoíêoé äo äepçocòè íacìeøêoé çaâoeâûâaëè âcex câîèì ìoëoäûì, âeceëûì
èíòepecoì ê æèçíè; ê ýòoìy c÷acòëèâöy âcex òÿíyëo caì oí çopêo è áûcòpo
cxâaòûâaë âce ÿâëeíèÿ êpyãoì, a ëþäè, ïoÿâëÿâøèecÿ ía cöeíy, ceé÷ac æe
còaíoâèëècü eão êëaâèøaìè, è oí ìèãoì âïëåòaë èx â câoþ æèòeécêyþ êoìeäèþ è
èãpaë èìè.
È êaê ýòo oí yìeë, íe çacèæèâaÿcü, ïoáûâaòü ía âcex âûcòaâêax, ëÿèíèÿx,
êaòêax, âe÷epax è íaxoäèë âpeìÿ ïoceùaòü âcex câoèx òoâapèùåé è çíaêoìûx?
Çaâèäíaÿ ïoäâèæíocòü! È ÷òo yäèâèòeëüío: ÷eëoâeê áåäíûé, a oäeò âceãäa ïo
ìoäe, c èãoëo÷êè; cëy÷aéío, êoe-êaê oápaçoâaí oí êaçaëcÿ è ïo òepìèíoëoãèè è
ïo ìaíepaì íe íèæe ëþáoão ëèöeècòa; çíaÿ ÿçûêoâ, oí yìeë êcòaòè âêëeèòü
ôpaíöyçcêoe, ëaòèícêoe èëè cìeøíîå íeìeöêoe cëoâe÷êo; íe èìeÿ y ceáÿ äoìa
ìyçûêaëüíoão èícòpyìeíòa, ìoã paçáèpaòü c ëècòa íoòû, êoe-÷òo
aêêoìïaíèpoâaòü è äaæe cûãpàë "Quasi una fantasia" Áeòxoâeía, — ýòo
ocoáeíío ìeíÿ yäèâëÿëo.
ß íe paç áûë câèäeòeëeì eão âocòopãoâ âûcøeão ïopÿäêa, ïoýòè÷ecêèõ
âäoxíoâeíèé (ío ýòo áûëo ïocëe, ía Boëãe).  ècêyccòâe oí oòëè÷ío çíaë è
øeëeâcêyþ ãaëepeþ, è âce cëaâíûe, ìoäíûe òoãäa èìeía ôpaíöyçcêèx è íeìåöêèx
xyäoæíèêoâ òaê è cûïaëècü c eão ÿçûêa: T. Pycco, Tpoéoí, Äoáèí Kopo, Pyëoôc
è äpyãèe; paçyìeeòcÿ, eão, êaê ïeéçaæècòa, èíòepecoâàëè áoëüøeé ÷acòüþ
ïeéçaæècòû íeìöû: Myíòe, Ëeccèíã, áp. Axeíáã è äpyãèe6.
Íecìoòpÿ ía paçíèöy ëeò — eìy áûëo äeâÿòíaäöaòü, a ìíe oêoëo äâàäöaòè
øecòè,-- oí c ìecòa â êapüep âçÿë ìeíÿ ïoä câoe ïoêpoâèòeëücòâo ÿ èì
íècêoëüêo íe òÿãoòèëcÿ; íaïpoòèâ, c yäoâoëücòâèeì coâeòoâaëcÿ c íèì.
224
 ýòèx cëy÷aÿx èç áeççaáoòíoão áaëaãypa-áapèía Bacèëüeâ âäpyã
ïpeâpaùaëcÿ â cepüeçíeéøeão ìeíòopa, è ça eão coâeòaìè ÷yâcòâoâaëcÿ êaêoé-òo
ocoáûé âec. Oòêyäa? Ýòo ìeíÿ íe paç ïopaæaëo. ß yæe êoí÷aë aêaäeìè÷ecêèe
êypcû êaê êoíêypeíò ía çoëoòûe ìeäaëè è â ïpoäoëæeíèe ÷eòûpex c ïoëoâèíoé
ëeò ycepäío cëyøaë íay÷íûe êypcû, a oí — â÷epaøíèé ïo÷òaëüoí, þíeö —
öèíè÷ío xoxoòaë íaä Aêaäeìèeé xyäoæecòâ è âceìè ee òpaäèöèÿìè, a yæ ocoáeíío
íaä cocòaâoì ïpoôeccopoâ, íe áyäy÷è íè-êoãäa äaæe â ee còeíax... ×yäeca! Êo
ìíe oí çaxoäèë òoëüêo ía êâapòèpy, â äoì Øìèäòa, ía ×eòâepòoé ëèíèè, ãäe æèë
ÿ òoãäa c ìaëü÷èêoì-ápaòoì, âûòaùeííûì ìíoþ èç ïpoâèíöèè.
— Hy ÷òo, ápaò!-- paccûïaeòcÿ eão ìaæopíûé ãoëoc, eäâa oí ïepecòyïèò
ìoé ïopoã.-- A, áypëaêè! Çaäeëo-òaêè òeáÿ ça æèâoe? Äa, âoò oía, æèçíü, ýòo
íe ÷eòa còapûì âûäyìêaì yáoãèx còapöeâ... Ío çíaeøü ëè, áoþcü ÿ, ÷òoáû òû íe
âäaëcÿ â òeíäeíöèþ. Äa, âèæy, ýcêèç aêâapeëüþ... Òyò ýòè áapûøíè, êaâaëepû,
äa÷íaÿ oácòaíoâêa, ÷òo-òo âpoäe ïèêíèêa; a ýòè ÷yìaçûe yæ o÷eíü êaê-òo
ècêyccòâeíío "ïpèêoìïoíoâûâaþòcÿ" ê êapòèíêe äëÿ íaçèäaíèÿ: cìoòpèòe, ìoë,
êaêèe ìû íec÷acòíûe ypoäû, ãopèëëû. Ox, çaïyòaeøücÿ òû â ýòoé êapòèíe: yæ
o÷eíü ìíoão paccyäo÷íocòè. Kap-òèía äoëæía áûòü øèpe, ïpoùe, ÷òo íaçûâaeòcÿ
— caìa ïo ceáe... Áypëaêè òaê áypëaêè! ß áû ía òâoeì ìecòe ïoexaë ía Boëãy
— âoò ãäe, ãoâopÿò, íacòoÿùèé òpaäèöèoííûé òèï áypëaêa, âoò ãäe eão ècêaòü
íaäo; è ÷eì ïpoùe áyäeò êapòèía, òeì xyäoæecòâeííee.
— Oão! Kyäa xâaòèë! — co cêpeáoì â cepäöe ïo÷òè âop÷y ÿ. Ìeíÿ oí
oáëèë xoëoäíoé âoäoé, è ÿ ãoòoâ áûë oòøaòíyòücÿ oò eão äyøa.
--Íe âoâpeìÿ è, ocoáeíío, íe ïo cpeäcòâaì ìíe òâoÿ ôaíòaçèÿ. È ÿ
íècêoëüêo íe æaëeþ.
— Eùe áû, çíaþ òeáÿ: òû òyò, â câoeé Aêaäeìèè, òaê ycèäeëcÿ, ÷òo äaæe
ìoxoì oápacòaòü ía÷aë.
È oí çâoíêo è ïëeíèòeëüío paccûïaëcÿ çäopoâûì cìexoì. Ìeíÿ ía÷èíaë
cepäèòü eão ïoêpoâèòeëücòâeííûé òoí c íacìeøêoé. È ÿ yãpþìo äyìaë: "Bce æe
oí eùe ìaëü÷èê cpaâíèòeëüío co ìíoé". Bcïoìíèë êaê oäíaæäû y Kpaìcêoão,
êoãäa â ïpècyòcòâèè öeëoão oáùecòâa Bacèëüeâ ïoçâoëèë ceáe âo âpeìÿ
cepüeçíoão paçãoâopa êaêyþ-òo cìeëocòü, äoxoäÿùyþ äo íaxaëücòâa, ÿ oápaòèëcÿ
ïoòoì ça paçúÿcíeíèeì ê Èâaíy Hèêoëaeâè÷y [Kpaìcêoìy],
— Ýòoò ïòeíeö íe ïo ëeòaì cìeë, — âop÷aë ÿ, — â âaøeì è Èâaía
Èâaíû÷a [Øèøêèía] ïpècyòcòâèè oí äo íeïpèëè÷èÿ çaáûâaeòcÿ. Êaê âû ýòo
c÷èòaeòe? ×òo oí òaêoe? — cïpocèë ÿ cepüeçío.
— Ax, Bacèëüeâ! — oòâeòèë Kpaìcêoé.-- Ýòo, áaòþøêè, òaêoé ôeíoìeí,
êaêoão eùe íe áûëo ía çeìëe!.. Î, âû ïoçíaêoìüòecü c íèì xopoøeíü-êo,
peêoìeíäyþ — òaëaíò! Äa âeäü êaêoé òaëaíò! È âooáùe ÿ òaêoé oäapeí-íoé
íaòypû eùe íe âcòpe÷aë: eão ìoæío cpaâíèòü c áacíocëoâíûì áoãa÷oì,
225
êoòopûé ïpè ýòoì ùeäp cêaço÷ío è ápocaeò câoè coêpoâèùa ïoëíoé ãopcòüþ
íaïpaâo, íaëeâo, íe c÷èòaÿ è äaæe íe öeíÿ èx...
×yäo-ìaëü÷èê Bacèëüeâ, òaê íeoáûêíoâeíío oäapeííûé, áûë òaêòè÷eí è
ïpoíèöaòeëeí òoæe íe ïo ëeòaì.
Oí ïpècòaëüío âçãëÿíyë ía ìeíÿ.
— Î, ÷òo ýòo? Tû yæe íe âçäyìaë ëè íaäyòücÿ ía ìeíÿ ça ìoè æe çaáoòû o
òeáe?
È oí oïÿòü âeceëo pacxoxoòaëcÿ, áëecòÿ ñâoèìè cepûìè æèâûìè ãëaçaìè
êaê-òo ocoáeíío ëacêoâo. ß íeâoëüío cäaþcü.
— Äa âeäü òû çíaeøü, ÷òo ÿ íe èìeþ cpeäcòâ paçúeçæaòü ïo Boëãe, ê ÷eìy
æe paçäpaçíèâaòü íaïpacío è âûáèâaòü èç êoëeè? — yæe cìÿã÷aÿcü, paccyæäaþ
ÿ.
— Cpeäcòâa?! A cêoëüêo òeáe cpeäcòâ ïoíaáoäèëocü áû? Hy, äyøeíüêa, íe
cepüeçíè÷aé, äaâaé c÷èòaòü...
— Âeäü òû æe çíaeøü, ÷òo co ìíoé eùe ápaò æèâeò è eão ïpèøëocü áû
âçÿòü... Âeäü ýòo — ía òpè ìecÿöa! Äâoèì äâecòè pyáëeé, íe ìeíüøe
ïoíaäoáèëocü áû... Äa, oäíèì cëoâoì, äaâaé ãoâopèòü o äpyãoé... — ×òo òû,
÷òo òû! — yæe äeëaÿcü êaêèì-òo íeoáûêíoâeíío âëèÿòeëüíûì ëèöoì, ïpoèçíocèò
äoêòopaëüío Bacèëüeâ. — Cëyøaé cepüeçío: âoò íe coéäè ÿ c ýòoão ìecòa,--
ïpoæapãoíèë oí êoìè÷ío, — ÷epeç äâe íeäeëè ÿ äocòaíy òeáe äâecòè pyáëeé.
Coáèpaécÿ, íe oòêëaäûâaé, ãoòoâücÿ, è ápaò òâoé,, ýòoò ìaëü÷èê, íaì
ïpèãoäèòcÿ. Âce æe, çíaeøü, â íeèçâecòíoì êpaþ ëy÷øe, êoãäa íac áyäeò
áoëüøå.
A ÿ äo òaêoé còeïeíè âäpyã âoçìyòèëcÿ Bacèëüeâûì, ÷òo äaæe oápaäoâaëcÿ
eão cêopoìy yxoäy; oí âceãäa êyäa-òo cïeøèë, eìy íèãäe íe cèäeëocü.
Ïoäíÿâøècü, oí ïpoäoëæaë:
— Äa òoëüêo, çíaeøü ëè, òû ocòpèãècü. — oí ocòaíoâèëcÿ â ïepeäíeé è
oòe÷ecêè ìÿãêo còaë íaçèäaòü ìeíÿ, — áyäü ïpèëè÷íûì ìoëoäûì ÷eëoâeêoì. Hy
êaê òeáe íe coâecòío çaïycêaòü òaêèe ïaòëû? Âeäü ýòo yæac, êaê äepeâeícêèé
äüÿ÷oê! Ax äa, xyäoæíèê! Âoò ÿ íeíaâèæy ýòèx Xyäoÿ-poâûx7 è tutti quanti *.
Ýòè äëèííoïoëûe øëÿïû, âoëocû äo ïëe÷, oïoøëeâøaÿ ãaäocòü! Ìeíÿ paçáèpaeò
òaêoe çëo è cìex, êoãäa ÿ ãëÿæy ía ýòèx ïe÷aòíûx xyäoæíèêoâ, òaêaÿ âûâecêa
áeçäapíocòè...
Bacèëüeâ ìeíÿ yæe paçäpaæaë ýòoé câoeþ paçâÿçíocòüþ áoëüøoão è
còaíoâèëcÿ âce íeïpèÿòíee.
 ïepeäíeé oí êoêeòëèâo, ïepeä çepêaëoì, íe òopoïÿcü, íaäeë áëecòÿùèé
öèëèíäp ía câoþ ïpè÷ecêy — ceé÷ac oò ïapèêìaxepa. — âce ïëaòüe ía íeì áûëo
ìoäíoe, c èãoëo÷êè, è cèäeëo, êaê ía ìoäíoé êapòèíêe.
— A ìeíÿ yäèâëÿeò òâoé øèê, — ãoâopþ ÿ yæ íe áeç çëoáû,-- ÿ âoò
ïpeçèpaþ ôpaíòoâcòâo è ôpaíòoâ...
* Tutti quanti — âce ïpo÷èe (uòaë.).
226
— Hy íe cepäècü, íe cepäècü Èëþxa! Bepü, ÷òo ÷epeç äâa ìecÿöa òû caì
íaäeíeøü òaêoé æe öèëèíäp è âce ïpo÷ee è áyäeøü ìèëûì êaâaëepoì Ax, yæ ýòè
ìíe Øaíaíû... Hy, ïpoùaé è ïoìíè oáo ìíe! ×epeç äâe íåäeëè ÿ áyäy y òeáÿ c
âoçìoæíocòÿìè, a ÷epeç òpè — ìû êaòèì ïo Boëãe A?! Tû òoëüêo ïoäyìaé! Tû
yâèäèøü íacòoÿùèx áypëaêoâ!!! A? Aäüå ìoè øep! * '
"Ýòo yæe êaêoe-òo íaxaëücòâo. Xëecòaêoâ! — ïoäyìaë ÿ. — Êaê ìaëoão
peáeíêa, oí yáëaæaeò è òyìaíèò ìeíÿ. Ío ýòoão ÿ yæe è íe æäaë- cìeøoí è íe
çaìe÷aeò, êaê ïepecaëèâaeò. Koíe÷ío, ýòo oí cëûøaë êaêoão-íèáyäü âaæíoão
áapèía; òoò òaêèì æe ïoêpoâèòeëeì, âepoÿòío, âûòacêèâaë eão èç áeäíûx è oí
òyäa æe! Âoò xëûù... A Kpaìcêoé? Heyæeëè oí òaê ocëeïëeí, ÷òo íe âèäèò ýòoão
xâacòyía?"
Íaäo paccïpocèòü cepüeçío.
— Oão! Ôeäop Aëeêcaíäpoâè÷ ïooáeùaë âaì câoþ ïpoòeêöèþ! — oòâe÷aë
âeceëo è cepüeçío Kpaìcêoé. — Moæeòe áûòü yâepeíû, ÷òo oí ýòo cäeëaeò. Ó
íeão ecòü áoëüøoé ïoêpoâèòeëü, ãpaô Còpoãaíoâ8: ýòo pyêa-âëaäûêa â Oáùecòâe
ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ; a ãëaâíyþ äeécòâyþùyþ poëü êaê ècïoëíèòeëü òyò,
paçyìeeòcÿ, cûãpaeò Ä. Â. Ãpèãopoâè÷ 9. Ýòoò òoæe äyøè íe ÷aeò â Bacèëüeâe;
oíè eão â ïocëeäíee âpeìÿ coâceì èçáaëoâaëè äaæe, ío Bacèëüeâ ýòoão còoèò.
"Ïocìoòpèì, ïocìoòpèì", --äyìaë ÿ ïpo ceáÿ è íe ïepecòaâaë coìíeâaòücÿ.
III
CÁOPÛ ÍA BOËÃÓ
Ío ÷epeç äâe íeäeëè äâepü êo ìíe ocoáeíío ýíepãè÷ío pacïaxíyëacü, èÂacèëüeâ, â ãepoè÷ecêoé ïoçe ãepoëüäa, ïoäíÿâ âûcoêo áeëyþ áyìaãy âeceëo
cìeÿëcÿ ñâoèìè êpeïêèìè çyáaìè.
— Ïoëy÷aé, êaâaëep! Âoò òeáe òaëoí ía äâecòè pyáëeé. A, ÷òo? ß ïpaâ!
Hy, òeïepü — cáopû.
Oí paccêaçaë, êaêoão yäoáíoão ôacoía oí êyïèë ceáe äëèííûé yçêèé
cyíäyê, è ïpo÷èòaë öeëûé cïècoê çaêyïoê — ÷òo eùe, êaê oí äyìaë íeoáxoäèìo
òpeáoâaëocü eìy è íaì.
Òyò áûëè è xëûcòû, è êpaãè äëÿ âepxoâoé eçäû, è oäía-äâe ïapû ëaéêoâûx
ïep÷aòoê, è äþæèía ãaëcòyêoâ — âceão íe ïepe÷ecòü; áeëüeì oí áûë ðàíüøe
oáecïe÷eí; äyxè, ìûëa, oäeêoëoíû, äeçèíôeêöèoííûe cíaäoáüÿ, äoðîæíaÿ
aïòe÷êa, cïèpò, íaäyâíûe ïoäyøêè è ïpo÷ee è ïpo÷ee. ß âïaë â
Adieu, mon cheã — ïpoùaé, ìoé ìèëûé (ôpaíö.).
227
pacceÿííocòü, peøèâ ïpo ceáÿ, ÷òo ýòoão ìíe íè÷eão íe íaäo. Be÷epoì ÿ
oïÿòü y Kpaìcêoão.
— Î, êaêoé âû cêeïòèê; ío âû peøèòeëüío, âèæy ÿ, íe çíaeòe Bacèëüeâa.
Âèäeëè ëè âû eão paáoòû?
— Heò, — oòâe÷aþ ÿ. — A ãäe èx ìoæío âèäeòü? È ÷òo oí cäeëaë? Âeäü
oí æe è â Aêaäeìèþ eùe íe ïocòyïèë...
Kpaìcêoé ycòaâèë ía ìeíÿ câoè ïpoíèöaòeëüíûe cepûe ãëaça.
— Ecëè ýòo íe èpoíèÿ è âû èçpeêaeòe ïpaâäy, êaê äyìaeòe, òo...-- Oí
paçâeë pyêaìè.-- Äa âû ïocêopeé äoëæíû ïocìoòpeòü paáoòû Ôeäopa
Aëeêcaíäpoâè÷a. A ÷òo oí íe áûë â Aêaäeìèè xyäoæecòâ, òaê â ýòoì, ìoæeò
áûòü, è ecòü eão c÷acòüe. Ío oí èìeeò ïpeâocxoäíoão pyêoâoäèòeëÿ â Øèøêèíe.
 Ceìíaäöaòoé ëèíèè Bacèëüeâcêoão ocòpoâa, â ìaëeíüêoì oäíoýòaæíoì
íèçeíüêoì äoìèêe, ceìeéíoé coácòâeííocòè Bacèëüeâûx, ÿ çacòaë Bacèëüeâa ça
paáoòoé. Â caìoé ëy÷øeé, caìoé áoëüøoé è âce æe o÷eíü ìaëeíüêoé
(cpaâíèòeëüío) êoìíaòêe â äâa oêía y íeão ñòoÿëè äâe âeùèöû ía äpÿííûx
òpeíoæêax-ìoëüáepòax.
ß çaøeë oò câeòa, ÷òoáû âèäeòü êapòèíêè, è oíeìeë: êapòèíêè ìeíÿ
oøapaøèëè... ß yäèâèëcÿ äo ïoëíoé cêoíôyæeííocòè...
— Cêaæè, paäè áoãa, äa ãäe æe òû òaê ïpeycïeë? — ëeïe÷y ÿ. — Heyæeëè
ýòo òû caì íaïècaë?! Hy, íe oæèäaë ÿ!
— Áëaãoäapþ, íe oæèäaë! — âeceëo çacìeÿëcÿ Bacèëüeâ. — A y÷èòeëü,
ápaò, y ìeíÿ ïpeâocxoäíûé: Èâaí Èâaíoâè÷ Øèøêèí, ïpèáaâü eùe âcþ Kyøeëeâêy è
yæ, êoíe÷ío, caìyþ âeëèêyþ y÷èòeëüíèöy: íaòypy, íaòypy! A Kpaìcêoé ÷eão
còoèò?!
— Heáo-òo, íeáo... — ía÷èíaþ ÿ âocòopãaòücÿ.-- Êaê æe ýòo? Heyæeëè
ýòo áeç íaòypû?.. ß íèêoãäa eùe íe âèäûâaë òaê äèâío âûëeïëeííûx oáëaêoâ, è
êaê oíè ocâeùeíû!!! Äa è âce ýòo êaê-òo coâepøeíío ïo-ío-âoìy...
Bacèëüeâ ïpèáëèçèëcÿ ê ìoëüáepòy.
— A? Ýòè êyìyëþcû *? A oíè ìíe íe ípaâÿòcÿ. ß âce áüþcü, èùy...-- Oí
ïpèceë áo÷êoì ê ìoëüáepòy, âçÿë còaëüíoé øïaxòeëü è âäpyã áeç âcÿêoé æaëocòè
ía÷aë cpeçûâaòü âeëèêoëeïíyþ êyïy oáëaêoâ íaä âoäoþ.
— Ax, ÷òo òû äeëaeøü! Paçâe ìoæío ãyáèòü òaêyþ ïpeëecòü!
Ío oí yæe paáoòaë òoíêoé êècòüþ ïo cíÿòoìy ìecòy, è íoâûé ìoòèâ íeáa
æèçíeíío òpeïeòaë yæe y íeão ía xoëcòe... ß ocòoëáeíeë oò âocxèùeíèÿ...
A ýòo? — Bèceëa eùe êapòèíêa: èçoápaæaëacü öeëaÿ còeía òeìíoé âûcoêoé
ãpyøè ìaëopoccèécêoão òèïa. Êapòèíêa áûëa íaïèòaía ãopÿ÷èì coëíöeì; êoe-ãäe
ía ïepeäíeì çaáop÷èêe coxëo âûìûòoe áeëüe paçíûx öâeòoâ...
Kyìyëþcû — êyïû oáëaêoâ.
228
— Âoò opèãèíaëüío: òaê òeìío è òaê coëíe÷ío, — yäèâëÿþcü ÿ, — âcÿêèé
òyò ïepecoëèë áû áeëèëaìè. Êaê ýòo òû cïpaâëÿeøücÿ c íeáoì òaêèìè ìaëeíüêèìè
êècòÿìè?
— Î. ÿ âceãäa paáoòaþ ìaëeíüêèìè, êoëoíêoâûìè: èìè òaê xopoøo ëeïèòü è
pècoâaòü ôopìo÷êè... A ìaçaòü êâa÷aìè, êaê çaáopû, òaêaÿ ãaäocòü, íeíaâèæy
ìaçíþ... Xopoøo òû cäeëaë, ÷òo çaøeë êo ìíe; ÿ caì íaìepeâaëcÿ çaéòè ê òeáe.
Ê òeáe ecòü äâa äeëa, äâa âoïpoca, âûpaæaÿcü âûcoêèì cëoãoì, è ýòè äeëa
äoëæeí cäeëaòü òû. Hy, yæ òû, ïoæaëyécòa, íe ïpèêèäûâaécÿ íeäopocëeì, âoçüìè
â oáe pyêè câoe âíèìaíèe è âíèìaé: òû xopoø c Èceeâûì è Aêaäeìèÿ, òo ecòü
oí, Èceeâ 10, òoáoþ äopoæèò... Ïoæaëyécòa, íe ïpèïoäíèìaé òaê ápoâeé è íe
ïpèêpûâaécÿ ëè÷èíoé èäèoòa. Çíaeì, ápaò, ïpo òeáÿ, âce çíaeì, ío íe â ýòoì
äeëo. Èäè òû ê Èceeây è ïpocè, ÷òoáû oí ïoxëoïoòaë íaì äapoâoé ïpoeçä ïo
Boëãe, y íeão ecòü pyêa â êoìïaíèè "Caìoëeò", ïoíÿë? Ýòo ÷acòü oôèöèaëüíaÿ;
a âoò ÷acòü, òaê cêaçaòü, ceìeéíaÿ: xopoøo áû íaì âçÿòü eùe ÷eòâepòoão...
Ax, âoò èäeò ÷eòâepòûé. Hy-íy, Poìaí, äepæècü êpeï÷e, íe øaòaécÿ!
Èç äpyãoé êoìíaòû âûøeë ía÷èíaþùèé xoäèòü ìaëü÷èê è xpaápo íaïpaâèëcÿ ê
Bacèëüeây.
— Ýòo ìoé ápaò Poìaí, êoòopoão ÿ ëþáëþ áoëüøå âceé æèçíè. Toëüêo oí
oäèí ìoã áû ocòaíoâèòü ìeíÿ òeïepü â ìoeì peøeíèè exaòü ía Boëãy. Hy
ïoâepèøü ëè, ÿ eão òaê ëþáëþ! Taê ëþáëþ... Hy, ìèëûé Poìa, èäè, èäè êo ìíe,
íy, íy... ax òû, ìoe coêpoâèùe! — Oí âçÿë eão ía pyêè è yceëcÿ ía còyë. —
Ax äa, c Poìaíoì ÿ âce çaáûâaþ... Taê âoò, èìeeøü ëè òû êoão ía ïpèìeòe
÷eòâepòûì â íaøy êoìïaíèþ?
— Âoò íe äyìaë,-- oòâe÷aë ÿ â paçäyìüe, — paçâe Kèpèëëû÷a?
— Xa-xa-xa! — âeceëo âçopâaëcÿ oí oò íeoæèäaííocòè. — Âoò oäoëæèë!
Áëaãoäapþ, íe oæèäaë! Ox, ío ýòoò còoëá ìèpãopoäcêoão ïoâeòa íe ïoeäeò. Kyäa
eìy! Âoò cìex! È êaê ýòo òû âûãoâopèë eão èìÿ?
— äa âeäü oí o÷eíü ïpocèòcÿ exaòü c íaìè, o÷eíü æeëaeò.
— Áepeì, áepeì! "Áëaãoäapþ, íe oæèäaë"!--øyòèë yæe Bacèëüeâ íapacïeâ.
IV
Ï. Ô. ÈCEEB
Bceìoãyùèé êoíôepeíö-ceêpeòapü èìïepaòopcêoé Aêaäeìèè xyäoæecòâ áûëòoãäa âo âceé cèëe. Êo ìíe oí áëaãoâoëèë ocoáeíío ïocëe ìoeão áyíòa, o
êoòopoì íaäo paccêaçaòü.
Ïo ycòaây Aêaäeìèè xyäoæecòâ 1859 ãoäa ïpè Aêaäeìèè áûë íay÷íûé êypc,
pacòÿíyòûé ía øecòü ëeò. Kpoìe cïeöèaëüíûx ïpeäìeòoâ ïpoxoäèëècü è íeêoòopûe
ýëeìeíòapíûe — ôèçèêa, ÷acòü xèìèè, âceoáùaÿ ècòopèÿ, pyccêaÿ cëoâecíocòü
(âxoäèëa ïcèxoëoãèÿ), ècòopèÿ öepêâè, çaêoí
229
áoæèé è eùe ÷òo-òo — ïo äâe ëeêöèè â äeíü: yòpoì oò ïoëoâèíû âocüìoão
äo äeâÿòè c ïoëoâèíoé è äíeì oò òpex äo ÷eòûpex c ïoëoâèíoé. C÷èòaëocü òpè
êypca, òaê êaê êaæäûé êypc øeë äâa ãoäa.
Ó÷eíèêè, äaæe caìûe ïpèëeæíûe ê íayêe, â ïpoäoëæeíèe ïepâûx äâyx êypcoâ
â ÷eòûpe ãoäa òaê ïepeòÿãèâaëècü â còopoíy ècêyccòâa, ÷òo oáûêíoâeíío òpeòèé
è ÷eòâepòûé êypcû âce peäeëè, ïycòeëè, è èícïeêöèè íaäo áûëo ïpèíèìaòü ìepû
ê ïoíyêaíèþ y÷eíèêoâ ïoceùaòü ëeêöèè è ÿâëÿòücÿ ía ýêçaìeíû. Paçyìeeòcÿ,
eäèícòâeííaÿ còpoãaÿ ìepa — ècêëþ÷eíèe èç cïècêa y÷eíèêoâ.
Ïocëe êaíèêyë âûâeøèâaëcÿ cïècoê èìeí, ïepeâeäeííûx â ÷ècëo
âoëüíocëyøaòeëeé ça íeÿâêy ía ýêçaìeíû.
Oceíüþ òoâapèùè cooáùèëè ìíe, ÷òo ÿ â ÷ècëe ècêëþ÷eííûx y÷eíèêoâ.
Mopaëüío ÿ yæe äaâío áûë ãoòoâ ê âûxoäy èç Aêaäeìèè. È oáùecòâeííoe
ìíeíèe, è ocoáeíío Kpaìcêoé, è âce eão òoâapèùè, è apòeëüùèêè coâeòoâaëè ìíe
ápocèòü êoíêypcû è còaíoâèòücÿ ía coácòâeííûe íoãè.
Aêaäeìèÿ xyäoæecòâ áûëa òoãäa íeìaëo ïopèöaeìa è ocìeÿía íaøeé
æypíaëècòèêoé; ëy÷øèe cèëû ìoëoäeæè íeäoy÷èâaëècü è ápocaëè ee. Ça
òpèíaäöaòüþ çíaìeíèòûìè apòeëüùèêaìè òÿíyëècü íepeäêo. Eùe íeäaâío ápocèëè
êoíêypcû: Maêcèìoâ11, Áoápoâ, ocoáeíío Áoápoâ; ýòoão êopèôeÿ çâaëè áyäyùèì
Peìápaíäòoì, a oí âäpyã ocòaâèë Aêaäeìèþ, áyäy÷è yæe ía ïoëoæeíèè
ïpoãpaììècòa (ìacòepcêaÿ, còèïeíäèÿ ïÿòíaäöaòü pyáëeé â ìecÿö è êaçeííaÿ
íaòypa).
Ïepeä íayêoé ÿ áëaãoãoâeë, â òe÷eíèe ÷eòûpex ëeò êypcû ïoceùaë ycepäío.
ýêçaìeíû cäaâaë xopoøo, ío ía ïÿòoì ãoäy, êaê òoëüêo ÿ ïoëy÷èë ìacòepcêyþ è
còaë ãoòoâèòücÿ ê ïpoãpaììe, ÿ âäpyã "ïpècòaë", êaê ãoâopÿò o ëoøaäêe,
âûáèâøeécÿ èç cèë...
Óâèäeâ ñâoèìè ãëaçaìè, ÷òo ÿ ècêëþ÷eí èç cïècêa y÷eíèêoâ, ÿ âcêèïeë í
íaïècaë â Coâeò ïpoøeíèe. ßäoâèòo yêaçûâaë ÿ Coâeòy ía eão ïpècòpacòèe ê
ýëeìeíòapíoé ãpaìoòe íe ïo câoeé cïeöèaëüíocòè è êoìïeòeíöèè, a â çaêëþ÷eíèe
ïpocèë yâoëèòü ìeíÿ coâceì èç Aêaäeìèè xyäoæecòâ, yäocòoèâ çâaíèeì
"câoáoäíoão xyäoæíèêa", — ÿ èìeë yæe ïÿòü cepeápÿíûx ìeäaëeé,
cëeäoâaòeëüío, èìeë ía ýòo ïpaâo. ß çaêoí÷èë câoe ïpoøeíèe cëoâaìè, ÷òo íe
íaìepeí äoëüøe ocòaâaòücÿ â Aêaäeìèè xyäoùecòâ, ãäe ycïexè â ècêyccòâe
èçìepÿþòcÿ ïocpeäcòâeííûìè ïoçíaíèÿìè y÷eáíèêoâ... ÷òo-òo â ýòoì poäe.
Ïpoøeíèe cëeäoâaëo ïoäaòü êoíôepeíö-ceêpeòapþ Èceeây ëè÷ío.
Ïeòp Ôeäopoâè÷ Èceeâ áûë ïoxoæ, ëèöoì è ôèãypoé ía Haïoëeoía; oí áûë
o÷eíü yìeí è ïpoíèöaòeëeí. Aêaäeìèÿ xyäoæecòâ áûëa â ïoëíoì eão âeäeíèè, è
oí o÷eíü oçaáo÷eí áûë áopüáoþ c "Apòeëüþ xyäoæíèêoâ". Â ìoeì ïocòyïêe eìy
÷yäèëacü èíòpèãa Apòeëè (oí çíaë, ÷òo ÿ âxoæ òyäa).
230
Ïpoáeæaâ áûcòpo ìoe ïpoøeíèe, oí áecïoêoéío cìepèë ìeíÿ âçãëÿäoì.
— ×òo ýòo âû, Peïèí! Âeäü ýòo âac íacòpoèëè! Êaê ýòo âoçìoæío! Hy,
äaäyò âaì çâaíèe, è ÷òo æe?
— Äa ìíe áoëüøå íè÷eão è íe íaäo, — cêpoìío, ío òâepäo ïoÿcíÿþ ÿ.
— Kaêoé âce ýòo âçäop! È âeëèêèé êíÿçü è Coâeò peøèëè yæe, ÷òo âû
ïoeäeòe ça ãpaíèöy ía êaçeííûé c÷eò... Ax, äa ÷òo òpaòèòü cëoâa, âoò âaì
âaøe ïpoøeíèe! — Oí paçopâaë eão ía ÷eòûpe ÷acòè è ápocèë â êopçèíêy. —
Py÷aþcü âaì: ècêëþ÷eíû èç cïècêa y÷eíèêoâ âû íe áyäeòe, è âû äoëæíû oêoí÷èòü
Aêaäeìèþ êaê cëeäyeò. Äëÿ êoão æe òoãäa eé cyùecòâoâaòü?!
Taê áûëo ça ãoä äo íaøèx cáopoâ ía Boëãy. Paçyìeeòcÿ, Èceeâ ycòpoèë íaì
äapoâoé ïpoeçä ïo Boëãe: oí äaë ìíe ïècüìo ê ceêpeòapþ "Öecapeâíû" â Aíè÷êoâ
äâopeö, è íac cíaáäèëè oòêpûòûì ëècòoì oáùecòâa "Caìoëeò" oò Tâepè äo
Capaòoâa, êaê ìû ïpocèëè.
Ïeòp Ôeäopoâè÷ Èceeâ áûë o÷eíü äoáp êo ìíe, è ÿ âceãäa âcïoìèíaþ eão c
áoëüøoé áëaãoäapíocòüþ... A êaê yìeí áûë ýòoò aäìèíècòpaòop, êaêèì
ãèïíoòèçèpyþùèì âëèÿíèeì oáëaäaë oí â áþpoêpaòè÷ecêoé côepe: äaæe cocëaííûé
â Cèáèpü, è oòòyäa oí äoëão ïocûëaë cþäa, â côepû, py-êoâoäÿùèe yêaçaíèÿ ïo
ïoâoäy âûáopa ëèö è ïpèíÿòèÿ ìep. Êaê còpaíío, oäíaêo, ÷òo eão, äaæe ìíoão
ëeò cïycòÿ, íe êocíyëacü íè oäía aìíècòèÿ!
A ÿ, áyäy÷è eùe y÷eíèêoì, aäpecoâaëcÿ ê íeìy oäíaæäû c ãopaçäo áoëee
pècêoâaííoé ïpocüáoþ oò âcex òoâapèùeé è èìeë ïëoäoòâopíûé ycïex. Ýòo òoæe
cëeäyeò çäecü çaíecòè â ëeòoïècè aêaäeìè÷ecêoé ìoëoäeæè,
 cepeäèíe øecòèäecÿòûx ãoäoâ è y íac, â oøapïaííûx eùe äo Èceeâa
êopèäopax Aêaäeìèè xyäoæecòâ, è â áeäíeéøèx òpyùoáax y÷eíè÷ecêèx ïoëüíûx
êâapòèp ía÷aëè áypëèòü âoäoâopoòû coöèaëècòè÷ecêèx êëþ÷eé èç íeäp oáùeão
íacòpoeíèÿ òoãäaøíeé ïoäçeìíoé oêeaí-peêè. Toâapèùè xoòeëè ycòpoèòü êaccy
âçaèìoïoìoùè y÷eíèêoâ Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Ãpaâep Ïaíaçepoâ 12 (êpèâûì
âûápèòûì ÷epeïoì, íèçêo íaäâèíyâøèìcÿ eìy ía ìaëeíüêèe òaòapcêèe ãëaçêè,
øèpoêèì pòoì è áoëüøèìè yøaìè ïoxoæèé ía ocòpoæíèêa, ío äoápûé âÿòè÷, çeìëÿê
Â. Bacíeöoâa) áûë èíèöèaòopoì ïpoeêòa; y íeão ía êâapòèpe òaéío coáèpaëocü
ìíoão òoâapèùeé, òaéío ïoáûâaë è ÿ.
 eão äâyx êoìíaòax áûëo òaê íaêypeío, còoÿëa òaêaÿ yáèécòâeííaÿ
äyxoòa, íecìoòpÿ ía oòâopeííûe oêía è xoëoäíyþ oêòÿápücêyþ ío÷ü, òoëïa òaê
êaê-òo poáêo ápoäèëa, íe ocòaíaâëèâaÿcü è íe caäÿcü--íe ía ÷eì áûëo, — ÷òo
o ïpaâèëüíoì coápaíèè íåëüçÿ áûëo è äyìaòü. Paccïpocèâøè eùe â còeíax
Aêaäeìèí Ïaíaçepoâa, ÿ âèäeë, ÷òo íè÷eão ïpoòèâoçaêoííoão, còpaøíoão â ýòoì
íeëeãaëüíoì cêoïèùe íeò, è òeïepü ïpeäëoæèë "çàïpaâèëaì oápaòèòücÿ ê
ía÷aëücòây Aêaäeìèè xyäoæecòâ ïpocèòü paç-peøeíèÿ oòâecòè íaì paç â íeäeëþ
êaêoé-íèáyäü êëacc äëÿ âûpaáoòêè ycòaâa êaccû è ee oïepaöèé.
231
Ía ìeíÿ ïoäoçpèòeëüío ïocìoòpeëè ëeâûe äpyçüÿ Ïaíaçepoâa. "Îão?! Kòo
ýòo ïpeäëaãaeò? A êòo ýòo äoíeceò ía÷aëücòây?! Äa âeäü ïpoãoíÿò! Ê ÷eìy æe è
paçâoäèòü ýòo ïpeäaòeëücòâo?! Ê ÷eìy ycëoæíÿòü äeëo òaêoé epyíäoé?!" — Øyì
ïoäíÿëcÿ äo còyêoâ còyëüÿìè è ïaëêaìè.
Ío â êoíöe cïeëècü, è òaê êaê äeëo c÷èòaëocü ïo÷òè ïoãèáøèì, òo ìíe,
êaê âèíoâíèêy ïpeäëoæeíèÿ, áûëo ïopy÷eío ëè÷ío èäòè ê Èceeây è äoëoæèòü eìy
ycòaâ, yæe côopìèpoâaííûé â÷epíe òaéíûìè coápaíèÿìè òoâapèùeé.
— Êaê xopoøo âû cäeëaëè, ÷òo ïpèøëè c ýòèì ïpÿìo êo ìíe, — cêaçaë
Ïeòp Ôeäopoâè÷ áeç âcÿêoão yäèâëeíèÿ, êaê áyäòo æäaë ìeíÿ.-- Çíaeòe, ÿ âce
âpeìÿ caì äyìaë oá ýòoì è caì xoòeë ïpeäëoæèòü y÷eíèêaì ocíoâaòü êaccy
âçaèìoïoìoùè. Ócòaâ÷èê ÿ ïpocìoòpþ ïoòoì. Ío âoò ycëoâèe: ía çaceäaíèÿx
y÷eíèêoâ áyäeò â êa÷ecòâe òoâapèùa ïpeäceäaòeëÿ ïpècyòcòâoâaòü ïoìoùíèê
èícïeêòopa, íaø ìèëûé Ïaâeë Aëeêceeâè÷ ×epêacoâ 13; eão âce çíaþò, è y÷eíèêè
eão o÷eíü ëþáÿò.
Cyäüáa èçáaëoâaëa ìeíÿ cëaâoé íe ïo çacëyãaì. Taê áûëo è c êaccoé.
Êoãäa ÿ ïpèøeë ía ïepâoe çaceäaíèe, Ï. A. ×epêacoâ cèäeë yæe ía ìecòe è
áaëaãypèë c y÷eíèêaìè. Ïpè âèäe ìeíÿ oí ãpoìêo ïpoèçíec: "A âoò oí, íaø
Poøôop" , — è y÷eíèêè âcòpeòèëè ìeíÿ ãpoìêèìè äpyæíûìè aïëo-äècìeíòaìè è
âïocëeäcòâèè c÷èòaëè ìeíÿ èíèöèaòopoì êaccû, a ïpo Ïaíaçepoâa coâceì çaáûëè.
Kacca ýòa cyùecòâyeò è äoäíecü.
Ïeòp Ôeäopoâè÷ ïoíeìíoãy ïpèâÿçûâaëcÿ ê Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Ó÷eíèêoâ
c÷èòaë áëèçêèìè, cëeäèë ça èx paáoòaìè è caì ïoääepæèâaë èx çaêaçöaìè è
ïoêyïêaìè y÷eíè÷ecêèx ïpoá, paçyìeeòcÿ, y íaèáoëee âûäaþùèxcÿ. Ýòo âoâce íe
ïpeäocyäèòeëüío. Taê è ÿ ëè÷ío áûë ïoääepæaí èì â o÷eíü òpyäíûe ìèíyòû
æèçíè.
ß o÷eíü áeäcòâoâaë è ïpèäyìûâaë paçíûe cïocoáû äëÿ ïpoäëeíèÿ câoeão
cyùecòâoâaíèÿ. Äo ïocòyïëeíèÿ Ï. Ô. Èceeâa, èìeÿ yæe íecêoëüêo cepeápÿíûx
ìeäaëeé, ÿ oápaùaëcÿ c ïpoøeíèÿìè â Aêaäeìèþ xyäoæecòâ ía èìÿ êíÿçÿ
Ãaãapèía15 (âèöe-ïpeçèäeíòa Aêaäeìèè xyäoæecòâ) è o ïocoáèè è o còèïeíäèè,
ío áeç ycïexa. Äeëoïpoèçâoäèòeëü Çâopcêèé, c ëèöoì caìoão câÿòoão ïocòíèêa,
êaçaëocü, ïoòeìíeâøèì oò íeoáûêíoâeííoé cäepæaííocòè, çaäyøeâíûì, äaæe
yïaâøèì ãoëocoì, ïpèïoäíÿâ ápoâè, êpoòêo oòâe÷aë ìíe oäíèì cëoâoì:
"Îòêaçaío".
Oí áûë êoppeêòíûì ècïoëíèòeëeì, è ìíe áûëo o÷eíü æaëü eão, ÷òo oí â
òaêoé íecèìïaòè÷íoé poëè. ß äaæe ïoäyìûâaë ïpeäëoæèòü ceáÿ â íaòypùèêè
Aêaäeìèè: ïÿòíaäöaòü pyáëeé â ìecÿö è êaçeííaÿ êâapòèpa â ïoäâaëax Aêaäeìèè
êaçaëècü ìíe çaâèäíûì oáecïe÷eíèeì. Ó íaòypùèêoâ ìíoão câoáoäíoão âpeìeíè è
oíè çapaáaòûâaþò eùe ía còopoíe, cëeäoâa-òeëüío, ìoæío* y÷èòücÿ. Ío
òoâapèùè, êoòopûì ÿ cooáùaë o câoeì íaìepeíèè, cìeÿëècü, ïoêa÷èâaÿ ãoëoâaìè;
a Aíòoêoëücêèé äaæe còpoão, c ãpycòüþ ocyäèë ìeíÿ.
232
Ïpoôeccopa íe êacaëècü íac, èícïeêòop Ê. M. Øpeéíöep, âèäèìo, èçáeãaë.
È âoò Èceeâ — ïepâoe ía÷aëücòâeííoe ëèöo, êoòopoe íe áoèòcÿ äaæe ãoâopèòü c
íaìè. Kaæäoe yòpo cêpoìío, â êaêoì-òo cepoì ïaëüòèøêe, ýòoò ïpèçeìècòûé
÷eëoâeê oáxoäèë âce çaêoyëêè aâãèeâûx còoéë íaøeão còapoão, çaïyùeííoão
çäaíèÿ, è âeçäe ía÷èíaëècü peìoíòû è yëy÷øeíèÿ. Ío Kyøeëeâcêoé ãaëepee,
íeäaâío òoëüêo paçìeùeííoé â òex æe, ÷òo è ceé÷ac, çaëax. oí òaêæe ïpoxoäèë
â oäíè è òe æe ÷acû è ïoäoëãy ïpocòaèâaë ça ìoeé cïèíoé. ß êoïèpoâaë
"Cëaâoíöa" Ãaëëe 16. Cêpoìío, c áoëüøèì äocòoèícòâoì oí oäoápÿë ìoþ paáoòy.
Ïoíeìíoãy ÿ còaë ïpèâûêaòü ê eão âèçèòaì â Kyøeëeâêy. ß âooáùe o÷eíü
ëþáëþ yìíûe ëèöa. Eão ïpocòoòa è ïpoíèöaòeëüíocòü pacïoëoæèëè ìeíÿ
íacòoëüêo, ÷òo ÿ peøèë ïoïûòaòü eùe paç c÷acòüÿ ïpocüáoþ o ïocoáèè.
— A paçâe âû íyæäaeòecü? — òèxo cïpocèë oí. — A ýòy êoïèþ âû äeëaeòe
ïo çaêaçy?
— Heò. — oòâe÷aë ÿ.
— Â òaêoì cëy÷ae ÿ ee y âac ïoêyïaþ; oía, êaæeòcÿ, yæe coâceì ãoòoâa?
Êaê êoí÷èòe, ïpèøëèòe ìíe ee co cëyæèòeëeì è ïpèäèòe ïoëy÷èòü ïëaòy;
íaäeþcü, oía íe paçopèò ìeíÿ; êapòèía ìíe o÷eíü ípaâèòcÿ. Ýòoão "Cëaâoíöa"
ìíoãèe êoïèpyþò, ío âaøa êoïèÿ — ëy÷øaÿ èç òex, ÷òo ÿ âíäeë çäecü.
Ãëaça íaøè c cèìïaòèeé âcòpeòèëècü, ÿ ïo÷yâcòâoâaë â íeì äpyãa, íe
ía÷aëücòâo.
Taê è ía Boëãe Èceeâ ìoãyùecòâeíío âûpy÷èë íac èç ãpyáûx òècêoâ ìecòíoé
ïoëèöèè, ío oá ýòoì pe÷ü âïepeäè.
Èãpèâûe ïpeäía÷epòaíèÿ Ôeäopa Aëeêcaíäpoâè÷a Bacèëüeâa ècïoëíÿëècü c
òo÷íocòüþ: ÷epeç òpè íeäeëè ìû yæe ïoëçëè ïo Boëãe oò caìoé Tâepè ía
ïëocêoäoííûx ïapoxoäèêax êoìïaíèè <
äâecòè pyáëeé. Cía÷aëa ïo aâòopèòeòíûì äoâoäaì Bacïëüeâa áûëo çaêyïëeío âce
caìoe íeoáxoäèìoe, íaïpèìep íaäyâíûe ãyòòaïep÷eâûe ïoäyøêè, oêaçaâøèecÿ
coâepøeíío íeâoçìoæíûìè ïo câoeé ëacêe áyëûæíèêa, äa è còoëüêo âpeìeíè íaäo
áûëo èx íaäyâaòü, è êaê äoëão ìû còpaäaëè, ïpècïocoáëÿÿcü òo ê áîëüøeé, òo ê
ìèíèìaëüíoé íaäyòocòè èx ïycòoão íyòpa.
Caìyþ áoëüøyþ òÿæecòü â ìoeì ÷eìoäaíe cocòaâëÿëè cïèpòoâêè, êacòpþëè è
çaêyïëeííûe â äocòaòo÷íoì êoëè÷ecòâe ìaêapoíû, cyøêè, pèc è áucêâèòû
"Aëüáepò". Ìû exaëè â äèêyþ, coâepøeíío íeèçâecòíyþ ìèpy oáëacòü Boëãè, ãäe,
êoíe÷ío, íè÷eão ïoäoáíoão eùe íe çíaëè...
ó ápaòa ìoeão áûëa íecoêpyøèìaÿ è íeçaãëyøèìaÿ íè÷eì còpacòü ê ìyçûêe,
 ×yãyeâe oí oâëaäeë â coâepøeícòâe òoëüêo xoxëaöêoþ coïèëêoþ è íe
paccòaâaëcÿ c íeé íè â Ïeòepáypãe, íè ía còaíöèè Mapüèío (áëèç
233
Xapüêoâa), ãäe oí cëyæèë òeëeãpaôècòoì. Âo âpeìÿ cáopoâ â äopoãy oí
cêaçaë, ÷òo eìy íeäocòaeò òoëüêo ôëeéòû äëÿ ïoëíoão c÷acòüÿ. Ôëeéòa áûëa
êyïëeía, è òeïepü ía Boëãe, ía ïaëyáe ïapoxoäa, oí ÷acòo yïoäoáëÿëcÿ Opôeþ,
êoòopoão cëyøaëè âce, ocoáeíío òpeòüeêëaccíûe ïaccaæèpû è êypû, êoòopûx
ùeäpo êopìèë ïoâap ía çapeç. ß íeìaëo äèâèëcÿ, êaê cêopo ìoè Bacÿ 17
ocâoèëcÿ c çaïpaâcêèì èícòpyìeíòoì è êaê ãapìoíè÷ecêè áecïoäoáío øëè çâyêè
ôëeéòû ê øèpoêèì âoäíûì è ïycòûííûì ïpocòpaícòâaì. È ìû cëyøaëè eão,
çaáûâaÿcü, ïoä øyì êoëec ïëocêoäoííoé íaøeé ïocyäû, êaê íaçûâaþò ía Boëãe
ïëaây÷ee coopyæeíèe: pacøèây, áeëÿíy, òèxâèíêy, êocoâyøêy, çaâoçíþ è ò. ï.
V
ÏÓTEØECTBÈE
Eâãeíèé Kèpèëëoâè÷ Maêapoâ I8, ïpè âceé câoeé cepüeçíocòè, ïpoòèâcoácòâeííoé âoëè oêaçaëcÿ áecêoíe÷ío êoìè÷íûì.
Oí, êaê còoëáoâoé äâopÿíèí Mèpãopoäa, äocòoéío ïpeäcòaâëÿë ÷ecòü câoeão
cocëoâèÿ è áûë oäeò ëy÷øe íac — äaæe öèëèíäp ía ãoëoâe. Caïoãè eão cèÿëè
èäeaëüíoþ ÷epíoòoþ, âopoòíè÷êè — áeëèçíoé; âce âeùè y íeão áûëè ocoáeííoé
äoápoòíocòè; øyòèòü oí íe ëþáèë. Øyòëèâocòü âceöeëo ïpèíaäëeæaëa Bacèëüeây,
oí ïpeâocxoäèë âcex íac. È, ÷eì cepüeçíee còapaëcÿ áûòü Kèpèëëû÷, òeì áoëee
ãycòûì âçpûâoì oáùeão xoxoòa çaâepøaëcÿ ôèíaë eão ÷oïopíocòè, è, ocêëaáèâ
òoëcòûe xoxëaöêèe ãyáû, oí è caì äoápoäyøío ïpècoeäèíÿëcÿ êo âceì. Ocoáeííyþ
câoþ ãopäocòü — câoè ÷ècòeéøèe pyêaâ÷èêè — oí äaæe íe ìoã cêpûòü, è oíè
ïocëyæèëè íaäoëão ïpeäìeòoì íeyäepæèìoão cìexa Apxèïa Èâaíoâè÷a Kyèíäæè.
Oäíaæäû oíè c Maêapoâûì è Kèâøeíêo 19 ïpoáèpaëècü ía ëoäêe ïo oòìeëÿì
Ïeòpoâcêoão ocòpoâa. Kyèíäæè oòëè÷aëcÿ ôèçè÷ecêoé cèëoé, ío áûë c ëeíöoé.
Ëoäêa ceëa ía ìeëü. Maêapoâ è Kèâøeíêo âûáèâaëècü èç cèë, ÷òoáû cäâèíyòü
ëoäêy. Íaêoíeö ëeíèâûé Ïaöþê * Kyèíäæè, ïpèçûâaeìûé òoâapèùaìè, âcòaë è
ïoøeë ê áopòy, âçÿë âecëo, yïepcÿ â áepeã è òaê äâèíyë ëoäêy c äocaäû, ÷òo
Kèpèëëû÷ oïpoêèíyëcÿ íaâçíè÷ü ÷epeç áopò ëoäêè â âoäy... Óæac, íe ïpaâäa ëè?
Ío âäpyã paçäaëcÿ ãycòoé xoxoò Apxèïa: Maêapoâ áûë â âoäe âecü, è òoëüêo
pyêaâ÷èêè eão c pyêaìè ìoëèëè o ïoìoùè...  caìyþ oïacíyþ ìèíyòy æèçíè oí
ïoäyìaë o ÷ècòoòe câoèx pyêaâ÷èêoâ!..
 âepxoâüÿx Boëãè — ìû ía÷aëè ee oò Tâepè — ïëocêoäoíöû íaøè
Ï a ö þ ê — paâíoäyøíûé è ëeíèâûé òoëcòÿê èç ïoâecòè Ãoãoëÿ "Ho÷ü
ïepeä
Poæäecòâoì".
234
ïoëçëè ÷epeïaøüèì øaãoì; ìû ïepeçíaêoìèëècü co âceìè äeëüöaìè:
ïpacoëaìè, pÿä÷èêaìè, êyïöaìè, ïoâepeííûìè è paçíûìè ïpoæeêòepaìè Ceâepa.
Ocoáeíío ìíoão ìû èãpaëè â øaxìaòû; è òyò íepeäêo ïoïaäaëè ía íacòoÿùèx,
çaïpaâcêèx èãpoêoâ-òeopeòèêoâ è áûëè yáèécòâeíío cêoíôyæeíû ïpocòoâaòûìè ía
âèä ïpoâèíöèaëaìè. Ïo ïpèêaçy Bacèëüeâa ìû áûëè ocòpèæeíû ïoä ãpeáeíêy —
"íoìepoâ" òoãäa íe cyùecòâoâaëo, — èìeÿ "÷väíoé" âèä ("÷yäíoé, a eùe íe
còpèæeíûé" — ïocëoâèöa). È ýòo cía÷aëa çacòaâëÿëo còeïeííûx òopãoâöeâ,
ocoáeíío èç còapoâepoâ, còo-pîíèòücÿ íac; ío Bacèëüeâ áûë òaê o÷apoâaòeëüío
oáùèòeëeí, a ápaò ìoé eùe òaê ïpoâèíöèaëüío áecxèòpocòío oòêpoâeíeí, ÷òo ê
íaì cêopo ïpèâûêaëè è oò cêyêè ëüíyëè, êaê ìyxè. Caìûé oáùèé ycïex íaø áûë
ía ïaëyáe. Òaì ça íaøèìè cïèíaìè âceãäa còoÿëa ãyùa çpèòeëeé è ãpoìêo
paçúÿcíÿëa íaøè pècoâaëüíûe íaìepeíèÿ; äeëoâèòo, íacêopo paccïpaøèâaëè íac,
è áûcòpo âoäâopÿëacü íaøa èçâecòíocòü: â "ïocyäe" ìû còaíoâèëècü ñâoèìè.
Ío íe âceãäa æe ìû áûëè c aëüáoì÷èêaìè! Bacèëüeâ áûë çaâçÿòûé,
còpacòíûé oxoòíèê; oí ÷acòo âûòacêèâaë ía ïaëyáy câoþ äopoãyþ ïpeâocxoäíyþ
äâycòâoëêy è äo ÷epòèêoâ yâëeêaë ïyáëèêy oxoòíè÷üèìè paccêaçaìè. Ó ápaòa
ìoeão òaêæe áûëo äeøeâeíüêoe pyæüèøêo, è oí íe pac-còaâaëcÿ c íèì, a ía
Bacíëüeâa ãëÿäeë, êoíe÷ío, êaê ía ìaãa. Äa è ìû c Kèpèëëû÷eì xoòü è íe èìeëè
pyæeé è áûëè âceöeëo âepíû òoëüêo oäíoìy ïaøeìy ècêyccòây, a âce æe ía ýòoão
÷yäo-ìaëü÷èêa, âûcêo÷êy â íaøeé oáëacòè, cìoòpeëè øèpoêo oòâepcòûìè oò
yäèâëeíèÿ ãëaçaìè, çaáûâ âcÿêoe caìoëþáèe.
Oí ïopaæaë íac ía êaæäoé ìaëo-ìaëücêè èíòepecíoé ocòaíoâêe. Â
ïpoäoëæeíèe äecÿòè ìèíyò, ecëè ïapoxoä còoÿë. eão òoíêo çaocòpeííûé êapaíäaø
c áûcòpoòoé ìaøèííoé øâeéíoé èãëû ÷epêaë ïo ìaëeíüêoìy ëècòêy eão êapìaííoão
aëüáoì÷èêa è oápècoâûâaë âepío è âïe÷aòëèòeëüío öeëyþ êapòèíy êpyòoão áepeãa
c ïoêpèâèâøèìècÿ íaä êpy÷eé äoìèêaìè, çaáop÷èêaìè, ÷axëûìè äepeâöaìè è
ocòpoêoíe÷íûìè êoëoêoëüíÿìè âäaëè. Âoò è äopoæêa âüeòcÿ íaâepx, ïpepûâaÿcü
ocûïÿìè è çeëeíûìè ëoïyxaìè; âce äo caìoé íèæíeé ïëoùaäêè, ïpècòaíè c
ãpyïïaìè òopãoâoê ïoä oãpoìíûìè çoíòaìè, äepeâÿííûìè íaâecaìè íaä câoèì
cêapáoì, — âce ëoâèò ìaãè÷ecêèé êapaíäaø Bacèëüeâa: è ôèãypêy ía xoäy è
ëoøaäêy ía áeãy, äo caìoé êoìaíäû ïapoxoäa: "Îòäaé ÷aëêy!"
Ïapoxoä òpoãaëcÿ, ìaã çaxëoïûâaë aëüáoì÷èê, êoòopûé ïpèâû÷ío íûpÿë â
eão áoêoâoé êapìaí... Â ïepâûe paçû ìû äaâaëècü äèây. Ocoáeíío Kèpèëëû÷. Eão
èçyìëeííaÿ, c ïpoeäeííûìè ía cëacòÿx çyáaìè, oçaäa÷eííaÿ ôèçèoíoìèÿ
âoïpocèòeëüío ycòaâëÿeòcÿ ía ìeíÿ:
— Î!! Hy. ÷òo òû cêaæeøü? Âoò ÷epò: ÿ áû íe ycïeë è aëüáoì÷èêa yäoáío
paccòaâèòü... Âoò òeáe è Aêaäeìèÿ, âoò è íaòypíûe êëaccû, è ïpoôeccopa! Âce
ê ÷epòy ïoøëo; âoò xyäoæíèê, âoò ïpoôeccop... Taëaíò, oäío cëoâo!
235
Ía ÿçûêe Kèpèëëû÷a ýòo íe áûëa ïycòaÿ ôpaça. Äeécòâïòeëüío, íe ïpoøëo è
íeäeëè, êaê ìû âçaïycêè paácêè ïoäpaæaëè Bacèëüeây è äo oáoæaíèÿ âepèëè eìy.
Ýòoò æèâoé, áëecòÿùèé ïpèìep ècêëþ÷aë âcÿêèe cïopû è íe äoïycêaë
paccyæäeíèé; oí áûë äëÿ âcex íac ïpeâocxoäíûì y÷èòeëeì.
È y÷èë oí íac, xoxo÷a íaä íaøeé äeáeëoé oòcòaëocòüþ, paäocòío-ëþáoâío.
Taëaíò!
Eâãeíèé Kèpèëëoâè÷ íeêoòopoe âpeìÿ coâceì íe ïoêaçûâaë câoeão aëüáoìa
Bacèëüeây, ÷òo íaçûâaeòcÿ, còûäèëcÿ, è èc÷eçaë êyäa-íèáyäü â òaèícòâeííûe
ìecòa.
Ío âoò, íaêoíeö, Kèpèëëû÷ âûïoëçaeò oòêyäa-òo è, yxìûëÿÿcü ëyêaâo,
ïpÿ÷eò oò Bacèëüeâa câoé êoëoccaëüíûé aëüáoì: oí òoëüêo ÷òo cèäeë co câoeé
òÿæeëoé íoøeé â òpþìe, ãäe, oáëþáoâaâ êoão-òo èç ëoöìaíoâ, ïpeäaâaëcÿ câoeìy
çaïoþ pûöapcêoão pècoâaíèÿ — áeç peçèíêè.
— Hy, câeòèê, íe còûäècü, ÷eão êoáeíèøücÿ, êaê ïoïoâía â íeâecòax,
ïoêaçûâaé,-- ëacêaeò eão Bacèëüeâ câoèì äpyæecêèì ïoäòpyíèâaíèeì.
— Äa âeäü ÿ íe ycïeë çaêoí÷èòü,-- âop÷èò Maêapoâ,-- eão âûçâaëè
câècòêoì... Ý, ÷epò...
— Hy-íy, cëûxaëè. Äaâaé, äaâaé! A! A-a! A âeäü íeäypío, cìoòpè, Èëüÿ;
aé äa Kèpþxa! Ío òoëüêo ça÷eì æe âecü pècyíoê òo÷ío â âoëocax? Âoëocû,
âoëocû, âoëocû!
— Äa, ïoíèìaeøü ëè, ÿ èùy, è ïpè ýòoì áeç peçèíêè; äa, xo÷y oòy÷èòü
ceáÿ oò peçèíêè,-- áopìo÷eò, â ãëyáèíe äoâoëüíûé coáoþ, Kèpèëëû÷: oí
còpacòío ëþáèë câoþ paáoòy.
— È íaäo ocòpee ÷èíèòü êapaíäaø,-- ïpoäoëæaeò, íe ãëÿäÿ ía íeão,
äoêòopaëüío Bacèëüeâ.-- Òaêaÿ ãaäocòü ýòè cëeïûe, âÿëûe øòpèxè! È èx coâceì
íaäo âûápacûâaòü, ocoáeíío çäecü, â ïyòeøecòâèÿx. Hy ê ÷eìy ýòa cêy÷íaÿ
òyøeâêa? Âeäü ýòo íaäo xopoøo ôèêcèpoâaòü, a òo âce paçìaæeòcÿ. Èâaí
Èâaíoâè÷ Øèøêèí, áûâaëo, â ëeòo äeëaë ìaccy pècyíêoâ; ôèêcaòèâoì oí èx íe
xoòeë ïopòèòü, òoãäa eùe ìoëoêoì ôèêcèpoâaëè. Taê âoò, ïepeä oòúeçäoì oí
cêëaäûâaeò âce pècyíêè (y íeão oíè âce oäíoão paçìepa) è ïo êpaÿì, áeç
ìèëocepäèÿ, ïpèêoëa÷èâaeò èx íacêâoçü ãâoçäÿìè ê äocêe: òoëüêo ýòo è cïacaeò
oò paçìaçíè â äopoãe: ïo äepeâíÿì âeäü â òeëeãax, áeç peccop. Aëüáoì-òo,
aëüáoì! Hy-êa äaé... Oé-oé-oé, êaêaÿ òÿæecòü! Âeäü ïoä ýòy áèáëèþ íaäo
òeëeãy çaïpÿãaòü.
Âce âeùè Maêapoâa oòëè÷aëècü ocoáoþ äoápoòíocòüþ è öeííocòüþ; òyaëeòoì
câoèì oí çaíèìaëcÿ o÷eíü äoëão, âíèìaòeëüío; è äaæe âop÷aë co còoíoì, ecëè
÷òo-íèáyäü áûëo â íeècïpaâíocòè. Beùè÷êy äeøeâoão ïpoèçâoäcòâa oí oòøâûpèâaë
c ïpeçpeíèeì è, ecëè äoëæeí áûë ee íaäeòü ça íeèìeíèeì ëy÷øeé, c ãope÷üþ
âçäûxaë:
— Ýx, ÷epò âoçüìè, cpeäcòâ íeò! Paçâe ÿ íocèë áû ýòy ãaäocòü! Pocòoì
Maêapoâ áûë âûøe âcex; äopoäcòây eão ìeøaë paçâe cìyãëûé öâeò ëèöa; äaæe
pyêè eão, ocoáeíío oòòeíeííûe áeëèçíoþ pyêaâ÷èêoâ,
236
êaçaëècü òo÷ío â ïep÷aòêax öâeòa ãaâaíí *, òoãäa ìoäíoão.  äepeâíe
âïocëeäcòâèè êpecòüÿíe c÷èòaëè eão íaøèì ía÷aëüíèêoì; òaì áeç ía÷aëücòâa
íeìûcëèìo, a âcòpe÷aþò ïo oäeæêe.
Eâãeíèé Kèpèëëoâè÷ äoëão ÷ècòèëcÿ, ìûëcÿ è ïpèxopaøèâaëcÿ âcÿêoe yòpo
äo âûxoäa ía ýòþäû. Ía pyêax pyêaâ÷èêè, a ía íoãax caïoãè äoáaâëÿëè eìy eùe
áoëüøå paáoòû: íaäo áûëo caìoìy âce ÷ècòèòü... C âûcoêèìè ãoëeíèùaìè
oxoòíè÷üè- áoòû... Áûâaëo, cáeãaeøü ía ýòþä âocxoäa coëíöa, áeæèøü
âïpèïpûæêy ê ÷aþ, a oí ía êpûëüöe âce xoêaeò ía ìaòoâoe ïÿòío ía ãoëeíèùe,
íe ïoääaþùeecÿ ïoëèpoâêe...
— Äa, Maêap — íacòoÿùèé áapèí, a ýòè-òo, ìoæeò, èç êaíòoíècòoâ, —
paçáèpaëè íac ïo-câoeìy oáûâaòeëè Øèpÿeâa áyepaêa ía Caìapcêoé ëyêe.
Ío âeäü ýòo ÿ, ïo câoeé íeòepïeëèâocòè, çaáeæaë âïepeä. A ìû eùe âce
ïûxòèì â âepxoâüe Boëãè è ïoäúeçæaeì eùe òoëüêo ê Ïëecaì.
Áûëa yæe ío÷ü, ëyííaÿ, òeïëaÿ, ëeòíÿÿ. C Bacèëüeâûì ìû êaê-òo cïeëècü:
áûcòpo yçíaâaëè, äoëão ëè còoèò ía ïpècòaíè ïapoxoä, è ceé÷ac æe ía áepeã
íaâepx, ïoäaëüøe, ìecòa cìoòpeòü.
Ëyía, êaê è ècêyccòâo, o÷apoâûâaeò íac, oáoáùaÿ ôopìû, âûápacûâaÿ
òþäpoáíûe äeòaëè. Ìíoão ïoäpoáíocòeé áepeò oía â òåíè, ìíoão ïpeäìeòoâ
çaëèâaeò câoèì cepeápÿíûì câeòoì, è âoò, ìoæeò áûòü, caìûe ïoøëûe äíeì ìecòa
òeïepü êaæyòcÿ íeoáûêíoâeíío òaèícòâeííûìè. Áûë yæe âòo-poé ÷ac ío÷è; ìèpíûe
oáûâaòeëè cïaëè c oòêpûòûìè oêíaìè; ãycòûe ãpyïïû cèpeíè ïëacòè÷ío ñòoÿëè â
íeïoäâèæíocòè è ïoèëè apoìaòoì caäèêè, cïycêaâøèecÿ òeppacaìè ê Boëãe. Eùe
êaêèe-òo öâeòyùèe ôpyêòoâûe äepeâüÿ, a ýòo poçû. È coëoâüè, coëoâüè.
— Ïocìoòpè, êaêèe çâeçäû! — ãoâopèò Bacèëüeâ. — Áeçäoííoe íeáo è
êaêaÿ øèpoòa, òyäa, âäaëü, ça Boëãy! A íaä âceì — òâopeö... Ïoìíèøü "ßêoâa
Ïacûíêoâa"? Ax, oòcþäa íeoáxoäèìo ça÷epòèòü ýòoò ìoòèâ! Kaêaÿ êpacoòa! Ío
âoò äocaäa, — âcêpèêèâaeò oí, — ÿ çaáûë câoé aëüáoì÷èê...
— Boçüìè,-- ïpeäëaãaþ ÿ câoè,-- ío íeyæeëè òû âèäèøü ïpè ëyíe?
— Äaé. äaé! — È oí áûcòpo ÷epòèë è ïpeêpacío çapècoâaë âûcòyï caäèêa
íaä oápûâoì. Ýòoò íaápocoê ecòü y ìeíÿ â aëüáoì÷èêe òoão âpeìeíè.
Ïocëe ýòoão íaápocêa ía Bacèëüeâa íaïàëo êaêoe-òo âäoxíoâeíèe, òa
èñòèííaÿ ïoýçèÿ ÷yâcòâa, êoòopaÿ äaæe íe ïoääaeòcÿ íèêaêèì cëoâaì. Oía
âûëèâaëacü y íeão â êaêoé-òo èìïpoâèçaöèè; ýòo áûëo còèxoòâopeíèe â ïpoçe,
ìeëoäeêëaìaöèÿ, ïoä çâyêè coëoâüeâ è ëaé coáaê âäaëè, o íeoáoçpèìoì ìèpe
ëþäeé, ïoãpyæeííûx â ãpeçû cía... Eão íacòpoeíèe ïepeäaëocü è ìíe, è ÿ
ïo÷yâcòâoâaë, ÷òo ìû áyäòo ëeòèì íaä âceì pacêèíyâøèìcÿ è èc÷eçaþùèì ïoä
íaìè ëyãoâûì ïpocòpaícòâoì øèpoêoé Boëãè...
A âeäü ýòo câècòoê íaøeé ïocyäû! A ìû çaápaëècü, êaæeòcÿ, o÷eíü äaëeêo;
yæ íe ïoïpoáoâaòü ëè íaì âepíyòücÿ íaïpÿìèê cþäa? .. ×epeç ïëeòeíü.
Ãaâaícêèx cèãap.
237
È ìû äoëão cïpûãèâaëè paçíûìè òeìíûìè oápûâaìè è yçêèìè ïepeyëêaìè,
ïepeëeçaÿ ÷epeç âûcoêèe ïëeòíè è çaáop÷èêè, ïoêa, íaêoíeö, ïocïeëè ê
òpeòüeìy çâoíêy.
— Kyäa âû ïpoïaëè? — cepäèòo âop÷èò Kípèëëû÷. — Êaïèòaí yæ xoòeë
oò÷aëèâaòü, è òoëüêo ÿ eäâa yïpocèë... Ïyáëèêa pyãaeòcÿ... Bûäyìaëè æe â
äopoãe èc÷eçaòü ío÷üþ â íeçíaêoìoì ãopoäe.
"Îòäaé ÷aëêy!"--cëûøèòcÿ çíaêoìûé êpèê íeäoâoëüíoão êaïèòaía. Ìû eäâa
ycïeëè ïepecêo÷èòü òpaï. "Áyx, áyx, áyx, áyx", — çaïeíèëacü Boëãa; è ìû yæe
c ïaëyáû íe ìoæeì paçëè÷aòü íaøè ôaíòacòè÷íûe âûcoòû.
È ïoøëè oïÿòü áecêoíe÷ío äoëãèe äíè, áeçíaäeæío oäíooápaçíûe áepeãa.
Bèäeë ÿ è cìeøaííûe, êoëëeêòèâíûe ycèëèÿ ëþäeé è cêoòoâ oáoeão ïoëa,
òÿíyâøèx âce òe æe íeâepoÿòíûe ïo câoeé äëèíe áe÷eâû; ãpyïïû ýòèx áypëaêoâ
pècoâaëècü cèëyýòaìè íaä âûcoêèìè oápûâaìè è cocòaâëÿëè yíûëûé ïpèáaâoê ê
âe÷epíeìy ïeéçaæy.
"Ýòo çaïeâ "Kaìapèícêoé" Ãëèíêè", — äyìaëocü ìíe. È äeécòâèòeëüío,
xapaêòep áepeãoâ Boëãè ía poccèécêoì paçìaxe ee ïpoòÿæeíèé äaeò oápaçû äëÿ
âcex ìoòèâoâ "Kaìapèícêoé", c òoé æe paçpaáoòêoé äeòaëeé â câoeé
opêecòpoâêe. Ïocëe áecêoíe÷ío ïëaâíûx è çayíûâíûx ëèíèé çaïeâa âäpyã
âûcêo÷èò äepçêèé ycòyï c êaêoé-íèáyäü êopÿâoé pacòèòeëüíocòüþ, paçoáüeò
òÿãy÷ecòü íeâoëè câoáoäíûì cêa÷êoì, è oïÿòü òÿãoòa áeç êoíöa...  òo âpeìÿ ÿ
ëþáèë ìyçûêy áoëüøå âcex ècêyccòâ, ïpoáèpaëcÿ ía xopû â êoíöepòû Äâopÿícêoão
coápaíèÿ è ïoòoìy è çäecü è íeoáoçpèìûì, øèpoêèì âèäaì ïpèìeíÿë ìyçûêaëüíûe
òeìû.
Bacèëüeâ áûë íeoáûêíoâeíío ìyçûêaëüíaÿ íaòypa; oí ïpeâocxoäío
íacâècòûâaë ëy÷øèe ìecòa çíaêoìoé ìyçûêè.
Maêapoâ ëþáèë òoëüêo æèâoïècü. Oí yâëeêaëcÿ äo æeëaíèÿ êoïèpoâaòü
êaæäyþ âûäaþùyþcÿ âeùü. Eão çaâeòíoþ ìe÷òoþ áûëo cêoïèpoâaòü "ßâëeíèe Xpècòa
íapoäy" Èâaíoâa.
Ýòa èäeÿ áûëa äëÿ íeão Meêêoé ìaãoìeòaíñòâa. Koïèpoâaë oí äèâío, c
òaêoé òo÷íocòüþ, òaê òoíêo è ëþáoâío, ÷òo eão êoïèè ípaâèëècü ìíe áoëee
opèãèíaëoâ. ß o÷eíü æaëeþ, ÷òo eìy íe yäaëocü cêoïèpoâaòü ãeíèaëüíoe
ïpoèçâeäeíèe íaøeão âeëèêoão acêeòa pèìcêoão *. Ìû èìeëè áû ïoâòopeíèe, è
êaêoe!
Äa, ècêyccòâo òoëüêo è âe÷ío è äpaãoöeíío ëþáoâüþ xyäoæíèêa. Âoò,
íaïpèìep, ïo çaêaçy Ä. Â. Còacoâa Cepoâ, eùe áyäy÷è ìaëü÷èêoì, cêoïèpoâaë y
ìeíÿ â Mocêâe "Ïaòpèapxa Hèêoía" Â. Ã. Øâapöa20, è ýòa êoïèÿ ècïoëíeía ëy÷øe
opèãèíaëa, ïoòoìy ÷òo Cepoâ ëþáèë ècêyccòâo áoëüøå, ÷eì Øâapö, è êècòü eão
áoëee xyäoæecòâeíía.
Ía âcex áepeãax Boëãè, òo ecòü ocoáeíío ía ïpècòaíÿx, ìû âûáèpaëè yæe
ëy÷øèe ìecòa, ÷òoáû ocòaíoâèòücÿ ïopaáoòaòü ía âce ëeòo. Paccïpa-
* A. A. Èâaíoâa.
238
øèâaëè áûâaëûx. È íaì äaëüøe Capaòoâa ïëûòü íe coâeòoâaëè: òaì-äe
cêy÷íûe è oäíooápaçíûe ìecòa ïoéäyò, ïpocòpaícòâa øèpoêèe, áepeãa
pacïoëçaþòcÿ ïo ïec÷aíûì oòìeëÿì, coâceì òepÿþòcÿ.
— Ëy÷øe âceão Æèãyëè,-- ãoâopèëè âce â oäèí ãoëoc.
Heyæeëè ëy÷øå Hèæíeão Hoâãopoäa? Ýòoò öapcòâeíío ïocòaâëeííûé íaä âceì
âocòoêoì Poccèè ãopoä coâceì çaêpyæèë íaøè ãoëoâû. Êaê yïoèòåëüíû eão
íåoáoçpèìûe äaëè! Ìû çaxëeáûâaëècü oò âocxèùeíèÿ èìè, è ïepeä íaøèìè ãëaçaìè
âcòaâaëa æèâaÿ ècòopèÿ còapoé Pycè, ëþäè êoòo-poé, ýòè cèëüíûe ëþäè xopoøeé
ïopoäû, òaê yìeëè öeíèòü æèçíü, ee òeïëoòy è xyäoæecòâeííocòü. Ýòè íe ëþáèëè
ceëèòücÿ ãäe-íèáyäü è êaê-íèáyäü.
Ïpoòèâ caìoé ëy÷øeé òo÷êè Æèãyëeé, ïo íaøèì âêycaì, còoèò ía ïëocêoì
áepeãy Còaâpoïoëü-Caìapcêèé. Ía oápaòíoì ïyòè èç Capaòoâa ìû è peøèëè
ocòaíoâèòücÿ òaì è ïoæèòü, ocìoòpeòücÿ. Â Capaòoâe ìû íe ïoêèíyëè êaþò
íaøeão "Caìoëeòa". Oí, ïpocòoÿâ òpoe cyòoê, øeë oápaòío ââepx äo Hèæíeão
Hoâãopoäa.
È âoò ía ïpècòaíè Còaâpoïoëü ìû âïepâûe âûcaäèëècü â íeèçâecòíoé còpaíe
— "ía Boëãe". Äo ãopoäa âepcò ïÿòü ïo ëyãoâoé oòìeëè ëèxèe, âopoâcêoão âèäa
èçâoç÷èêè c âepeâo÷íoé yïpÿæüþ, òoïopíûìè òeëeæêaìè êaòèëè íac ía ïape, êaê
cyìacøeäøèe. Óceâøècü ïoïapío, òpeòüeão èçâoç÷èêa ìû âçÿëè äëÿ âeùeé è
còapaëècü íe yïycêaòü èç âèäy câoèx cyíäyêoâ è ÷eìoäaíoâ. C çaïacaìè ía âce
ëeòo oíè êaçaëècü âíyøèòeëüíûìè äëÿ çaxoëycòíûx oáopâûøeé.
— A ecòü ëè â Còaâpoïoëe xopoøaÿ ãocòèíèöa? — cïpaøèâaeì ìû íaøeão
copâaíöa, êoãäa, âûáèpaÿcü èç âûcoxøeão pycëa ïoëoâoäèé, oí yæe ïoòèøe
âçáèpaëcÿ ía ãopêy.
— A êaê íe áûòü? Toëüêo âeäü â ãocòèíèöe äopoão. A âû íaäoëão â ãopoäe
ocòaíoâèòecü?
— Äa, ìoæeò áûòü, íeäeëè ía äâe. A íe çíaeøü ëè òû êâapòèpêè âoëüíoé,
ãäe áû ìû ìoãëè ïoæèòü, ÷òoáû íaì è ïèùy ãoòoâèëè?
— A êaê æe, äa âoò xoòü áû y Áyÿíèxè äâe xopoøèe ÷ècòûe êoìíaòû, è
ãoòoâèòü ìoæeò.
Be÷epoì è â cyìepêax còaíoâèëocü æyòêo. Ïo pycëy ìû exaëè, êaê â êaíaëe
— íè÷eão íe âèäío ça ïpèãopêaìè... A ýòo ÷òo? êaê áyäòo cêeëeò
êaêoão-íèáyäü äoïoòoïíoão èxòèoçaâpa pacêèíyëcÿ ÷yòü íe ía còo caæeíeé, —
âoí êyäa ìû äoëæíû eão oáúeçæaòü. A òoëùèía! Ça íèì íè÷eão íe âèäío, äâe-òpè
ëoøaäè oäíy ía äpyãyþ ïocòaâü, è òo íe çaãëÿíeøü... Âoò ÷yäo!
— ×òo ýòo òaêoe?
— A ýòo ocoêopü *, còaëo áûòü, ëüäoì eão cáèëo, äa yæ äaâío; âèäèòe,
Ocoêopü — òoïoëü.
239
êaêoé áeëeíüêèé: âoäa âcÿêyþ ïoëoâoäü eão ïpoìûâaeò, a ãoäêoâ ïoëòopa
còa ïocòoÿë.
Oáoãíyëè — oïÿòü íà äopoãe. Âoò è còoÿ÷èe ocoêopè còaëè ïoïaäaòücÿ
cûpûe; y ýòèx òoëüêo áeëûe íèçû, ïoêa ëeä ïoäíèìaëcÿ è oáãëoäaë èx, äà ía
íèæíèx âûcòyïax íaöeïëÿëacü ìacca ïëaây÷eão xâopocòa è áypüÿía.
Teìíeëo, è âce æyò÷e còaíoâèëocü. Kyäa ìû eäeì è ÷òo íaéäeì?
— Êaê æe ýòo? Ãoâopèë, âepcòû òpè, a ìû, êaæeòcÿ, yæe âepcò ceìü eäeì,
— òèxoíüêo âop÷aëè ìû, íe áeç còpaxa äyìaÿ, ÷òo âeçeò oí íac êyäa íèáyäü ê
paçáoéíèêaì. — A eùe äaëeêo?
— Äa yæe áëèçexoíüêo: âoò ça òeì êocoãopüeì è ãopoä áyäeò âèäeí.
È oí oïÿòü áûcòpo ïoêaòèë ìeæäy oáøapïaííûìè êycòaìè ïo èçâèëècòoé
äopoãe... Còpaøío... Kyäa-òo oí íac çaâeçeò?.. Ax, cëaâa áoãy, ãopoä âèäeí!
È ìû paäoâaëècü yæe è cêy÷íûì ïëeòíÿì è ïoøëûì çaáopaì; êoé-ãäe çaæèãaëècü
oãoíüêè.
— Ê Áyÿíèxe! — ãpoìêo êpèêíyë èçâoç÷èê òoâapèùy âïepeäè, c cyíäyêaìè.
— Ïpÿìo, còaëo áûòü, ía äâop ê íeé.
Âoò oí. Äâop paçãopoæeííûé, êpûëüöo c ïpoëoìaìè, âopoòèøêè íacòeæü,
äâepè íe çaòâopÿþòcÿ. Cyìepêè. Bäaëè ïoëypaçäeòaÿ äeâa ìeëüêíyëa è èc÷eçëa.
Ía coceäíeì êpûëüöe äpyãoé ïoëoâèíû äoìèêa êaêoé-òo ycaòûé cyáúeêò
paccìaòpèâaë áoëüøoé ïècòoëeò... Äaëüøe eùe êòo-òo. Ê íaì, áoëòaÿ òoëcòûì
æèâoòoì, cïeøèëa ïpèçeìècòaÿ còapyøêa.
— Ïoæaëyéòe, ïoæaëyéòe!
Ãoëoc äoápûé, ío âeäü êpaé-òo íeèçâecòíûé, äèêèé...
— Âoò, âoò, cþäa!
Êoìíaòa â òpè oêía è ê íeé — eùe äpyãaÿ, ïoìeíüøå. ß ïoïpoáoâaë ïocëe:
íè oäío oêío íe çaêpûâaeòcÿ.
Ía íac ãëÿäeëè ècïyãaíío, ýòo ÷yâcòâoâaëocü.
Ëoæacü cïaòü, ìû çaãopoäèëè âcÿêoe oêío áappèêaäaìè — ía cëy÷aé, ecëè
áû paçáoéíèêè ïoëeçëè ê íaì.
Bûøeë aíeêäoò: ìû cïaëè c äopoãè êaê yáèòûe, a xoçÿeâaì ìû, ãëaäêo
còpèæeííûe, ïoêaçaëècü áeãëûìè apecòaíòaìè. Oíè co còpaxy äaæe ïpèãëacèëè
coceäa, còapoão coëäaòa c êpeìeííûì ïècòoëeòoì, è íe cïaëè âcþ ío÷ü,
ïpècëyøèâaÿcü y íaøèx äâepeé...
Ìû ïpoæèëè çäecü ïoëìecÿöa, yæe íe çaòâopÿÿ íè äâepeé, íè íaøèx
cyíäyêoâ, Xoçÿéêa, c òaêèìè oãpoìíûìè ãpyäÿìè, ÷òo ìû ïpoçâaëè eo "Áaëaêèpü"
(òaê íaçûâaþò ía âceì Ïoâoëæüe êyâøèí äëÿ ìoëoêa), oêaçaëacü äoápeéøèì
cvùecòâoì. Oía êopìèëa íac ía yáoé, âêycío, è òaê äe-øeâo còoèëa âcÿ
ïðèíocèìaÿ eþ c áaçapa íaì ïpoâèçèÿ, ÷òo, ïocëe ee âçäoxoâ è oxoâ o
äopoãoâèçíe âceão, ìû eäâa-eäâa ìoãëè yäepæaòücÿ, ÷òoáû íe ïpûcíyòü co cìexy
oò ýòoé áacíocëoâíoé äeøeâèçíû. Ío ìû còpoão c÷èòaëè cäa÷y è äeëaëè
cepüeçíûé âèä, ïoêa íaøa Áaëaêèpü áûëa çäecü, è òoëüêo ïo âûxoäe ee
paçpaæaëècü íeyäepæèìûì xoxoòoì oò ýòoé çaxoëycòíoé öeíû ía ïpoäyêòû.
240
Còaâpoïoëü (Caìapcêoé ãyáepíèè) còoèò o÷eíü êpacèâo ía ëyãoâoé còopoíe,
ïpoòèâ Æèãyëeé. Ìû còopãoâaëè ëoäêy ía íeäeëþ è êaæäûé äeíü c yòpa
ïepeeçæaëè ía òy còopoíy ê æèãyëeâcêèì âûcoòaì è èc÷eçaëè òaì â
íeïpoxoäèìoì, âeêoâe÷íoì ëecy.
C Boëãè ëec ýòoò êaçaëcÿ ïëoòíûì è çeëeíûì, yxoäÿùèì â íeáo, è òoëüêo
âáëèçè, â eão òeìíûx ãëyáèíax, äeëaëocü còpaøío êapaáêaòücÿ ïo cêaëaì, ÷òoáû
âçoápaòücÿ êyäa-íèáyäü ââepx, oòêyäa ía oáe còopoíû còeïeé oòêpûâaëècü
íeoáoçpèìûe ïpocòpaícòâa è çeëeíoe ìope ãycòoão ëeca êëeíoâ, ÿceíeé, äyáoâ è
ïpo÷èx äepeâ, ïpÿìo ïepeä íaìè pacêaòûâaâøeãocÿ âoëëaìè è öeëûìè íeoáúÿòíûìè
äoëèíaìè ìeæäy ãop.
Âoò ïapèò áoëüøoé êopøyí â ãoëyáoé äûìêe ïpoçpa÷íoão âoçäyxa íaä
ëecoì... Bacèëüeâ — o ïpecòyïíaÿ còpacòü oxoòíèêa! — ìèãoì yìeëo
âcêèäûâaeò ê ïëe÷y äâycòâoëêy. Ãpÿíyë âûcòpeë è còaë ïoâòopÿòücÿ cêaço÷íûì
ýxoì oò âcex äaëeêèx ãop, òaê ïpaâèëüíî oòäåëeííûx oò íac âoçäyøíoé
ïepcïeêòèâoé. Äpoãíyë êopøyí â âoçäyxe è cía÷aëa êpèâo, a ïoòoì áûcòpo, êaê
ïyëÿ, çacâècòeë ê âepøèíe äepeâà âûøe íac. Ìû còapaëècü çaìeòèòü ìecòo,
÷òoáû ïoäíÿòü eão â ëecy, ío, cëeçaÿ co cêaë, òaê çaïyòaëècü ìeæäy
ãpoìaäíûìè äepeâüÿìè è ãycòûìè êycòaìè opeøíèêa, ÷òo eäâa-eäâa âûáèëècü yæ ê
áepeãy Boëãè...
×òo âceão ïopaçèòeëüíee ía Boëãe — ýòo ïpocòpaícòâa. Hèêaêèe íaøè
aëüáoìû íe âìeùaëè íeïpèâû÷íoão êpyãoçopa.
Eùe c cepeäèíû peêè èëè c ïapoxoäa âèäèøü ía ãopècòoé còopoíe ïo
câeòoâoé ïoëocêe êaêèx-òo êoìapoâ. Áoæe, äa âeäü oíè øeâeëÿòcÿ è eäâa-eäâa
äâèæyòcÿ âïepeä... A ýòo ÷òo ça âoëocoê òÿíeòcÿ ê íaì?! Äa âeäü ýòo æe
áypëaêè òÿíyò áapêy áe÷eâoé ïo áepeãy ãopècòoé còopoíû. Ïoäú-eçæaeì: câeòëaÿ
ïoëocêa oêaçûâaeòcÿ oãpoìíûì oòëoãèì âoçâûøeíèeì äo ëeca, cïëoøü ïoêpûòûì è
èçpûòûì ãëûáaìè câeòëoão èçâecòíÿêa, ïec÷a-íèêa è ãpaíèòa, íaâaëeííoão
ocòpûìè, íeïepeëaçíûx paçìepoâ, oáëoìêaìè âepxíèx cêaë â ëecy. Hy è
yòoìèòeëüíî æe â ýòoé ïpèpoäe, ãäe, êaæeòcÿ, eùe íe còyïèëa íè oäía
÷eëoâe÷ecêaÿ íoãa.
Ío êaêaÿ ÷ècòoòa âoçäyxa! Íaì yæe xo÷eòcÿ ecòü. A íe ïopa ëè íaì ê
oáeäy? Áaëaêèpü òeïepü coêpyøaeòcÿ, ÷òo y íee âce ïepeïpeeò. ß còapaþcü
ïoäëaäèòücÿ ïoä Bacèëüeâa, ÷òoáû ãpecòè äpyæíåe.
Ïec÷aíûé áepeã Còaâpoïoëÿ òaê æèâoïèceí! Cþäa cúeçæaeòcÿ ìíoão áapoê co
âcÿêèìè ïpoäyêòaìè; çäecü xoçÿeâa paçâeøèâaþò ïapyca ía coëíöe è
pacêëaäûâaþò òoâap. Ïoëèâaíûe ãopøêè è ìècêè ÷epeäyþòcÿ c òapaíüþ — âoáëoé
ïo-âoëæcêè, — a òaì íoâûe êoëeca, äyãè è ïpo÷èe âeùè æèòeécêoão oáèxoäa.
Ïoäaëüøe, ía ïec÷aíoì ïopoãe, cäeëaííoì ïoëoâoäüeì ïpè cïaäå âoä, cèäÿò
pûáaêè c ceòÿìè: êòo ÷èíèò, êòo çapÿæaeò êpþ÷êè ÷epâÿêaìè — cëoâoì, âcÿê y
câoeão äeëa. È ìû íe ìoæeì yòepïeòü: âûíèìaeì câoè aëüáoì÷èêè è ía÷èíaeì
çapècoâûâaòü ëoäêè, çaâoçíè, êocoâyxè è pûáaêoâ. Âce ýòo äèâío æïâoïècíî;
òoëüêo ôoíû íe äaþòcÿ íaì: èx íe âìecòÿò íèêaêèe paçìepû...
241
VI
ÏEPÅEÇÄ
Ê Còaâpoïoëþ ìû còaëè ïpèâûêaòü è çaáûëè o íaìe÷eííûx âïepeäè ìecòax,ïo èx êpacoòe âûápaííûx íaìè äëÿ ocòaíoâêè.
Oáûâaòeëè Còaâpoïoëÿ íac ïpèìeòèëè è c÷èòaëè ça çeìëeìepoâ. Óâèäeâ íac
pècyþùèìè, ïpoxoäÿùèé ïpacoë èçpeê ýïè÷ecêè, íapacïeâ: "Ïo
Boëãe, ïo peêe".
Mecòíûé ìeùaíèí oápaòèëcÿ ê íeìy c paccïpocaìè.
— Ïëaíèäy cïècûâaþò, — oáúÿcíèë oí c âaæíocòüþ, a ïoòoì oápaòèëcÿ ê
íaì: — A è òpyäíaÿ òoæe âaøa äoëæíocòü: ïo êaêèì ãopaì ëaçèòe! A ìíoão ëè
âû æaëoâaíüÿ ïoëy÷aeòe?
— Ìû eùe y÷èìcÿ, — oòâeòèë êòo-òo èç íac.
— Ó÷èòecü, a-a!.. Còaëo áûòü, èç êaíòoíècòoâ áyäyò, — ïoÿcíèë oí òo-
âapèùy.
Íaì íaäo áûëo eùe cïycòèòücÿ âepcò øecòüäecÿò ïo òe÷eíèþ, ÷òoáû
ïocìoòpeòü oêpecòíocòè íaìe÷eííûx íaìè ìecò, íaíÿòü èçáy ía âce ëeòo è
ïepeeçæaòü. Bacèëüeâ çaáoòèëcÿ è òopoïèë.
 Øèpÿeâo peøeío áûëo cúeçäèòü Bacèëüeây è ìíe. Áûëo ía÷aëo èþíÿ.
Ïoãoäa còoÿëa äèâíaÿ. Ìû íaíÿëè ëoäêy c äâyìÿ ãpeáöaìè: cïycòèòü íac äo
Øèpÿeâa, ïpoòèâ Öapeâa êypãaía, oòêyäa ìû íaìepeâaëècü âepíyòücÿ ía
ïapoxoäe.
Bûexaëè ìû c âocxoäoì coëíöa, ÷aca â ÷eòûpe, — pûáaêè ïpocèëè íe
oïoçäaòü, ÷òoáû äíeì, â caìyþ ïpèïeêy, èì oòäoxíyòü ÷aca äâa. Êaêoé áûë
âocxoä! Ìû ïpèøëè ê ëoäêe paíüøe ãpeáöoâ è cèäÿ âocxèùaëècü òeì, êaê
ïocòeïeíío câeòëeëa è pacöâe÷èâaëacü ïpèpoäa, ocoáeíío íeáo... Kaê ìû æaëeeì
âcex èíòeëëèãeíòoâ, êoòopûe íèêoãäa ïo÷òè íe âèäÿò âocxoäoâ! Êoãäa âoøëo è
áëecíyëo coëíöe, òo âce ïoòeìíeëo è ãëaçaì còaëo áoëüío: ïoøëè paçíoöâeòíûe
êpyãè...
Te÷eíèe Boëãè äoâoëüío áûcòpoe, ãpeáöû íaøè — ìyæèêè çäopoâûe, a âce
æe øecòüäecÿò âepcò òÿíyëècü äoëão-äoëão. Còaëo cèëüío ïpèïeêaòü è êëoíèòü
êo cíy...
Ío âoò è Mopêâaøè. Äeíü âocêpecíûé, ía áepeãy — ïpèáepeæíûe: oíè ëþáÿò
Boëãy è êaæäyþ câoáoäíyþ ìèíyòy âûcûïaþò ía áepeã.
Íac oácòyïèëè. Êaêoé êpacèâûé, äopoäíûé íapoä! Bûcoêèe
öèäèíäpû-ãpe÷íeâèêè c áoëüøèì ïepexâaòoì ïocpeäèíe òaê ê íèì èäyò. È oòêyäa
y íèx òaêaÿ íeçaâècèìocòü, ìaæopíocòü â paçãoâope? È ýòa ocaíêa, ïoëíaÿ
äocòoèícòâa? Êaê íè còaíeò ìyæèê — âce êpacèâo. È áaáû ïoäxoäÿò. Òoæe —
êíÿæíû êaêèe-òo ïo cêëaäy: pocëûe, êpacèâûe, cìeëûe. Âceì çäecü ãoâopÿò "òû"
oáûâaòeëè, è ça ýòèì ÷yâcòâyeòcÿ paâeícòâo.
Hèêaêoão ïoäxaëèìcòâa, íèêaêoé çaìaøêè ycëyæèòü ãocïoäaì — cëoâoì,
íèêaêoão xoëoïcòâa.
242
— A ÷òo, ãocïoäa, âepío, ê ìèpoâoìy ïpèexaëè? Oòcþäa íeäaëeêo êâapòèpa
— oí â òoì äoìe, òaì è äoùe÷êa ïpèáèòa...
— A ÷òo â caìoì äeëe, — øeï÷eò ìíe Bacèëüeâ, — çaéäeì ê ìèpoâoìy,
paccïpocèì, ïoçíaêoìèìcÿ.
ß o÷eíü yäèâèëcÿ ýòoé íeoæèäaííocòè.
— Êaê æe ýòo ê íeçíaêoìoìy? Äa âeäü y íac ê íeìy íèêaêoão äeëa íeò.
— Ý, ïoéäeì, ýòo èíòepecío. Èäè ça ìíoþ, yâèäèøü, êaê æèâyò
ïpoâííöèaëû. Âeäü èì òyò cêy÷ío áeç ëþäeé, — ÿ èx çíaþ. Íaäo æe èçy÷aòü
ípaâû.
È oïÿòü oí çacòaâèë ìeíÿ äèâèòücÿ äèây: ïepeä âxoäoì oí íaòÿíyë
ëaéêoâûe ïep÷aòêè, ãpaöèoçío âçÿë â pyêè òpocòo÷êy, oáìaxíyë ïëaòêoì ïûëü ía
áoòèíêax c êpþ÷êaìè. Hy ïpocòo âoøeë còoëè÷íûé ôpaíò, çaâceãäaòaé caëoíoâ
xopoøeão òoía; òaê ìèëo èçâèíèëcÿ âía÷aëe, òaê áoéêo êocíyëcÿ âcex âoïpocoâ,
òaê yìeëo íaâeë ìèpoâoão ía paccêaçû o câoeé ïpaêòèêe è oêpecòíûx èíòepecax,
÷òo paccòaâaëcÿ ìèpoâoé c íaìè yæe äpyæecêè è íeïpèòâopío æaëeë, ÷òo âèçèò
íaø òaêoé êopoòêèé. Oò íeão ìû yçíaëè, ÷òo ía áëèæaéøeé cêaëe íaä Boëãoé
Ïeòp Beëèêèé coácòâeí-íopy÷ío âûceê ía êaìíe câoe èìÿ. Ìû ceé÷ac æe òyäa.
Çäopoâo âcïoòeëè, ïoêa âçoápaëècü; âopoòíè÷êè pacêècëè, caïoãè oøapïaëècü.
Äeécòâèòeëü-ío, íaäïècü áûëa, xoòÿ ìecòaìè ïec÷aíèê oò âpeìeíè è íeïoãoäû
cèëüío âûâeòpèëcÿ, òaê ÷òo paçoápaòü íaäïècü ìoæío áûëo íe áeç òpyäa. Câepxy
íaì êaçaëocü, ÷òo Boëãa ïoäxoäèò ê caìoé ãope, ïo÷òè oòâecío còoÿùeé ê
áepeãy, ío, cêoëüêo ìû íè còapaëècü, íe ìoãëè äoápocèòü êaìíÿ äo âoäû; a
ápocaòü êaìeøêè ÿ áûë oxo÷ è yìeë — âcå ÷epeç Äoíeö, áûâaëo, ápocaë â
äeòcòâe.
O÷eíü ïoípaâèëècü íaì Mopêâaøè: ío íaøa öeëü — Öapeâ êypãaí, a äo íeão
ocòaâaëocü eùe âepcò äâaäöaòü. Eäeì...
Ýòa ìeíüøaÿ ÷acòü ïyòè ïoêaçaëacü íaì ãopaçäo òÿæeëee. Pûáaêè íaøè
ïpèycòaëè, — ïoäèêa, oòìaxaé còoëüêo âecëaìè. Oíè ïocaäèëè òpeòüeão c
coáoþ; òaêèì oápaçoì, ycòaíoâèëacü o÷epeäü: oäèí oòäûxaë.
ß còaë çapècoâûâaòü câoáoäíoão â êapìaííoì aëüáoì÷èêe.
— Hy ÷òo, ìíoão cïècaëè? — ocòpèë oí. — Apøèí ÷aé, cïècaëè, a eùe
âepcò äecÿòoê ocòaëocü?
Toëüêo ÷acaì ê ceìè ìû äoápaëècü äo Øèpÿeâa áyepaêa.
È òyò íac oácòyïèëè, ío íapoä áûë yæe íaïoëoâèíy íe òoò: ýòè áûëè
ïpeæäe êpeïocòíûìè. Ìû còaëè paccïpaøèâaòü oá èçáe ía âce ëeòo, è oäèí
xoçÿèí ïoâeë íac â câoþ ÷ècòyþ ïoëoâèíy èçáû: oía áûëa paçäeëeía ía òpè
÷acòè, è çäecü ìû peøèëè ïoceëèòücÿ. Còaëè òopãoâaòücÿ c xoçÿèíoì è coøëècü
ía òpèíaäöaòè pyáëÿx — ïëaòèòü íaì ça âce ëeòo.
Äíÿ ÷epeç äâa ìû ïepeexaëè.
Kaêaÿ cêyêa ïapoxoäíaÿ íeaêêypaòíocòü! Ïo pacïècaíèþ èç òex ìecò íaäo
áûòü ía ïpècòaíè ê äâyì ÷acaì ío÷è. Æäeøü, æäeøü, a ïapoxoä
243
oïoçäaeò èíoãäa ía âecü äeíü! Òo òyìaíû ïo yòpaì, òo ïoãpyçêa
çaäepæèò...
Ío, ïpeoäoëeâ âce ýòo, ìû c cyíäyêaìè oïÿòü ïpoexaëè ía ïoäâoäax èç
Còaâpoïoëÿ ïo oïycòeâøeìy còapoìy pycëy Boëãè, oïÿòü yäèâëÿëècü êocòÿì
âeëèêaíoâ-ocoêopeé è íe ìoãëè âäoâoëü íaãëÿäeòücÿ ía ïpoòèâoïoëoæíûé
ëecècòûé áepeã. Çeëeíûé, òeìíûé, êpacèâûìè âoçâûøeííocòÿìè yxoäèë oí â íeáo.
È äèâío-äèâío êoëeáaëcÿ â òeìío-çeëeíoé âoäe øèpoêèìè co÷íûìè ìaçêaìè. Kaêaÿ
pocêoøü, áeçãpaíè÷íocòü! È âeceëüe êaêoe-òo íe ïoêèäaeò âac ía Boëãe. Øèpü,
ïpocòop, äa è âcòpe÷è ïoìèíyòíûe. Òo òÿíyòcÿ ïëoòû áecêoíe÷íoé âepeíèöeé, òo
áeëÿía, âaæío, yâecècòo íaãpy-æeííaÿ áeëûìè äocêaìè, áëecòèò ía coëíöe, êaê
çoëoòaÿ, è òèxo ïocêpèïûâaeò. Âce âcòpe÷íûe caëþòyþò ïapoxoäy, ìaxaþò
øaïêaìè, êpè÷aò ÷òo-òo, äaæe äeëoâoe, è c ïapoxoäa êòo-òo oòâe÷aeò: êaêèe-òo
íaêaçû, ïopy÷eíèÿ. A âoò ïapoxoä "áeæèò" íaâcòpe÷y, è âcex çaíèìaeò, êaêoé
êoìïaíèè? Heêoòopûe âce çíaþò. Ïoäaeò câècòoê. Âoò òaì — cìoòpèòe,
cìoòpèòe! — êaê cèëüío êoëûxíyëècü êocoâyøêè; âoò è íac xëecòíyëo âûcoêoé
âoëíoé.
— Cìoòpè, cìoòpè, — ïpèçûâaeò Bacèëüeâ ìeíÿ, — oïÿòü áypëaêè áapêy,
âèäèøü, òÿíyò; ýòo yæac êaêaÿ äëèííaÿ áe÷eâa! Aé-aé, êaê èx áapêy êa÷íyëo,
äaæe íaçaä ïoïÿòèëècü. A ía áepeãy-òo, ía áepeãy! Cìoòpè, êaê ápocèëècü
pûáaêè ê câoèì ëoäêaì!
Ëoäêè ïoäápocèëo cía÷aëa ââepx äo êaìíeé, a ïoòoì ïoòÿíyëo oò áepeãa —
yíeceò, ïoæaëyé; pûáaêè ãëyáoêo âëeçëè â âoäy ïo caìyþ ãpyäü, äaæe âïëaâü
ápocèëècü, a òo çaíeceò, ïoäè äoãoíÿé ëoäêy. Âoäa òyò áûcòpo èäeò. Tpaêò
áoéêèé. ×òo-òo oïÿòü âäaëè ïoêaçaëocü.
— O-o, ãëÿäè, ãëÿäè! — Çaâoçíÿ * ÷epeç Boëãy ïepeïpaâëÿeòcÿ, âepío,
ía êocoâèöy.
Ïapoxoä yáaâèë xoäy, ÷òoáû íe ïoòoïèòü ïepeeçæaâøèx. Êaê íaãpyæeía! È
ëoøaäè, è òeëeãa, è êopoâa c òeëeíêoì; íapoäy ìacca, çaâoçíÿ äo caìûx êpaeâ
ceëa â âoäy. A ía âecëax áaáû, ãpeáyò, — âecëa áoëüøèe, pacïaøíûe; âoò oía,
áaáüÿ cèëa! Eùe âoí ïoêaçaëacü âäaëè ía íaøeì ïyòè ëoäêa c ïaccaæèpaìè, â
íeé äaìû c çoíòèêaìè, ìaøyò íaì ïëaòêaìè. Êaïèòaí äaë câècòoê, êoëeca
ocòaíoâèëècü. Òèxo còaëo. "3aäíèé xoä!" Ìû ïopoâíÿëècü c ëoäêoé. "Còoï!" —
êoìaíäyeò pyëeâoé; âûápocèëè òpaï — è ïaccaæèpoâ co âceìè èx ïpoäyêòaìè è
÷eìoäaíaìè ïpèíÿëè ía ïapoxoä.
— Hy, ápaòöû, âeäü cêopo è íaì âûcaæèâaòücÿ; cìoòpèòe, íe çaáûëè ëè
÷eão. Ïoäâèãaéòecü c ÷eìoäaíaìè è cyíäyêaìè ê òpaïy ïpaâoé còopoíû.
Êaê áûcòpo ïapoxoä èäeò, — "áeæèò", ãoâopÿò ìyæèêè; âoò peâíèâûe
oáepeãaòeëè pyccêoão ÿçûêa — ceé÷ac çacìeþò, ecëè íeâepío âûpaçèòücÿ. È òyò
òaê xëoïo÷eò íaø còapûé oïeêyí, íaø ìoëoäoé Bacèëüeâ...
* Çaâoçíÿ — äëèííaÿ ïëocêoäoííaÿ ëoäêa.
244
— Oão, êaê cêopo! Óæe è Mopêâaøè ïpoáeæaëè, cêopo è íaøe Øèpÿåâî.
— Êaïèòaí, áyäüòe ëþáeçíû äaòü câècòoê, íe äoeçæaÿ Ëûcoé ãopû: òyò ça
íaìè ëoäêa äoëæía âûexaòü, — çâoíêo oò÷eêaíèâaeò Bacèëüeâ êaïèòaíy.
Câècòoê paçäaëcÿ òaêoé ãpoìêèé, ÷òo äaæe yøè çaëoæèëo.
Bèäèì, ía cepeäèíy Boëãè âûeçæaeò áoëüøaÿ çaâoçíÿ è eùe äâe ëoäêè.
Êaïèòaí cêoìaíäoâaë çaäíèé xoä... Cìÿòeíèe, ëoöìaíû çacyeòèëècü cíocèòü íaøè
cyíäyêè ê òpaïy; â ëoäêe èx ïpèíÿëè yìeëo, áeç cyeòû. Ïoäaëè è íaì pyêè
cíèçy. "Ïpûãaéòe ía cepeäèíy!" Ìû âeceëo, pacòepÿíío pacêëaíèâaeìcÿ c
êaïèòaíoì, ïapoxoäoì, äoápoäyøíûìè ëoöìaíaìè è c ïóáëèêoé çaoäío.
VII
ØÈPßEBO
— Hy, êyäa-òo ãocïoäü ïpèâeë íac? — øeï÷eìcÿ.— Ê Èâaíy Aëeêceeây, çíaeòe? — xoçÿécòâeíío pacïopÿæaeòcÿ Bacèëüeâ.
— Çíaeì, çíaeì: âoò ía áepeã âûcûïaëa âcÿ ceìüÿ, æäyò âac c yòpa.
— Hy, âoò ìû è äoìa, ía âce ëeòo yæe çäecü ocòaíeìcÿ.
— Äaâaéòe ycòpaèâaòücÿ â èçáe: êòo ãäe ïoìecòèòcÿ.
— A ÷òo, çäecü ïo áepeãy oxoòèòücÿ ìoæío? — cïpaøèâaeò Bacèëüeâ
ìyæèêoâ.
— A êoãäa æe: ÷aé, íeò... — oòâe÷aþò øèpÿeâöû. — Äa âeäü äo Ïeòpoâa
äíÿ íåëüçÿ. Çaïpeùeío ía÷aëücòâoì còpoão.
— A! Hy, ìû òaê, ìecòa ïocìoòpèì. Bacèëèé Eôèìoâè÷, áepèòe câoe
pyæüèøêo è aéäaòe, êaê ãoâopÿò çäecü.
Ía äpyãoé äeíü, ïocëe ÷aÿ, ìû cpaçy paçápeëècü â paçíûe còopoíû.
Maêapoâ íeyäepæèìo ïoïoëç íaâepx, ê áoëüøèì ãëûáaì ïec÷aíèêa â âèäe
côèíêca, Bacèëüeâ c ápaòoì íaïpaâèëcÿ â Koçüè Poæêè âepxíeþ òpoïoþ, a ÿ âçÿë
aëüáoì è ïoøeë â ïpoòèâoïoëoæíyþ còopoíy — ê Boëoæêe, êaê íaçûâaþò
áëèæaéøèe íeáoëüøèe ïpèòoêè Boëãè.
Cïycòèâøècü íecêoëüêèìè ïopoãaìè, âpoäe còyïeíeé oãpoìíoé ëecòíèöû èç
ïecêy, oò ïoëoâoäüÿ, ÿ yâèäeë â yþòíoì yãoëêe íaä âoäoé äyø äâaäöaòü
äeâ÷oíoê oò äecÿòè äo ÷eòûpex ëeò. Oíè cèäeëè è, êaê yìeþò òoëüêo
äepeâeícêèe äeòè è ëþäè, íè÷eão íe äeëaëè.
ß ïoäceë â còopoíêe è âèæy: ïpeêpacíaÿ ãpyïïa äeòèøeê ëeïèòcÿ ía
èìïpoâèçèpoâaííûx còyïeíÿx Boëãè.
Äeòè cía÷aëa ïo÷òè íe oápaòèëè ía ìeíÿ âíèìaíèÿ è ïoòoìy âce áoëüøå o
÷eì-òo áoëòaëè ìeæäy coáoþ è èãpaëè â "÷epeïo÷êè".
245
Booáùe äepeâeícêèe äeòè o÷eíü yìíû, íeoáûêíoâeíío íaáëþäaòeëüíû, a
ãëaâíoe, oíè â coâepøeícòâe oáëaäaþò ÷yòüeì â oïpeäeëeíèè âcex ÿâëeíèé
æèçíè, oòëè÷ío oöeíèâaþò è æèâoòíûx è ëþäeé, â cìûcëe oïacíocòè äëÿ ceáÿ.
— Äeòêè, — ãoâopþ ÿ ãpoìêo, êoãäa ïo÷yâcòâoâaë, ÷òo êo ìíe yæe
äocòaòo÷ío ïpèâûêëè, — ïocèäèòe òaê cìèpío, íe øeâeëÿcü; êaæäoé, êòo
âûcèäèò ïÿòü ìèíyò, ÿ äaì ïÿòü êoïeeê.
Äeâ÷oíêè ýòo cpaçy ïoíÿëè, çacòûëè â câoèx ïoëoæeíèÿx, è ÿ — o
áëaæeícòâo, ÷èòaòeëü! — ÿ c äpoæüþ yäoâoëücòâèÿ còaë áeãaòü êapaíäaøoì ïo
ëècòêy aëüáoìa, ëoâÿ xapaêòepû, ôopìoâêè, äâèæeíèÿ ìaëeíüêèx ôèãypoê, òaê
ïpeëecòío cïëeòaâøèxcÿ â ïoëeâoé áyêeò... Áyäòo èx êòo ycaæèâaë.
Heâoëüíî âoçíèêaþò â òaêèx cëy÷aÿx ïpeæíèe òpeáoâaíèÿ êpèòèêè è ïyáëèêè
oò ïcèxoëoãèè xyäoæíèêa: ÷òo oí äyìaë, ÷eì pyêoâoäèëcÿ â âûáope cþæeòa,
êaêoé oïûò èëè cèìâoë çaêëþ÷aeò â ceáe eão èäeÿ?
Íè÷eão! Âecü ìèp çaáûò; íè÷eão íe íyæío xyäoæíèêy, êpoìe ýòèx æèâûx
ôopì; â íèx caìèx òeïepü äëÿ íeão âecü cìûcë è âecü èíòepec æèçíè.
C÷acòëèâûe ìèíyòû yïoeíèÿ; íe ÷yâcòâyeò oí, ÷òo oòcèäeë íoãy, ÷òo cûpocòü
ïpoíèêaeò ÷epeç ïaëüòo (ïo÷âa eùe íe coâceì oácoxëa). Cëoâoì, xy-äoæíèê
c÷acòëèâ, íacëaæäaeòcÿ è íe âèäèò yæe íè÷eão êpyãoì... Kaêaÿ-òo áaáa ïpèøëa,
ocòaíoâèëacü... Ío ÿ ïo÷yâcòâoâaë èícòèíêòèâío, ÷òo oía â âoëíeííè. Bçãëÿíyë
ía íee: oía còoèò â êaêoì-òo oöeïeíeíèè. Oò ìoeão âçãëÿäa oía ïoïÿòèëacü,
èc÷eçëa. Ìû áûëè âíèçy. È cëeä ee ceé÷ac æe cêpûëcÿ ça ïoäúeìoì... Ïpèøëa
äpyãaÿ áaáa, ÷òo-òo ïpoøeïòaëa äeâ÷oíêaì; ýòa âäpyã cxâaòèëa ça êoceíêè oäíy
äeâo÷êy è âûòaùèëa ee íaâepx, oòêyäa yæe cïycêaëècü äâe íoâûe áaáû; oäía èç
íèx ïpeçëþùaÿ, c xâopocòèíoé â pyêe. È ía÷aëècü ãpoìêèe pyãaòeëücòâa. Hèãäe
òaê íe pyãaþòcÿ, êaê ía Boëãe. Ýòo cëûxaëè ìíoãèe è çíaþò, ío ÷òoáû áaáû òaê
pyãaëècü — ýòoão, ïpèçíaòücÿ, ÿ è íe âooápaæaë è íè ça ÷òo íe ïoâepèë áû,
÷òo ìaòü ìoæeò pyãaòü òaê câoþ äeâ÷oíêy yæe ëeò äecÿòè òaê ãpoìêo, ïpè
âcex...
— ×eão âû, ÷epòeíÿòa, cèäèòe? Paçâe íe âèäèòe? Âeäü ýòo caì äüÿâoë, oí
âac oêoëäoâaë... Ápocüòe äeíüãè: ýòo ÷epeïêè! Âoò çaâòpa yâèäèòe caìè... —
È âäpyã còaëa xëecòaòü xâopocòèíoé áeç paçáopy âecü ìoé æèâoé öâeòíè÷oê,
Äeâo÷êè çaâèçæaëè, ïoápocaëè ïÿòa÷êè, êoòopûe ÿ òaê aêêypaòío âûäaâaë
êaæäoé ôèãypêe, ÷òoáû ïoceëèòü â íèx äoâepèe. Paccûïaëècü ìoè íaòypùèöû âce
è ceé÷ac æe èc÷eçëè ça ïoäúeìoì. ß â ãopecòè íaïpacíoé âcòaë è íeäoyìeâaë,
÷òo ïpoèçoøëo; ío êo ìíe yæe cïycêaëècü oêoëo äecÿòêa áaá è òpoe ìyæèêoâ.
Âce oíè òaèícòâeíío øeïòaëècü. Ïoäcòyïèëè. Ëèöa çëûe.
— Tû ÷aâo òyò äeëaeøü? — cïpaøèâaþò ìeíÿ, êaê ìoøeííèêa èëè âopa.
246
--- Äa ÿ ía êapòèíêy èx cïècûâaë, — còapaþcü ÿ áûòü ïoíÿòíûì. _ Çíaeì,
÷òo cïècûâaë. A òû êòo òaêoé áyäeøü?
— Äa âeäü ìû â÷epa ïpèexaëè, y Èâaía Aëeêceeâa ocòaíoâèëècü â
èçáe.
— A ïa÷ïopò y òe ecòü?
— Ecòü ïacïopò, ía êâapòèpe.
Ça ýòo âpeìÿ ãpyïïa, oêpyæaâøaÿ ìeíÿ, çía÷èòeëüío yâeëè÷èëacü
íoâoïpèøeäøèìè áaáaìè è ìyæèêaìè; âce ÷òo-òo øeïòaëè, yêaçûâaëè ía ïÿòa÷êè,
âce eùe âaëÿâøèecÿ òyò æe, è äeëaëècü âce ìpa÷íee è çëee.
— Ïoäaâaé íaì ïa÷ïopò, — ãyäÿò ía paçíûe ëaäû ìyæèêè, — çyáû íe
çaãoâapèâaé!
— Ïoéäeìòe ê êâapòèpe, — ycïoêaèâaþ ÿ, — ìû íe áeãëûe êaêèe.
Aêaäeìè÷ecêèe câèäeòeëücòâa òoãäa âûäaâaëècü c ïpèëoæeíèeì áoëüøoé
êpyãëoé aêaäeìè÷ecêoé ïe÷aòè âpoäe öepêoâíûx (ía ìeòpèêax). Kypcèâoì áûë
ëèòoãpaôèpoâaí òeêcò, â êoòopoì — o ïpeäycìoòpèòeëüíûe y÷peäèòeëè,
íacaäèòeëè ècêyccòâa â Poccèè! Oíè êaê áyäòo ïpeä÷yâcòâoâaëè ýòè
íeäopaçyìeíèÿ! — ía ïpoòèâoïoëoæíoé còopoíe ëècòêa câèäeòeëücòâa ïeòèòoì
íaïe÷aòaío áûëo: ëèöa ía÷aëücòâyþùèe áëaãoâoëÿò oêaçûâaòü coäeécòâèe ïpè
çaíÿòèÿx y÷eíèêy òaêoìy-òo. Ïèøy ñâoèìè cëoâaìè è íe py÷aþcü ça òo÷íocòü
cëoâ...
Ïpèçíaþcü, ÿ caì òoëüêo òaì, â èçáe, ïpeæäe ÷eì âûíecòè câoe
câèäeòeëücòâo, ïpo÷èòaë eão ïpo ceáÿ è o÷eíü oápaäoâaëcÿ.
— Äa paçâe òaêèe ïa÷ïopòa? Ýòo íe ïa÷ïopò!.. Tû, ápaò, çyáû-òo íe
.çaãoâapèâaé, âèäaëè!
_ A ÷òo òyò ïpoïècaío? — íaçoéëèâo òÿíeò oäèí còapèêaøêa. — A òû
ïpo÷èòaé, âeäü ìû íapoä òeìíûé.
---- Äa ÷èòaéòe caìè, a òo, ïoæaëyé, íe ïoâepèòe, — âoçpaæaþ ÿ.
Oêaçaëocü, âo âceé ÷ecòíoé êoìïaíèè èç òpèäöaòè äyø oáoeão ïoëa "-íè oäíoão
ãpaìoòíoão.
— Hy ÷òo æe, ïoçoâèòe äüÿ÷êa êaêoão-íèáyäü, — coâeòyþ ÿ.
— Äa ãäe oí? Ó íac öepêâè íeò.
— Ëapüêa! — êpèêíyë oäèí ìyæèê ïoáoé÷ee ìaëü÷èøêe. — Çaáeãè ía ìoé
äâop, cÿäü ía ïeãoão ìepèía è aéäa â Koçüè Poæêè ça ïècapeì!..
Óæe ïo äopoãe, êoãäa ìeíÿ âeëè, êaê ïoéìaííoão ïpecòyïíèêa, ìíoãèå,
ocoáeíío yæe áypëaêoâaâøèe caâpacû, ïpècòaâaëè è äoâoëüío íaxaëüío íaïèpaëè
ía ìeíÿ â òoëïe, ãoòoâÿcü "ïpoy÷èòü".
Òeïepü, â oæèäaíèè ïècapÿ, òoëïa pocëa è çaãopoäèëa âce yëèöû ïepeä
íaøeé êâapòèpoé; paáoòû â ïoëe êoí÷èëècü, oáûâaòeëè ocâoáoæäaëècü è åxaëè è
øëè ê èçáaì.
Êo ìíe ïoäcòyïaëè âce áëèæe è paccìaòpèâaëè c æeëaíèeì copâaòü çëo.
— A âoí ïècapü eäeò, ïècapü, ïècapü! — cêaçaëè, yêaçûâaÿ ía
áopoäaòoão ìyæèêa, pûcèâøeão ía ïeãoì, øèpoêo paccòaâèâ ëoêòè.
247
Ìyæèê â êpacíoé pyáaxe, oãpoìíûx paçìepoâ íècêoëüêo íe áûë ïoxoæ ía
ïècapÿ — êaê ecòü áypëaê: ëèöo oòeêøee, ïüþùèé.
VIII
ÈMÏEPATOPCKAß ÏE×ATÜEìy ïepeäaëè ìoé ïacïopò,Oí ãpaìoòío ïpo÷èòaë eão, ío,
âepoÿòío,áûcòpee, ÷eì cïocoáío yxâaòèòü yxo ïpocòoëþäèía.
— A ýòo ÷òo æe ça ïe÷aòü òaêaÿ? — òêíyë áoëüøèì ÷epíûì ïaëüöeì
áëèæaéøèé ìyæèê â ìoé ïacïopò y ïècapÿ.
— A ýòo: "Ïe÷aòü èìïepaòopcêoé Aêaäeìèè xyäoæecòâ..." — ïpo÷eë
êaçeíío ïècapü, ïoâopa÷èâaÿ êpyã...
Ýôôeêò âûøeë, ïpeâçoøeäøèé âce ìoè æeëaíèÿ.
Toëïa âäpyã çaìepëa è ïoïÿòèëacü íaçaä; òèxo, èícòèíêòèâío còaëè
áoéöû-äepçèëû çaòacoâûâaòücÿ äpyã ça äpyæêy.
Êaê áyäòo äaæe âce ëè ía âäpyã ïoòeìíeëè; ãëaça yæe cìoòpeëè èëè â
çeìëþ, èëè âáoê êyäa-òo c ÿâíûì íaìepeíèeì cêpûòücÿ.
— Èìïepaòopcêaÿ ïe÷aòü... èìïepaòopcêaÿ ïe÷aòü... cëûøü... òû? —
êaê-òo øypøaëo â òoëïe è, pacxoäÿcü, òaÿëo âìecòe c íeé.
A âoí, êcòaòè, è íaøè: Maêapoâ, Bacèëüeâ è ìoé ápaò âoçâpaùaëècü
äoìoé...
— Ýòo ÷òo? Ý-ý-ý... ÷òo ýòo? — yæe ïaÿcíè÷aë Bacèëüeâ èçäaëè.
— ×òo? Èì ïacïopòa? Âèøü, ía÷aëücòâo! Ceé÷ac æe ê ïècapþ:
— Çaéäèòe ê íaì, ìû âaì âce ïoäpoáío oáúÿcíèì, êòo ìû, a âû yæ,
ïoæaëyécòa, âpaçyìèòe ýòèx ÷yäaêoâ...
— Hy ÷òo âû, peáÿòa? — oápaòèëcÿ Bacèëüeâ ê ìyæèêaì. — Âeäü ìû íe
êpaäeíûe: öeëoe ëeòo áyäeì æèòü y âac; cïpaâèòücÿ o íac y ía÷aëücòâa â
Ïeòepáypãe ìoæeòe. Hy, ìapø ïo äoìaì; âèøü, ÿpìapêy êaêyþ ycòpoèëè, —
âeceëo êoìaíäyeò Bacèëüeâ. — Êaê oíè âac ïpèòècíyëè!
— Aéäaòe, ápaòöû, yæèí âapèòü, — yæe oápaòèëcÿ oí ê íaì. — Hy,
Bacèëèé Eôèìoâè÷, äocòaâaéòe-êa cïèpòoâêy, ìaêapoíû, cìoëeícêyþ êpyïy; ýòo
íaì íe Còaâpoïoëü: òyò, ÿ äyìaþ, íèêòo íe yìeeò ãoòoâèòü... A ecòü êaê
xo÷eòcÿ!
— Kpoìe ìoëoêa ìoæío ëè òyò ÷eão-íèáyäü äocòaòü ía ïpèâapoê? —
oápaòèëcÿ Bacèëüeâ ê áaáaì.
— Äa, ÷aé, ìoæío; ãäe æe, ÷aé, íeò; âecòèìo, ìoæío, òoëüêo ýòo yæ
çaâòpa: pûáaêè còepëÿäêè ïpèíecyò. Êoãäa æe, ÷aé, íeò? Cëaâa áoãy, y íac âce
ecòü, — ïoÿcíÿþò áaáû.
— A!.. Còepëÿäè... Còepëÿæüþ yxy áyäeì âapèòü, âoò òaê ôyíò! —
âocxèùaeòcÿ Bacèëüeâ.
248
È ìû còaëè âapèòü ìaêapoíû. Ïpèíecëè ìoëoêo, ÷epíûé xëeá è òaê äaëee.
Ìû äocûòa íaxâaòaëècü, còaëo òeìíeòü, è çaxoòeëocü cïaòü. Ìeíÿ äoëão ío÷üþ
oäoëeâaëè êoøìapû. A òyò eùe: ìaòpaöeâ íèêaêèx, cêaìeéêa òâepäaÿ, yçêaÿ; ÿ
íaêpûë ee ÷eì ìoã-- êycêoì òoíêoé øeëêoâoé âocòo÷íoé ìaòepèè äa ïpocòûíeé,
— áoëüøå íe÷eì. Æecòêo áûëo cía÷aëa, ío â òe÷eíèe ëeòa ÿ ïpèâûê ê ýòoìy
æecòêoìy ëoæy. (A âoò ïoïpoáoâaë áûëo òeïepü, äâa ãoäa íaçaä, òaê íe
âûäepæaë: áoêa paçáoëeëècü! Hèêaêoé âoçìoæíocòè íe còaëo òepïeòü, è ápocèë.)
Ïècapü còaë ïpeäëaãaòü paçíûe ycëyãè, ío íaì oí íe âíyøaë íè äpyæáû, íè
cèìïaòèè, è ìû oòêaçaëècü.
— A âoò ÷òo, ápaòöû, íaäo íaì coápaòü áeëüe è oòäaòü ïepeìûòü...
Coápaëè, çaïècaëè, oòäaëè. È ÷òo æe oêaçaëocü? ×epeç íeäeëþ, êoãäa íaì
ïpèíecëè xoçÿécêèe áaáû íaøe áeëüe, ìû â íeäoyìeíèè poáêo âçãëÿíyëè ía íeão
è òoëüêo âçäoxíyëè... Áaáaì ïpoìoë÷aëè, êoíe÷ío: äeøeâo. ío ïoëeçëè
äocòaâaòü yæe ápoøeííoe ïpeæäe â ãpÿçíoe — oío oêaçaëocü ÷èùe âûìûòoão.
Bûìûòoe áaáaìè áûëo öâeòa êoôeéíoão êpeìa è âce â ìeëêèx ìopùèíax. Oío äaæe
êaòaío íe áûëo, a cëoæeío êoe-êaê. Eäâa paçoápaëè, êoòopoe ÷üe... Peøaeì
âoçèòü â Caìapy è òaì oòäaâaòü áeëüe â còèpêy.
Caìapa oò Øèpÿeâa âceão ïÿòíaäöaòü âepcò: òoëüêo oáoãíyòü Caìapcêyþ
ëyêy, ïocëe Öapeâùèíû, ça Koçüèìè Poæêaìè, a òaì cêopo è Caìapa âèäía. È ìû
â ïpoäoëæeíèe ëeòa ÷acòo eçäèëè òyäa ça ïoêyïêaìè êoícepâoâ, cyøeê, ÷aþ,
caxapy è âceão, ÷òo òpeáoâaëocü. Âce ýòo ápaëè ìû â ìaãaçèíe Caíèía.
Cëoæèëocü êaê-òo òaê, ÷òo ê âe÷epy, yáèpaÿ êècòè, ïaëèòpû è ïpo÷ee, ìû
âceãäa ÷òo-íèáyäü íaïeâaëè. Ó Bacèëüeâa áûë äoâoëüío çây÷íûé òeíop, ÿ
ïoäxâaòûâaë âòopèòü, ápaò âûâoäèë âûcoêèe âapèaöèè ía ôëeéòe; òoëüêo
Maêapoâ, êaê ècòèííûé áapèí, â coâepøeícòâe oïpaâäûâaë çaìe÷aíèe Typãeíeâa:
"Heôaëüøèâo ïoþùeão pyccêoão áapèía ìû eùe íe âcòpe÷aëè". Ío Maêapoâ yìío
äepæaëcÿ: íèêoãäa íe oòêpûâaë pòa äëÿ ïeíèÿ.
Ocoáeíío ïpèæèëacü ê íaì ïeceíêa-poìaíc "Ïoëe pocèòcÿ".
— Ïocìoòpèòe, — cêaçaë êòo-òo, cëy÷aéío âçãëÿíyâ â oêío, —
ïocìoòpèòe!
Ïepeä íaøèìè oêíaìè còoÿëa yæe ïopÿäo÷íaÿ êy÷êa ëþäeé.
— A ÷òo, ípaâèòcÿ? Xopoøo ìû ïoeì? — cïpaøèâaeò Bacèëüeâ.
— A êoãäa æe, ÷aé, íeò, — oòâe÷aeò ìyæèê, — áoëüío òoæe. A ÷òo ýòo,
äoçâoëüòe cïpocèòü, âaøe áëaãopoäèe, ìoëèòâa òaêaÿ? Âû êaêoé âepû áyäeòe?
— ×òo òû, ÷òo òû, êaêaÿ æe ýòo ìoëèòâa? Ïpocòo ïeceíêa.
— Òoæe, òoæe; a ìû äyìaeì: cëoâío êaê â öepêâè ïoþò. Èçâecòío, ÷òo ìû
çíaeì?
Ê ýòoìy çaêëþ÷eíèþ ïpèâeëo øèpÿeâöeâ ïeòoe íaìè "Koëü cëaâeí" è "Ïo
íeáy ïoëyío÷è aíãeë ëeòeë".
249
IX
HATÓPA — Ó×ÈTEËÜÆèçíü íaøa ïoøëa ìèpío è ïëoäoòâopío äëÿ íac,
 êycòapíèêax, ía Ëûcoé ãope, ÿ âïepâûe ypaçyìeë çaêoíû êoìïoçèöèè: ee
peëüeô è ïepcïeêòèây. Pacòpeïaííûé, ÷axëûé êycòapíèê ía ïepâoì ïëaíe
çaíèìaeò oãpoìíoe ïpocòpaícòâo êapòèíû; êoêeòëèâo, êpacèâo oí ïpÿ÷eò ça
coáoþ ëecíyþ òpoïèíêy, a âeëèêoëeïíyþ ãpyïïy äepeâüeâ âòopoão ïëaía äeëaeò
ôoíoì. Âoò .peëüeô êapòèíû; a ìû âce áapeëüeôû co÷èíÿëè â Aêaäeìèè.
Be÷epaìè, ça ÷aeì, ìû äeëèëècü ñâoèìè íaáëþäeíèÿìè; cïopèëè, ocòpèëè è
ìíoão cìeÿëècü. Koíe÷ío, çaïeâaëoé áûë Bacèëüeâ. Be÷epa eùe áûëè o÷eíü
êopoòêèe, è ìû còapaëècü paíüøe âcòaâaòü. Ó ìeíÿ áûë çaòeÿí ýòþä âocxoäa
coëíöa c Ëûcoé ãopû ía Øèpÿeâo. Eão ìoæío áûëo ïècaòü òoëüêo oò ïÿòè ÷acoâ
yòpa äo ïoëoâèíû ceäüìoão.
Kaêaÿ ôaíòaçèÿ ýòè äûìû èç òpyá! Oíè òaê èãpaþò ía coëíöe! Áecêoíe÷íûe
âapèaíòû è â ôopìax è â ocâeùeíèè òo pacêèíyòûx êèceéíûì ôëepoì, òo
cãycòèâøèxcÿ oäèí íaä äpyãèì ãycòûìè oáëaêaìè. Íaäo ëoâèòü: íèêoãäa ìoòèâû
íe ïoâòopÿþòcÿ òo÷ü-â-òo÷ü.
Èíoãäa âäpyã òyìaí ïpèïoëçeò ïo Boëãe è còaíeò còeíoþ, çaêpoeò âcþ
Kypyì÷y, è íè÷eão íe âèäío ía ëeâoé, ëyãoâoé còopoíe. Âo âpeìÿ ýòþäa ìeíÿ
ía÷èíaeò yäèâëÿòü ïocòoÿícòâo ìaëü÷èêa-ïacòyxa: oí còoèò ïepeäo ìíoþ ía
paccòoÿíèè øaãoâ copoêa, áyäòo ïoçèpyeò ìíe, çacòûë, íe øeâeëüíeòcÿ.
Íaäo eão paccïpocèòü. Êaê æaëü, ÿ âce ëoâëþ äûì è íèêaê íe ìoãó
yäocyæèòücÿ íaápocaòü ìaëü÷èøêy... Ïocìoòpeë ía ÷acû... A-a, ìíe ïopa ê ÷aþ;
coáèpaþ ÿùèê, áeãy pûcüþ, ÷òoáû íe oïoçäaòü, ìèìo ïacòyxa.
— A ÷òo ýòo òû òyò còoèøü? Âeäü òû oòcþäa íè÷eão íe âèäèøü! ß paçyìeþ
câoþ paáoòy, êoòopaÿ áûëa çaãopoæeía oò íeão êpûøêoé ÿùèêa.
— Áoëüío òoæe, — ãoâopèò ïacòyøoê.
— A ÷òo òoæe? — íe ïoíèìaþ ÿ. — Ía ÷òo æe òû cìoòpèøü? Âeäü íe ía
ìeíÿ; òaê ÷òo æe ãoæe-òo?
— A áëecòèò, — ãoâopèò ìaëü÷èê.
— A ÷òo òaêoe òaì áëecòèò? Âeäü íè÷eão, êaæeòcÿ, íeò! — yäèâëÿþcü ÿ,
oáopa÷èâaÿcü.
— A âoò ýòa êpûøêa áëecòèò, — yêaçûâaeò oí ía ìoé ÿùèê, âèceâøèé yæe
ía ìoeì ïëe÷e, ía peìíe.
Kaêoâo?! Eão ïpèêoâaëa ê ceáe ëaêèpoâaííaÿ êpûøêa ÿùèêa, áëecòeâøaÿ ía
coëíöe... Âoò cïeêòaêëü!.. Êaê oíè íeòpeáoâaòeëüíû.
Eùe èçäaëè, c ãopû, ÿ yâèäeë, ÷òo ía êpûëüöe Kèpèëëû÷ yãëyáëeíío ÷ècòèë
câoè áoòû è cocpeäoòo÷eíío xoêaë ía ìaòoâûe ïÿòía... Hy, çía÷èò,
ÿ íe oïoçäaë. A â òyìaíe íeâèäèìêoé è ïûxòeë è câècòeë ïoäoøeäøèé
cïpÿòaííûé òyìaíoì ïapoxoä, — o÷eíü cìeøíû áûëè çâyêè — òaê áëèçêo êaê ça
còeíoé, â áaíe, çâyê ìÿãêo øèïeë. Âce áoëüøå oêpaøèâaëcÿ òyìaí ìoëo÷íûì
öâeòoì. Haêoíeö-òo ïoêaçaëcÿ íoc ïapoxoäa, ìa÷òa c ôëaæêoì.
Tyìaí pacceÿëcÿ — o paäocòü äëÿ âcex ïaccaæèpoâ! — oíè yçpeëè
ïpocòpaícòâo è ïoêaòèëè cìeëo. "Ïoëíûé xoä!" — oòpyáaeò êaïèòaí.
Bcêope ìû íay÷èëècü caìè ceáe ìûòü íocoâûe ïëaòêè è äaæe êoe-÷òo èç
áeëüÿ, ecëè çaêaçû èç Caìapû íe ïocïeâaëè âoâpeìÿ. Ïpoäoâoëücòâèeì è
còpÿïíeé çaíÿëècü Bacèëüeâ c ìoèì ápaòoì, ïocëe òoão êaê ía ïpoáy câapèëa
íaì oáeä coëäaòêa Mapüÿ...-- Íè÷eão â poò íåëüçÿ áûëo âçÿòü! Còepëÿäeé
ïpèíocèëè íaì âÿçaíêaìè, íeáoëüøèx, ío câeæèx, è ìû íacëaæäaëècü còepëÿæüeé
yxoé, ïoäepíyòoé ÿíòapeì.
Ïoä íaøèìè oêíaìè ê âe÷epy ãpyïïa cëyøaòeëeé yâeëè÷èâaëacü äo òoëïû;
ýòo çacòaâëÿëo íac còapaòücÿ íe yäapèòü ëèöoì â ãpÿçü. Ío còpaøío íaäoeëo.
"Ïoëe pocèòcÿ" ìû yæe çaïpeòèëè äëÿ ceáÿ. Ïoøëa â Øèpÿeâe cëaâa è o íaøeé
æèâoïècè, ío íe âäpyã. Óòpoì ïocëe ÷aÿ ÿ cïeöèaëüío øeë ía áepeã oxoòèòücÿ
ía ìoèx "áypëaêoâ".
Ïpoéäÿ êaìeíècòûì áepeãoì âûøe Ëûcoé ãopû âepxíeé òpoïèíêoé, è ïoäæèäaë
áapêy c ëyãoâoé còopoíû: çäecü, ía oäíoé èç oòìeëeé, áypëaêè cêëaäûâaëè
ëÿìêè, ïoäáèpaëè áe÷eây, caäèëècü, ëoæèëècü â cëaäêoé íeãe è câoáoäe ía
ïaëyáe è èíoãäa äaæe çaïeâaëè. Míe âce cëûøío câepxy è âèäío êaê ía ëaäoíè.
Ía xoäy, âo âpeìÿ òÿãè ëÿìoê, ÿ íèêoãäa íe cëûxaë ïoþùèx áypëaêoâ: ýòo
è íeyäoáío è òÿæeëo, ocoáeíío ía ìecòax áûcòpûx, êoãäa íaäo êpeïêo yïèpaòücÿ
íoãaìè, ÷òoáû íe copâaëo íaçaä.
Ïpoòèâ ÷ècòoé çoëoòoé êocû-oòìeëè ÿ cèæy ía ãopècòoé còopoíe, ìíe
cëûøeí âcÿêèé çâyê è xopoøo âèäíû âce ôèãypû è ëèöa áypëaêoâ ía áapêe,
èäyùeé ïpÿìo ê ìoeìy ìecòy. ß ýòo çíaë. Ëeæaùèe ía ïaëyáe ÷aùe âceão
çaíèìaþòcÿ òyaëeòoì: âûíèìaþò, êòo oòêyäa, ìeòaëëè÷e-cêèe ãpeáeío÷êè è
pac÷ecûâaþò câoè çaïeêøèecÿ, cêoìêaííûe âoëocû; íeêoòopûe äaæe cíèìaþò
pyáaxè, âûòpÿxèâaþò èx è âeøaþò ïpoâeòpèâaòü.
— "He øèáêo áeæèò, äa áypëaê-òo ëeæèò", — ïoâòopÿþò èíûe èç íèx c
yäoâoëücòâèeì ëþáèìûe èçpe÷eíèÿ ía ïëoòax è âo âcex cëy÷aÿx cïycêa ïo
òe÷åíèþ peêè ía ïapyce.
ß cïycêaþcü íaâcòpe÷y òèxâèíêe, ía êoòopoé ïpèáëèæaeòcÿ êoìaíäa èç
oäèííaäöaòè áypëaêoâ c ïoäpocòêoì-ìaëü÷èêoì, yïoëíoìo÷eííûì oò xoçÿíía, êaê
ÿ yçíaë ïocëe, äocòaâèòü èç Öapeâùèíû èçâecòü â Cèìáèpcê. Äoëæeí coçíaòücÿ
oòêpoâeíío, ÷òo ìeíÿ íècêoëüêo íe çaíèìaë âoïpoc áûòa è coöèaëüíoão còpoÿ
äoãoâopoâ áypëaêoâ c xoçÿeâaìè; ÿ paccïpaøèâaë èx, òoëüêo ÷òoáû ïpèäaòü
íeêoòopûé cepüeç câoeìy äeëy. Cêaçaòü ïpaâäy, ÿ äaæe pacceÿíío cëyøaë
êaêoé-íèáyäü paccêaç èëè ïoäpoáíocòü oá èx oòíoøeíèÿx ê xoçÿeâaì è ýòèì
ìaëü÷èêaì-êpoâoïèéöaì.
251
— Âû íe cìoòpèòe, ÷òo oí eùe ìoëoêococ, a âeäü òaêoe còepâo: êaê ça
xëeá, òaê ça ápaíü. He÷eão ãoâopèòü, âeceëaÿ íaøa ceìeéêa, — æaëoâaëcÿ
ïo÷òeííûé còapèê â apecòaíòcêoé ôypaæêe.
Ío ìeíÿ ýòo íècêoëüêo íe çaíèìaeò: íeò, âoò ýòoò, c êoòopûì ÿ
ïopaâíÿëcÿ è èäy â íoãy, — âoò ècòopèÿ, âoò poìaí! Äa ÷òo âce poìaíû è âce
ècòopèè ïepeä ýòoé ôèãypoé! Áoæe, êaê äèâío y íeão ïoâÿçaía òpÿïèöeé ãoëoâa,
êaê çaêyp÷aâèëècü âoëocû ê øee, a ãëaâíoe — öâeò eão ëèöa!
×òo-òo â íeì âocòo÷íoe, äpeâíee. Pyáaxa âeäü òoæe íaáoéêoé áûëa
êoãäa-òo: ïo cypoâoìy xoëcòy ïpoéäeía ïe÷aòü äocêè cèíeé oêpacêè èíäèão; ío
paçâe ýòo âoçìoæío paçoápaòü? Âcÿ ýòa òêaíü ïpeâpaòèëacü â oäíoöâeòíyþ êoæy
cepo-áypoâaòoão öâeòa... Äa ÷òo ýòy pâaíü paçãëÿäûâaòü! A âoò ãëaça, ãëaça!
Kaêaÿ ãëyáèía âçãëÿäa, ïpèïoäíÿòoão ê ápoâÿì, òoæe còpeìÿùèìcÿ ía ëoá. A ëoá
— áoëüøoé, yìíûé, èíòeëëíãeíòíûé ëoá; ýòo íe ïpocòaê... Pyáaxa áeç ïoÿca,
ïopòû oòpeïaëècü y áocûx ÷epíûx íoã.
— Áapèí, a áapèí! A íeò ëè y òe-e ïaïèpocêè?
— Ecòü, ecòü, — paäyþcü ÿ oáùeíèþ è çíaêoìcòây. — Âceì, êòo êypèò,
äaì ïo ïaïèpocêe (ÿ òoãäa eùe êypèë). — ß oäeëÿþ âcex ía xoäy, còapaÿcü íe
ècïopòèòü xoäa.
— A ìoæío âoò c ýòoão ïopòpeò cïècaòü? — cïpaøèâaþ ÿ.
— Ïaòpeò? Cëûøü, Kaíèí, áaèò: ïaòpeò c òeáÿ ïècaòü?! Xa-xa-xa!..
— ×eão c ìeíÿ ïècaòü? ß, ápaò, â âoëocòíoì ïpaâëeíèè ïpoïècaí, —
ãoâopèò oáèæeíío Kaíèí, — ÿ íe áecïacïopòíûé êaêoé...
— Äa âeäü ÿ íe äapoì, — còapaþcü ÿ ïoäíÿòü câoe yíèæeííoe ïoëoæeíèe,
— ÿ çaïëa÷y.
— Cëûøú òû, áaèò: çaïëa÷y!.. A ìíoão ëè òû çaïëaòèøü? — ãoão÷yò
oòïeòûe poæè, cêaëÿ çyáû è yæe ãoòoâÿcü ê ocòpoòaì â câoèx ëÿìêax.
— Äa âoò ïocòoèò ÷aca ïoëòopa èëè äâa è ïoëy÷èò äâaäöaòü êoïeeê.
— Còaëo áûòü, ía ïoëêâapòû? Âèøü òû!
— Oòíocè âïepeä! Âïepeä, æèâee! — êoìaíäyeò c áapêè ìaëü÷èê.
C òex ïop êaê òèxâèíêy ía áyêcèpe äâoe äþæèx ãpeáöoâ ía äyøeãyáêe
(ëoä÷oíêe, ïpèâÿçaííoé y êopìû êaæäoé áapêè) yæe oòâeëè âãëyáü oò áepeãa,
áe÷eây pacòÿíyëè ía ãpoìaäíoe ïpocòpaícòâo è òoëüêo â êoíöe áûcòpo
ïpècïocoáëeííûìè yçëaìè çaêëaäûâaëè câoþ yïpÿæü — ïoòeìíeëyþ oò ïoòa
êoæaíyþ ïeòëþ, xoìyò. Íaäo áûëo cèëüío ïpèáaâèòü xoäy... Ío ÿ èäy pÿäoì c
Kaíèíûì. íe cïycêaÿ c íeão ãëaç. È âce áoëüøå è áoëüøå ípaâèòcÿ oí ìíe; ÿ äo
còpacòè âëþáëÿþcü âo âcÿêyþ ÷epòy eão xapaê-òepa è âo âcÿêèé oòòeíoê eão
êoæè è ïocêoííoé pyáaxè. Kaêaÿ òeïëoòa â ýòoì êoëopèòe!
— Taê ÷òo æe, ìoæío áyäeò íapècoâaòü èëè íaïècaòü c òeáÿ ïopòpeò? —
âoçoáíoâëÿþ ÿ co còpaxoì è áoÿçíüþ, ÷òo ÷òo-íèáyäü ïoìeøaeò ìoeìy c÷acòüþ,
ìoeé íaxoäêe. Tèïè÷íee ýòoão íacòoÿùeão áypëaêa, ìíe êaæeòcÿ, íè÷eão yæe íe
ìoæeò áûòü äëÿ ìoeão cþæeòa.
252
— Äa âeäü ìû ceé÷ac â Øèpÿeâe oïÿòü ía áapêy cÿäeì è ïepeâaëèì ê
êypãaíy, â Öapeâùèíy; íaì cèäeòü íeêoãäa, — oòâe÷aeò íexoòÿ Kaíèí.
_ A oòòyäa íaçaä? Âeäü áyäeòe æe oïÿòü c èçâecòüþ èäòè?
_ Taê ÷òo? Toëüêo âo âpeìÿ oáeäa paçâe...
 Øèpÿeâe, ïpeæäe ÷eì ïepeïpaâèòücÿ â Öapeâùèíy, oíè còaëè oáeäaòü.
Ïpeæäe âceão ÷epíûé êoòeëoê c äyæêoé ïoâecèëè ía òpeíoæíèê, coápaëè
xâopocòy, paçâeëè êocòep è ÷eão-òo çacûïaëè â êoòeëoê. Câapèëocü cêopo. Âce
cíÿëè øaïêè; ìaëü÷èê ïpèíec ïo cxoäíe ía áepeã ëoæêè, coëü, xëeá, íoæ; âce
ïoìoëèëècü ía âocòoê è, ïoäæèìaÿ, êòo êaê, íoãè, ceëè êpyãoì êoòeëêa, o÷eíü
òèxo è ïo÷òeíío, äoëão eëè, íe òopoïÿcü. Oêoí÷èâ, oíè òaê æe cepüeçío
ïoìoëèëècü è òoëüêo òoãäa âcòyïèëè â paçãoâop.
— A âeäü ÿ çíaþ, — cêaçaë oäèí øyòíèê Kaíèíy, — âeäü ýòo oí c òeáÿ
"êëèêaòypy" cïèøeò, ïpocèò-òo íe äapoì.
— A íaì ïoêaæeøü? — çaãpoxoòaëè âce.
— ß âèäeë âeäü: âecü oáeä oí âce ía Kaíèía ãëÿäeë äa ÷òo-òo â ãpaìoòêy
çaïècûâaë, — ïoÿcíÿë íaáëþäaòeëüíûé áypëaê.
— Xa-xa, áûòü òeáe â êëèêaòype! — äoïeêaëè Kaíèía.
Kaíèí êaê-òo yäpy÷eíío äo áëaão÷ecòèÿ ìoë÷aë è äaæe íe oáèæaëcÿ, íè c
êeì íe câÿçûâaëcÿ, íe âoçpaæaë; òoëüêo ápoâè eão âce âûøe ïoäíèìaëècü ê
òpÿïèöe äa âûöâeòøèe cepûe ãëaça äeòcêè oòpaæaëè íeáo... Míe oí êaçaëcÿ
âeëè÷aéøeþ çaãaäêoé, è ÿ òaê ïoëþáèë eão.
Cêopo ceëè oíè ía áapêy, ïocòaâèëè ïapycoê è çaâaëèëècü ía áoêoâyþ —
ía òy còopoíy. Áapêy cäâèíyëè äâoe êoëüÿìè è caìè âçoápaëècü ía íee.
Öeëyþ íeäeëþ ÿ ápeäèë Kaíèíûì è ÷acòo âûáeãaë ía áepeã Boëãè. Ìíoão
ïpoxoäèëo yãpþìûx ãpyïï áypëaêoâ; èç íèx ocoáeíío oäèí â ïëècoâûx øapoâapax
ïopaçèë ìeíÿ: co câoeé áoëüøoé ÷epíoé áopoäoé oí áûë o÷eíü ïoxoæ ía
xyäoæíèêa Caâpacoâa21; íaâepío, èç êyïöoâ... Ío Kaíèía, Kaíèía íe âèäío...
Ax, ecëè áû ìíe âcòpeòèòü Kaíèía! ß ÷acòo íaèçycòü còapaëcÿ âocïpoèçâecòè
eão ëèöo, ío oò ýòoão Kaíèí òoëüêo ïoäíèìaëcÿ â ìoeì âooápaæeíèè äo
íeäocÿãaeìoão èäeaëa.
— Äa ÷òo æe òû êècíeøü? — ãoâopèò ìíe Bacèëüeâ. — Bëþáëeííûe âceì
âèäíû, è èx xoòÿ è ïpeçèpaþò, ío âce íe ïpo÷ü ïoìo÷ü ïpè cëy÷ae. Âoò
÷yäa÷èía: êècíeò co câoèì Kaíèíûì. Cêaæè, âeäü y íac ëoäêa ecòü? Ecòü. A
Öapeâùèía paçâe äaëeêo?
— Äa ÷òo æ, ça ÷ac ìoæío äoápaòücÿ, — ïpocûïaþcü ÿ ê
äeécòâèòeëüíocòè.
— "Áëaãoäapþ, íe oæèäaë!" Peáÿòa, coáèpaéòecü, çaâòpa ïocëe ÷aÿ ìû
eäeì â Öapeâùèíy! A?
— "Áëaãoäapþ, íe oæèäaë!"
— To-òo æe!
Haøa ëoäêa áûëa c êocoâûì ïapycoì. È ìû ïoïëûëè. Kaêoe áëaæeícòâo ïëûòü
ía ïapyce! Ïocòaâèëè ïpaâèëüío íaïpaâëeíèe ïo äèaãoíaëè
253
÷epeç Boëãy. Ápaò ìoé — ía pyëe. Ìû íeâoëüío çaïeëè "Bíèç ïo ìaòyøêe,
ïo Boëãe", è íaì còaëo âäpyã âeceëo. Xoòeëocü äypèòü, xoxoòaòü: y âcex áûëè
ëèöa c÷acòëèâûe äo ãëyïocòè, äo oäypè.
Ïpeæäe âceão ìû âçoápaëècü ía caìûé Öapeâ êypãaí; ía íeão øëa äopoãa
ÿpoâûìè xëeáaìè; ïëocêaÿ âepøèía êpyòo oápûâaëacü oòâecíûìè ãëûáaìè èçâecòè,
pacïoëoæeííûìè âpoäe eãèïeòcêèx êoëoíí... È íaëeâo è íaïpaâo yxoäèëa Boëãa
ìeæäy ãopaìè.
Bíèçy ÿ yâèäeë êoïoøaùèxcÿ ëþäèøeê y êaìeíoëoìeí; oíè íaêëaäûâaëè
ïëacòû èçâecòè ía íocèëêè è cíocèëè èx ía áapêy. A âeäü ýòo ìoé: ÿ ïo áapêe
yçíaþ. A âoí è Kaíèí — ýòo oí. Íaäo cïycòèòücÿ ê íèì áëèæaéøeþ òpoïoþ.
Còapaÿcü yãaäaòü äopoãy, ïo÷òè íaïpÿìèê, ÿ cïpûãèâaþ ïo äoâoëüío êpyòûì
oápûâaì è íaêoíeö äoáèpaþcü äo íèx.
Kaíèí? Âoò oí. Ío íeò, ýòo íe oí? ×òo ça ÷yäo? Oí coâceì íe èíòepeceí:
oáûêíoâeííûé ìyæè÷oíêa... Äa íeò, ýòo íe oí... Ïoäxoæy, çäopoâaþcü co âceìè;
äa, ýòo Kaíèí. Ío êyäa oí cápocèë âcþ câoþ èíòepecíyþ ÷acòü? Íè÷eão ocoáoão,
ýòoão è ïècaòü íe còoèò...
ß paço÷apoâaí. Ío yçíaþ, ÷òo oíè áyäyò â Øèpÿeâe êaê paç â âocêpecíûé
äeíü, è ÿ ìoãy ïècaòü ïopòpeò.
Maêapoâ coâepøeíío ïëeíeí eãèïeòcêoé êoëoííaäoé (còèëü Ïòoëoìeeâ
öeëèêoì). Oí peøaeò çaâòpa æe ïpèexaòü cþäa c aêâapeëüþ. Bacèëüeâ c ápaòoì
peøaþò yãëyáèòücÿ ïo Boëoæêe, êoòopaÿ oápaçoâaëa y ceáÿ âòopoe äío ía
ïoëòopa apøèía oò ïepâoão; ío còpaøío xoäèòü ïo ýòoìy âòopoìy ýòaæy:
ïoìèíyòío ïpoâaëèâaeòcÿ íoãa, a âíèçy pe÷êa. Bacèëüeâ peøaeò ïècaòü ee, yæe
âûøeäøyþ ía ïecoê. Äo íeâepoÿòíocòè còpaíía ýòa pacòèòeëüíocòü, ïoxoæaÿ ía
ëoïyxè ceäoão öâeòa è âcÿ çaêëeeííaÿ øìapoì, êaê òpaypíûì ôëepoì. Ìû
paçâepòûâaeì ÿùèêè è ía÷èíaeì câoè ýòþäû.  câoeì yâëe÷eíèè ìû çaáûëè o
âpeìeíè.
A âeäü ïopa coáèpaòücÿ äoìoé! Coëíöe ê çaêaòy. Teìíeeò áûcòpo, a íaì
òeïepü exaòü ïpoòèâ òe÷eíèÿ. C ïapycoì íaäo ëaâèpoâaòü; äa ìû eùe c
íeïpèâû÷êè...
Cyìepêè áûcòpo íacòyïaëè; äopoãa áepeãoì âçáyäopaæeía ïoëoâoäíûìè
íaíocaìè, è oòêyäa ýòo íaápaëocü? Cïoòûêaeøücÿ ïoìèíyòío. A âoò è íaøa
ëoäêa. ß âoopyæèëcÿ âceì òepïeíèeì: ïpèêoâaâøècü ê âecëy, còapaþcü
ïoäëaäèòücÿ ïoä ýíepãè÷íûe oxâaòû âeceë Bacèëüeâa. Î, êaê äëèíía ýòa äopoãa
ïpoòèâ òe÷eíèÿ: ýòè ÷eòûpe âepcòû íaì êaæyòcÿ ça äecÿòü.
Êaê áûcòpo, äaæe ía Boëãe, ëeòoì íacòyïaeò ío÷ü! Eùe äeâÿòûé ÷ac
âc÷epa, a yæe êaæeòcÿ ïoëíaÿ ío÷ü, è òeìío-òeìío; a ãëaâíoe — êaêoe áûcòpoe
òe÷eíèe! Taê è cíocèò, òaê è cíocèò íac. Xopoøo, ÷òo ía áapêax ôoíapèêè ía
ìa÷òax çaâeäeíû è ïapoxoäû c cèëüíûì câeòoì âèäíû èçäa-ëeêa, a òo còpaøío —
êaê paç ïoïaäeì â áeäy...
Äoápaëècü ìû äo Øèpÿeâa òoëüêo â äâeíaäöaòoì ÷acy, ãoëoäíûe è ycòaëûe.
Mûcëü o ìaêapoíax ía cïèpòoâêe, o ÷ae c ôèëèïïoâcêèìè cyø-
254
êaìè _ oòpaäíaÿ ìûcëü, ío âeäü, çía÷èò, eùe íaäo paçâecòè caìoâap,
coápaòü, câapèòü, çaâapèòü... A êaê âêycío âce êaæeòcÿ ãoëoäíoìy! Ío âce
ecòecòâo òÿãoòeeò yæe êo cíy è ïoêoþ, êaê òoëüêo oío íaãëoòaeòcÿ... Êaê áû
oïÿòü êoøìapû íe còaëè oäoëeâaòü... Íe ìoãy ÿ yäepæaòücÿ ía yìepeííocòè,
íeïpeìeíío íaxâaòaþcü! Âoò è òeïepü... Î, êaê xopoøo ïpèëe÷ü äaæe è ía
æecòêoé yçêoé cêaìeéêe! Maêapoâ â ocoáoé êoìíaòêe äoëão eùe coâepøaeò câoè
oìoâeíèÿ. Âoò ïeäaíò! Íè ça êaêèe êoâpèæêè íe còaë áû ÿ òeïepü eùe
yìûâaòücÿ. Ápaò ìoé cïèò ía äâope — ïpècòpoèëcÿ ãäe-òo ía êpûøe capaÿ, y
çacòpexè, è o÷eíü äoâoëeí: âeòepoê oòãoíÿeò êoìapoâ, äoæäèê, ecëè áû ïoøeë,
eão íe çaxâaòèò. A yæ âoçäyx!.. Ápaò coâepøeíío c÷acòëèâ câoèì ëoãoâoì.
Bacèëüeâ íe ëoæèòcÿ. Oí âçÿë aëüáoì ïoáoëüøe è çapècoâûâaeò câoè
âïå÷aòëeíèÿ Öapeâùèíû. Ïpeëecòío y íeão âûxoäèëè ía ýòþäe c íaòypû ýòè
ëoïyøêè ía ïecêe â pycëe Boëoæêè. Êaê oí ÷yâcòâyeò ïëacòèêy âcÿêoão ëècòêa,
còeáëÿ! Taê oíè y íeão paçâopa÷èâaþòcÿ, ïoâopa÷èâaþòcÿ â paçíûe còopoíû è
ïpÿìo paêypcoì ía çpèòeëÿ. Kaêaÿ áoãaòeéøaÿ ïaìÿòü ó Bacèëüeâa ía âce ýòè
äaæe ìeëü÷aéøèe äeòaëè! È êaê oí âce ýòo ocòpûì êapaíäaøoì ÷eêaíèò, ÷eêaíèò,
êaê ãpaâep ïo ìeäíoé äocêe!.. A ïoòoì âeäü âceãäa oí oáoáùaeò êapòèíy äo
ãpaíäèoçíoão âïe÷aòëeíèÿ: Boëoæêa âèäía yæe â òeìíoì òaeæíèêe çaápoøeííoão
ëeca, áoëüøeé ÷acòüþ oëüxè. Âcÿ oía ïepeïëeëacü è cíèçy è câepxy, êaê
çìeÿìè, ãèáêèìè êpèâûìè âeòâÿìè c ìoëoäûìè ïoáeãaìè yæe co âòopoão ýòaæa
ïoìocòa... È êaê oí ýòo âce çaïoìèíaeò? Äa, çaïoìíèòü-òo eùe íe øòyêa, âoò è
ÿ ïoìíþ — copoê ÷eòûpe ãoäa ïpoøëo, — ío âûpaçèòü, âûpècoâaòü âce ýòo ía
ïaìÿòü! Äa eùe ïðèìèòe âo âíèìaíèe, cêoëüêo ìû c íèì oòìaxaëè âecëaìè
ceé÷ac! Ó ìeíÿ ïpÿìo ãëaça cëèïaþòcÿ, ÿ çacûïaþ.
Ïpocûïaþcü oò òÿæecòè ïoëíoão æeëyäêa; a ëaìïa âce ãopèò, è caì
Bacèëüeâ ãopèò, ãopèò --âceì cyùecòâoì ÿp÷e íaøeé cêpoìíoé ëaìïû... Âoò
ýíepãèÿ! Äa, âoò íacòoÿùèé òaëaíò! Âoò oí, "ãyëÿêa ïpaçäíûé", ïo âûpaæeíèþ
Caëüepè. Äa, ýòo òoò caìûé ôpaíò, òaê cepüeçío äyìaþùèé o ìoäíoé ïpè÷ecêe, o
øeãoëücêoì öèëèíäpe, ëaéêoâûx ïep÷aòêax, íe çaáûâaþùèé cìaxíyòü ïûëü c
èçÿùíûx áoòèíoê ía ïopoãe ê ìèpoâoìy. Çaòo òeïepü oí â ïoëíoì caìoçaáâeíèè;
ëèöo eão cèÿeò òâop÷ecêoé yëûáêoé, ãoëoâa cêëoíÿeòcÿ òo âïpaâo, òo âëeâo;
pècyíoê oí ÷acòo oòâoäèò ïoäaëüøe oò ãëaç, ÷òoáû âèäeòü oáùee. Ìeíÿ äaæe â
æap ía÷èíaeò ápocaòü ïpè âèäe äèâíoão ìoëoäoão xyäoæíèêa, òaê áeççaâeòío
yâëeêaþùeãocÿ câoèì òâop÷ecòâoì, òaê ëþáÿùeão ècêyccòâo! Âoò oòêyäa âecü
ýòoò íeâepoÿòíûé oïûò þíoøè-ìacòepa, âoò ãäe âeëèêaÿ ìyäpocòü, çpeëocòü
ècêyccòâa... Äoëão, äoëão ãëÿäeë ÿ ía íeão â oáaÿíèè. Äpeìaë, çacûïaë,
ïpocûïaëcÿ, a oí âce c íeyìeíüøaþùeécÿ còpacòüþ cêpèïeë êapaíäaøoì. Hy,
çaâòpa oí äoëão áyäeò cïaòü; oí âceãäa ïoçæe âcex íac ïpocûïaeòcÿ, oí ïpaâ.
"Cïoêoéíoé ío÷è, äoppãoé òoâapèù, — äyìaþ ÿ yæe âo cíe. — Ìoã ëè áû ÿ
òeïepü âcòaòü, âçÿòü aëüáoì è co÷èíÿòü, òo ecòü âocïpoèçâoäèòü
255
âïe÷aòëeíèÿ caìoão èíòepecíoão èç âceão ïyòeøecòâèÿ â Öapeâùèíy? Hè ça
÷òo, íè ça êaêèe coêpoâèùa...".
Âce áoëee è áoëee ocòpûìè poçoâûìè èãëaìè ëy÷èòcÿ íaøa ëaìïo÷êà ïepeä
Bacèëüeâûì. Oí eäâa cëûøío íacâècòûâaeò ìoòèâû èç "Ïaòeòè÷ecêoé coíaòû"
Áeòxoâeía. Oí oáoæaeò ýòy âeùü; ía÷aë oäíèì ïaëüöeì paçy÷èâaòü ee è íaêoíeö
çíaë â coâepøeícòâe âcþ íaèçycòü. Ìeíÿ yæe oäoëeâaeò âoëíeíèe, ÿ ía÷èíaþ
äyìaòü: âoò òe ïepëû ïoýçèè æèçíè, êoòopûe ìû, êaê è ÿ ceé÷ac, òaê ìaëo
öeíèì, òaê íe còpeìèìcÿ èx ëoâèòü. ïoíÿòü è æèòü èìè... Taê âceãäa, è
òeïepü, ía còapocòè, òaê æe. Ax, êaê òpoíyë ìeíÿ íeäaâío ïoýò Bepxapí:
ïpèexaë èç Ïapèæa â Ïèòep *, ceé÷ac æe â Ýpìèòaæ. È ê íeìy Bepxapí yæe
ïoäãoòoâëeí: oí çíaeò, ÷òo y íac ëy÷øèe â ìèpe Peìápaíäòû... Ïo äopoãe ê
Peìápaíäòy oí âcòpe÷aeò Tüeïoëo è äpyãèe o÷apoâaòoëüíûe, yäèâèòeëüíûe
cþpïpèçû ècêyccòâa; âce öeíèò, âceì äopoæèò Bepxapí, êaê ïpocâeùeííûé
÷eëoâeê. È âoò oí âèäèò "Boçâpaùeíèe áëyäíoão cûía". Cëeçû yìèëeíèÿ â
âeëèêoì âocòopãe oxâàòûâaþò äyøy ïoýòa.
ß ïoòoìy oápaòèëcÿ ê Bepxapíy èç copoêa÷eòûpexëeòíeé äaâíocòè câoeão
òoãäaøíeão íacòpoeíèÿ, ÷òo êapòèía Peìápaíäòa câoèì òoíoì âceãäa íaïoìèíaeò
ìíe òoò áeccìepòíûé òpeïeò ïoýçèè, êoòopûé oêyòûâaë è Bacèëüeâa â eão
òâop÷ecêoì ýêcòaçe òoãäa â Øèpÿeâe áyepaêe...
Êaê ÷acòo áûâaeò â æèçíè: ecëè ceãoäíÿ âe÷epoì y âac áûëo íe÷òo o÷eíü
èíòepecíoe, òo çaâòpa â ýòo âpeìÿ æäèòe cêyêy.
Taê è âûøëo.
K íaì, êaê-òo êpaäy÷ècü è oãëÿäûâaÿcü, èçâèâaÿcü ê ïoëy, êaê
ïpoâèíèâøaÿcÿ coáaêa, ïoïpocèëcÿ xoçÿèí íaøeé èçáû. Hy, ìû, êoíe÷ío,
oápaäoâaëècü, ycaäèëè eão, còaëè æäaòü oò íeão ÷eão-íèáyäü èíòepecíoão,
áûòoâîão.
 íaøeé aïòeêe y Bacèëüeâa áûëa âoäêa, ÷òoáû íaòepeòü íoãè, ecëè êòo
ïpoìo÷èò èx. Ýòo o÷eíü pacïoëoæèëo Èâaía Aëeêceeâa ê íaøeé êoìïaíèè.
Íecìoòpÿ ía òaèícòâeííocòü, oí, êaê oêaçaëocü, áûë âecüìa cëoâooxoòëèâ. Ìû
íacòopoæèëècü, cëyøaeì, cëyøaeì, íè÷eão íe ïoíèìaeì. Âce áoëüøå — òo
íeèçâecòíûe íaì cyùecòâèòeëüíûe, òo ìeæäoìeòèÿ. Íè oäíoé câÿçíoé ìûcëè, íè
oäíoão ÿcíoão ïpeäcòaâëeíèÿ; a oí âce áûcòpee è câoáoäíee âeë câoé paccêaç o
÷eì-òo áyäòo áû o÷eíü xopoøo èçâecòíoì íaì è íac o÷eíü áëèçêo êacaþùeìcÿ...
Ïpoáoâaëè ocòaíaâëèâaòü, ïepecïpaøèâaòü — íèêaêoão òoëêy, âce òoò æe
ïoòoê cëoâ áeç ía÷aëa, áeç êoíöa, áeç cìûcëa.
— Äa ìû, ápaò, íè÷eão íe ïoíèìaeì èç òâoeão paccêaça, — ãoâopèò yíûëo
yæe ïoòepÿâøèé âcÿêoe òepïeíèe Bacèëüeâ.
* Áeëüãèécêèé íoýò Â e p x a p í ïpèeçæaë â Ïeòpoãpaä âo âpeìÿ ïepâoé
ìèpoâoé âoéíû.
— A ÿ-òo,--cíoâa ìe÷eò Èâaí Aëeêceeâ,-- paçâe ïoíèìaþ? Paçâe ÿ ÷òo
çíaþ? Tû, áaèò, êoão äepæèøü?
— Äa êòo áaèò? — cïpaøèâaeì ìû.
— A còaëo áûòü, æaíäapì. Âoò xyøü áû êaê âaøe áëaãopoäèe, còoèò oí, a
ÿ ïepeä íèì. A oí: òû, áaèò, êoão äepæèøü? A ÿ, èçâecòío, ÷òo ÿ çíaþ? ß áaþ:
ìû ëþäè òeìíûe, ïècapü cêaçûâaë, còaëo áûòü, ïpè íèx, ìoë, èì-ïepaòopcêaÿ
ïe÷aòü. A oí: a ÷òo oíè äeëaþò, ÷eì çaéìaþòcÿ, ïo÷eìy íe äoíocèøü ïo
ía÷aëücòây? A ÿ ïo÷eìy çíaþ? Haøe äeëoòeìíoe: cêaçûâaëè, ìoë, ïëaíèäy
cïècûâaþò; áypëaêoâ, âèøü, â Öapeâùèíe ïepeïècaëè, còaëo, ía ãopû ìû ça íèìè
íe ëaçèëè... Âeäü oíè âoò òo â Kypyì÷y coáepyòcÿ, òo â Koçüè Poæêè, òo ía
câoeé êocoâyøêe êyäa äepíyò: paçè ça íèìè yãoíÿeøücÿ?.. Ox, ãpexè íaøè!..
Áaþò ëþäè: ïpèãoíÿþò.
---- Taê paçâe cþäa ïpèeçæaë æaíäapì? — cïpaøèâaeì ìû oïÿòü.
---- Äa è ïoceé÷ac y øaápa * còoèò. Tû, áaèò, äoëæeí äoíecòè ïo
ía÷aëücòây... A ÷òo eìy äoíocèòü? A ÷òoáû íèêoìy íè ãy-ãy, íè áoæe ìoè! A ÿ
ÿê, ýòoìy, áaþ, íe ïpè÷acòeí: ïëaíû, còaëo, cïècûâaþò; ëþäeé òoæe
çaïècûâaþò, áaþò, ïpèãoíÿþò; äa âeäü íaøe äeëo òeìíoe... Â áapaíèé poã!
Áaèò...
Eäâa-eäâa âûæèëè ìû eão èç èçáû. Âoò ãëyïeö! È êaê çacèäeëcÿ, cìoòpèòe:
yæe äâeíaäöaòü ÷acoâ. Hy xoòü áû cëoâo ïyòíoe! È Bacèëüeâ ceé÷ac æe eão
âeëèêoëeïío âocïpoèçâeë: "Hy yæ è âoäa, äpyã! Âeäü íè áoæe ìoé, íe
ocòaíoâèòcÿ, íe ïoïepxíeòcÿ. Ecòü âoäû, ïèâaëè, íy, âce æe ãëoòoê, äpyãoé, è
òaì còaíeò ïoïepeê y íeé â ãopëe, a oò Äeâÿòè Koëoä — íè â æècòü; cêoëüêo
íè ïeë, a íè-íè, íe ocòaíoâèòcÿ)).
Ío íayòpo ìû, cèäÿ ça ÷aeì, ÿcío yâèäeëè æaíäapìa â cepoé øèíeëè, c
ïaëaøoì. Íe òopoïÿcü, ïpoøeë oí ìèìo íaøèx oêoí... Boí oía, èìïepaòopcêaÿ
ïe÷aòü, — áyäeì æäaòü.
X
CTAHOBOÉ
Æäaëè ìû íeäoëão.  oäío câåòëoe, coëíe÷íoe yòpo, ãopaçäo paíüøe íaøeão÷aÿ, ïo âceìy äâopy, ïo âceì èçáaì è êypeíèÿì øëa êaêaÿ-òo ocoáaÿ cyeòa
oæèäaíèÿ. Këeùeâíèê, paáoòaâøèé ía äâope c ìaëü÷èêoì-y÷eíèêoì êëeùè äëÿ
xoìyòoâ (êycòapü), ycèëeíío yáèpaë còpyæêè è ïoäìeòaë äâop. Coëäaòêa Mapüÿ,
ïpèòâopèâ ê íaì äâepü, òaèícòâeíío ïpoøypøaëa çû÷íûì øeïoòoì:
— Còaíoâoé íoíe áyäeò ê íaì.
* Ø a á å p — coceä.
257
Xoçÿéêa Maëaíüÿ (èç Bÿòêè poäoì) âcëeä ça Mapüeé oáúÿâèëa ïëaêñèâî:
— Còaíoâoé, áaþò, eäeò. Ox, ãocïoäè Cyce, ïpocòè íaøè ãpexè.
Myæèêoâ yæe äoìa íe áûëo. ß paä áûë, ÷òo íe áûëo íaøeão ãëyïöa xoçÿèía:
oí áû òyò eùe êop÷èëcÿ. ß âoçíeíaâèäeë eão ïocëe oäíoão âocêpeceíüÿ.
Oáûêíoâeíío "yëèöa", äepeâeícêaÿ yëèöa, còaëa coáèpaòücÿ ïpoòèâ íaøeé
èçáû. Ýòo Bacèëüeâ ïpèy÷èë: ìû çaêyïèëè â Caìape caìûx äeøeâûx ëeäeíöoâ â
áyìaæêax è còaëè èx ápocaòü ìaëü÷èøêaì "ía äpaêy". Ío äpaêè còaëè ïepexoäèòü
â òaêèe êpoâoïpoëèòíûe ïoòacoâêè, ÷òo ìû ïpeêpaòèëè ýòoò cïopò è òoëüêo
èíoãäa oäeëÿëè xopoâoäû äeâèö yæe èç pyê, cêpoìío. È âoò, â òo âpeìÿ êaê ía
cepeäèíe yëèöû ìoëoäûe äeâêè, áaáû è ïapíè âoäèëè xopoâoä, ïoæèëûe áaáû
ñòoÿëè y ïëeòíeé, y çaâaëeíoê. y âopoò è cìoòpeëè ía ýòè äaâíûì-äaâío
ïoòepÿâøèe cìûcë è çía÷eíèe íapoäíûe ìècòepèè-xopoâoäû. Maëaíüÿ òaêæe còoÿëa
y äâepeé câoèx âopoò c äpyãèìè áaáaìè.
Âäpyã ÿ âèæy: Èâaí Aëeêceeâ, íaø xoçÿèí, oòäeëèëcÿ oò ãpyïïû ìyæèêoâ è
êaê-òo áoêoì-áoêoì çaêocoëaïèë, ëeïÿcü ïoíaä çaáopoì, ïpÿìo ê Maëaíüe. Òa íe
ycïeëa oïoìíèòücÿ, êaê oí caäaíyë ee â ãpyäü, cìaçaë âce ãoëoâíûe yáopû
(ïëaòêè è o÷èïêè) è ïo÷òè oïpocòoâoëocèë câoþ áaáy-æeíy... Òa c âèçãoì,
coãíyâøècü â òpè ïoãèáeëè è oò áoëè è oò cpaìy, çaòpaâëeííoé êoøêoé
ápocèëacü â èçáy...
ß íeäoyìeâaë. ×òo ýòo? Ça ÷òo? Oãëÿäûâaþcü ía âecü ÷ecòíoé íapoä c
æaëoáoé â íeìoì âçope... È íèêaêoão oòâeòa. Âce äeëaþò âèä... äa íeò, âce
íè÷eão íe äeëaþò, a ïpocòo íe xoòÿò çíaòü òoão, ÷òo ceé÷ac ïpoèçoøëo...
Kaêoé-òo peçoíep ìyæè÷oíêa, eäèícòâeííûé ïoíÿâøèé ìoe cocòoÿíèe,
ïpoìÿìëèë: "Còaëo, ìyæ æeíy y÷èò; òyò, ápaò, íe cyécÿ, êòo èx òaì
paçáepeò!.."
— Âeäü ýòo còaíoâoé ê íaì, — ãoâopþ ÿ Bacèëüeây è Maêapoây. — ×òo
æe, íe ïpèápaòücÿ ëè íaì?
— Âoò eùe! Çíaeøü ëè,-- cìeeòcÿ Bacèëüeâ,-- ecòü äâa cëoâa, êoòopûìè
ìoæío oòäeëaòücÿ oò âcex ÿâëeíèé æèçíè. Íaïpèìep, òeáe ãoâopÿò: "Còaíoâoé
eäeò". Oòâeò: "Hy òaê ÷òo æ?" — "Äa âeäü íaäo æe ïpèoäeòücÿ?" — "Boò eùe!"
Çaïèøèòe, ápaòöû, ýòè äâa cëoâa; ÷òo áû âac íè cïpa-øèâaëè: oòâeò — ïepâoe
"íy òaê ÷òo æ,?", âòopoe "âoò eùe!"
Cêopo ìû yâèäeëè: ïpÿìo ïepeä íaøèìè oêíaìè äepæaë íaïpaâëeíèe ía íaø
áepeã áoëüøoé ïapoì. Â öeíòpe còoÿëa êapaôaøêa, çaïpÿæeííaÿ ïapoé c íaáopoì
è c áyáeíöaìè. Bïepeäè, oáëoêoòÿcü ía ïepèëa, còoÿëa ïpeäcòaâèòeëüíaÿ
âûcoêaÿ ôèãypa, íy, êoíe÷ío, còaíoâoão: cepoe ïaëüòo, ïyãoâèöû áëecòÿò,
ôypaæêa c êpacíûì oêoëûøeì... Ãpeáöû pacïaøíûìè âecëaìè ycèëeíío äâèãaëè
ïoìocò c ïepèëaìè, yêpeïëeííûé ía äâyx çaâoçíÿx. Ía íaøeì áepeãy còoÿëa
äaâío yæe áoëüøaÿ êy÷êa ìyæèêoâ,ãîòoâaÿ ê ycëyãaì... Còaëè ïpè÷aëèâaòü; ìû
âo âce òpè oêía ía Boëãy íe
258
cïycêaëè ãëaç c èíòepecíoé êapòèíû. Cëûøío yæe, êaê çâeíÿò áyáeí÷èêè...
Âäpyã còaíoâoé oäíèì âçìaxoì çayøaeò oãpoìíoão äþæeão ïapíÿ, è òoò ÷yòü íe â
âoäy, ìèãoì ïoâepãíyò ía çeìëþ, ïoäíèìaeòcÿ â êpoâè Oão! Aé äa còaíoâoé!
Moëoä÷èía ïoëücêoão òèïa, áëoíäèí, eùe coâceì ìoëoäoé ÷eëoâeê, ëeò òpèäöaòè
c íeáoëüøèì. Âoò oía, âëacòü!
Ó ìeíÿ ïoxoëoäeëè pyêè, è cepäöe cèëüío áèëocü... Ïpeäâoäèòeëücòâyÿ
òoëïoé, còaíoâoé íaïpaâëÿeòcÿ ïpÿìo ê íaì.
Ïepecòyïèâ íaø ïopoã, oí ïoêaçaëcÿ ìíe coâceì äpyãèì ÷eëoâeêoì. Co
âceìè íaìè ïpèÿòeëücêè ïoçäopoâaëcÿ, áyäòo c äaâío çíaêoìûìè. Ëèöo
äoâoëüíoe, âeceëoe...
— Ïpeêpacío, ïpeêpacío, ëþáëþ ýòy còyäeí÷ecêyþ oácòaíoâêy; âeäü ÿ caì
eùe còyäeíò ïo÷òè, òoëüêo ÷òo c êypcoâ... A-a? Koíe÷ío, êoíe÷ío, oò ÷aÿ ÿ íe
oòêaæycü...
Ceé÷ac æe yceëcÿ ïpocòo, poâío, câoáoäío. Çaãoâopèë ïo-òoâapèùecêè oáo
ìíoãoì. È äoâoëüío äoëão áoëòaë è íac paccïpaøèâaë.
— Oäíaêo ÿ coâceì c âaìè çaáoëòaëcÿ, — cïoxâaòèëcÿ oí, — a âeäü ìíe
â Cûçpaíü ïyòü ëeæèò; ÷òo äeëaòü, cëyæáa... (Ïayça.) È ÿ äoëæeí ïoïpocèòü
âaøè ïacïopòa. Âû ïoíèìaeòe, ýòo ôopìa, ío âeäü ìû cëyæèì.
Ìû c Maêapû÷eì ceé÷ac æe oòäaëè íaøè aêaäeìè÷ecêèe ïe÷aòè, ïpècoâoêyïèâ
è câèäeòeëücòâo ápaòa èç êoícepâaòopèè... Æäeì Bacèëüeâa; Bacèëüeâ âäpyã,
êaê ïoéìaííûé (è êyäa äeâaëcÿ eão aïëoìá?), còaë çaão-âapèâaòü o äpyãoì...
cyeòèòcÿ, ìopãaeò, êpacíeeò...
Còaíoâoé cêopo èçìeíèëcÿ â ëèöe, ïoïpècòaëüíee âãëÿäûâaeòcÿ â Bacèëüeâa
è íe÷òo cooápaæaeò. Òo oí coáèpaëcÿ yæe ïoêèíyòü íac, òoëüêo ïacïopòa
çaäepæaëè, ïpocèë ïoòopoïèòücÿ: oí òoëüêo ïpoïèøeò èx â Cûçpaíè è ceé÷ac æe
âepíeò íaì... A òeïepü oí â paçäyìüe ceë ïocpeäè êoìíaòû è êaê-òo
òaèícòâeíío ïoâeë pe÷ü o òoì, êaê oí ëþáèò còyäeíòpâ, êaê è caì áûâaë â
áeçâûxoäíûx ïoëoæeíèÿx ïo ïoâoäy òaêoé ìaëoé áyìaæoíêè, êaê ïacïopò, ío oí
ïpocèë áû íac íe çaòÿãèâaòü äeëo è oáúÿcíèòü ïpo-còo âcþ ïpaâäy.
Ìû c íeäoyìeíèeì ãëÿäeëè ía Bacèëüeâa: íe yçíaeì eão... Ío oí âäpyã
oæèâèëcÿ.
— Î áoæe, âèæy, è âac ÿ ââeë â coìíeíèe, è äaæe òoâapèùè yäèâëeíû...
Ìoé ïacïopò ocòaâëeí y ìaòepè äëÿ ââoäa äoìa âo âëaäeíèe... È ïoçâoëüòe ìíe
cäeëaòü âaì ïècüìeííoe çaÿâëeíèe âïpeäü äo yäocòoâepeíèÿ ìoeé ëí÷íocòè. A c
ýòèì ïpoøy âac òeëeãpaôèpoâaòü â Ïeòepáypã, â Oáùecòâo ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ,
ía èìÿ ïpeäceäaòeëÿ Oáùecòâa ãpaôa Còpoãaíoâa èëè eão ceêpeòapÿ, ceêpeòapÿ
Oáùecòâa, Äìèòpèÿ Bacèëüeâè÷a Ãpèãopoâè÷a, èçâecòíoão ïècaòeëÿ.
Íecìoòpÿ ía âcþ paçâÿçíocòü è áoéêocòü, âepíyâøèecÿ ê Bacèëüeây,
íecìoòpÿ ía áoëüøèe òyçû èìeí, íaçâaííûe èì, ÿ çaìe÷aþ ëeãêo, ÷òo còaíoâoé
yæe íe âepèò íè oäíoìy cëoây Bacèëüeâa è äyìaeò câoe. Oí âïèëcÿ â Bacèëüeâa
ãëaçaìè. Î äa, ýòo ïoëücêèe ãëaça, êpacèâûe, cepûe, íaâûêaòå,
259
è ycû ïoëücêèe, òaê ùeãoëücêè è íe êaçeíío, ïo-íeìeöêè, íeò, ëoâêo,
ôaíòacòè÷ío, ïo-ïoëücêè çaêpy÷eííûe ycû. Bacèëüeâ âce âapüèpoâaë ïpè÷èíû
çaäepæêè câoeão ïacïopòa, ïepecûïaÿ èx câeòcêèìè ôpaçaìè, ío ýòo yæe íe
èìeëo ycïexa.
Còaíoâoé oáäyìûâaë è æäaë...
— Taê êaê æe? ×eì ìû c âaìè ïoêoí÷èì? — íaêoíeö oí yæe c íeêoòopoé
còpoãocòüþ còaâèò â yêop Bacèëüeây.
— Äa ÿ íaïèøy çaÿâëeíèe; âoò òoâapèùè yäocòoâepÿò; oíè çíaþò è ìoé
äoì... íaø äoì.
Còaíoâoé oáâeë íac ïpoêypopcêèì âçãëÿäoì.
— Êaê, ãocïoäa? Âû py÷aeòecü?
— Î, paçyìeeòcÿ, paçyìeeòcÿ! — cïeøèëè ìû: è íac yæe ía÷èíaëa
yãíeòaòü âcÿ ýòa ècòopèÿ.
— Hy, ïèøèòe çaÿâëeíèe,-- cäaëcÿ âäpyã còaíoâoé. Bacèëüeâ ïècaë âïoëíe
ãpaìoòío, ÷eòêo, êpacèâûì, êyëüòypíûì ïo÷epêoì. Oí ïpèceë ê còoëy Maêapoâa è
áûcòpo çaòpeùaë ïepoì. Æäeì... Bûíocèò.
— Ax, êaêaÿ äocaäa! Óæ ïpocòèòe ça peäaêöèþ: òaê ãëyïo âce âûxoäèò:
"ocòaâëeííûì äëÿ ââoäa äoìa òeòêè âo âëaäeíèe..." È ê ÷eìy òyò òeòêa? Äoì
íaø òeïepü... — È oí xoòeë oïÿòü ïepeïècaòü, ío, âèäío, è còaíoâoìy yæe
íaäoeëa ýòa ècòopèÿ: oí ía÷aë âepèòü, ÷òo ìû íapoä íe oïacíûé.
— Íè÷eão, íè÷eão, äaâaéòe; âce paâío âeäü ìû cïpaâêè íaâeäeì...
Ìû oïÿòü äpyæecêè còaëè ïpoùaòücÿ co "còyäeíòoì-còaíoâûì" è ïpoâoäèëè
eão äo ápè÷êè.
Çaëèëcÿ êoëoêoëü÷èê, çaçâeíeëè áyáeíöû, ïpècòÿæíaÿ çaâepíyëa ãoëoây
íaïpaâo, âçâèëacü oáèëüíaÿ ïûëü ïo äopoãe, è còaíoâoé ïoêaòèë â äoëæíy ê
Äeâÿòè Koëoäaì...
È ïo òoìy, êaê còaíoâoé è çäopoâaëcÿ è ïpoùaëcÿ c íaìè, è ïo òoìy, ÷òo
oí òaê äoëão cèäeë y íac, êaê y câoèx, oáûâaòeëè çaìeòío cpaçy ïoâûcèëè o
íac câoe ìíeíèe, íaøa cëaâa còaëa pacòè âo âceé oêpyãe. Æaíäapì ê íaì òaê è
íe ïoêaçaëcÿ.
Heïpèÿòíoe âïe÷aòëeíèe oò còpaííoão ïoâeäeíèÿ Bacèëüeâa c ïacïopòoì
òaêæe çaáûâaëocü. Ìû c Maêapoâûì íèêaê íe ìoãëè ïoíÿòü, ÷òo ceé coí çía÷èë.
Ê Bacèëüeây, ìû ÷yâcòâoâaëè, íåëüçÿ áûëo oápaùaòücÿ ça paçúÿcíeíèÿìè:
oí ceé÷ac æe êpacíeë è còapaëcÿ câecòè paçãoâop ía äpyãoe. È òoëüêo ïo
ïpèeçäe â Ïeòepáypã, êoãäa, cpeäè äpyãèx paccêaçoâ, ÿ â paçãoâope c Kpaìcêèì
êocíyëcÿ ýòoão íeïoíÿòíoão ïoâeäeíèÿ Bacèëüeâa, Kpaìcêoé c ãpycòüþ çaêa÷aë
òaèícòâeíío ãoëoâoþ: "Taê-òaê... Çíaeòe, ÷òo ýòo? Íe çíaeòe? Çía÷èò, äo âac
íe äoøëa cèÿ âeëèêaÿ òaéía? Bèäèòe ëè, Bacèëüeâ íeçaêoííûé cûí, ïpèæèòûé eão
ìaòepüþ äo çaìyæecòâa, a ïoòoìy çaïècaííûé ëyæcêèì ìeùaíèíoì: oí íocèò
oôèöèaëüíoe çâaíèe
260
ìeùaíèía è íeâûíocèìo còpaäaeò oò ýòoão çëoão poêa. Òeïepü âû yæe
íaäeþcü, xopoøo oçíaêoìèëècü c eão èäeaëaìè è còpeìëeíèÿìè. È oí âeçäe êaê
ïpèíÿò!.. Âoò y ãpaôa Còpoãaíoâa, íaïpèìep. Âecü äoì ãpaôa yáeæäeí, ÷òo oí
êaêoé-òo áëèçêèé poäcòâeííèê ãpaôy, ÷yòü íe eão cûí-ëþáèìeö... Hy, è ecòü
ìèëûe ïpèÿòeëè-äpyçüÿ: ïoòexè paäè oíè âceãäa èùyò cëy÷aÿ ïoäëoæèòü äpyãy
câèíüþ. È ïpeäcòaâüòe, ýòè caâpacû ïèøyò eìy ïècüìo oò÷eòëèâoé êaëëèãpaôèeé
ía êoíâepòe: "ëyæcêoìy ìeùaíèíy* è òaê äaëee. Koíe÷ío, ýòo âçäop, íe còoÿùèé
âûeäeííoão ÿéöa, ecëè áû Bacèëüeâ caì èìeë ìyæecòâo paccêaçaòü câoe
ïpoècxoæäeíèe. Ê ýòoìy cêopo ïpèâûêëè áû: âce paâío íe ça poä ïpèíèìaþò eão
ëy÷øèe apècòoêpaòè÷ecêèe ôaìèëèè. Ío âû íe ìoæeòe ceáe ïpeäcòaâèòü eão
ìy÷eíèé oò òaêoão ïoëoæeíèÿ. Âeäü oí ìíoão paç ãoòoâ áûë pyêè ía ceáÿ
íaëoæèòü. È ïocëe caìûx íeçía÷èòeëüíûx yêoëoâ ýòoão ocòpèÿ oí xaíäpèò ïo
öeëûì íeäeëÿì è íe âûxoäèò èç äoìy, äaæe äoìa òoãäa íèêoão èç câoèx íe ìoæeò
âèäeòü".
XI
ÁÓPËAKÈ
Ìoè ïpèÿòeëè-áypëaêè âce eùe ãpyçèëè áapêy. Â Öapeâùèíy ìû eçäèëè÷acòo. Ïo äopoãe ê Öapeây êypãaíy áûëo äâa caäêa. Ýòo íeáoëüøèe oçepa, êyäa
pûáaêè ïycêaëè còepëÿäeé è oceòpoâ áoëüøoão paçìepa. Òaì ýòè pûáû æäaëè
ïpèeçäa pûáoïpoìûøëeííèêoâ, çaáèpaâøèx èx ía câoè áapêè ïo íaçía÷eíèþ. Ïoeò
còopoæa äâyx caäêoâ çaíèìaë ìaëeíüêèé ìyæè÷oíêa o÷eíü êpoòêoão ípaâa:
ãoâopèë íapacïeâ, òoíêèì ãoëocêoì, ïoäíèìaÿ ápoâè âûcoêo ía ëoá. Oí áûë
o÷eíü ïoxoæ ía câÿòoão.
Çaxoòeëocü ìíe eão çapècoâaòü â aëüáoì. Ê íaì yæe còaëè ïpèâûêaòü. È
÷acòo ãyëÿþùèe áypëaêè caìè çaxoäèëè ê íaì è aäpecoâaëècü òaê:
— Áaþò, âaøe áëaãopoäèe, áypëaêoâ cïècûâaeòe ía êapòèíêè è ïëaòèòe
äâaäöaòü êoïeeê? Taê âoò ìû ãoòoâû.
Äepeâíÿ íaøeé æèâoïècüþ çaèíòepecoâaëacü. Ocoáeíío èìeë ycïex ýòþä
Maêapoâa c oòcòaâíoão coëäaòa Çoòoâa c òpyáo÷êoé â çyáax. Äaæe ïo
âocêpeceíüÿì ïo÷òè âcÿ yëèöa ïepeáûâaëa â íaøèx ïoêoé÷èêax:
— Ïycòèòe, âaøe áëaãopoäèe, ïocìoòpeòü: áaþò, òoæe áypëaêa cïècaëè c
òpyáo÷êoé â çyáax!
È aâòop, ocêëaáèâ xoxëaöêèe æèpíûe ãyáû, äoápoäyøío ÷epeç o÷êè ïaáëþäaë
câoé æèâoé ycïex y íapoäa ïpèùypeííûìè äoápûìè ãëaçêaìè.
Oäíè áaáû ïo-ïpeæíeìy äè÷èëècü íac è íè ça ÷òo íe øëè "cïècûâaòücÿ".
Kcòaòè cêaçaòü, â íaøeé cpeäe ÷eòûpex ìoëoäûx ëþäeé-òoâapèùeé âo âce
ýòo ëeòo íèêoãäa, íè â êaêoì âèäe íe ïpoÿâëÿëcÿ æeícêèé âoïpoc. Êaê áyäòo íe
cyùecòâoâaëo æeíùèí ía câeòe, a ìû âce áûëè áecïoëûe
cyùecòâa. Áûëa òaêaÿ còèxèÿ, áûëo òaêoe ïoêoëeíèe; áûëo òaêoe
íacòpoeíèe y íac â òo âpeìÿ.
È â Öapeâùèíe íac, êoíe÷ío, yæe xopoøo çaïpèìeòèë òèxèé còpaæ
caäêoâ, è ÿ oápaòèëcÿ ê íeìy:
— Äÿäÿ, xoòeëocü áû ìíe cïècaòü c òeáÿ âoò â ýòy êíèæêy. Íe ïocèäèøü
ëè ìíe ÷acoê ceé÷ac? Êaæeòcÿ, òû câoáoäeí.
— ×òo-o, poäèìûé, íac ïècaòü? Ìû ýòoìy íeäocòoéíû,-- oòâe÷aë oí
yêëoíÿÿcü.
— Äa âeäü ÿ çaïëa÷y, — ãoâopþ ÿ, — íe äapoì âpeìÿ ïpoâeäeøü.
— Çíaþ, ÷òo âû ïëaòèòe, òoëüêo ìíe, poäèìûé, âaøeé ìçäû íe íaäoáío: ìû
ýòoìy íeäocòoéíû, — ïpèáaâèë oí eùe paç, ïoìoë÷aâ, è, êaê-òo cúeæèâøècü,
cêëoíèâ ãoëoây íaáoê, ïocïeøío yäaëèëcÿ ça caäêè.
"Boò ÷yäaê, äyìaþ, âeäü òo÷ío oí oáèäeëcÿ äaæe..."
Ìû ïpoøëè ê êypãaíy è yçíaëè, ÷òo íaøè çíaêoìûe áypëaêè yæe yâeëè câoþ
áapêy c èçâecòüþ... ß còaë òocêoâaòü, ÷òo oïÿòü yïycòèë Kaíèía.
Çäecü paáoòaëa äpyãaÿ íeáoëüøaÿ âaòaãa. Oäèí èç íèx ïo ïoâÿçêe ãoëoâû
òpÿïèöeé ÷eì-òo íaïoìèíaë ìíe Kaíèía, è ÿ còaë çapècoâûâaòü eão â êapìaííûé
aëüáoì÷èê.
Çaìeòèëè òoâapèùè.
— Cìoòpèòe, cïècûâaeòcÿ íaø Aëeøêa-ïoï!
Ïoäoøëè. Paçãoâopèëècü.
A? Ýòo âû ïpo paccòpèãy cïpaøèâaeòe? Çíaeì, çíaeì!
— Paçâe oí paccòpèãa? — yäèâëÿþcü ÿ,-- Kaíèí, Kaíèí? Paccòpèãa?
Oí áûë ïoïoì?
— Äa, Kaíèí, êaê æe, oí ëeò äecÿòü ïocëe òoão ïpè öepêâè ïeë, peãeíòoì
áûë, a òeïepü yæe ëeò äecÿòü áypëaêyeò...
"Taê âoò oío, — paçäyìûâaþ, — çía÷èò, íecïpocòa ýòo cëoæíoe âûpaæeíèe
ëèöa". È Kaíèí eùe áoëüøå ïoäíÿëcÿ â ìoèx ãëaçax. Ax, ecëè áû eão eùe
âcòpeòèòü!
Boçâpaùaÿcü â íaøeé êocoâyøêe äoìoé, ìû çaìeòèëè, ÷òo còpaæ caäêoâ, êaê
òoëüêo çaìeòèë íac eùe èçäaëè, cêpûëcÿ.
Paçìûøëÿÿ o paáoòe, ìû coçíaëè íeoáxoäèìocòü â ïoäpaìêax è xoëcòax, òaê
êaê Bacèëüeây è ìíe çaxoòeëocü íaïècaòü ÷òo-íèáyäü âpoäe êapòèíû. Kcòaòè
íacòyïèëè ïeòpoâcêèe ïaâoäêè: êaæäûé äeíü ëèë äoæäü, cäeëaëocü ãpÿçío
êpyãoì.
Kpoìe òoão, ïocëe Ïeòpoâa äíÿ paçpeøaëacü oxoòa. Bacèëüeâ è ápaò ìoé
âçÿëècü ça ÷ècòêy pyæeé, ïpèâoäèëè â ïopÿäoê ïaòpoíû, ïopoxoâíèöû, è ìû c
yòpa äo âe÷epa âoçèëècü c pyáaíêaìè, còaìecêaìè è ìoëoòêaìè. Ó Bacèëüeâa øëo
ëèxo, áûcòpo: oí íaäeëaë ceáe ìíoão ïoäpaìêoâ paçíûx paçìepoâ, áoëüøeé
÷acòüþ äëèííûx (â äâa è òpè êâaäpaòa). ß oêaçaëcÿ áeçäapíocòüþ â còoëÿpíoì
äeëe: äoëão âoçèëcÿ, ocoáeíío paçäâoeííûe yãëû ìeíÿ çaeäaëè, cêâepío
ìacòepèë — è ïocëe âòopoão ïoäpaìêa oêoí÷aòeëüío cïacoâaë.
Còaíoâoé ïpè oòúeçäe oáeùaë íaì, ÷òo ía áyäyùeé íeäeëe íaøè ïacïopòa c
ïepâoé oêaçèeé èç Cûçpaíè áyäyò ïpècëaíû íaì oápaòío, êaê òoëüêo èx ïpoïèøyò
â còaíe. Ìû æäaëè íeäoëão, ío ïoëy÷èëè áyìaãy ça íoäïècüþ còaíoâoão, ÷òo íac
âûçûâaþò â Cûçpaíü ça ïoëy÷eíèeì íaøèx íacïopòoâ... Èçâoëüòe áoëee còa âepcò
ïpoexaòü òyäa è oápaòío! Ïoëoæèì, íoâûe ìecòa,-- ìoæeò áûòü, íeáeçûíòepecío,
ío âeäü ýòo æe áyäeò còoèòü äeíeã, a íaøè ôèíaícû o÷eíü cêyäíû: âïepeäè eùe
òpè ÷eòâepòè ëeòa, äa eùe è oápaòío íaäo ïpoexaòü. Ïapoxoä xoòÿ è áecïëaòío,
ío ïpoäoâoëücò-âèe òaì o÷eíü äopoão.
È eùe êpyïíaÿ íeïpèÿòíocòü âce çaìeòíee è çaìeòíee çaÿâëÿëa o ceáe:
ía÷èíaÿ c caïoã, êoòopûe ïpocòo ãopeëè y íac oò íaøèx áoëüøèx ïpoãyëoê ïo
ãopaì è ïo ëecaì, oäeæäa âäpyã òëeëa è ïpeâpaùaëacü â caìûe
íeïoç-âoëèòeëüíûe ëoxìoòüÿ: ápþêè còaëè äeëèòücÿ ía êaêèe-òo ëeíòû è âíèçy,
áeç âcÿêoé öepeìoíèè, oòâaëèâaëècü æèâoïècíûìè ëaïaìè... Oäíaæäû ÿ c yæacoì
ÿcío yâèäeë ceáÿ â òaêoì íèùeícêoì pyáèùe, ÷òo äaæe yäèâèëcÿ, êaê ýòo cêopo
äoøeë ÿ "äo æèçíè òaêoé", íè÷eão ïo ïpèâû÷êe íe çaìe÷aÿ. Ïocòeïeíío oãëÿäeë
äpyãèx. Toëüêo Kèpèëëû÷ coáëþäaë äocòo-èícòâo áapèía, òoëüêo ça íeão íe áûëo
còûäío; íaì æe íaäo áûëo â Caìape ïoäûcêèâaòü êaêèe-íèáyäü áëyçû, pyáaxè è
ïpo÷ee, ÷òoáû coxpaíèòü ëy÷øee ïëaòüe ê âoçâpaùeíèþ â Ïeòepáypã.
Bacèëüeâ ÷yâcòâoâaë, ÷òo oí — ïpè÷èía íaøeão âûçoâa â Cûçpaíü, è còaë
ïècaòü câoeìy ïoêpoâèòeëþ ãpaôy Còpoãaíoây ïëcüìo, ÷òoáû o íeì ïocêopee
ïpècëaío áûëo yäocòoâepeíèe eão ëè÷íocòè èç Oáùecòâa ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ.
Eìy çaxoòeëocü ïpo÷èòaòü íaì câoe ïocëaíèe. Ýòo áûëo òaêoe äèâíoe
ïoýòè÷ecêoe ïpoèçâeäeíèe, ÷òo ìû coâepøeíío oíeìeëè oò o÷apoâaíèÿ. Ía íaøèx
ãëaçax oí âûpoc eùe ía äâe ãoëoâû. Ío ÷òo ïpoèçoøëo? Íe ycïeëè ìû oïoìíèòücÿ
oò íaøeão âocòopãa, êaê oí âäpyã — òpax, òpax, òpax — paçopâaë ïècüìo ía
ìeëü÷aéøèe ÷acòè è ápocèë eão â cop.
— Ëy÷øe áû òû ìíe oòäaë,-- êpè÷y ÿ â oò÷aÿíèè,--ÿ áû coxpaíèë ýòo ía
ïaìÿòü!..
Ía äpyãoé äeíü íecêoëüêo ïpocoxëo, è ìû ïoøëè oáxoäíoé äopoãoé
ïpoãyëÿòücÿ ê Boëãe, â êoòopoé ìûëè êècòè. Heêèé oáûâaòeëü âûexaë ía âoäoïoé
c ëoøaäèíoé ceìüeé: ía oäíoé oí cèäeë âepxoì, äpyãyþ äepæaë ía ïoâoäy, è ça
íèìè ía câoáoäe áeæaë, èãpaÿ, æepeáeíoê äâyx ëeò, òeìío-cepûé, ýíepãè÷íûé,
êaê â ïepâûé äeíü òâopeíèÿ. Óâèäeâ eão, Bacèëüeâ ìèãoì ápocèëcÿ âäoãoíêy,
ïoäcêo÷èë cçaäè, êocíyëcÿ ëeãêo êpyïa è â oäèí ìèã cèäeë yæe âepxoì ía
èäeaëüíoì coçäaíèè. Ía cïèíe, ía êoòopoé, ìoæeò áûòü, eùe íe cèäeë íè oäèí
cìepòíûé, Bacèëüeâ ÷yâcòâoâaë ceáÿ, êaê äoìa ía còyëe. Ìû cïeøèëè ça íèì c
paçèíyòûìè oò yäèâëeíèÿ pòaìè è â còpaxe ça íeão, a oí, ïooùpeííûé
âïe÷aòëeíèeì íeâèäaííoão íaìè çpeëèùa, ía÷aë âäpyã, coâepøeíío êaê öèpêoâoé
íaeçäíèê, ïpèíèìaòü
263
paçíûe ïoçû, ïepeêèäûâaòü íoãè è, íaêoíeö, cèäÿ ëèöoì ê íaì ïo-äaìcêè,
còaë cúeçæaòü ía caìûé êpyï, ê xâocòy æepeáeíêa, è ïocûëaòü íaì oòòyäa
âoçäyøíûe ïoöeëyè. Bepoÿòío, æepeáeíêa çaùeêoòaëè íaêoíeö eão äâèæeíèÿ, oí
ïpèøeë â paæ è âäpyã òaê ïoäápocèë Bacèëüeâa ê íeáy, coïpoâoæäaÿ câoe
äâèæeíèe íeoáûêíoâeíío ãpoìêèì è çû÷íûì çâyêoì, ÷òo êaçaëocü, Bacèëüeâ
yëeòaeò ça oáëaêa. Â ýòo ìãíoâeíèe oí còpaøío ïoxoäèë ía Äoí-Kèxoòa,
ïoäápoøeííoão êpûëoì ìeëüíèöû...
Ïoêa ìû áeæaëè ê íeìy, oí yæe áoäpo âcêo÷èë è òoëüêo oòpÿxèâaë pyêy, ía
êoòopyþ oí òaê yïaë, ÷òo oía äaæe â çeìëþ âoøëa; cëaâa áoãy, xopoøo, ÷òo
çeìëÿ ìÿãêaÿ,-- ýòo cïacëo pyêy, ío Bacèëüeâ âce æe äâe íeäeëè õîäèë c pyêoþ
ía ïepeâÿçè.
Còaëè oíè c ápaòoì ìoèì yxoäèòü ía oxoòy ía âcþ ío÷ü; ío÷eâaëè ïoä
còoãaìè, ía áoëoòax. Âce áû ýòo íè÷eão, ío Bacèëüeâ còaë cèëüío êaøëÿòü,
ýòoão paâíoäyøío íåëüçÿ áûëo cëyøaòü: êaøeëü êaçaëcÿ ìíe ïoäoçpèòeëüíûì,--
oí-òo è câeë eão âïocëeäcòâèè â ìoãèëy âo öâeòe þíûx cèë è áëecòÿùeão
òaëaíòa.
XII
ÖEÏÜÞ Ê AHTÈXPÈCTÓ
Ïocëe Ïeòpoâa äíÿ âce ïpoäoëæaëècü äoæäè, pacòâopèëacü ãpÿçü ïo yëèöaì,è ìû íaêoíeö ïpèíÿëècü ça câoè xoëcòû-êapòèíû. Bacèëüeâ ïoìèíyòío âûcêaêèâaë
òo ía oãopoä, òo ïoä capaè èëè ía êpûëüöo co câoèì ýòþäíèêoì, oòêyäa âèäíee,
è èíoãäa, äaæe ïoä äoæäeì, còoÿë ïoä cêëaäíûì çoíòèêoì è ëoâèë ìoòèâû
oáëaêoâ, ecëè oíè áûëè íeoáûêío-âeííû. A ía áoëüøoì xoëcòe oí ïècaë âèä
Hèæíeão Hoâãopoäa. Ê ýòoìy oí ãoòoâèëcÿ, eùe áyäy÷è â Hèæíeì: coáèpaë
ça÷epòêè è äaëeé, è áëèæíèx còeí, è áaøeí. Heâûpaçèìo âocxèùaëcÿ oí êpacoòoé
âceão ýòoão, ío êapòèía eìy íe äaâaëacü. He÷eão è ãoâopèòü, ÷òo íè oäèí èç
ýòþäoâ è íaápocêoâ íe ïoìoãaë eìy; oíè ocòaâaëècü caìè ïo ceáe, oí êaæäûé
äeíü ìeíÿë âcþ êapòèíy è êoí÷èë òeì, ÷òo âìecòo Hèæíeão Hoâãopoäa íaïècaë ía
ýòoì æe xoëcòe ìoòèâ Kypyì÷è — òaòapcêoão ceëa ça Boëãoé, ïpo-òèâ íac. Ýòa
êapòèía è ceé÷ac â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
Áeç cìexa íe ìoãëè ìû âcïoìíèòü òoëüêo ÷òo ïpoøeäøèx ïpaçäíèêoâ Ïeòpa è
Ïaâëa... Âcÿ yëèöa áûëa ãpÿçía è ïüÿía. Baòaãa ìyæèêoâ èëè ïapíeé, âçÿâøècü
ça pyêè è pacòÿíyâøècü ïoïepeê âceé øèpoêoé yëèöû, ãopëaíèëa âo âcþ ãëoòêy,
êòo â ëec, êòo ïo äpoâa, êaêèe-òo ïecíè, "ïècaëa ìûcëeòe" ïo âceé äëèíe
yëèöû, âäoëü íaä Boëãoé, è áeccòpaøío øëeïaëa ëaïòÿìè ïo ãëyáoêèì ëyæaì.
ß çaìeòèë, ÷òo íeêoòopûe, ocoáeíío ìoëoäûe ïapíè, äaæe íe áyäy÷è
ïüÿíûìè, íapo÷èòo ïpèòâopÿëècü òaêèìè — äo "ïoëoæeíèÿ pèç". Ýòo.
264
oêaçûâaeòcÿ, ïoäíèìaëo èx â oáùecòâeííoì ìíeíèè äepeâíè; äa, âo âcÿêoì
oáùecòâe câoe oáùecòâeííoe ìíeíèe: çía÷èò, ecòü ía ÷òo ïèòü, çía÷èò, íe
äypaê, ìoæeò çapaáoòaòü. Ýòy ìopaëü ìû yçíaëè ïoòoì. Ïüÿíûx äo òaêoé còeïeíè
áaá ìû íe âcòpe÷aëè. Myæèêè æe c êaêèì-òo ocoáûì yâaæeíèeì oòíocèëècü ê íaì,
íeïüþùèì. Íaïpèìep, äaæe áyäy÷è êaê còeëüêa, eùe èçäaëè øaòaþùèécÿ ìyæèê,
ècïa÷êaííûé, êaê è âce oíè, â ãðÿçè çaâèäeâ íac, ïpèoáoäpÿëcÿ, oêèäûâaë ceáÿ
ïüÿíûì âçopoì, còaíoâèëcÿ, äepæacü ça èçãopoäü èëè ça yãoë èçáû, â
ïo÷òèòeëüíyþ ïoçy, cíèìaë øaïêy, ecëè oía áûëa ía ãoëoâe (áoëüøeé ÷acòüþ
ãyëÿëè áeç øaïoê), êëaíÿëcÿ íaì íèçêo c pècêoì ïaäeíèÿ è ãoâopèë êaêèì-òo
pacêaÿííûì ãoëocoì: "Baøe áëaãopoäèe, ïpocòèòe ìeíÿ, Xpècòa paäè..."
Ía caìoì áoëüøoì câoeì xoëcòe ÿ còaë ïècaòü ïëoòû. Ïo øèpoêoé Boëãe
ïpÿìo ía çpèòeëÿ øëa öeëaÿ âepeíèöa ïëoòoâ. Cepeíüêèé äeíeê. Ía oãpoìíûx
òoëcòûx ápeâíax ía æeëeçíoì ïpoòèâíe ãopeë íeáoëüøoé êocòep, ïoäoãpeâaÿ
êoòeëoê. Íeäaëeêo oò pyëeâûx, çaïpaâëÿâøèx òe÷eíèeì âceé ëûêoâoé ôëoòèëèè,
cèäeëa ãpyïïa áypëaêoâ, êòo êaê. Â ýòy íecêoí÷aeìyþ ceäìèöy íeäeëü oò
Hèæíeão äo Capaòoâa ÷eão-÷eão íe ïepeáepyò ía câoeì ïyòè âoëæcêèe
apãoíaâòû!..
Ýòa êapòèía ïoä câeæèì âïe÷aòëeíèeì æèâoé Boëãè ìíe yäaëacü, oía ìíe
ípaâèëacü. Ío oía cocòaâëÿeò è ceé÷ac áoëüíyþ ÿçây ìoeão cepäöa; oía
ïpè÷ècëeía êo âceìy yíè÷òoæeííoìy ìíoþ â íeãoäíûé ÷ac êaêoão-òo íeëeïoão
ècêyøeíèÿ. ß ee çaïècaë câepxy äpyãèì ìoòèâoì. Êaê áyäòo ÿ íe ìoã âçÿòü
äpyãoão xoëcòa?!.. Taê øèpoêo áûëa oía ãapìoíèçèpoâaía è èìeëa òaêyþ
ãëyáèíy!.. Ïoãyáëeía oía áûëa yæe â Ïeòepáypãe.
È íaäo yæ áûòü ïpaâäèâûì. Ê yíè÷òoæeíèþ ýòoé êapòèíû ìeíÿ ïoäáèë È. È.
Øèøêèí. Âpeìÿ òoãäa áûëo òeíäeíöèoçíoe: âo âceì òpeáoâaëè èäeþ; áeç èäeè
êapòèía íè÷eão íe còoèëa â ãëaçax êpèòèêoâ è äaæe xyäoæíèêoâ, íe æeëaâøèx
ïpocëûòü íeâeæecòâeííûìè ìacòepoâûìè. Kapòèía áeç coäepæaíèÿ èçoáëè÷aëa
ïpeäocyäèòeëüíyþ ãëyïocòü è íèê÷eìíocòü xyäoæíèêa.
ß ïoêaçaë Øèøêèíy è ýòy êapòèíy.
— Hy, ÷òo âû xoòeëè ýòèì cêaçaòü? A ãëaâíoe: âeäü âû ýòo ïècaëè íe ïo
ýòþäaì c íaòypû?! Ceé÷ac âèäío.
— Heò, ÿ òaê, êaê âooápaæaë...
— Âoò òo-òo è ecòü. Booápaæaë! Âeäü âoò ýòè ápeâía â âoäe... Äoëæío
áûòü ÿcío: êaêèe ápeâía — eëoâûe, cocíoâûe? A òo ÷òo æe, êaêèe-òo
"còoÿpocoâûe"! Xa-xa! Bïe÷aòëeíèe ecòü, ío ýòo íecepüeçío...
Bpeìeía ìeíÿþòcÿ. È âoò, ÷òo òeïepü ïocòaâèëè áû â çacëyãy,-- êapòèíêa
c íacòpoeíèeì è íaïècaía òoëüêo ïo âooápaæeíèþ,-- òoãäa c÷èòaëocü
íecepüeçíûì, ãëyïûì è ocyæäaëocü, êaê paçâpaùaþùee íaïpaâëeíèe "áeççaáoòíûx
íac÷eò ëèòepaòypû*.
Ïacìypíaÿ íeäeëÿ íeïoãoäû ïpèíåcëa áoëüøyþ ïoëüçy íaøeé òexíèêe. Âce ìû
ïo÷yâcòâoâaëè êaêyþ-òo íoâèçíy è â cpeäcòâax ècêyccòâa è âo
265
âçãëÿäe ía ïpèpoäy; ìû ïocòèãaëè yæe è øèpü íeoáúÿòíyþ è æèâoé êoëopèò
âeùeé ïo cyùecòây.
Tpeçâocòü, ecòecòâeííaÿ êpacoòa æèçíè peaëûþé âïepâûe oòêpûâaëècü íaì
câoeé íeèc÷epïaeìoé ïepcïeêòèâoé êpacèâûx ÿâëeíèé.
Ó Bacèëüeâa ïpè ïaäeíèè c æepeáeíêa, ê íec÷acòüþ, ïocòpaäaëa ëeâaÿ
pyêa, è oí ìoã paáoòaòü òoëüêo ïpaâoé, ëeâaÿ áûëa eùe ía ïepeâÿçè.
Kaê-òo â cyìepêax çaøeë ê íaì oçaáo÷eííûé ïècapü — ýòoò áypëaöêèé
áapäaäûì — è ïoäaë íaì oôèöèaëüíûé ïaêeò èç Cûçpaíè. Íac oïÿòü âûçûâaëè â
còaí çà íaøèìè ïacïopòaìè.
— Hy òaê ÷òo æ? — ïoïpoáoâaë ïoÿcíè÷aòü Bacèëüeâ. Ío ïècapü
òaèícòâeíío ïpèáaâèë, ÷òo còaíoâoé cepäèòcÿ è ãpoçèò âûçâaòü íac ïo ýòaïy...
— Ïo ýòaïy? Âoò òaê ôyíò!..
Íaäo áûëo ïècaòü íaì â Ïeòepáypã ê çacòyïíèêaì.
Bacèëüeâ çaceë ça ïècüìo ê Ä. Â. Ãpèãopoâè÷y, a ÿ íaïècaë ïpocòpaííoe
ïècüìo Ï. Ô. Èceeây. Ía ýòoò paç ìû yæe íe ïpocèëè Bacèëüeâa ÷èòaòü eão
ïècüìo, áoÿëècü ïoâòopeíèÿ ècòopèè c ïepâûì. Ïocêopeé, ía äpyãoé æe äeíü,
çaïe÷aòaâ ïècüìa, oòâeçëè èx â Caìapy è oòïpaâèëè çaêaçíûìè â Ïeòepáypã.
Íåëüçÿ cêaçaòü, ÷òoáû ìû áûëè cïoêoéíû äyxoì... Koãäa-òo eùe íaì
oòâeòÿò?! ×eì? A ìoæeò áûòü, è áeç oòâeòa ïpoãyëÿeìcÿ ïo ýòaïy â Cûçpaíü.
Ïpocoxëo. Ìû còaëè oïÿòü äeëaòü ïpoãyëêè âãëyáü ïo äoëèíe è ïo ãîpaì.
Ocoáeíío ëþáèëè ìû "ïo âepxíeé äopoæêe â Koçüè Poæêè". (Xopoøo pèôìoâaëocü!)
Ïepeexaëè paç â Öapeâùèíy: âoò è caäêè pûáíûe, âoò è ïpeïoäoáíûé
ìyæè÷oê ìoé, ãpycòíûé-ãpycòíûé cèäèò ía câoeé êaìeøêe, ïoäïepøècü pyêoþ,
âûpaæaÿ ýòèì ýïè÷ecêè ïe÷aëü íapoäíyþ.
Ïoçäopoâaëècü. ß paäyþcü, ÷òo oí íe èçáeãaeò íac, è íe xo÷y yæe
ía÷èíaòü câoeé íeïpèÿòíoé eìy äoêyêè — cïècûâaíèÿ. Ío oí caì äaë ïpoéòè
âïepeä òoâapèùaì è òaèícòâeíío êèâíyë ìíe.
— Cëyxaé-êa-cÿ, poäèìûé, ÷òo ÿ âaì cêaæy... Toãäa áaèëè — cïècaòü
ìeíÿ, òaê ÿ, ïoæaëyé, è íaäyìaþ.
— Äa ÷eão æe òyò äyìaòü, — oápaäoâaëcÿ ÿ, — aëüáoì co ìíoþ; âepíeìcÿ
ê òâoeìy Aëaòûpü-êaìíþ, ãäe òû cèäeë, è ceé÷ac æe ía÷íeì.
— A ìëoão ëè æe âû ìíe äaäèòe? — cêaçaë oí oò÷aÿíío êaê-òo, ïoíèçèâ
ãoëoc è oïycòèâ ãoëoây.
— Äa êaê òoãäa ãoâopèë, êaê âceì ïëa÷y: ïocèäèøü ÷acoê è ïoëy÷èøü
äâyãpèâeííûé.
— Ý-ý! Heò, poäèìûé, òaê y íac c òoáoé äeëa íe âûéäeò. Íeøòo ýòo òoæe?
Taê ïpoäeøeâèøücÿ! — Ïpoèçoøëa áoëüøaÿ ïayça. — ß äyìaë, âû ìíe pyáëeé
äâaäöaòü äaäèòe, òaê ìíe áû yæ ía âcþ æèçíü... — ïo÷òè øeïoòoì, êaê-òo
oò÷aÿíío äoêoí÷èë oí.
266
_ ×òo òû, ÷yäaê êaêoé? — yäèâëÿþcü ÿ. — Äa ça ÷òo æe? Paçâe ýòo
âoçìoæío?
— A äyøa-òo?! --âçìeòíyë oí äepçêo ía ìeíÿ.
— Kaêaÿ äyøa? — íeäoyìeâaþ ÿ.
— Äa âeäü âû, áaþò, ïpèãoíÿeòe...
--- Kyäa ïpèãoíÿeòe? ×òo òaêoe ïëeòeøü òû, íe ïoíèìaþ. A ê aíòèxpècòy,
áaþò, ïpèãoíÿeòe...
— Oé, ÷òo ýòo! Kaêaÿ âûäyìêa! — yæe ía÷èíaþ ÿ ãopÿ÷èòücÿ.--- Âoò
âçäop!
— Ëaäío, ápaò, ìû âce çíaeì,-- ïepexoäèò oí yæe â ccopy.--
Ïocëy-xaé-êa, ÷òo íapoä áaèò. Òeïepü, áaèò, oí c òeáÿ cïèøeò, a ÷epeç ãoä
ïpèäyò c öeïüþ ça òâoeé äyøeíüêoé è çaêyþò, è ïoãoíÿò ee, paáy áoæèþ, ê
aíòèxpècòy... Acü?
— Heyæeëè òû ýòoìy âepèøü? — cepüeçío-yêopèçíeíío còapaþcü ÿ
paçyáeäèòü eão. — Äa áoã c òoáoé è c òâoeé äyøoþ...
È ÿ ïocêopeé yøeë äoãoíÿòü câoèx.
Heâoëüío äyìaëocü: "Kaêoâ áþäæeò y ýòèx áoáûëeé. Äâaäöaòü pyáëeé — òaê
ýòo êaïèòaë eìy ía âcþ æèçíü, äa è òoò oí çapûë áû â çeìëþ, äa òaê è yìep
áû, íèêoìy íe oòêpûâ câoeão êëaäa".
Oäíaæäû íaïyãaë íac Maêapoâ: oí íe âepíyëcÿ èç Öapeâùèíû ê ío÷è, êaê
âceãäa, è ìû âcþ ío÷ü ïpècëyøèâaëècü, íe ïocòy÷èòcÿ ëè oí... Còyêa íe áûëo.
Bcòaëè paíüøe oáûêíoâeííoão, âûïèëè íacêopo ÷aé è — ça Boëãy, â Öapeâùèíy,
yçíaòü, æèâ ëè oí, ãäe oí? Còpaøío, æyòêo còaëo âceì íaì. Ïepeexaâ ía
ëyãoâyþ còopoíy, ìû áoÿëècü äaæe çaãëÿäûâaòü â êycòû ëoçíÿêa: a âäpyã oí òaì
ëeæèò yáèòûé?
Tpaâa ça Boëãoé âûøe pocòa ÷eëoâe÷ecêoão, a öâeòoâ, öâeòoâ — caìaÿ
ïopa êocèòü. Áûëè cèëüío ïpèìÿòûe cëeäû. Ecëè â ýòoé òpaâe ãäe-íèáyäü êèíyëè
yáèòoão, paçâe yâèäèøü oòcþäa? Âoò cìÿòa òpaâa. Âoò eùe cìÿòa — êòo-òo
cêpûâaëcÿ. Còpax áepeò... ×òo-òo âoëoêëè. Èäeì ía êypãaí ïocêopee — oòòyäa
âèäíee. Bçoápaëècü ía âepøèíy, âèäèì: æèâ è çäopoâ, cèäèò íaø Kèpèëëû÷ â
öèëèíäpe, o÷êè áëecòÿò, è, ïoäíèìaÿ âûcoêo ãoëoây ía câoè íeíaãëÿäíûe
êaïèòeëè Ïòoëoìeeâ *, coâepøeíío çaáûë âecü ìèp. Ìû ïpèceëè è ía÷aëè ápocaòü
â íeão êaìeøêaìè. Äaëeêo, íe äoápocèøü. È âoò oí, xyäoæíèê ïo còpacòè,
ïpoòèâíûé xoxoë: íaøè êaìeøêè âce c òpecêoì paçáèâaþòcÿ oá èçâecòíÿê, còyê
cëûøeí äaæe íaì, a Kèpèëëû÷ — íoëü âíèìaíèÿ, cèäèò, ïoêa÷èâaÿ ãoëoâoþ
âïpaâo-âëeâo. Íaêoíeö ïoäoøeë ê íaì câeæèé ÷yãyeâeö, ìoé ápaò Bacÿ; oí eùe
íe çaáûë, êaê ápocaë ÷epeç Äoíeö êaìeøêè. Kaìeíü eão çaãyäeë, câècòÿ â
âoçäyxe, è yäapèëcÿ y caìoão còaêaía c âoäoþ äëÿ aêâapeëè, êoòopûé âceãäa
íeoòëy÷ío
— Peïèí cpaâíèâaeò ãëûáû èçâecòíÿêoâ Öapeâa êypãaía c êaïèòeëÿìè
êoëoíí ÝÏOXÈ Ïòoëoìeeâ (oäíoé èç öapcêèx äèíacòèé Äpeâíeão Eãèïòa).
267
íaxoäèëcÿ ïpè aêâapeëècòe. È êaê ìeòêo ápocèë... apòècò! Toëüêo òoãäa
íaø êoëëeãa âcòaë, è òo íe òopoïÿcü, ìeäëeíío, còapaÿcü ïoíÿòü, oòêyäa
êaìeíü, ía÷aë ôèëocoôcêè oãëÿäûâaòücÿ êpyãoì.
Ìû, paçyìeeòcÿ, â ýòo âpeìÿ, coãíyâøècü, íaáëþäaëè eão, a ïoòoì äoëão
eùe áoìáapäèpoâaëè, xoxo÷a äo yïaäy oò paäocòè, ÷òo oí æèâ. Íaêoíeö
pacxoxoòaëècü ãpoìêo, ïoäíÿëècü, è ìeæäy íaìè ïpoèçoøëa ïepecòpeëêa. Cáeæaëè
âíèç. Çaêèäaëè eão yïpeêaìè. Ïoòoì cíoâa còaëè ápocaòü êaìíè — êòo äaëüøe.
Paçyìeeòcÿ, ÷yãyeâeö oêaçaëcÿ âíe êoíêypca. Êaê oí èãpaë â ãopoäêè! Ïaëêa,
ápoøeííaÿ èì, ãyäeëa, êaê ìaøèía, êaê-òo êpyæacü â âoçäyxe, a äocòèãíyâ
çeìëè, oía co cêpeáoì âçpûâaëa ïo÷ây... Ãopoäoê âçëeòeë ía âoçäyx ãoëyáÿìè.
Bacèëüeâa oøapaøèëo ècêyccòâo þíöa, è oí còpacòío, ÷yòü íe äo âûâèxa ïpaâoé
pyêè, ïpeäaëcÿ ýòoìy cïopòy è äeëaë ycïexè.
Boçâpaòèëècü äoìoé ìû ïoçäío. Xoçÿeâa äoæèäaëucü íac oçaáo÷eííûe è
oáúÿâèëè íaì, ÷òo çaâòpa oïÿòü còaíoâoé caì áecïpeìeíío áyäeò, òoëüêo íe
çíaëè, â êaêoe âpeìÿ.
XIII
HAØA ÂÇßËA
Ìû ïpoæäaëè còaíoâoão âce yòpo, còpaøío çëèëècü è ïoøëè, íaêoíeö, íaýòþäû paçâëe÷ücÿ oò òÿæeëoão cocòoÿíèÿ. Haêaçaëè òoëüêo ìaëü÷èêy, ÷òoáû
ïpèáeæaë ça íaìè, ecëè çaâèäÿò còaíoâoão. Ìû æäaëè eão c Boëãè è âce âpeìÿ c
ãopû ïoãëÿäûâaëè ía Boëãy, c äocaäoé paccyæäaÿ o íeëe-ïocòè ãeoãpaôè÷ecêoão
ïoëoæeíèÿ íaøeão Øèpÿeâa áyepaêa.
Ìû, òo ecòü íaøe Øèpÿeâo, c÷èòaëècü Cûçpaícêoão yeçäa, Cèìáèpcêoé
ãyáepíèè; ío äo Cèìáèpcêa oò íac âepcò òpècòa, oò Cûçpaíè áoëee còa âepcò.
Caìapa æe â ïÿòíaäöaòè âepcòax, äa íe íaø ãyáepícêèé ãopoä. Ïècapü ãoâopèë,
÷òo òyäa, òo ecòü â Cûçpaíü è oápaòío, câeçëè áû íac pyáëeé ça äecÿòü. Äa
âeäü äecÿòü pyáëeé äëÿ íac äeíüãè áoëüøèe. Cëaâa áoãy, ÷òo æèçíü, áoëüøeþ
÷acòü ía ÷epíoì xëeáe è ìoëoêe, íe áûëa äëÿ íac paçopèòeëüía. Còepëÿäè
ìeëêèe, â ÷eòâepòü apøèía, ïpoäaâaëècü âÿçêaìè ïo äecÿòêy è còoèëè ïo äâe
êoïeéêè øòyêa.
Bèäèì, áëeäíûé, êaê ïoëoòío, íaø ìaëü÷èøêa âçáèpaeòcÿ ê íaì ía ãopy è
êpè÷èò eùe èçäaëè, çaäûxaÿcü:
— Aéäaòe äoìoé, còaíoâoé yæe ïpèexaë è oæèäaeò âac!..
Topoïèìcÿ, âoëíyeìcÿ còpaøío, ïoäxoäèì. Bèäèì eùe èçäaëè, còoÿ y íaøèx
âopoò, oí c ëacêoâoé yëûáêoé cíÿë ôypaæêy è äoâoëüío íèçêo êëaíÿeòcÿ íaì.
"Beäü ýòo oí èpoíè÷ecêè,-- äyìaeì ìû.-- Hy, ÷eì ýòo êoí÷èòcÿ?" Ïpèáëèçèëècü.
Oí oïÿòü o÷eíü paäyøío, äpyæecêè æìeò íaì pyêè è ïpocèò ïoçâoëeíèÿ âoéòè â
íaøe æèëèùe.
268
Ïepecòyïaeì c áèeíèeì cepäöa.
_ Âoò âaøè ïacïopòa, ãocïoäa, ïpocòèòe, ÿ âac, êaæeòcÿ, íecêoëüêo
oáecíoêoèë ïocëeäíèì "oòíoøeíèeì" èç còaía (òo ecòü oôèöèaëüíoé áyìaãoé). Ío
âoéäèòe æe â ìoe ïoëoæeíèe: ôopìa, cëyæáa. O÷eíü, o÷eíü èçâèíÿþcü ïepeä
âaìè, ãocïoäa, è ïpoøy âac, yìoëÿþ, ecëè áyäeò âaì ça-ïpoc oò ãyáepíaòopa èç
Cèìáèpcêa, yæ áyäüòe ìèëocòèâû, íe ìcòèòe ìíe: ÿ íe ìoã ïpeäïoëoæèòü, ÷òo y
âac òaêèe câÿçè â Ïeòepáypãe, oòêpoâeíío âaì ïpèçíaþcü...
— Oáúÿcíèòe íaì, ãocïoäèí còaíoâoé, â ÷eì äeëo: âce ýòo âpeìÿ ìû òaê
áûëè ïepeïyãaíû ýòaïoì, ÷òo è ceé÷ac eùe íe ìoæeì ycïoêoèòücÿ è äaæe äyìaeì,
íe èpoíèçèpyeòe ëè âû íaä íaìè? — âoëíyeòcÿ Bacèëüeâ.
— Ý, íeò, íeò! Cèìáèpcêoìy ãyáepíaòopy áûëa òeëeãpaììa o âac èç
Ïeòepáypãa èç áoëüøèx côep, è oí ceé÷ac æe o÷eíü âíyøèòeëüío, ïo òeëeãpaôy,
ïpeäïècaë â yeçä ocòaâèòü âac â ïoêoe. Ïoæaëyécòa, ãocïoäa, â cëy÷ae êaêoão
íeäopaçyìeíèÿ ïpoøy âac oápaùaòücÿ ïpÿìo êo ìíe: âce, ÷òo êacaeòcÿ âac, âce
áyäeò oãpaæäeío, è âû áyäeòe ïoëüçoâaòücÿ caìoé çaáoòëèâoé oïeêoé
aäìèíècòpaöèè còaía...
Ìû ïepeãëÿäûâaeìcÿ, áëaãoäapèì.
È êaêaÿ oïÿòü ïepeìeía â íeì. Äaæe pocòoì còaë ìeíüøe. Myæèêaì,
ocòoëáeíeâøèì oò còpaxa, oí cêaçaë íe÷òo âpoäe pe÷è: áepeãèòe, äecêaòü, ìíe
ýòèx ãocïoä, òaê êaê ía÷aëücòâo èç Ïeòepáypãa ïpeäïècûâaeò oêaçûâaòü èì
coäeécòâèe â èx çaíÿòèÿx.
— A çacèì,-- oápaòèëcÿ oí o÷eíü ïo÷òèòeëüío ê íaì,-- íe cìeþ áoëüøå
áecïoêoèòü âac è oòpûâaòü oò âaøèx çaíÿòèé.
Oïÿòü íaoòìaøü cíÿòaÿ ôypaæêa è íèçêèé ïoêëoí, ïocëe ÷eão oí ïocêopeé
ceë â câoþ òapaòaéêy è yêaòèë. Óô, êaê xopoøo!
— ×üe æe áû ýòo âëèÿíèe èç Ïeòepáypãa?!--ãaäaeì ìû. Êaê ïocëe
âûÿcíèëocü, oío áûëo ãëaâíûì oápaçoì oò Èceeâa. Äo Aêaäeìèè xyäoæecòâ oí
cëyæèë âèöe-ãyáepíaòopoì â Kocòpoìe, è y íeão, êoíe÷ío, áûëè âëèÿòeëüíûe
câÿçè â Ïeòepáypãe.
Bacèëüeâ ïoëy÷èë òopæecòâeííoe yäocòoâepeíèe èç Oáùecòâa ïooùpe-íèÿ
xyäoæecòâ ça ïoäïècüþ ïpeçèäeíòa Oáùecòâa ãpaôa Còpoãaíoâa22 è eão ceêpeòapÿ
Ä. Â. Ãpèãopoâè÷a. Oí ïoèìeíoâaí áûë äeécòâèòeëüíûì ÷ëeíoì Oáùecòâa
ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ.
Øaícû íaøè è y ïècapÿ è y âcex äecÿòcêèx Øèpÿeâa è Öapeâùèíû ïoäíÿëècü
yæe äo ìèôè÷ecêoé âûcoòû. Ío c ýòoão æe ìoìeíòa ïoøëa â xoä o íac ôaíòaçèÿ
oáûâaòeëeé. Oíè çaìêíyëècü. Ía ïopaáoùeííûx, ìoë÷aëèâûx ëèöax ÿcío áûëo
íaïècaío: "Paçâe ýòo cïpocòa, ÷òo äaæe còaíoâoé áoèòcÿ ýòèx íeâeäoìûx
çaïècûâaòeëeé? Ýòo, ápaò, íecïpocòa.... Èçâecòío: oò aíòèxpècòa, eão cëyãè,
a â áyäyùeì ãoäy, áaþò, âcex, êoão òeïepü çaïèøyò, âcex çaêyþò áoëûíoþ öeïüþ
è ïoãoíÿò ïpÿìo â ïeêëo. A äeíüãè èx — ÷epeïêè: òoëüêo ïepeêpecòè èx c
ìoëèòâoþ, òaê âìecòo äeíeã oäíè ÷epeïêè ocòaíyòcÿ â pyêax...*
269
È íaì ïpèøëocü äaæe íaáëþäaòü ýòo ïepeêpeùèâaíèe íaøèx ïÿòaêoâ... Âèäío
áûëo oäíaæäû èç oêía, êaê òpoe áypëaêoâ, ïoëy÷èâøè oò íac ïëaòy ça ceaícû,
còaëè êpecòèòü ía ëaäoíÿx íaøè äeíüãè è äoëão òaèícòâeíío òoëêoâaëè, ïoêa íe
cêpûëècü âíèçy, â ïepeyëêe ê Boëãe.
Áaáa, âçÿâøaÿcÿ ãoòoâèòü íaì ïèùy, oêaçaëacü íeâooápaçèìoé
áeçäapíocòüþ, ecòü íè÷eão íåëüçÿ áûëo, òaêaÿ áeçâêycèöa.
— Äa paäè Xpècòa, íy câapè, êaê âapèøü äoìa äëÿ ceáÿ, ÷eão òyò
ìóäpèòü!--ïpocèì ìû.
— Äa, âeäü âû, áapèí, íe còaíeòe ecòü íaøeé eäû, âeäü y íac eäa
ïpoñòaÿ,-- oòâe÷aeò áaáa.
— Hy, xopoøo, ýòo-òo íaì è íaäo; âoò ìû è áyäeì ecòü ïpocòyþ eäy,--
peøaeì ìû, äyìaÿ, ÷òo íaêoíeö-òo íaëaäèòcÿ íaø còoë.
Bûøëo íeâoçìoæíoe: â poò íè÷eão íåëüçÿ áûëo âçÿòü. È âoò êaê-òo øyòÿ
apòècò, ÷yãyeâcêèé äècêoáoë *, âçÿëcÿ coâepøeíío cëy÷aéío ÷òo-òo cocòpÿïaòü
ê íaøeìy oáeäy, è ÷òo æe? Bûøëo ïpeëecòü êaê âêycío! È c òex ïop ìû áeç
âcÿêoé coâecòè ýêcïëyaòèpoâaëè íaøeão þíöa. Oí íaì ãoòoâèë âce ëeòo, è ìû
âocxèùaëècü eão cïocoáíocòÿìè êyëèíapa.
Ïpè íeaêêypaòíoé, cëy÷aéíoé è cêyäíoé ïoä÷ac ïèùe ìû áûëè âïoëíe
çäopoâû è êaæäûé äeíü xoäèëè ía Boëãy êyïaòücÿ c áepeãa. Ãèãèeía coçíaòeëüío
âoøëa â íaøy æèçíü. Êaæäûé yáèpaë câoé yãoë, è ìûëa ìû ío æaëeëè. Myæ÷èíû, è
ocoáeíío ìoëoäûe ïapíè è ìaëü÷èøêè, âce æe íac íe áoÿëècü è íe äè÷èëècü. Âo
âpeìÿ íaøeão paçäeâaíèÿ è êyïaíèÿ, ocoáeíío ecëè áûë ïpaçäíèê, êpyãoì íac
ñòoÿëè è ëeæaëè ëþáoïûòíûe öeëoé ãypüáoé. Oíè oácyæäaëè âcëyx âcÿêyþ âeùèöy
íaøeão òyaëeòa è ocoáeíío äèâèëècü íaøeé òpaòe xopoøeão, ïaxy÷eão ìûëa ía
ìûòüe òeëa. Çäecü âûpaçèëcÿ èx âçãëÿä ía òeëo âooáùe è ía íeêoòopûe ÷acòè â
ocoáeííocòè. È êaê ýòo íeëeïo; ìecòa òeëa, òpeáyþùèe ocoáeííoé ÷ècòoòû è,
cëeäoâaòeëüío, òùaòeëüíoé ïpoìûâêè, âûçûâaëè y íèx caìûé íeïpècòoéíûé cìex è
ïpeçpeíèe... Oíè oòâopa÷èâaëècü c xoxoòoì oò íac: "È ÿìy ÷ecòü! Xa-xa-xa..."
Ío ÿ òoãäa ÷èòaë èì öeëyþ ëeêöèþ o òoì, ÷òo ìûòüe ía÷ècòo âceão òeëa
íeoáxoäèìo è ÷òo ìíoão íaêoæíûx áoëeçíeé y ëþäeé — oò íe÷ècòoò. Cëyøaëè è
ïoíèìaëè âce.
XIV
OTBEPÆEHHÛX ÍE ÆAËEÞT
Oòíoøeíèe ê íaì y íèx ycòaíoâèëocü ocoáoe, êaê ê èíocòpaíöaì. Ýòo áûeùe íe áeäa, ío âoò ÷òo cêâepío: oíè âepèëè, ÷òo ìû cëyãè aíòèxpè-
Äècêoáoë — ìeòaòeëü äècêa
270
còa, è, êaçaëocü, âòaéíe paäoâaëècü áû êaêoìy-íèáyäü íaøeìy íec÷acòüþ.
Taêoe ïpeäïoëoæeíèe oïpaâäaëocü.
Oäíaæäû Maêapoâ ïoexaë â Caìapy ça ïoêyïêaìè. Oí ýòo ëþáèë, òaê êaê ïpè
ýòoé oêaçèè ïpèâoçèë c coáoé êaêèe-íèáyäü íoâûe äyxè èëè ìûëa. Â eão êoìíaòe
còoÿë âceãäa apoìaò íeæíoé áapûøíè, è âecü òyaëeòíûé còoëèê áûë y íeão
çacòaâëeí ôëaêoíaìè è cêëÿíêaìè paçíûx âeëè÷èí.
 íaçía÷eíèûé ÷ac, oêoëo âocüìè ÷acoâ âe÷epa, ápaò ìoé c Ëapüêoé äoëæíû
áûëè ïoäúexaòü ê ïapoxoäy, èäyùeìy èç Caìapû, è ïpèíÿòü â câoþ ëoäêy
òoâapèùa c ïaêeòaìè.
Ïpèxoäèëocü íe paç è íaì âceì òaê âûeçæaòü, äeëo còaëo ïpèâû÷íûì: ìû
çíàëè âce paccòoÿíèÿ è çíaëè, ãäe còoÿòü ía âoäe, äepæacü ía ìecòe, â êaêoe
ìecòo ìeòèòü, ïpèáëèæaÿcü ê ïapoxoäy, çíaëè xopoøo, ÷òo oïacío áûëo ïoïacòü
âïepeä, ïoä êoëeca (ïapoxoäû "Caìoëeòa" áûëè eùe êoëecíûe), è íècêoëüêo íe
áoÿëècü ïoäúeçæaòü.
 ceìü ÷acoâ ìû c Bacèëüeâûì ïoíecëè êècòè ê Boëãe è, âûìûâ èx,
íaäeÿëècü âcòpeòèòü Kèpèëëû÷a c ïaêeòaìè è ïoìo÷ü íecòè èx äoìoé. Cëûøèì è
câècòoê: ïapoxoä "áeæèò". Bèäèì äûì è âèäèì òaêæe, êaê ápaò Bacÿ ía âecëax,
a Ëapüêa ía pyëe oò÷aëèëè oò áepeãa è cèëüío ïoíecëècü ê ïapoxoäy. Ìû
ïoäâèãaëècü ïoòèxoíüêy ïo áepeãy. Cëûøèì âäpyã òpeâoæíûé câècòoê: âûçûâaþò
eùe ëoäêy. Ïpèáaâëÿeì øaãy. Âèäèì,-- êaê ýòo cêopo äeëaeòcÿ è â ãopoäax è â
äepeâíÿx, ecëè còpÿceòcÿ íe÷þ âpoäe íe÷aÿííoão íec÷acòüÿ,-- yæe áeãyò ê òoìy
ìecòy, ãäe ÷òo-òo cëy÷èëocü: áëèæe ê ïapoxoäy yæe íapoä cáeæaëcÿ; a
íeêoòopûe yæe èäyò ê íaì íaâcòpe÷y ïo áepeãy c âeceëûìè ëèöaìè è ìaxaþò
èçäaëè pyêaìè, yêaçûâaÿ ía ïapoxoä.
— Xa-xa. a âeäü âaøè-òo yòoíyëè, yãoäèëè ïoä ïapoxoä: ëoäêa — â ùeïû,
a oíè — êo äíy... Áaþò, Ëapüêy âûòaùèëè,-- äoáaâëÿeò ìaëü÷èøêa,-- äa,
Ëapüêy âûòaùèëè, a âaøè òoâapøöè ïoòoíyëè. Xe-xe-xe! Ax, ÷yäaêè, ïpÿìexoíüêo
ïoä êoëeco...
Moæeòe âooápaçèòü íaøy ëèxopaäêy, ìû yæe áeãoì ê ìecòy, oòêyäa ëoäêa
íaøa oò÷aëèëa (âpoäe ïpècòaíè, ça ïopoæêoì; ìecòa ýòè ÷acòo ìeíÿþòcÿ â
çaâècèìocòè oò oáìeëeíèÿ).
Cêoëüêo íapoäy! È oòêyäa âäpyã è òaê cêopo? È âce âeceëûe, äoápûe,
cìeþùèecÿ ëèöa: êaê áyäòo ïoçäpaâëÿþò âac c oáíoâêaìè, ïoâòopÿþò co cìeøêoì:
"Äa, ïoòoíyëè, ïoòoíyëè". Ío âäpyã ìû âèäèì: öeëû è íeâpeäèìû — Maêapoâ
còoèò, ápaò ìoêpûé è ocoáeíío Ëapüêa eùe ìoêpee cèäÿò yæe â ÷yæoé ëoäêe, èx
ïpaâÿò ê áepeãy. Ìû äaæe ãëaçaì íe ïoâepèëè è còaëè âäpyã xoxoòaòü êaê
cyìacøeäøèe oò paäocòè...
Oêaçaëocü: ápaòy, cèäeâøeìy cïèíoþ ê ïapoxoäy, êoíe÷ío íe áûëo âèäío,
êyäa ïpaâèò pyëeâoé. È, òaê êaê oíè íecêoëüêo çaïoçäaëè âûexaòü è äepæaòücÿ
ía cepeäèíe ía âecëax, ápaò áoÿëcÿ oïoçäaòü è ïoòoìy íaëeã ía âecëa, a
Ëapüêa çaçeâaëcÿ, íe cêoìaíäoâaë eìy ocòaíoâèòücÿ âoâpeìÿ
271
è yãoäèë âûøe êoëeca. C÷acòüe, ÷òo ïapoxoä âoâpeìÿ ocòaíoâèë êoëeca,
oíè íe äâèãaëècü. Ápaò ïo÷yâcòâoâaë âäpyã cèëüíûé yäap â cïèíy êopìa
âäpeáeçãè, a äío ëoäêè ïpoâaëèëocü èç-ïoä eão íoã; oí ycïeë ápocèòücÿ ía
êoëeco è ïoâècíyòü ía íeì, a Ëapüêa, c ïpoâaëèâøèìcÿ äíoì è ïoïëûâøèìè â
paçíûe còopoíû áopòaìè ëoäêè, ìoã áû ïoòoíyòü, ío oí, êoíe÷ío, yìeë ïëàâaòü.
Eìy ápocèëè cïacaòeëüíûé ïoÿc, a ápaòa c ïaëyáû òpeòüeão êëacca ïyáëèêa
âûòaùèëa íaâepx ça pyêè; oòòoão oí ìoêp áûë òoëüêo äo ïoÿca.
Ïpèâeçëè ïocëe ê áepeãy äaæe ocêoëêè íaøeé ëoäo÷êè, ío ÷òo c íèìè
äeëaòü?.. Äoëão oíè âaëÿëècü ía áepeãy, ïoêa íe pacòacêaëè ìaëü÷èøêè.
Taê êoí÷èëa câoe cyùecòâoâaíèe íaøa ìèëàÿ ëoäo÷êa, êoòopyþ ìû òaê
ëþáèëè è ê êoòopoé òaê ïpècïocoáèëècü.
XV
KAHÈH
È âoò ÿ äoápaëcÿ äo âepøèíû ceé ìoeé áypëaöêoé ýïoïeè: ÿ ïècaë íaêoíeöýòþä c Kaíèía! Ýòo áûëo áoëüøèì ìoèì ïpaçäíèêoì. Ïepeäo ìíoé ìoé
âoçëþáëeííûé ïpeäìeò — Kaíèí. Ïpèöeïèâ ëÿìêy ê áapêe è âëeçøè â íee ãpyäüþ,
oí ïoâèc, oïycòèâ pyêè. Ïyáëèêè, câèäeòeëeé áûëo íeìíoão — òoëüêo câoè
áypëaêè äa paçâe eùe cëy÷aéíûé ïpoxoæèé c "òèôèíêè" *.
Íecìoòpÿ ía âocêpecíûé câoáoäíûé äeíü, øèpÿeâöû äaæe è áëèçêo íe
ïoäxoäèëè. Â èx ãëaçax ía áepeãy y áapêè áypëaêoâ coâepøaëocü íe÷òo poêoâoe,
còpaøíoe: ÷eëoâeê ïpoäaâaë aíòèxpècòy câoþ äyøy... Áaáû äaæe èçäaëè
oòâopa÷èâaëècü... Äeòÿì ïpèáëèæaòücÿ ê íaì çaïpeùaëè... Òaì, â øèpÿeâcêèx
èçáax, ìopèë âcex còpax, ãoâopèëè âïoëãoëoca.
Çaòo çäecü, y caìoão áepeãa, ÿ câoáoäío oòâoäèë äyøy, coçepöaÿ è
êoïèpyÿ câoé coâepøeííeéøèé òèï æeëaííoão áypëaêa. Kaêoe c÷acòüe, ÷òo Kíèí
íe âçäyìaë cxoäèòü â áaíþ èëè ïocòpè÷ücÿ, êaê áûâaëo c íeêoòopûìè ìoäeëÿìè,
ïpèxoäèâøèìè ïoäcòpèæeííûìè, ïoäápèòûìè äo íeyç-íaâaeìocòè. Oí áûë èçâeùeí
çapaíee è, êaê âce cepüeçíûe ëþäè, ïoçèpoâaë cepüeçío; yìeëo âûíocèë
íeïpèâû÷íoe ïoëoæeíèe è ëeãêo ïpècïocoáëÿëcÿ áeç ïoìexè ìíe.
— ×òo, òaùèøü? Taùè, ápaò, òaùè! — ocòpèëè ïpoxoæèe áypëaêè. Bce-òaêè
ça ìoeé cïèíoþ oápaçoâaëacü ãpyïïa çpèòeëeé — ïpoxoæèx oòïeòûx, íe
äepeâeícêèx.
— Äèâëþcü,-- ãoâopèò oäèí ãoëoc,-- è òyò ÷eëoâeê è òaì ÷eëoâeê..
÷yäío! Äèêoâèíío...
Tèôèíêa (òèxâèíêa)--ãpyçoâoe äepeâÿííoe cyäío, áapêa
272
— Ý-ýx, áaòþøêè!!! Äa, ápaò, âoò oío: êoìy êaêoé ïpeäeë, còaëo áûòü,
ïoëoæoí... ãîñïîäè-áàòþøêè... è äo ÷eão ýòo ëþäè äoxoäÿò: âeäü æèâoé, coâceì
æèâoé còoèò ía xoëcòèêe.
Oäèí ceë áëèçêo oêoëo ìeíÿ ía êopòo÷êè, âçäûxaeò.
— Tèpòèceíüþ ëècèpyeòe? * Oãëÿäûâaþcü: caìûé oáûêíoâeííûé áypëaê ëeò
ïoä copoê.
— A âû ÷òo æe, æèâîïèñüþ çaíèìaeòecü? — cïpaøèâaþ.
Äa-c, ÿ èêoíoïècöy oòäaí áûë â y÷eíüe, ïècaòü oápaça... Äaâío yæe ýòo
äeëo áûëo... A è êaê æe cìeëo ýòo âû c êpacêaìè oápaùaeòecü! Hy, äa y íac è
êpacoê òaêèx íe áûëo.
È oí ía÷aë ÷òo-òo oáúÿcíÿòü òoâapèùaì.
— Äa âeäü òû ÷òo ïoíèìaeøü?.. Tû ïocìoòpè, êaê oí ãopèò âceé äyøeíüêoé
câoeé! Âeäü êaê çaìèpaeò! Tû äyìaåøü, ýòo ëeãêo!.. Âeäü äyøa-òo èç íeão ÷yòü
íe âûëeòeòü xo÷eò. Còaëo áûòü, òyäa, ía xoëcò...
Ýòè paçãoâopû ÿ cëûxaë âo âpeìÿ íaøèx oòäûxoâ, êoãäa Kaíèí êypèë.
Ío âo âpeìÿ còoÿíèÿ â ëÿìêå oí ïoãëoùaë ìeíÿ è ïpoèçâoäèë ía ìeíÿ
ãëyáoêoe âïe÷aòëeíèe.
Áûëo â ëèöe eão ocoáaÿ íeçëoáèâîñòü ÷åëoâeêa, còoÿùåão íeèçìepèìo âûøe
câoeé cpeäû. Taê, äyìaëocü ìíe, êoãäa Ýëëaäa ïoòepÿëa câoþ ïoëèòè÷ecêyþ
íeçaâècèìocòü, áoãaòûe ïaòpèöèè æåëeçíoão Pèìa ía pûíêax, ãäe òopãoâaëè
paáaìè, ïoêyïaëè ceáe y÷eíûx-ôèëocoôoâ äëÿ âocïèòaíèÿ câoèx äeòeé. È âoò
ôèëocoôa, oápaçoâaííoão ía Ïëaòoíe, Apècòoòeëe, Coêpaòe, Ïèôaãope,
çaãíaííoão â oáùyþ ÿìy èëè ïeùepy c áeãëûìè ïpecòyïíèêaìè-çeìëÿêaìè, yãoíÿëè
ía Ïoíò Ýâêcèícêèé **, è oí ëeæaë òaì ía coëíöeïeêe, ïoêa êòo-íèáyäü íe
ïoêyïaë, íaêoíeö, eão, øecòèäecÿòèëeòíeão còapèêa... Booápaæaþ, cêoëüêo
ïpeòepïeâaë òaêoé ïpaâoäíèê oò âceé ãpyáoé äâopíè, êoòopaÿ ìcòèëa eìy ça òo,
÷òo oí äoïycêaëcÿ â áoÿpcêèe ïoêoè oïòèìaòoâ ***, ocëeïëÿâøèe pocêoøüþ;
paçyìeeòcÿ, òoãäa eão ïpeoäeâaëè â ÷ècòyþ òyíèêy, o÷èùaëè oò ëoxìoòüeâ c
ïapaçèòaìè...
È Kaíèí, c òpÿïèöeé ía ãoëoâe, c çaïëaòêaìè, øèòûìè eão coácòâeííûìè
pyêaìè è ïpoòåpòûìè cíoâa, áûë ÷eëoâeê, âíyøaþùèé áoëüøîå ê ceáe yâaæeíèe:
oí áûë ïoxoæ ía câÿòîão ía ècêyce.
Ìíoão ëeò cïycòÿ ÿ âcïoìèíaë Kaíèía, êoãäa ïepeäo ìíoþ â ïocêoííoé,
ïpoïoòeëoé íacêâoçü pyáaxe ïpoxoäèë ïo áopoçäe c coxoé ça ëoøaäþ Ëåâ
Toëcòoé... Áeëûé êoãäa-òo êapòyçèøêo, ïocepeâøèé è ïopûæeâøèé
* "T è p ò è c e í ü þ" — òeppa äè Cèeíoé (èëè ææeíoé cèeíoé) --oäíoé
èç êpañîê, êoòopûìè æèâoïècöû âcëeäcòâèe èx oòíoñèòeëüíoé ïpoçpa÷íocòè
ïoëüçyþòcÿ äëÿ ëeccèpoâêè, òo ecòü äëÿ âòopè÷íoão ïpoïècûâaíèÿ òoíêèì cëoeì
yæe âûcoxøèx ÷acòåé êapòèíû c öeëüþ âèäoèçìeíèòü èëè ycèëèòü êàêîé-ëèáî òîí.
** Taê íaçûâaëîcü â äpeííocòè ×epíoe ìope.
***Î ï ò è ì a ò û — apècòoêpaòèÿ â Pèìcêoé ðåñïóáëèêå.
273
oò ïûëè è ïoòa, c êoçûpüêoì, ïoëyoòopâaííûì oò ïopûæeëoão oêoëûøa.
Kaçaëocü áû, ÷òo ìoãëo áûòü cìeøíee è íè÷òoæíee ýòoão áopoäaòoão ÷yäaêa
(ïpoxoäèâøèe áaáa c ìyæèêoì äoëão ñòoÿëè â còopoíêe, ïpècòaëüío âãëÿäûâaÿcü
â ãpaôa, è èpoíèÿ — ìyæèöêaÿ — "áoæüeão ïpoèçâoëåíèÿ" — íe ïoêèäaëa èx).
A â ýòoì íè÷òoæíoì oáëa÷eíèè ãpoçío, c ãëyáoêoé cepüeçíocòüþ câeòèëècü
èç-ïoä ãycòûx ápoâeé è ïpoíèöaòeëüío âëacòâoâaëè íaä âceìè æèâûe ãëaça
âeëèêoão ãeíèÿ íe òoëüêo ècêyccòâa, ío è
æèçíu...
Kaíèí ïo cpaâíeíèþ c Toëcòûì ïoêaçaëcÿ áû ìëaäeíöeì; ía eão ëèöe ÿcío
âûpaæaëacü òoëüêo ãpeça. Ýòo áûëa ãpeça caìoé ïpèpoäû, íe c÷èòaþùaÿ ÷acoâ è
ëeò,-- âceëeícêaÿ ãpeça.
Âceão áoëee øeë ê âûpaæeíèþ ëèöa Kaíèía còèx Heêpacoâa:
Tû ïpocíeøücÿ ëü, ècïoëíeííûé cèë? ...Èëü... äyxoâío íaâeêè ïo÷èë?
Kcòaòè, còûäío ïpèçíaòücÿ, íèêòo è íe ïoâepèò, ÷òo ÿ âïepâûe ïpo÷èòaë
íeêpacoâcêèé "Ïapaäíûé ïoäúeçä" òoëüêo ãoäa äâa cïycòÿ ïocëe paáoòû íaä
êapòèíoé, ïocëe ïoeçäêè ía Boëãy. È â caìoì äeëe, ÿ íe èìeë ïpaâa íe çíaòü
ýòèx äèâíûx còpoê o áypëaêax. Âce c÷èòaþò, ÷òo êapòèía ìoÿ è ïpoèçoøëa-òo y
ìeíÿ êaê èëëþcòpaöèÿ ê áeccìepòíûì còèxaì Heêðàñîâa. Ío ýòo íe òaê. Cooáùaþ
òoëüêo paäè ïpaâäû23.
 Heaïoëèòaícêoì ìyçee, ïpè caìoì âxoäe â âecòèáþëü c yëèöû, ïoìeùeíû
äâe còaòyè cêèôoâ — oäía ïo ïpaâyþ, äpyãaÿ ïo ëeâyþ pyêy. Ôpèãèéñêèå
êoëïaêè ía ãoëoâax è ïopòû ía íoãax ceé÷ac æe íaïoìèíaþò êyëü-oácêèe âaçû è
ïëocêèe êpyãëûe áëþäa â íaøeì Ýpìèòaæe. Ía âaçax òex òoíêo âûãpaâèpoâaíû,
òaê æe è ía êpyãëoì áëþäe, èçoápaæeíèÿ cêèôoâ c ëoøaäüìè. Oíè ëoâÿò ëoøaäü
apêaíoì, òpeíoæaò ee peìíeì, òo÷ío òaê æe êaê è ïoceé÷ac äoícêèe êaçaêè
ëoâÿò è òpeíoæaò câoèx êoíeé, è oäeæäû cêèôoâ o÷eíü íaïoìèíaþò êaçaöêoe
ïëaòüe, êaêoe ÿ eùe â äeòñòâe çíaë ía íèx24.
Ýòè äâe ïpeâocxoäíûe còaòyè íeïpeìeíío äoëæíû áûòü cêoïèpoâaíû èëè
oòëèòû èç ãèïca è ïoìeùeíû â íaøèx cêyëüïòypíûx ìyçeÿx... "3a÷åì? — cïpocèò
÷èòaòeëü. "Ýòè äâa cëaâÿíèía íeoáûêíoâeíío èíòepecíû äëÿ íac,-- oòâe÷y ÿ,--
a äëÿ ìeíÿ ýòo poäíûe ápaòüÿ Kaíèía: òa æe ãëyáèía âûpaæeíèÿ ëèö è òe æe
÷epòû ÷ècòo cëaâÿícêoão òèïa". Ïo còèëþ cêyëüïòypa ýòèx còaòyé oòíocèòcÿ ê I
âeêy äo íaøeé ýpû.
È ýòè cëaâÿíe — oäíè èç òex ìíoãèx ïëeííèêoâ, äoáû÷a òþpcêèx
âcaäíèêoâ, êoòopûe yãoíÿëè íaøèx ïpeäêoâ â Koícòaíòèíoïoëü è òaì, ía
íeâoëüíè÷üeì pûíêe, ïpoäaâaëè èx áoãaòûì ïaòpèöèÿì. Míoãèe cëaâÿíe ïoïaäaëè
â áoëüøyþ äoâepeííocòü ê câoèì ãocïoäaì è còaíoâèëècü còapøèìè è â äoìax íaä
paáaìè è ocoáeíío â ìopÿx, ía ãaëepax, íaä ìaòpocaìè è ïpèêoâaííûìè ê âecëaì
ãpeáöaìè. Â XVI âeêe y òypoê ýòè
274
äîëæíocòu eùe ïpaêòèêoâaëècü è ocòaëècü â íaøèx ïecíÿx è áûëèíax
êaça÷ecòâa Çaïopoæüÿ. Ïecíÿ o Caìèéëe Koøêe ïpeäcòaâëÿeò o÷eíü öeííûé òèï
òaêoão ïoëoæeíèÿ äoâepeííoão ëèöa, äo ïopû äo âpeìeíè
äåðóùeão øêypy co câoèx æe ápaòüeâ *.
Ýòè äâe còaòyè äâa òèïa, âepoÿòío, áûëè yæe ía ïoëoæeíèè paáoâ.
óâaæaeìûx ñâoèìè ãocïoäaìè, è, âepoÿòío, ça câoè çacëyãè oíè è yâeêîâå÷eíû â
còaòyÿx ïo âoëe èx ãocïoäèía.
Ëeâûé — âûcoêoão pocòa êpacaâeö, äoëæío áûòü, áëoíäèí, c oêëaäèñòoé
áopoäêoé, ïpeäcòaâèòeëü ceâepa... è eão ëèöo íeoòpaçèìo oáâeâaeò ìeíÿ ñâoèìè
áecêoíe÷íûìè ãpeçaìè, íeoòcòyïíûìè ãpeçaìè o êpae poäíoì. Äa, oí òocêyeò ïo
poäèíe... Íè âeëèêaÿ êyëüòypa Äpeâíeão Pèìa è åão ïpoâèíöèé c âeëèêoëeïíûìè
âèëëaìè, íè âeceëaÿ æèçíü þæíoÿçû÷íèêoâ — íè÷òo íe ìoæeò çaìeíèòü eìy
áeäíûx øèpoêèx còeïeé è òeïëûx èçá ãpyáoé poäèíû... Î, êaê çaãaäo÷ío è
íeèc÷epïaeìo ëèöo c êpacèâûìè ÷epòaìè ýòoão pyccêoão ÿpocëaâöa!.. Äpyãoé —
òèï "ìoòopíoão" ÷eëoâeêa: íoc íeáoëüøoé, êapòoøêoé; ëèöo oçaáo÷eío äeëaìè
äâopa; oí íeêpacèâ, ío ÷òo-òo â íeì íaïoìèíaeò è Kpaìcêoão è Ëüâa Toëcòoão;
ýòoò cêèô áûë, paçyìeeòcÿ, o÷eíü yìíûé è äeëüíûé ìaæopäoì y ïaòpèöèÿ.
Bûcêaçaâ òaê ìíoão câoeão ëè÷íoão ïo ïoâoäy áypëaêa Kaíèía, ÿ íe ìoãy
íe ïpèâecòè çäecü ìíeíèÿ äpyãoão ëèöa. ×eòûpe ãoäa cïycòÿ ïocëe íàïèñàíèÿ
ýòþäa ÿ æèë â Ïapèæe êaê ïeícèoíep Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Macòepcêóþ ìoþ
ïoceòèë oäíaæäû A. A. Ïoëoâöoâ25. Ýòþä áypëaêa Kaíèía âèceë ía còeíe,
ïpèêoëoòûé êíoïêaìè. Caíoâíèê çaèíòepecoâaëcÿ èì, âíèìaòeëüío paccìaòpèâaë è
cêaçaë: "Kaêaÿ xèòpaÿ áecòèÿ ýòoò ìyæè÷oíêo: ïocìoòpèòe, c êaêoé èpoíèeé oí
cìoòpèò"...
Bïocëeäcòâèè, êoãäa A. A. Kopeëèí ycòpaèâaë â Hèæíeì Hoâãopoäe ìyçeé â
oòâeäeííoé äëÿ íeão áaøeíêe, ÿ ïoæepòâoâaë ýòþä Kaíèía â Huæeãopoäcêèé ìyçeé
26.
XVI
OTÚEÇÄBe÷epa còaëè äëèííee, è ìû âïepâûe ïoäyìaëè o ÷òeíèè. Ó êoão-òo èç íac
íaøëocü ìíoão êíèã Ïècapeâa. Còaëè ÷èòaòü — íeò, íèêaêoão èíòepeca íe
ïpeäcòaâëÿëa yæe äëÿ íac åãî çaäopíaÿ òaëaíòëèâaÿ ïoëeìèêa; a còaòüè
Peïèí èìeeò â âèäy yêpaèícêyþ äyìy "Ïoáeã Caìèéëû Koøêè èç òypeöêoé
íåâîëè (I599). Càìèéëo Koøêa — ãeòìaí çaïopoæöeâ ïoïaë â ïëeí ê òypêaì â
Tpaïåçóíä è áûë paáoì ìíoão ëeò. Â êa÷ecòâe íaäcìoòpùèêa íaä paáaìè è
èçoápaæeí coòíèê Ëÿx Áyòypëaê, êoòopûé "ïoòyp÷èëcÿ. ïoáacypìaíèëcÿ" è
oápaùaëcÿ c íeâoëüíèêàìè õðèñòèàíàìè o÷eíü æecòoêo.
275
êpèòè÷ecêèe, âpoäe "Ïyøêèí è Áeëèícêèé". íac äaæe oáèäeëè, è ìû eão
ápocèëè. Haøeëcÿ Typãeíeâ. Âoò, äyìaëè, ãäe äyøy oòâeäeì, — yâû! Oò êíèãè
ïoøeë ïpèòopíûé ôëep-ä'opaíæ... Poìaíòèçì coâceì íe â íaøeì äyxe. Íaì
ïoêaçaëocü âce ýòo ceíòèìeíòaëüíocòüþ, è ïpeòèëa ýòa ïpaçäíaÿ ïoìeùè÷üÿ
cpeäa.
— A âoò y ìeíÿ ecòü "Èëèaäa" Ãoìepa,-- ãoâopèò, ocêëaáÿcü, Kèpèëëû÷,
— êaê ýòo âaì ïoêaæeòcÿ? Íe ïoïpoáoâaòü ëè?
— Xa-xa, — paçâeceëèëcÿ oò ýòoé íeoæèäaííocòè Bacèëüeâ. — Äa òû
íecoìíeííûé aíòèê! Kaêyþ êíèãy â äopoãy áepeò!
— Heò, ãäe æe íaì, çacíeì oò ýòèx øecòècòoïíûx äaêòèëeé è cïoíäeeâ;
ýòo âeäü íaäo ocoáeíío êaê-òo ÷èòaòü, íapacïeâ, ÿ íe áepycü. Ecëè íac,--
ïpoäoëæaë Bacèëüeâ, — äaæe Typãeíeâ íe âocxèùaeò, òaê yæ íe äo ýòoé
äoïoòoïíocòè... A íy-êa, äaé "Ãíeâ. áoãèíÿ, âocïoé Axèëëeca, Ïeëeeâa
cûía..."
— Íè÷eão íe ïoíèìaþ, íeò. A íy, äaëüøe!
È âäpyã íeoæèäaíío coâceì, cëoâo ça cëoâoì, còèx ça còèxoì, è ìû íe
çaìeòèëè, êaê íac âòÿíyëa ýòa æèâaÿ áûëü. Ìû yæe íe ìoãëè oòopâaòücÿ.
Bacèëüeâ ycòaë, âçÿë ÿ è ÷yâcòâyþ, ÷òo ìeíÿ oxâaòûâaeò âocòopã, è ÿ
ía÷èíaþ ïpeäcòaâëÿòü, áyäòo âce ýòo ïèøeòcÿ ïpo caìûx áëèçêèx íaì ëþäeé. È c
ýòoão âe÷epa, c ýòoão ïocòoÿííoão ÷òeíèÿ (íaøëacü è "Îäècceÿ"), êyäa áû ìû
íè ïoøëè, íè ïoïëûëè ía ëoäêe, âeçäe còèxè èç áeccìepòíûx, æèâûx ïoýì
coïpoâoæäaëè íac è ïeëè æèâûì ÿçûêoì íaøè ÷yâcòâa...
Íaïpèìep, êaæäûé âe÷ep, âoçâpaùaÿcü â cyìepêè, êaê íe cêaçaòü:
Coëíöe òeì âpeìeíeì ceëo, è âce ïoòeìíeëè äopoãè.
Bcÿêèé paç, êaê ìû âúeçæaëè â íaøè ìeíÿþùèecÿ ïpècòaíè, ìû íeâoëüío
ïoâòopÿëè çay÷eííûe còpoêè âe÷ío æèâoé êíèãè:
C øyìoì ëeãêèé êopaáëü âáeæaë â ãëyáoäoííyþ ïpècòaíü. Âce ïapyca
oïycòèëè, cëoæèëè ía ÷epíoe cyäío, Ma÷òy ê ãíeçäy ïpèòÿíyëè, ïocïeøío,
cïycòèâ ía êaíaòax. È êopaáëü â ïpècòaíèùe äpyæío ïpèãíaëè ía âecëax.
Êoãäa æe â ïoëíoì cáope c yòpa ìû íaïpaâëÿëècü â êaêyþ-íèáyäü còopoíy
ïo Boëãe, òo, äoïoëíÿÿ äpyã äpyãa, ãpoìêo âû÷èòûâaëè:
Ío ëèøü, ÿâëÿëacü çapÿ, poçoïepcòaÿ âecòíèöa yòpa... Ma÷òy ïocòaâèëè,
ïapycû áeëûe âce pacïycòèëè; Cpeäíèé íeìeäëeíío âeòep ïoäyë ê ïoïëûâøeìy
cyäíy, Còpaøío âêpyã êèëÿ eão çaùyìeëè ïypïypíûe âoëíû; Áûcòpo oío ïo
âoëíaì. ápaçäû ocòaâëÿÿ, ëeòeëî.
276
Ïoíeìíoãy ìû âce áoëee è áoëee ïpècòpaùaëècü ê ãepoè÷ecêoìy ýïocy è.
íaêoíeö, ía÷aëè êoìïëeêòoâaòü ïoëêè èç ìaëü÷èøeê è íe øyòÿ còaëè âîeâaòü.
Kaê-òo còpaíío ïpoèçoøëo, ÷òo Maêapoâ è ápaò ìoé coâceì íe ïðèíèìaëè â ýòèx
áaòaëèÿx y÷acòèÿ. Óceâøècü ãäe-íèáyäü ïoâûøe ía ãopax. oíè íaáëþäaëè íac c
ïòè÷üeão ïoëeòa. Bïpo÷eì, Maêapoây, êoíe÷ío áûëo æaëü è caïoã è âceão
êocòþìa, êoòopûe ãopeëè ía poce â ëecy.
A apìèÿ Bacïëüeâa è ìoÿ âeëè oæecòo÷eííyþ âoéíy. Çacaäû â êycòax,
ïpÿòêè â ÿìêax, ïoëçaíèe ça êaìíÿìè-- âce ýòo äeëaëocü c òpeïeòaâøèì
cepäöeì, ïepecoxøèì ãopëoì. Oáoéòè íeïpèÿòeëÿ, âçÿòü â ïëeí eão çaçeâaâøyþcÿ
ãäe-íèáyäü poòy, oòáèòü oòcòaëoão, ëoâêo cxâaòèâ ça øèâopoò ìaëü÷óãaía, eìy
äaâaëacü ïoäáoéêa ïpaâoé íoãoé ïoä êoëeíêè cçaäè è... Òyò æe caì coáoé
cpûâaëcÿ êëaccè÷ecêèé còèx ïpè âèäe, êaê
C øyìoì ía çeìëþ oí ïaë, è âçãpeìeëè ía ïaäøeì äocïexè.
Xoòÿ äocïexè ýòè áûëè áoëüøeé ÷acòüþ âaòíaÿ pâaíü è ëoæèëacü oía ìÿãêo,
íecëûøío ía òpaây èëè ía ïeíü, ío âooápaæeíèe pècoâaëo è ëaòû è øëeìû,
òop÷aùaÿ âaòa c ïpopâaííoé øaïêè oápaùaëacü â cyëòaíû... A opyæèe íaøe pocëo
òyò æe íeïoäaëeêy, â ëoçíÿêaõ. Heoáûêíoâeíío poâ-íûe è ãèáêèe ëoçû â
èçoáèëèè äocòaâëÿëè íaì äëèííoòeííûe ïèêè c cyëòaí÷èêaìè, è ìû ïocòoÿíío
yïpaæíÿëècü â ìeòaíèè èx â öeëü.
"Ecòü yïoeíèe â áoþ",-- è ÿ ècïûòaë ýòo çäecü äo ïoòepè âcÿêoão paçyìa.
Ïèêè ëeòeëè ãycòûì êocûì äoæäeì, êoãäa íaøè êoëoííû øëè â pyêoïaøíûé áoé...
È ÿ äo òoão paccâèpèïeë è ïoâeë câoèx, äpoãíyâøèx â íèçêoé ëoùèíe ía
ïpècòyï, ÷òo oïoìíèëcÿ, êoãäa êpoâü ïoëèëacü yæe ìíe ía ãpyäü. Oäía ìeòêaÿ
ïèêa íeïpèÿòeëÿ yäapèëa ìeíÿ â âepxíþþ ÷eëþcòü ïoä caìûì ãëaçoì... Ecëè áû
oía ïoïaëa ía ïoëäþéìa âûøe, ocòaëcÿ áû ÿ oäíoãëaçûì öèêëoïoì, ío cëy÷aé
cïac ìeíÿ...
 ýòo âpeìÿ ëeca ía÷aëè pacöâe÷èâaòücÿ ÿpêèìè ëècòüÿìè, è ìû çaíocèëè
aêâapeëüþ â íaøè oòpûâíûe ëècòû ìíoão ôaíòacòè÷ecêèx ïeéçaæèêoâ. Haâepxy
oêaçaëacü ìacca opeøíèêa; coâceì cïeëûe opexè ïaäaëè äaæe ïoä ëoùèíû, ío èx
íèêòo íe coáèpaë — oáèòaòeëè, âepoÿòío, ëeíèëècü ïoäíèìaòücÿ ïoâûøe èëè
âoâce íe çíaëè oá ýòoì. Ìû íaáèâaëè ceáe êapìaíû. äapèëè xoçÿeâaì è äaæe
yâeçëè c coáoþ äoâoëüíî oáúeìècòûe, òyão íaáèòûe opexaìè ìåøêè. Kpyïíûe,
ïoëíûe — ecëè èx ïpoêaëèòü, oíè ïpeâocxoäèëè âêycoì caìûe ëy÷øèe ôyíäyêè*;
íaøè áûëè ïoëocaòûe.
Äeëaëocü xoëoäíee; äíè còaíoâèëècü cepûe, ïacìypíûe, êopoòêèe. Íaøè
cepäöa yæe cæèìaëècü ïpè ìûcëè oá oápaòíoì ïyòè. Ãpycòíûe còpoêè ïpèäåòücÿ
ïècaòü o ëèêâèäaöèè íaøeão oáùeão èìyùecòâa, ïpèoápeòeííoão íaìè yæe â
Caìape; íe âeçòè æe áûëo âceão xoçÿécòâa â Ïeòepáypã!
Ô ó í ä ó ê — êpyïíûé opex. Pacòeò ía Kaâêaçe è â Kpûìy.
277
Íaïpèìep, caìoâap, ëaìïa, yòþã, æapoâíÿ (peøeòêa) è ìíoão ôapôopoâoé è
ãëèíÿíoé ïocyäû — cëoâoì, âce âeùè xoçÿécòâeííûe, íeoáxoäèìûe,-- è âce ýòo
xoòeëè ìû ycòyïèòü xoçÿeâaì ça ïoëoâèííyþ öeíy è äyìaëè, ÷òo oíè áóäyò
äoâoëüíû. Ïoçâaëè xoçÿeâ — còapaëècü coçâaòü âcex, òo ecòü è áaá. Oíè cpaçy
oáèäeëècü, äoëão íe øëè ê íaì è çaÿâèëè, êoãäa âoøëè, ÷òo èì íè÷eão íaøeão
íe íóæío,
— Hy, êaê æe, íy, íaïpèìep, caìoâap? Ìû çaïëaòèëè ça íeão âoceìü
pyáëeé, âaì oòäaäèì ça ÷eòûpe.
— Caìoâap, ïoæàëyé, ìoæío âçÿòü, — oòâe÷aþò oíè c íeïpèÿçíüþ,-- ío ìû
ça íeão áoëüøå pyáëÿ íe äaäèì, a ïpo÷èe âeùè xoòü íaçaä âeçèòe, íaì oíè íè ê
÷eìy...
Cía÷aëa ìû áûëè oãop÷eíû, ío ê âe÷epy ïpèçâaëè èx è oòäaëè âce ça
pyáëü.
Cêopo, cêopo ïpoëeòeëo ëeòo! Âoò ìû cíoâa cèäèì â áoëüøoé çaâoçíe co
âceìè cyíäyêaìè è ÷eìoäaíaìè, cêop÷èâøècü oò xoëoäa. Paçûãpaëcÿ âeòep è
ïoäíÿë òaêèe âoëíû, ÷òo êaçaëocü, âoò-âoò oíè çaëüþò è ïoãëoòÿò íac â
âoëæcêoé ïy÷èíe co âceìè íaøèìè áoãaòcòâaìè, còpaøío áûëo. Ía âecëax cèäeëè
äâe áaáû è äeâo÷êa-ïoäpocòoê c êoøa÷üèìè cepûìè êpyãëûìè ãëaçaìè. Äeâo÷êå,
êaæeòcÿ, áûëo æaëü íac, oía ãëÿäeëa ía íac y÷acòëèâo, è â ee êoøa÷üèx
äeòcêèx ãëaçax ÿ ïoëy÷aë ycïoêoeíèe. Äoëão äep-æaëècü ìû â ycòaíoâëeííoì
ìecòe, oæèäaÿ ïapoxoäa: äoëæío áûòü, âoëíû çaäepæèâaëè eão ía ïpècòaíÿx, äa
è ãpyça ê oceíè oòoâcþäy ïocòyïaëè yâeëè÷eííûe ïapòèè.
Áûëo o÷eíü òpyäío ïpècòaâaòü ê òpaïy; ê íaì cïpûãíyë ìaòpoc c
êaíaòoì... Mopäoâaëècü, ìopäoâaëècü, ïoêa ïpèöeïèëècü ê ïapoxoäíoé ëeceíêe,
è íaêoíeö áûëè ïoäxâa÷eíû ëoöìaíaìè è þíãaìè. Ía ïapoxoäe, êaê ía ìope,
cëûøaëècü còoíû oò ìopcêoé áoëeçíu, a âoëíû çaxëecòûâaëè äaæe ía ïaëyáy:
âeçäe áûëo ìoêpo, cêopo è äoæäü ïoøeë. Ìû c paäocòüþ ïpoápaëècü â oáùyþ
êaþòy è còaëè oáoãpeâaòücÿ ÷aåì. Kaêoe c÷acòüe êyëüòypa! Áyôeò: âce, ÷eão
äyøa æeëaeò. Î, ecëè áû ìû áûëè ïoáoãa÷e!.. Ío ïopöèè êpoøe÷íûe, a öeíû
oãpoìíûe; ìû ùeëêaeì æèãyëeâcêèe opexè, êoòopûìè â äopoãy òyão íaáèëè
êapìaíû.
Ìeíÿ o÷eíü áecïoêoèë ìoé eùe íe ïpocoxøèé áoëüøoé xoëcò, ía êoòopoì ÿ
ïo âceì ïacìypíûì äíÿì êoìïoíoâaë, ïècaë è ïepeïècûâaë câoè "Øòopì ía
Boëãe". ß ïocòoÿíío cïpaâëÿëcÿ o íeì, ÷òoáû êòo íe ïpèäaâèë. Hy, íè÷eão:
çaïaêoâaíû áoëüøèe xoëcòû âìecòe, oáëoæeíû ëyáêaìè, çaâepíyòû áyìaãaìè,
ïepeâÿçaíû âepeâêaìè. Aâocü coxpaíío äoeäyò äoëãèé ïyòü c ïepecaäêaìè.
ß íe ìoãy íe äyìaòü o câoeé ïocëeäíeé êapòèíe: ïëûâeò ìoÿ ãèáêaÿ
ëûêoâaÿ ôëoòèëèÿ ïo Boëãe, ïpèâûêaeò ê ïoëíoé òèøèíe, ïpè êoòopoé
äepeâüÿ-êoëoccû cïoêoéío ëeæaò íepyøèìo è caìè ëeïÿòcÿ äpyã ê äpyãy. Â
øecòü-ceìü íeäeëü, oäíaêo æe, è caìoe êpeïêoe ëûêo oò caìûx íeçaìeòíûx
ïoêa÷èâaíèé ycïeeò âce-òaêè ïepeòepeòücÿ è ïepeòëeòü äo ïayòèííoé
278
òîíêîñòè õîòÿ ìecòaìè oíè è âepeâêaìè câÿçaíû... Ío paçâe pyccêèé
÷eëîâeê ïoäóìaeò o òùaòeëüíoì peìoíòe äo ïopû äo âpeìeíè, òo ecòü ïoêa íe
ãpÿíåò ãpoì? A òy÷è yæe cãyùaþòcÿ äo òüìû; ía øèpoêèx paçëèâax äaæe áepeãoâ
íe âèäío. Âoò ocëeïèëa ìoëíèÿ, âoò è ãpÿíyë ãpoì. Çaáypeëo cepoé còeíîé
âíèçy ïoä paçopâaííûìè êëoêaìè oáëaêoâ, ïoäíèìaþòcÿ áeëûe âaëû è âce áëèæe è
áëèæe co âcÿêèì copoì âäpyã ypaãaíÿò ía íaøèx îòopoïeâøèx ìopexoäoâ... Áypÿ!
Âoò oía ïepeâepíyëa òpeíoæêy c êoòeëêoì è copâaëa êypeíeê co âceìè çaïacaìè
è ïoíecëa âce ýòo â ïeííûe ãpeáíè, pàccûïaëa èõ paçìeòaëa ïo âoçäyxy...
Êaêoé cêpèï âäpyã ïoäíÿëcÿ!.. Aé, êaêoé yæac! ×acòü ïëoòa coâceì oòopâaëo è
çaâopa÷èâaeò â äpyãoé çaòoí!.. Ía póëå íè÷eão íe ïoäeëaeøü; äa oí è oòopâaí,
ocòaeòcÿ â còopoíe coâceì oäèíoê, xoòÿ âce çâeío eão è íe paçápocaío eùe
ïoêa. Òaêoé øyì è peâ è oò äoæäÿ-ëèâíÿ è oò còyêa ápeâeí, ÷òo ìaëü÷èê,
ocòaâøèécÿ âäaëè ía çaäíeì çâeíe, òoëüêo êapòèíío ïëacòè÷ecêè èçoápaæaeò
ycèëèe çâyêa, ïpèëoæèâ pyêy ê ùeêe; eão coâceì íe cëûøío; a ecëè áû è
ycëûøaëè — ÷eì åìy ïoìo÷ü?!
Booáùe ía Boëãe áûcòpo çaìèpaeò çâyê ÷eëoâe÷ecêoão ãoëoca. ×yòü,
áûâaëo, oòcòaíeøü oò òoâapèùeé, êpè÷èøü, êpè÷èøü, — íèêaêoão oòâeòa íe
cëûøío, òoâapèùè èäyò, íe oãëÿäûâaÿcü, â ïoëíoé òèøèíe...
Ïpoùaé, Boëãa, Boëãa-ìaòyøêa! ß âcïoìèíaþ câoþ æepòây Boëãe. Ìû exaëè
eùe âíèç òoãäa. Â Caìape â æapêèé äeíü, êoãäa ïapoxoä íaø ocòaíoâèëcÿ ía
äâa-òpè ÷aca ãpyçèòücÿ è ïepeãpyæaòücÿ, ìû âocïoëüçoâaëècü câoáoäoé —
ocìoòpeòü ãopoä. Ío âeëèêa áûëa æaæäa âûêyïaòücÿ â Boëãe. Coâceì áëèç íaøeé
ïpècòaíè oáùaÿ êyïaëüíÿ; ìû â áëaæeííoì yïoeíèè íe èìeëè cèë paccòaòücÿ
cêopo c âoäoþ... Ío íaäo áûëo òopoïèòücÿ, eùe ìíoão äeëa. Çaòopoïèâøècü
oäeâaòücÿ, ÿ íe ycïeë ïoäxâaòèòü câoèx ÷acoâ c öeïo÷êoé, êaê oíè epçíyëè èç
ìoeão ëeòíeão æèëeòa è áûcòpo cëeòeëè â âoäy áeçäoííoé êyïaëüíè. Cía÷aëa ÿ
êpèêíyë òoâapèùaì, ÿâèëècü äaæe êaêèe-òo ìoëoäöû, cëyæaùèe â êyïaëüíe,
paccïpaøèâaëè, êaêèe ÷acû. ×acû áûëè cepeápÿíûe, c cepeápÿíoé æe öeïo÷êoé,
oíè còoèëè äâaäöaòü ÷eòûpe pyáëÿ, äa öeïo÷êa pyáëeé âoceìü.
Heêoòopûe äaæe còaëè paçäeâaòücÿ, ÷òoáû íûpÿòü â ãëyáèíy ça ÷acaìè...
Ío ía ìeíÿ âäpyã íaïaë êaêoé-òo ýïè÷ecêèé âocòopã. Íe íaäo ècêaòü, íè÷eão íe
íaäo! ß ïpèíoøy ýòè ÷acû â æepòây Boëãe, êaê Caäêo-êyïeö, áoãaòûé ãocòü...
Paçäaëcÿ çâoíoê c ïapoxoäa: íac cçûâaëè â ïyòü.
Ïepâûé çâoíoê...
È âoò òoëüêo òeïepü, â Hèæíeì, ÿ âcïoìíèë o câoeé íeâoëüíoé æepòâe
Boëãe, è ìíe êaçaëocü ÿcío, ÷òo Boëãa-ìaòyøêa âoçíaãpaäèò ìeíÿ ïo-öapñêè ça
ìoé ïoäapoê eé. È äeécòâèòeëüío, Boëãa ìeíÿ âoçíaãpaäèëa âïocëåëñòâèè, êaê
poäíoão cûía, ùeäpo è øèpoêo...
Äyøa yæe ïoëía òpeïeòoì aêaäeìè÷ecêoé æèçíè: cêopo ía÷íyòcÿ íay÷íûe
ëeêöèè, cêopo íacòyïÿò è êoíêypcû ía Áoëüøyþ çoëoòyþ ìåäaëü.
Kaêoâa-òo ïoïaäeòcÿ êâapòèpa (òo ecòü êoìïaãa)? Ecëè áû oïÿòü â òoì æe
äoìe... Äeíüãè áûëè â ìèíycax äoëãoâ òoâapèùaì. È ýòo ìeíÿ ocoáeíío
yãíeòaëo, äo ëèøeíèÿ cía.
Xopoøo eùe, ÷òo ìû äoãaäaëècü èç Hèæíeão ïpoexaòü ïo æeëeçíoé äopoãe,
— ýòo íac cïacëo. Ïpèøëocü ïëaòèòü ça ïpoeçä â òpeòüeì êëacñe. çaòo
âûèãpûâaëocü âpeìÿ; a ía ïapoxoäax xoòü íac è âeçëè äapoì, ío âce æe
÷epeïaøüèì øaãoì. Ïëocêoäoííûe ïocyäû âcþ äyøy èçâoäèëè ìeäëeííoé òÿãoé, a
ïopöèè ïapoxoäíûx áyôeòoâ, êaçaëocü íaì, còaíoâèëècü âñe ìeíüøe è âce
äopoæe...
Míe oïÿòü cäeëaëocü còpaøío ïepeä áoëüøèì ãopoäoì, êaê â ïepâûé paç...
×òo-òo áyäeò?.. Ío â 1863 ãoäy ÿ áûë oäèí, â íacòpoeíèè ècêaòeëÿ
ïpèêëþ÷åíèé: êaçaëocü, ÷eì áeçûcxoäíee, òeì çaíèìaòeëüíee æèçíü. Òeïepü æe
ía ìoeì ïoïe÷eíèè áûë ápaò.
Còpaíío, ÷òo, òoëüêo ïepeâaëèâ ÷epòy ãopoäa, ÿ äoãaäaëcÿ, ÷òo ïpeæäe
âceão ìíe íaäo áûëo ÿâèòücÿ ê ìoeìy ía÷aëüíèêy Ï. Ô. Èceeây è ïoáëaãoäapèòü
eão ça y÷acòèe, êoòopoe òaê òâepäo ïocòaâèëo íac íaä çaïaäíeé çaxoëycòüÿ.
— A, Peïèí, âû o÷eíü êcòaòè ÿâëÿeòecü! Ía äíÿx ÿ äoêëaäûâaë o âac
âeëèêoìy êíÿçþ Bëaäèìèpy Aëeêcaíäpoâè÷y27, è oí o÷eíü çaèíòepecoâaí, íaäo
íeïpeìeíío ïoêaçaòü eìy âaøè paáoòû. Ê çaâòpeìy æe ycòpoéòe â êoíôepeíö-çaëe
eìy âaøè ýòþäû, pècyíêè c ïoìoùüþ è yêaçaíèeì Ï. A. ×epêacoâa. Oêoëo ÷acy oí
ocìoòpèò, ÷òo âû ïpèâeçëè.
Êaêoé cþpïpèç! Beëèêèé êíÿçü Bëaäèìèp Aëeêcaíäpoâè÷ áûë ìoëoæe ìeíÿ ía
äâa ãoäa, êpacaâeö, co çâoíêèì, ÷apyþùèì ãoëocoì. ß âocxèùaëñÿ èì â äyøe
ocoáeíío ïoòoìy, ÷òo oí cèëüíî íaïoìèíaë ìíe äâoþpoäíîãî ápaòa Èâaíþ
Áo÷apoâa. Te æe ÷epíûe êyäpè, òe æe cepo-ãoëyáûe ãëaça, ïoëíûe æèçíè è
cêpûòoão âeceëüÿ. Â Èâaíþ áûëè âëþáëeíû âce áapûøíè; oí áûë ïepâeéøèì
òaíöopoì, ïècaë còèxè ía âcÿêèe cëy÷aè ocèíoâcêoão êpyæêa ìoëoäeæè; oí áûë
còapøe ìeíÿ ía äâa ãoäa, è ÿ áûë äo yïoeíèÿ âocxèùeí eão ïocòyïêaìè: oí
oæèâëÿë íaøè áaëû, è âoêpyã íeão òoëüêo è äepæaëcÿ âecü òpeïeò ìoëoäoé æèçíè
íaøeé Îñèíoâêè.
Beëèêèé êíÿçü Bëaäèìèp Aëeêcaíäpoâè÷ òoãäa áûë âèöe-ïpeçèäeíòoì
Aêaäeìèè xyäoæecòâ, ïpeçèäeíòoì áûëa eão òeòêa, âeëèêaÿ êíÿæíà Mapèÿ
Hèêoëaeâía. Â. A. ÷acòeíüêo ïoceùaë íaøó Aêaäåìèþ, è ìû íàáëþäaëè eão
èçäaëè; âceãäa íaxoäèëacü ãpyïïa äocyæèx.
×epêacoâ c÷eë íaèáoëee yäoáíûì äëÿ oáoçpeíèÿ paçëoæèòü ía ïoëy ìoè
ýòþäû, ýcêèçû è pècyíêè, ïpèâeçeííûe c Boëãè. Â íaçía÷eííoe âpeìÿ, c
aêêypaòíocòüþ ÷acoâ, âeëèêèé êíÿçü ïpèexaë â Aêaäeìèþ xyäoæåñòâ è ïo øèpoêèì
ëåcòíèöaì ïpoøeë câoèì cêopûì øaãoì ïpÿìo â êoíôepeíö-çaë. Èçoãíyâøècü
áoêoì, äoëãoâÿçûé ×epêacoâ c âèxpaìè ía çaòûëêe ÷òo-òo äoêëaäûâaë eìy
âäoãoíêy. Bèæy, oíè ïpoøëè ê ìoèì paáoòaì, òoëüêo ÷òo paçëoæeííûì âaxòepoì
ía ïoëy, è âeëèêèé êíÿçü, ía÷aë âíèìaòeëüío
280
paçãëÿäûâaòü èx. Oòopâaâøècü ía ìèíyòy è ïoäíÿâ ãëaça ía íac,
âûãëÿäûâaâøèx ía íeão èç ïoëyoòâopeííoé äâepè â âecüìa ïo÷òèòeëüíîì
oòäaëeíèè, oí ocòaíoâèë câoé âçãëÿä ía ìíe, è ÿ ÿcío ycëûøaë, êaê oí cêaçaë
"A âoí è caì Peïèí".
ß áûë yäèâëeí, ÷òo oí ïoìíèò ìeíÿ. Oí cäeëaë ìíe pyêoé çíaê
ïpèáëèçèòücÿ è ía÷aë paccïpaøèâaòü äoâoëüíî ïoäpoáío, ocoáeíío oá ýcêèçàõ.
Ïpeæäe âceão oí yêaçaë ía ìoé ïepâûé ýcêèç "Áypëaêè" 28 ê ïpeäïoëoæeííoé
êapòèíe.
— Âoò ýòoò ceé÷ac æe ía÷èíaéòe oápaáaòûâaòü äëÿ ìeíÿ.
ß â ìoëoäocòè âooáùe èìeë cïocoáíocòü êpacíeòü áûcòpo ïo âcÿêoìy cëy÷aþ
è ïo÷yâcòâoâaë âäpyã, êaê äo caìoé ìaêyøêè ÿ yïoäoáèëcÿ êyìa÷y. Ío ýòo æe
oïúÿíeíèe coácòâeííoþ êpoâüþ íaïoëíèëo ìeíÿ è cìåëocòüþ äo äepçocòè íe ïo
ýòèêeòy. È ÿ cêaçaë âeëèêoìy êíÿçþ, ÷òo ÿ áoëüøå ìe÷òaë è ãoòoâèëcÿ çaíÿòücÿ
"Øòopìoì ía Boëãe", âoò ïo ýòoìy ýcêèçy 29,-- yêaçaë ÿ ía caìûé áoëüøoé câoé
xoëcò.
— Xopoøo,--cêaçaë âeëèêèé êíÿçü,-- äeëaéòe è ýòo äëÿ ìeíÿ...
Paçyìeeòcÿ, ÿ áûë êaê â ápeäy. È ìeíÿ ïopaçèëo, êaê ýòo oí cpaçy
ocòaíoâèëcÿ ía "Áypëaêax", òÿíyùèx ëÿìêy, êoòopûå áûëè eùe òaê ïëoxè è ía
òaêoì íè÷òoæíoì êapòoí÷èêe, a "Øòopì" ía áoëüøoì ïoäpaìêe coácòâeííoé paáoòû
â Øèpÿeâe è áûë yæe è ïo câeòy è ïo êpacêaì äo-âoëüío paçpaáoòaí.
Còpaíío, ÷òo âïocëeäcòâèè, â paçíûe âpeìeía, êoãäa êapòèíoé ìoeé
"Áypëaêè ía Boëãe" áûëa çaèíòepecoâaía ëèáepaëüíaÿ ÷acòü oáùecòâa, a
êoícepâaòèâíaÿ ee òaê xaÿëa, áûâaëè o÷eíü ïpoòèâope÷èâûe còoëêíoâeíèÿ
oòçûâoâ. C yäèâëeíèeì âûcëyøèâaë ÿ ìíoãèx ëèö paçíûx âçãëÿäoâ, ïoëoæeíèé è
âëèÿíèé.
Taê, íaïpèìep, êoãäa ÿ áûë yæe â Ïapèæe â êa÷ecòâe ïeícèoíepa Aêaäeìèè
xyäoæecòâ, â ìacòepcêoé A. Ï. Áoãoëþáoâa 30, âcòpe÷aë ÿ ìíoãèx pyccêèx,
cìoòpeâøèx ía ìeíÿ c íecêpûâaeìûì ëþáoïûòcòâoì, íe áeç èpoíèè: "Ax äa, âeäü
âû çíaìeíèòocòü, cëûxaëè, cëûxaëè: âû òaì íaïècaëè êaêèx-òî pûáaêoâ. Êaê æe!
Ïpoãpeìeëè".
A ìèíècòp ïyòeé cooáùeíèÿ Çeëeíoé Çl cpaçy ía÷aëüíè÷ecêè íaïaë ía ìeíÿ
â ïpècyòcòâèè Áoãoëþáoâa y íeão æe â ìacòepcêoé:
— Hy, cêaæèòe, paäè áoãa, êaêaÿ íeëeãêaÿ âac äepíyëa ïècaòü ýòy
íeëeïyþ êapòèíy? Âû, äoëæío áûòü, ïoëÿê?.. Hy êaê íe còûäío — pyccêèé?.. Äa
âeäü ýòoò äoïoòoïíûé cïocoá òpaícïopòoâ ìíoão yæe câeäeí ê íyëþ, è cêopo o
íeì íe áyäeò è ïoìèíy. A âû ïèøèòe êapòèíy, âeçeòå ee ía Bceìèpíyþ âûcòaâêy
â Beíy è. ÿ äyìaþ, ìo÷òaeòe íaéòè êaêoão-íèáyäü ãëyïöa áoãa÷a. êoòopûé
ïpèoápeòeò ceáe ýòèx ãopèëë, íaøèx ëaïoòíèêoâ!.. Aëeêceé Ïeòpoâè÷, —
oápaùaeòcÿ oí ê Áoãoëþáoây, êoòopoìy, êaê ,çacëyæeííoìy ïpoôeccopy, ïopy÷eío
áûëo Aêaäeìèeé xyäoæecòâ íaáëþ-äeíèe ça ïeícèoíepaìè, — xoòü áû âû èì
âíyøèëè, ýòèì ãocïoäaì íaøèì ïeícèoíepaì, ÷òoáû, áyäy÷è oáecïe÷eíû câoèì
ïpaâèòeëücòâoì, oíè áûëè
281
áû ïaòpèoòè÷íee è íe âûcòaâëÿëè áû oòpeïaííûe oíy÷è íaïoêaç Eâpoïe ía
âceìèpíûx âûcòaâêax...
Hy, cêaæèòe, ìoã ëè ÿ ïocëe ýòoé òèpaäû cêaçaòü ìèíècòpy ïyòeé
cooáùeíèÿ, ÷òo êapòèía ïècaëacü ïo çaêaçy âeëèêoão êíÿçÿ Bëaäèìèpa
Aëeêñaíäpoâè÷a è ïpèíaäëeæèò eìy?!
Èëè ïoçæe:
— A cêaæèòe, ïoæaëyécòa, êoìy ïpèíaäëeæèò âaøa âeëèêoëeïíaÿ êapòèía
"Áypëaêè ía Boëãe"? Êaêèe òèïû! Çaáûòü íe ìoãy. Ýòo áûëa caìaÿ âûäaþùaÿcÿ
êapòèía â pyccêoì æaípe... È â Beíe íeìeö Ïexò 32 äaë o íeé áëecòÿùèé oòçûâ;
ocoáeíío o coëíöe â êapòèíe è o íaøèx òèïax, eùe æèâûx cêèôax. A ãäe oía?
Paçyìeeòcÿ, â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee, ío ÿ íå ïoìíþ... Äa ãäe æe èía÷e?
Kaêoìy æe oía ìoæeò ÷acòíoìy ëèöy ïpííaäëeæaòü? È êaê ýòo ee íe çaïpeòèëè
âaì äëÿ âûcòaâêè? Booápaæaþ, êaê äâop è apècòoêpaòèÿ íeíaâèäÿò ýòy êapòèíy,
êaê è íaøeão ïoýòa-ãpaæäaíèía Heêpacoâa! Âoò ee ïpoêëèíaþò, íaâepío, â
âûcøèx côepax! È âû òaì ía ïëoxoì c÷eòy.
A êapòèía ìeæäy òeì â òo âpeìÿ âèceëa yæe â áèëüÿpäíoé êoìíaòe âeëèêoão
êíÿçÿ, è oí ìíe æaëoâaëcÿ, ÷òo còeía âe÷ío ïycòyeò: ee âce ïpocÿò y íeão ía
paçíûe eâpoïeécêèe âûcòaâêè. A íaäo ïpaâäy cêaçaòü, ÷òo âeëèêoìy êíÿçþ
êapòèía ýòa ècêpeííe ípaâèëacü. Oí ëþáèë oáúÿcíÿòü oòäeëüíûe xapaêòepû ía
êapòèíe: è paccòpèãy ïoïa Kaíèía, è coëäaòa Çoòoâa, è íèæeãopoäcêoão áoéöa,
è íeòepïeëèâoão ìaëü÷èøêy — yìíee âcex câoèx còapøèx òoâapèùeé; âcex èx
çíaë âeëèêíé êíÿçü, è ÿ cëûøaë coá-còâeííûìè yøaìè, c êaêèì èíòepecoì oí
oáúÿcíÿë âce äo caìûx ïocëeäíèx íaìeêoâ äaæe â ïeéçaæe è ôoíe êapòèíû.
Ïo ïoâoäy êapòèíû ïoäíÿëcÿ cyãyáûé øyì â ëèòepaòype, æypíaëècòè-êe.
Aâceeíêo íaïaë ía êapòèíy ça íeëeïocòü ee âûäyìêè, ía÷èíaÿ c êaêoé-òo
"íeâepoÿòíoé áapêè c êa÷eëÿìè" (òoæe âooápaæeíèe paáoòaëo!); Cyâopèí —
òoãäa eùe "Heçíaêoìåö" --Aâceeíêy oápaòèë â öeëyþ apìèþ äo-ápoâoëüöeâ:
Mÿêèíeíêy, Ïøeíè÷eíêy, Oâcÿíeíêy. ß÷ìeíeíêy, ×e÷eâè÷eíêy è äpyãèx — è
ìoëoòèë câoèì çâoíêèì öeïoì ïo âceì áaøêaì ýòèx áoëâaí÷èêoâ 33... Ío
ïècaëocü ìíoão è ïocëe.
Íaêoíeö, äaæe Ô. M. Äocòoeâcêèé yäocòoèë êapòèíy âecüìa ëecòíoão oòçûâa
â câoeì "Äíeâíèêe ïècaòeëÿ" 34. Ýòo ïoäûìaëo yæe paccyæäeíèÿ â òoëcòûx
æypíaëax. A ãëaâíûì ãëaøaòaeì êapòèíû áûë ïoècòèíe pûöapcêèé ãepoëüä
Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ Còacoâ. Ïepâûé è caìûì ìoãy÷èì ãoëocoì áûë eão êëè÷ ía
âcþ Poccèþ, è ýòoò êëè÷ ycëûøaë âcÿê cyùèé â Poccïè ÿçûê. È c íeão-òo è
ía÷aëacü ìoÿ cëaâa ïo âceé Pycè âeëèêoé35.
Çeìío êëaíÿþcü eão áëaãopoäíeéøeé òåíè.
È 3 Â Î C Ï O M È Í A Í È É Î Â. Â. C T A Ñ 0 Â E
Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ Còacoâ áûë ãëyáoêo è paçíocòopoííe oápaçoâaííûé÷eëoâeê, íeoáûêíoâeíío câeäyùèé ïo ìíoãèì cïeöèaëüíocòÿì, ío ocoáeíío ïo
ècêyccòâaì; oí oáoæaë è çíaë âce ècêyccòâa.
Eão êaáèíeò â Ïyáëè÷íoé áèáëèoòeêe, c ïpeäocòaâëeííûì â eão âeäeíèe
oòäeëoì ìaíycêpèïòoâ, ïo câoeé æèâoé äeÿòeëüíocòè áûë ïoxoæ ía cïpaâo÷íoe
áþpo *. Äaæe èç äaëüíèx êpaeâ Poccèè cþäa ïpèeçæaëè ëþäè caìûx paçíooápaçíûx
cïeöèaëüíocòeé ça cïpaâêaìè è paçúÿcíeíèÿìè âaæíûõ âîïðîñîâ.
Míe ïoc÷acòëèâèëocü áûòü äpyæecêè ïpèíÿòûì â áoëüøoé ïo÷òeííoé ceìüå
Còacoâûx è cäeëaòücÿ áëèçêèì câèäeòeëeì æèçíè ýòèx âûcoêoêyëüòóðíûõ ëþäåé.
Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷, coâepøeíío ecòecòâeíío, áûë ïepâûì ëèöoì oãpoìíoão
ceìeécòâa, è oò íeão, êaê oò coëíöa, øëè æèâûe ëy÷è æèçíè êpyãoì, oäyøeâëÿÿ
âcex äoìo÷aäöeâ è äpyçeé, êoòopûx òaê íeyäepæèìo âëeêëè ê ceáe câeò è æèçíü
Còacoâûx. Paçyìeeòcÿ, íe âce oäèíaêoâo ïèòaëècü
* Â. Â. Còacoâ çaâeäoâaë íe pyêoïècíûì, a xyäoæecòâeííûì oòäeëoì
Ïeòepáypãcêoé Ïyáëè÷íoé áèáëèoòeêè (íûíe Ãocyäapcòâeííaÿ Ïyáëè÷íaÿ
áèáëèoòeêa èì. Caëòûêoâa-Ùeäpèía).
283
ãëaâíûì öeíòpoì — ãepoÿ-ïoëyáoãa — câeòa-Bëaäèìèpa. ÿpêo ãopeâøeão
æèâûì ïëaìeíeì, ãpoìêo, oòêpoâeíío äëÿ âcex...
Eão ïpocòoòa è äoápoæeëaòeëüíocòü ocoáeíío oæèâëÿëè ìoëoäeæü,
ïoäpocòêoâ, è èx òaêæe âëeêëa cþäa côepa âûcøèx oòêpoâeíèé â ècêyccòâax. A.
Ê. Ãëaçyíoâ, ápaòüÿ Áëyìeíôeëüäû, Ëÿäoâ, Pèìcêèé-Kopcaêoâ, Aíòîêoëücêèé,
Ãèíöáypã, Øaëÿïèí, Poïeò, Bepeùaãèí, Áaëaêèpeâ, Ëÿïyíoâ, Kþè è ìíoão, ìíoão
äpyãèx ëèö oáoeão ïoëa — âce çäecü ïoëy÷aëè câoþ oòäeëêy, ïo câoèì
còpeìëeíèÿì, câoèì ãeíèÿì.
Áecêoíe÷ío æaëü, ÷òo Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ Còacoâ íe äoæèë äo ïoëíoão
òopæecòâa pyccêoé ìyçûêè â ëèöe Moäecòa Ïeòpoâè÷a Mycopãcêoão, ocoáeíío
òeïepü, êoãäa âo âceì ìèpe cäeëaëècü æeëaííûìè eão ïpoèçâeäeíèÿ. Toëüêo
çaäyøeâíaÿ ïepeïècêa Mycopãcêoão c Â. Â. Còacoâûì â êoíöe 70-õ ãoäoâ
oòêpûâaeò, êaêyþ âeëèêyþ ïoìoùü cêaçaë Mycopãcêoìy äocyæèé y÷eíûé, âëaäeâøèé
ëeòoïècíûìè è äpyãèìè coêpoâèùaìè Ïyáëè÷íoé áèáëèoòeêè; Còacoâ pûöapcêè
cëyæèë câoeìy äpyãy ìyçûêaíòy ðeäêocòíûì ècòopè÷ecêèì ìaòepèaëoì, áûâøèì â
eão pacïopÿæeíèè.
Míe ïoc÷acòëèâèëocü áëèçêo íaáëþäaòü ïpoöecc coçäaíèÿ "Xoâaíùèíû" è
äpyãèx øeäeâpoâ ýòoão âäoxíoâeííoão ìacòepa í cëûøaòü eão caìoão, cëûøaòü,
êaê oí ïeë è ècïoëíÿë câoè òâopeííÿ, íeoæèäaíío ÿpêèå è âceãäa caìoáûòíûe.
C äpyçüÿìè Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ áûë íeoáûêíoâeíío paäyøeí, âeceë è
ìaæopío oáùèòeëeí. Câoè ceìeéíûe ïpaçäíèêè oí ëþáèë cïpaâëÿòü øèpoêo, "ía
ìèpy". Äyøeâío paäoâaëcÿ âceì çaòeÿì äpyçeé, poäcòâeííèêoâ è ocoáeíío
ìíoão÷ècëeííûx poäcòâeííèö.  äíè èìeíèí è poæäeíèé xopoìû Còacoâûx
yêpaøaëècü ôëaãaìè, ôëaæêaìè, cþpïpèçaìè, íaïoëíÿëècü êaêèì-òo äeòcêèì
òopæecòâoì è âeceëüeì, êoòopoe ycèëèâaëocü êa-êoé-íèáyäü çía÷èòåëüíoé
íoâocòüþ xyäoæecòâeííoé côepû, âpoäe oãpoìíoé âeëèêoëeïíoé ôoòoãpaôèè,
ïopòpeòa èëè áþcòa èëè íeoáûêíoâeíío âûøèòoão êocòþìa (â pyccêoì còèëe) è ò.
ä. Âce ýòo óìeë öeíèòü Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷, âceìy ýòoìy oí òaê ècêpeííe è
çapaçèòeëüío paäoâaëcÿ, ÷òo âoäâopÿëocü âceoáùee ãpoìêoe ëèêoâaíèe.
Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ áûë, co câoeé còopoíû, o÷eíü âíèìaòeëeí ê áëèçêèì:
íe ïpoïycêaë äíeé èx poæäeíèé è äíeé èìeíèí, íè äaæe ïaíèxèä. Kaê
áëaãopoäíûé pûöapü, áûë o÷eíü ùeäp ía ïoäapêè.
Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ ïpèâÿçûâaë ê ceáe âcex ïo-poäcòâeííoìy. Ãëaçyíîâ c
þíocòè áûë âceãäa æeëaííûì ãocòeì Bëaäèìèpa Bacèëüeâè÷a. C íèì Ãëaçyíoâ áûë
o÷eíü oòêpoâeíeí: Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ çíaë âce çaìûcëû þíoão êoìïoçèòopa.
Ceé÷ac æe [ïpèäÿ ía èìeíèíû ê Bëaäèìèpy Bacèëüeâè÷y] Aëeêcaíäp
Koícòaíòèíoâè÷ íaèãpûâaë eìy íoâûe ïaccaæè o÷epeäîé ïüecû. Âecü âíèìaíèe,
Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ èçpeäêa oápaùaëcÿ ê Ãëaçyíoây c âoïpocoì, c äoãaäêoé èëè
c ïpocüáoé paçúÿcíèòü òo èëè äpyãîe ìåcòo. È ýòè äâa coáeceäíèêa — oäèí,
yæe yáeëeííûé ceäèíaìè, è äpyãoé, eùe íe cíÿâøèé ãèìíaçè÷ecêoão ìyíäèpa, —
òaê áûëè câÿçaíû
284
oáùèì èíòepecoì, ÷òo çaáûâaëè âcex oêpyæaþùèx è íe çaìe÷aëè, ÷òo ãocòè
âce ïpèáûâaþò; òèxo, íeçaìeòío ïpècaæèâaëècü ê poÿëþ è cêopo óâëeêaëècü,
ïoääaâaÿcü o÷apoâaíèþ çâyêoâ.
A âoò è Moäecò Ïeòpoâè÷ Mycopãcêèé. Ïpè ïoÿâëeíèè eão Bëaäèìèp
Bacèëüeâè÷ ãpoìêo è paäyøío pacêpûâaeò câoè øèpoêèe oáúÿòèÿ; ía÷èíaeòcÿ
ãpoìêèé ïëacòè÷ecêèé äoêëaä ïîäâèæíoão áyòyça "Moäecòèyca". Áeç âcÿêèx
yïpaøèâaíèé oí áûcòpo ïoäxoäèò ê poÿëþ, è âoò yæe ía÷èíaþò êyâûpêaòücÿ ïepeä
cëyøaòeëÿìè xapaêòepíûe íeoæèäaííûe çâyêè çâoíêèx cìeøíûx pe÷èòaòèâoâ,
ïoäxâaòûâaeìûx xpèïoâaòûìè æèâûìè cëoâaìè êoìïoçèòopa, è ïyáëèêa yæe íe
ìoæeò yäepæaòücÿ oò âocòopæeííoão xoxoòa.
— Áa, áa, áa! Êoão ÿ âèæy! — âocêëèöaeò âäpyã Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷. —
Mèëèé Aëeêceeâè÷! Äoápo ïoæaëoâaòü!..
Áaëaêèpeâ, oáëoáûçaâøècü äpyæecêè c Bëaäèìèpoì Bacèëüeâè÷eì, êaêoé-òo
ocoáoé cêpûòoé ïoxoäêoé oáxoäèò çíaêoìûx è cêopo ïpècaæèâaeòcÿ ê poÿëþ c
Mapèeé Hèêoëaeâíoé Còacoâoé. Oí êaê-òo ocoáeíío èãpaeò eé, è oía êaê-òo
ocoáeíío cëyøaeò eão (Mapèÿ Hèêoëaeâía, äo÷ü Mapãapèòû Maòâeeâíû Còacoâoé,
áûëa ía ïoëoæeíèè äyøeâíoáoëüíoé áoëee ïÿòíaäöaòè ëeò; íåëüçÿ áûëo áeç
yäèâëeíèÿ âèäeòü, êaê ëþáoâío oáxoäèëacü ceìüÿ c íeâìeíÿeìoé òèxoé áoëüíoé.
Mapèÿ Hèêoëaeâía oïpaâèëacü oò íeäyãa íe cêopo: áoëee ïÿòíaäöaòè ëeò áeç
âcÿêoé òÿãocòè âûíocèëè áoëüíyþ ïëeìÿííèöy, oápaùaÿcü c íeé ocoáeíío íeæío).
Ãocòè âce ïpèáûâaþò. Âoò Hèêoëaé Aíäpeeâè÷ Pèìcêèé-Kopcaêoâ, Kþè, Áopoäèí,
Ëÿäoâ...
×epeç íeêoòopoe âpeìÿ oïÿòü ocoáûé âoçãëac Bëaäèìèpa Bacèëüeâè÷a: Ìoæeò
ëè áûòü? Kaêèìè cyäüáaìè?
Aíòoêoëücêèé — òoëüêo ÷òo èç Ïapèæa. Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ ïocòoÿíío
ïepeïècûâaëcÿ c íèì; ëþáèë ïepe÷èòûâaòü eão ïècüìa, ïoïpaâëÿÿ ãpaììaòèêy
íeâoçìoæíoão êoâepêaíüÿ pyccêoão ÿçûêa. Ècïpaâëeííûe Còacoâûì è
íaïe÷aòaííûe, ýòè ïècüìa âíyøaþò ê ceáe áoëüøoé èíòepec è ïo ãëyáèíe èäeé è
ïo opèãïíaëüíocòè âçãëÿäa ía âeùè*.
Äaì Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ íe ìoã âcòpe÷aòü paâíoäyøío. Ëþáoâío öeëyeò oí
pyêè âoøeäøeé, ïoòoì âûøe êècòè, ïoòoì ïpeäïëe÷üe è òe ìecòa pyêè, êoòopûe
Ãoìep o÷apoâaòeëüío èìeíoâaë ëèëeéío-paìeííûìè — "ëèëeéío-paìeííaÿ Ãepa".
Ýòo ocoáeíío íeæíûe, íèêoãäa íe çaãopaþùèe ÷acòè òeëa.
* Â. Â. Còacoâ oïyáëèêoâàë â 1905 ãoäy ïècüìa è còaòüè M. M.
Aíòoêoëücêoão. Taê êaê Aíòoêoëücêèé íeäocòaòo÷ío âëaäeë ïpaâèëüíoé pyccêoé
pe÷üþ, Còacoâ. ïyáëèêyÿ eão ïècüìa. ïoäâepã èx çía÷èòeëüíoé ëèòepaòypíoé
oápaáoòêe (cì.: M. M. A í ò o ê o ë ü c ê è é. Eão æèçíü, òâopeíèÿ. ïècüìa è
còaòüè. Ïoä peä. Â. Â. Còacoâa. CÏá..
1905).
285
Oí áûë íeoáûêíoâeíío ìaæopeí â câoèx ÷yâcòâax, íe cêpûâaë âocòopãoâ ïpè
ïoëy÷eíèè ïèceì oò äopoãèx eão cepäöy, pacöeëoâûâaë ïocëaíèÿ è c ãëaçaìè,
ïoëíûìè cëeç, ãpoìêo âûpaæaë câoè oáèëüíûe ÷yâcòâa ëþáâè.
Booáùe Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ ëþáèë æèçíü, çíaë eé öeíy, íe ïpoïycêàë â
æèçíè íè÷eão, ÷òo íac paäyeò, íaïoëíÿeò, ïèòaeò. Oí ëþáèë èçÿùío ïoêyøaòü â
äopoãèx pecòopaíax — ëy÷øèe oí çíaë êaê â íaøèx, òaê è â çaãpaíè÷íûx
ãopoäax. Â Mocêâe — Tecòoâa è äpyãèe, â Ïeòepáypãe — Äoíoía è äpyãèe, â
Ïapèæe — êaôe Aìepèêeí è äpyãèe. Cêoëüêo paç, yïèòaííûe äo oòÿæeëeíèÿ, ìû
oòcèæèâaëècü ía áyëüâapax, ãëaçeÿ ía ìíoão÷ècëeííûx ïpoxoæèx, ïpaçäíè÷ío è
âeceëo áoëòaÿ.
Ça ãpaíèöeé ça áoëüøèì òaáëüäoòoì Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ èíoãäa cìeøèë
ìeíÿ äo óïaäy, ïo-pyccêè, ãpoìêo. Beceëüe ëèëocü òaê íeèc÷epïaeìo. ÷òo íe
áûëo âoçìoæíocòè yäepæaòücÿ oò cìexa. Ça còoëoì íèãäe íe ïpèíÿòo òaê ãpoìêo
cìeÿòücÿ; ìû, pyccêèe, íe ìoãëè íe ïpèâëeêaòü ê ñeáe âçãëÿäoâ.,.
Eùe ÷epòa y Bëaäèìèpa Bacèëüeâè÷a: còoèëo ïoÿâèòücÿ èíòepecíoé äaìe, oí
âïepÿë â íee câoè íeoáûêíoâeíío âûpaçèòåëüíûé, o÷apoâûâaþùèé âçop.
Çaâÿçûâaëocü cêopo çíaêoìcòâo, èíòepec âoçpacòaë äo íeïpeäâèäeííoão
ïepepûâa, êaêèe y ïyòeøecòâeííèêoâ íacòyïaþò âíeçaïío,---áûcòpo ïpeêpaùaeòcÿ
è pacceèâaeòcÿ aòìocôepa còpacòè. Ýòo íepeäêî áûâaëo è â âaãoíax æeëeçíûx
äopoã: âçãëÿä eão áoëüøèx êpacèâûx ãëaç áûë íeoòpaçèì: y äaì oí èìeë ycïex
áoëüøoé. Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ íe áûë oäíoëþáoì, oí yâëeêaëcÿ ïocòoÿíío. Caì
íe áûë peâíèâ ê ïpeäìeòaì câoeé còpacòè, ïpeäocòaâëÿë èì ïoëíyþ câoáoäy. Oí
áûë o÷eíü oòêpoâeíeí è ÷acòo oápaçío è êpacèâo âcïoìèíaë ìoìeíòû câoèx
yïoeíèé ëþáoâüþ... È eão íe ìoãëè íe ëþáèòü — â íeì ècêpeííocòü è çäopoâoe
÷yâcòâo áèëè ÷epeç êpaé, è oí áûë òaê èçÿùeí è ïpocò.
II
[Ëeòoì 1875 ãoäa] ÿ ïoäæèäaë Bëaäèìèpa Bacèëüeâè÷a [â Ïapèæe]. Oí äoëãoíe ìoã ïoêèíyòü Ïeòepáypã, òaê êaê oêaçûâaë Mycopãcêoìy ïoìoùü òeìè ïepëaìè
[íapoäíoão òâop÷ecòâa], â êoòopûe áûë ïoãpyæeí êoìïoçèòop. Ýòo áûëo
íeçaìeíèìo: òaì ïoäûìaëacü "Pycü ïoääoííaÿ" — çaëeæè íaøeão ýïoca.
Ôpaíöyçcêaÿ pecïyáëèêa áûëa eùe o÷eíü ìoëoäa, è ÿ, æèâÿ òaì â ýòo
âpeìÿ, yäèâëÿëcÿ ïoëíoé câoáoäe oò âcex âèç è ïacïopòoâ, a áûëè eùe âoo÷èþ
âce äeécòâèÿ êoììyíapoâ: êoëoíía Baíäoìcêaÿ ëeæaëa eùe â êycêax ÷epeç âcþ
ïëoùaäü Baíäoìa, Tþèëüpè — â paçâaëèíax, ãopoäcêaÿ paòyøa — çäaíèe òaêoão
æe âeëèêoëeïèÿ — òoæe ïpeäcòaâëÿëa ëèøü
âeëèêoëeïíûe æèâoïècíûe pyèíû, a ìeæäy òeì íè ìaëeéøeé çaäepæêè íaì,
èíocòpaíöaì, íèêaêèx oáëoæeíèé äëÿ ïoãaøeíèÿ íecëûxaííoé êoíòpèáyöèè íeìöaì.
Êo ìíe ïècüìa äoxoäèëè äaæe èç ×yãyeâa, c áeçãpaìoòíûìè aäpecaìè,
êoòopûe ÿ caì íe â cèëax áûë paçoápaòü,-- äoxoäèëè; è íac yæe çíaëè, êaê
âcex ãpaæäaí,-- ÷yäeca ïo cpaâíeíèþ c òeïepeøíèì ïoâeòpèeì oòcòaëîé
peãècòpaöèè âo âceé Eâpoïe.
Âcÿ còpaía ïpeäcòaâëÿëa ïoëíyþ câoáoäy âeceëüÿ ìoëoäoé æèçíè
ïpocâeùeííoão íapoäa.
Âce ýòo âpeìÿ y Bëaäèìèpa Bacèëüeâè÷a áûëo ocoáo paäocòíoe íàñòðîåíèå.
Oäía ïe÷aëü ãëoäaëa eão cepäöe: oí ÷acòo oápûâaëcÿ ìûcëeíío ía
Mycopãcêoão: "Ax, ÷òo ýòo òeïepü c íaøèì áeäíûì Mycopÿíèíoì?!" Óæe íe paç
Bëaäèìèpy Bacèëüeâè÷y ïpèxoäèëocü âûpy÷aòü câoeão ãeíèaëüíoão äpyãa,
oïycêaâøeãocÿ â eão oòcyòcòâèe ía caìoe äío. Â caìoì äeëe íeâepoÿòío, êaê
ýòoò ïpeâocxoäío âocïèòaííûé ãâapäeécêèé oôèöep, c ïpeêpacíûìè câeòcêèìè
ìaíepaìè. ocòpoyìíûé coáeceäíèê â äaìcêoì oáùecòâe, íeèc÷epïaeìûé
êaëaìáypècò, eäâa ocòaâaëcÿ áeç Bëaäèìèpa Bacèëüeâè÷a, áûcòpo pacïpoäaâaë
câoþ ìeáeëü, câoe ýëeãaíòíoe ïëaòüe, âcêope oêaçûâaëcÿ â êaêèx-òo äeøeâûx
òpaêòèpax. òepÿÿ òaì câoé æèçíepaäocòíûé oáëèê, yïoäoáëÿÿcü çaâceãäaòaÿì
òèïa "áûâøèx ëþäeé", ãäe ýòoò äeòcêè âeceëûé áyòyç c êpacíûì íocèêoì
êapòoøêoé áûë yæe íeyçíaâaeì. Heyæeëè ýòo oí? Oäeòûé, áûâaëo, c èãoëo÷êè,
øapêyí, áeçyêopèçíeííûé ÷eëoâeê oáùecòâa, paçäyøeííûé, èçûcêaííûé,
ápeçãëèâûé... Î, cêoëüêo paç, âoçâpaòÿcü èç-ça ãpaíèöû, Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷
eäâa ìoã oòûcêaòü eão ãäe-íèáyäü â ïoäâaëüíîì ïoìeùeíèè, ÷yòü íe â pyáèùe...
Äo äâyx ÷acoâ ío÷è ïpocèæèâaë Mycopãcêèé c êaêèìè-òo òeìíûìè ëè÷íocòÿìè, a
èíoãäa è äo áeëa äíÿ. Eùe èç-ça ãpaíèöû âcex câoèx áëèçêèx Bëaäèìèp
Bacèëüeâè÷ áoìáapäèpoâaë ïècüìaìè, ïpocÿ èçâecòèÿ o íeì, oá ýòoì
òaèícòâåííoì òeïepü íeçíaêoìöe, òaê êaê íèêòo íe çíaë, êyäa èc÷eç
Mycopãcêèé.
Ïoäoëãy ïpocèæèâaëè ìû òoãäa â Ïapèæcêoé áèáëèoòeêe â oòäeëe
ìaíycêpèïòoâ è ãpaâþp Peìápaíäòa. Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ ìíoão cpècoâûâaë
aêâapeëüþ äëÿ câoeão èçäaíèÿ "Cëaâÿícêèé è âocòo÷íûé opíaìeíò*.
Êaê ëþáèë, öeíèë è çíaë Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ oáëacòü ëeòoïèceé è
ìaíycêpèïòoâ! Â èçäaííoé ïepeïècêe eão c Mycopãcêèì âèäío, êaêyþ ycëyãy
oêaçûâaë oí ãeíèaëüíîìy ìyçûêaíòy â eão ëèápeòòo ê "Xoâaíùèíe". Äa, Bëaäèìèp
Bacèëüeâè÷ áûë ècòûé pûöapü ïpocâeùeíèÿ: òaê ìíoão áe-çûìeíío cëyæèë oí
caìûì òoíêèì, caìûì ãëyáoêèì còopoíaì áoëüøoão
[÷yæoão] òâop÷ecòâa.
Òyò æe ìû êcòaòè oòâeëè äyøy ía ãpaâþpax Peìápaíäòa. Çaìe÷aòeëüíoe
coápaíèe peäêocòíûx äpaãoöeííûx yíèê! Ìû xopoøo yæe çíaëè âce ãpaâþpû
Peìápaíäòa ïo êoëëeêöèè Äìèòpèÿ Aëeêcaíäpoâè÷a Poâèícêoão â Ïeòepáypãe. È
âoò ïpèìep: Poâèícêèé, ëþáèòeëü, ocoáeío oáoæaâøèé
287
Peìápaíäòa, âcþ câoþ íecpaâíeííyþ êoëëeêöèþ äepæaë â áeçyêopèçíåííoì
ïopÿäêe, ÷ècòoòe, è co âcex øeäeâpoâ cäeëaë ocoáoe ëþáèòeëüñêîå èçäaíèe (äëÿ
íeìíoãèx) apòècòè÷ecêè. Â Ýêcïeäèöèè çaãoòoâëeíèÿ ãîñóäapcòâeííûx áyìaã
ãpaâþpû áûëè oòïe÷aòaíû òaê, ÷òo íe oòëè÷èòü opèãèíaëa *.
Äìèòpèé Aëeêcaíäpoâè÷ ïoêaçûâaë ýòè opèãèíaëû coêpoâèù íeìíîãèì äpyçüÿì
câoèì c äpoæüþ â pyêax, ïpèãëaøaÿ ocòopoæío äûøàòü ãëÿäÿ ía ýòè ïepëû,
ïe÷aòaííûe caìèì Peìápaíäòoì.
Oäíaæäû Mèícêèé ïo câoeé xapaêòepíoé paçâÿçíocòè còaë òoëêoâàòü íaoáyì
ïpo êaêèe-òo íeäocòaòêè â pècyíêe y Peìápaíäòa.
— Ý-ý! — oáopâaë eão Äìèòpèé Aëeêcaíäpoâè÷.---Äa ýòaê ÿ âaì è
ïoêaçûâaòü ïepecòaíy.
Taê ïpeêëoíÿëcÿ oí ïepeä ýòèìè coêpoâèùaìè!
È âoò â Ïapèæe, â Ïyáëè÷íoé ïpaâèòeëücòâeííoé áèáëèoòeêe, ýòè ïepëû,
ïoäapeííûe òyäa êaêèì-òo áoãaòûì ëþáèòeëeì, òeïepü áûëè ãëóõî è ãëyïo
çaêëeeíû cïëoøü â êaêyþ-òo (ïo òèïy) êoíòopcêyþ êíèãy êðàõìaëoì, ãpaâþpû
âcïyxëè âoëäûpÿìè, oò÷eão èçpeäêa ía èx ãëyáoêèõ òåíÿx oápaçoâaëècü áeëûe
íaëeòû, coâepøeíío ècïopòèâøèe íeçaìeíèìûå yíèêè. Âoò oío, êaçeííoe
xoçÿécòâo!..
Íe áûëo ïpeäeëoâ âoçìyùeíèÿ ýòèì âapâapcòâoì y Â. Â. Còacoâa Îí öeíèë
còapèíy, oí áepeã ìaíycêpèïòû â Ïyáëè÷íoé áèáëèoòeêe; a ýòè oòïe÷aòêè-yíèêè
còoèëè òeïepü ïo íecêoëüêy òûcÿ÷ pyáëeé (còaðûé ïoòeìíeâøèé ëècòoê
íeáoëüøoão ôopìaòa — ïopòpeò äoêòopa Eôpaèìà Áoíyca 2 — áûë êyïëeí
Poâèícêèì ça 800 çoëoòûx pyáëeé).
IÏ
ß äaâío yæe ïoäæèäaë Bëaäèìèpa Bacèëüeâè÷a â ïyòeøecòâèe,êàê ìûycëoâèëècü, ïo ìyçeÿì Eâpoïû. Íaêoíeö âecíoþ 1883 ãoäa ìû òpîíóëècü â ïyòü.
Bcïoìíèòü è çaïècaòü çäecü (cïycòÿ copoê c ëèøíèì ëeò) ÿ ìîãó òoëüêo
íåáoëüøèe ýïèçoäû...
Âo ìíoãèx còoëèöax ìû ïpèxoäèëè â âocòopã oò íaöèoíaëüíoão còëÿ íoâûx
ãpoìaäíûx çäaíèé. Haöèoíaëüíoñòü yæe äaâío áûëa èäeaëoì Âëàäèìèpa
Bacèëüeâè÷a. Oí cëeäèë ça coçäaíèåì èäeéíûx çäaíèé [â Eâpîïå] è peâíèâo
còpaäaë íaøeé íaöèoíaëüíoé oòcòaëocòüþ. "Ýòo ìoãyò ocyùåñò-
* Ä. A. P o â è í c ê è é-- coáèpaòeëü ãpaâþp, aâòop pÿäa èccëeäoâàíèé
ïo èñòîpèè pyccêoé ãpaâþpû. Peïèí èìeeò â âèäy "Ïoëíoe coápaíèe ãpaâþp
Peìápaíäòà>> èçäaííoe Poâèícêèì â 1890 ãoäy.
288
âëÿòü òoëüêo pecïyáëèêè äa ïapëaìeíòcêèe ãocyäapcòâa,-- ãoâopèë oí,
âepyÿ â ìoãyùecòâo pecïyáëèê,-- òoëüêo â íèx íaxoäÿòcÿ ècòèííûe ïpoÿâëåíèÿ
íaöèoíaëüíûx òaëaíòoâ". Beíeöèaíöû, ãoëëaíäöû, ôpaíöyçû íe cxoäèëè y íeão c
ÿçûêa; âce ýòè íapoäû cyëèëè íaì âïepeäè íoâûe âocòop-ãè,-- ìû exaëè ê
íèì...
Âo âcex ìyçeÿx ïpè ìacce xyäoæecòâeííûx ïpeäìeòoâ íeèçáeæío ïoïaäaþòcÿ
è ïocpeäcòâeííûe è äaæe coâceì coìíèòeëüíûe ýêcïoíaòû. Íaäo ìíoão paç áëèçêo
è âíèìaòeëüío èçy÷aòü êaæäûé ìyçeé, ÷òoáû íe òpaòèòü âpeìeíè ía ïëoxoe
xyäoæecòâo. Hyæeí èçoùpeííûé âêyc è áoëüøaÿ ïaìÿòü, ÷òoáû cyäèòü áeç oøèáêè
è ïo cyùecòây êaæäyþ âeùü...
— Ax, ÷òo æe ýòo âû òaê ïpoxoäèòe? Cìoòpèòe, âeäü ýòo Tèöèaí! —
ocòaíaâëèâaeò ìeíÿ Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷. È äeécòâèòeëüío, Tèöèaí, è äaæe
íeoæèäaíío èíòepecíûé... Ío êaê â ýòoì ïo÷epíeëoì è âecüìa íeÿcíoì
âòopocòeïeííoì ýòþäe, o÷eâèäío, áoëüøoão, ío oäpÿxëeâøeão ìacòepa ìoã òaê
cêopo pacêycèòü Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ ãeíèaëüíoão æèâoïècöa? O÷eâèäío, oí eão
yæe äaâío çíaeò è öeíèò.
 câoèx oöeíêax ïpoèçâeäeíèé ècêyccòâa Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ oòëè÷aëcÿ
áoëüøoé íeçaâècèìocòüþ, â íeì íe áûëo ýcòeòcòâa "çíaòoêoâ", è òo÷ío òaê æe
áûë oí äaëeê oò äeøeâoão ìopaëèçìa â ècêyccòâe. Oí íocèë â ceáe âûcøèe
èäeaëû ÷eëoâe÷ecòâa, è òoëüêo ýòè èäeaëû pyêoâoäèëè èì ïpè âûáope è oöeíêe
âûäaþùeãocÿ ïpoèçâeäeíèÿ. Áoëüøèícòâo æypíaëècòoâ, ïèøyùèx oá ècêyccòâe,
êoíe÷ío, íe èçy÷aëè eão è áoëòaëè [o íeì] ïoíacëûøêe; ýòèì äoêaì ocoáeíío ïo
âêycy ïpèøëacü ôpaça òaëaíòëèâoão (äaæe â oáëacòè ïyáëèöècòèêè) A. Í.
Cåpoâa. Cepoâ, ïocëe äpyæáû (eùe ñ ïpaâoâeäcêoé ïapòû) co Còacoâûì,
paçoøeëcÿ c íèì è oòïycòèë ïo eão aäpecy ocòpoòy: "Còacoâ — ïpåâocxoäíûé
êpèòèê ìyçûêè ìeæäy cêyëüïòopaìè è cêyëüïòypû ìeæäy ìyçûêaíòaìè". Ïècaêè,
çaxëeáûâaÿcü, ïoâòopÿëè ýòy ôpaçy. Oíè íèêoãäa íe ìoãëè ïoíÿòü còacoâcêoé
êpèòèêè, òaê êaê oía áûëa ïëoäoì äoëãoão èçy÷eíèÿ ècêyccòâa ïo ôpaíöyçcêèì,
íåìeöêèì, aíãëèécêèì è èòaëüÿícêèì ècòo÷íèêaì. Eão ìèpoâûå èäeaëû ñòoÿëè eìy
âexaìè ía òaêoé âûcoòe, äo êoòopoé âçãëÿä ïèãìåeâ íèêoãäa ío äocòèãaë.
Ïoòoìy-òo èíûe, ecëè coãëaøaëècü co Còacoâûì, òo ëèøü ïo ïpoøecòâèè äoëãoão
âpeìeíè. Äaæe òaêoé ïpocâeùeííûé xyäoæíèê, êaê Typãeíeâ, ãoòoâ áûë êaïpèçíûì
peáeíêoì êpè÷aòü ía âcþ yëèöy, ÷òoáû eão yápaëè â cyìacøeäøèé äoì â òoò
ìoìeíò, êoãäa oí coãëacèòcÿ co Còacoâûì...
Míe ïo cëy÷aéíocòè xopoøo èçâecòíû òe ìeëo÷è, èç-ça êoòopûx âoçíèêëè
âce ýòè íecoãëacèÿ. Ó ýòèx oäèíaêoâo âûcoêoïpocâeùeííûx ëþäeé, y Còacoâa è
Typãeíeâa, íe ìoãëo áûòü paçíèöû âo âçãëÿäax ía âeùè, èì oäèíaêoâo â
coâepøeícòâe èçâecòíûe. Còacoâ òoëüêo áûë paäèêaëüíee ïo ìaíepe cïopèòü 3.
Ïëaìeííûé ïyáëèöècò-ïaòpèoò, Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ áûë ãpoçoþ ìíoãèx
êpèòèêoâ ïo ècêyccòây, eão áoÿëècü. Î, cêoëüêo [ïpeäíaìepeííoé
289
ëæè] áûëo â òoé xapaêòepècòèêe, êoòopyþ oíè äaëè eìy [è íaäoëão]
ycòaíoâèëè ça íèì!
"Beäü ýòo yæac,-- ãoâopèëè oíè,-- Còacoâ íe òoëüêo ïpeçèpaeò ïpèpoäy,
oí ïpeçèpaeò âeëèêyþ êyëüòypy ýëëèíoâ!!"
À ìeæäy òeì ÿ æe áûë câèäeòeëeì [eão còpacòíoé ëþáâè ê ïpèpoäe]: êaê oí
ëþáèë câoþ cêpoìíyþ äa÷y c íeáoëüøèì ïocòíûì caäèêoì â èçëþáëeííoì
Ïapãoëoâe, ãäe âce èx cëoæíoe ceìeécòâo äpyæío, ìèpío æèëo oêoëo òpèäöaòè
ëeò. Â êoíöe caäa áûë y íèx cïycê ê äoëèíêe, êoòopaÿ òÿ-íyëacü ê ïoëÿì. ß
âèäeë íe paç, êaê Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ ïoäoëãy çacìaòpuâaëcÿ ía ýòo ìèëoe
ìecòe÷êo è ïpèçíaâaëcÿ, ÷òo oío êaæeòcÿ eìy ïpeêpacíee, òpoãaòeëüíeå âcex
âeëèêèx ïeéçaæeé Øâeéöàðèè.
[×òo æ êacaeòcÿ òâop÷ecòâa ýëëèíoâ], ÿ áûë câèäeòeëeì eão âocxèùeíèÿ
ôèãypaìè cèäÿùèx æeíùèí ïapôeíoícêoão ôpoíòoía. Ýòèìè ôèãypaìè oí âocxèùaëcÿ
ïpè ìíe â cïope c Ceìèpaäcêèì, çaïècaííoì ìíoþ co còeíoãpaôè÷ecêoé
òo÷íocòûo.
Ýòè âeëèêoëeïíûe ãpe÷aíêè, ãycòo çaäpaïèpoâaííûe ïëoòíûìè cêëaäêaìè, c
òaêoé íeïpèíyæäeííocòüþ cèäÿò, ïpèæaâøècü oäía ê äpyãoé; è â ýòoé ãpyïïe
âceìèpíûx øeäeâpoâ cêyëüïòypû oíè òaê peaëüíî âocxèùaþò çpèòeëÿ ñâoèìè
äopoäíûìè òeëecaìè, oùyùaeìûìè cêâoçü ìeëêèe cêëaäo÷êè. A çíaìeíèòaÿ
Aôpoäèòa (Beíepa Meäèöeécêaÿ)! Â Pèìe, â Kaïèòoëèè, còaòyÿ ýòoé äèâíoé
áoãèíè, ïoä èìeíeì Beíepû Kaïèòoëèécêoé, còoèò â Myçee cêyëüïòypû. Còaòyÿ
èçâaÿía â ëy÷øyþ ýïoxy ýëëèícêoé ècòopèè èç ïeíòeëèêcêoão ìpaìopa. Ýòoò
ìpaìop èìeåò òoí áëeäíoão æeícêoão òeëa, è, êaê â ècòèííûx øeäeâpax, âo âcex
ôopìax áoãèíè ecòü æèâoé peaëèçì. Ía ïepâûx ïopax âcêope ïocëe oáúeäèíeíèÿ
Èòaëèè ïapëaìeíò, ça íeèìeíèeì äpyãoão ìecòa, çaceäaë â Kaïèòoëèè. ×ëeíû
ïapëaìeíòa âo âpeìÿ oòäûxa ïpèxoäèëè ïoëþáoâaòücÿ Aôpoäèòoé. Be÷epoì è ío÷üþ
ía còaòyþ áûë íaâeäeí áoëüøoé cèëüíûé peôëeêòop. Paçyìeeòcÿ, peôëeêòop
äoâoäèë è öâeò òeëa äo ïoëíoé æèçíè; èëëþçèÿ æèâoão òeëa áûëa òaê âeëèêa,
÷òo çpèòeëè áûëè coâceì o÷apoâaíû... Còaòyÿ ïoâopa÷èâaëacü êpyãoì â íèøe, è
ïyáëèêa ocoáeíío äoëão ocòaíaâëèâaëacü íaä ee cïèíoþ — ýòo áûëo æèâoe,
æèâoe òeëo.
Taê è ìû c Bëaäèìèpoì Bacèëüeâè÷eì çacòaëè Kaïèòoëèécêyþ â òoì æe
ïoâopoòe. Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ ïpèøeë â òaêoé âocòopã, ÷òo ceé÷ac æe
ïoäxâaòèë còoÿâøèé òaáypeò êycòoäa * è, âocïoëüçoâaâøècü eão oòcyòcòâèeì,
ïocòaâèë áëèçêo ê áoãèíe òaáypeò, âcêo÷èë ía íeão è âëeïèë Aô-poäèòe
còpacòíûé ïoöåëyé. Oía áûëa êaê æèâaÿ, íè ìaëeéøeé pyòèíû íe ÷yâcòâoâaëocü â
ýòoì peaëüíeéøeì oápaçe æèâoé êpacoòû.
Èç ìyæcêèx ôèãyp oí ëþáèë Maâçoëa Ãaëèêapíaccêoão, Coôoêëa, Ýcxèëa,
Çeíoía è äaæe Coêpaòa. Âoò êaêoâ áûë "aòeècò Aïoëëoía", êaê
* Còopoæa ãaëepeè.
290
íàçâàëè eão íaøè aêaäeìè÷ecêue ïpoôeccopa! [Heò, ê aíòè÷íoìy ècêycòây
oí íe ÷yâcòâoâaë íeíaâècòè], a íeíaâèäeë òoëüêo ycòaíoâèâøèecÿ äo póòèíû
oáùèe ìecòa â ýòoì ècêyccòâe,-- äa è âo âcex ècêyccòâax. Íaïpèìep, eìy áûë
íeíaâècòeí Kaíoâa, è â cepäöax oí íaçûâaë eão cëaäêèe ïpoèçâeäeíèÿ
ïoøëÿòèíoé, ò. e. áaíaëüíocòüþ...
Ío ÿ äoëæeí òopoïèòücÿ: ïepeä íaìè áoëüøaÿ âexa — Peìápaíäò; ìû eäeì â
Aìcòepäaì. Peìápaíäò còoÿë y íac ía ïepâoì ìecòe.
Êîãäa ìû ïoäúeçæaëè ê Aìcòepäaìy, ocyùecòâëÿëacü äaâíèøíÿÿ ìå÷òa
Âëaäèìèpa Bacèëüeâè÷a — ïoêaçaòü ìíe Peìápaíäòa. Bèæy, Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷
ãëyáoêo è ãpycòío äyìaeò. Â eão êpacèâoé ôèãype è âûpaçèòåëüíûx ãëaçax
êaæäoe ÷yâcòâo âûpaæaëocü ïëacòè÷ío.
— ×òo ýòo çía÷èò, Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷? Baìè oâëaäeë êaêoé-òo poêîâîé
âoïpoc? Áûòü èëè íe áûòü? — âêpaäûâaþcü ÿ.
— Äa,-- c ãëyáoêèì yáeæäeíèeì ãoâopèò Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷.-- Âåäü ÿ
ïpèáëèæaþcü â câoeé ëþáèìeéøeé — ê "Ho÷íoìy äoçopy" 4... Oía ìíe æèâî
ïpeäcòaâèëacü eùe â ïpeæíeì ìyçee, äo pecòaâpaöèè. Coáêo 5 uìeë ïocëeäíèe,
caìûe ïoäpoáíûe câeäeíèÿ: pecòaâpaòopû íaøëè, ÷òo ýòa ío÷íàÿ êapòèía áûëa
cía÷aëa íaïècaía coëíe÷íoé. Booápaæaþ, ÷òo ýòo áûëo! II Peìápaíäò âcþ ee
ïepeïècaë â ío÷íyþ... A âäpyã oía âaì íe ïoípaâèòcÿ? Âeäü ýòo — íe ìoæeòe
ïpeäcòaâèòü — äëÿ ìeíÿ áûëo áû òaêèì (îãop÷eíèeì! Âeäü ìû, ïoæaëyé,
paçoøëècü áû.
— ×òo âû ýòo, Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷, âeäü ÿ ee o÷eíü xopoøo çíaþ, ýòy
âeùü, ïo ãpaâþpaì è êoïèÿì; ýòo âac Ïapèæcêaÿ áèáëèoòeêa âce eùe yãíeòaeò
âapâapcêoé íaêëeéêoé ãpaâþp.
— Äa! — âoçìyùaeòcÿ Bëaäïìèp Bacèëüeâè÷.-- Íe yãoäío ëè? Kaêèìè
âoëäûpÿìè íaëeïëeíû y íèx oôopòû, ïpÿìo â êíèãy, ocoáeíío "Cèíäèêè"> 6, äa è
ìíoãèe äpyãèå. Âoò âapâapcòâo.
— Óæac, yæac,-- ãoâopþ ÿ,-- Çaòo y Äìèòpèÿ Aëeêcaíäpoâè÷a ocoáeíío eão
ëþáèìûé ïopòôeëü øeäeâpoâ, ãäe Eôpaèì Áoíyc è äpyãèe. Ax, êaê ìû òaì yþòío
çacèæèâaëècü y íeão!
È ìû äoëão âcïoìèíaëè ìèëoão Ä. A. Poâèícêoão, eão èçäaíèÿ, âeëèêèe
peäêocòè.
 íoâoì ìyçee "Ho÷íoé äoçop" áûë ïocòaâëeí âeëèêoëeïío: ìoæío áûëo
oòoéòè äaëeêo oò êapòèíû; ìû íacëaæäaëècü (Bëaäèìèpy Bacèëüåâè÷y íe ïpèøëocü
pacxoäèòücÿ co ìíoé). Ío ìû eùe áoëee coøëècü ía Ôpaíöe Ãaëüce. [Â ìyçee]
áûëo coápaío ìíoão eùe íe âèäaííûx íaìè òâoðåíèé ýòoão ìacòepa. Kaæäoe yòpo
â òe äíè, êoãäa ìyçeé áûë oòêpûò, ìû còpeìèëècü â íaø paé. Ïoòoì eçäèëè â
Ãaaãy, ÷òoáû yâèäeòü "Ópoê aíaòoìèè" (ïpeâocxoäío cêoïèpoâaííûé y íac
Xapëaìoâûì 7).
Ãoëëaíäèÿ âcïoìèíaeòcÿ ìíe êaê cïëoøíoé câeò, òeïëo è âeceëüe. È
ìíoãoëþäcòâo, ìíoãoëþäcòâo!.. Taê ìíoão äeòeé è äaì — íeâûcoêoão pocòa
áëoíäèíoê, íeoáûêíoâeíío xopoøeíüêèx. Cêâoçü âce íeáoëüøèe ïëoùaäè íåëüçÿ
áûëo ïpoápàòücÿ oò æèâoé êèøaùeé ìaccû ëþäcêoão ïëoäo-
291
poäèÿ, èãpaþùeão paçãyëa æèçíè. Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ êaçaëcÿ
âeëèêoëeïíûì cpeäè ýòèx ëèëèïyòoâ. Â æapêèe âe÷epa oí íe íaäeâaë øëÿïû, eão
ëûcèía òopæecòâeíío áëecòeëa. Âcïoìèíaþ, ÷òo äaæe â ïpoxëaäíûe äíè oceíè oí
÷acòo õîäèë, cíÿâ øëÿïy. Íecìoòpÿ ía ãycòyþ êoïíy âoëoc, ìoÿ ãoëoâa çÿáëa
äaæe ïoä øëÿïoé, a Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ ïoìèíyòío cíèìaë ee: eìy áûëo
æapêo... Òo æe oí äeëaë è â Èòaëèè, â caìûe çíoéíûe äíè, êoãäa ÿ, áoÿcü
coëíe÷íoão yäapa, íe cìeë còyïèòü áeç øëÿïû c âûcoêoé òyëüeé.
Ìû íecëècü ê Ïapèæy. Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ oáoæaë Ïapèæ; oí âepèë òoëüêo
â pecïyáëèêè, áûë yáeæäeí, ÷òo òoëüêo y pecïyáëèêaíöeâ âoçìoæíû câoáoäíûe
ècêyccòâa, ecòecòâeíío âûòeêaþùèe èç ïoòpeáíocòåé íapoäa, ocâoáoäèâøeãocÿ oò
ïpoèçâoëa âëacòeé, ïooùpÿâøèx ëèøü òe íaïpaâëeíèÿ â ècêyccòâe, êoòopûe
ïoääepæèâaþò aácoëþòèçì ìoíapxèè è òopæecòâo êëepèêaëèçìa.
Míe ïpèâeëocü áûòü câèäeòeëeì íeâooápaçèìoão âocòopãa Bëaäèìèpa
Bacèëüeâè÷a ïepeä ëþáèìûì Ïapèæeì. Oí ïpèâcêaêèâaë ía cèäeíüe èçâoç÷è÷üeé
ïpoëeòêè, ocoáeíío eão âocxèùaëè êpyæeâa, êaê íaçûâaë oí peøeòêè áaëêoíoâ,
oãëÿäûâaëcÿ âo âce còopoíû, âcêpèêèâaë, âçäûxaë è íe ïepecòaâaë ãoâopèòü,
ãpoìêo âûpaæaÿ câoþ paäocòü, co cëeçaìè âocòopãa. Ïapèæ oí çíaë äaâío è â
coâepøeícòâe.
Ìû ïoceëèëècü ía Èòaëüÿícêoì áyëüâape â ãocòèíèöe, ía caìoì âepxy, ãäe
ía áoëüøoì áaëêoíe áûëè ïocòaâëeíû äëÿ Bëaäèìèpa Bacèëüeâè÷a ïècüìeííûé
còoëèê, êpecëo, è yæe c ïÿòè ÷acoâ yòpa, â oäíoì áeëüe, oí cèäeë è ïècaë
câoè còaòüè è ïècüìa,-- ïèceì oí ïècaë ìíoão, ëþáèë ïècaòü, ëþáèë è
ïoëy÷aòü. Ìû íe ïpoïycêaëè cëy÷aÿ cïpaâëÿòücÿ ía poste-restante, è Bëaäèìèp
Bacèëüeâè÷ ïoëy÷aë ìaccoþ.
C íaøeão ïpeêpacíoão âûcoêa íåëüçÿ áûëo íe çaëþáoâaòücÿ ía íeyãoìoííûé
ìèpoâoé Ïapèæ. Øèpoêo è äaëeêo â oáe còopoíû yíocèëècü äâèæeíèe êapeò,
íeyìoëêaeìoe xëoïaíüe áè÷eé è øèïeíèe øèí ïo øocce ìaêaäaì *. Ía paccòoÿíèè
ýòoò ìeëoäè÷íûé øyì êaê-òo pacïoëaãaë áeçoò÷eòío paäoâaòücÿ.
 Ïapèæe ìû còpeìèëècü âèäeòü opèãèíaëû Aípè Peíüo — "Caëoìeþ", "Kaçíü
áeç cyäa" è "Mapøaëa Ïpèìa" 8. Êaê ïepeìeí÷èâû âpeìeía! — òeïepü ýòè
êapòèíû yæe ïoçaáûòû. A ìû eùe â äopoãe ÷èòaëè ïècüìo Peíüo ê Këepeíy è
âocxèùaëècü ýòèì ãeíèaëüíûì ýíòyçèacòoì, êoòopûé, æèâÿ â Aëüãaìápe, áûë
yâëe÷eí Beëacêecoì è Ôopòyíè.
Ýòèì íecpaâíeííûì ãeíèeì Ôpaíöèÿ ïpèíåcëa âeëèêyþ æepòây âoéíe c
íeìöaìè â ceìèäecÿòoì ãoäy... Toëüêo ÷òo ycïeë oí paçâepíyòücÿ, âûáèâaÿcü èç
âcex ycëoâíûx paìoê, ÷epeç êoòopûe øaãaë, êaê ãèãaíò,--ãëyïaÿ ïyëÿ ía
ápycòâepe Moíò-Baëepèaí cpaçèëa xpaápoão coëäaòa, âûïycòèâ-
* Maòepèaë, yïoòpeáëÿâøèécÿ â äopoæíoì còpoèòeëücòâe.
292
øeþ ïocëeäíèé çapÿä íeìöaì... Ëèøü ïo çaïècêe â áoêoâoì êapìaíe óçíaëè
Peíüo; oêpoâaâëeííoe ëèöo eão áûëo ãycòo çaëeïëeío ëècòüÿìè ïëaòaíoâ, ÷òo
pocëè ïo äopoãe. Eão êíèæêa ïèceì — oäèí èç èíòepecíeéøèx poìaíoâ æèâoé,
ïoëíoêpoâíoé æèçíè ýíòyçèacòa-xyäoæíèêa, ee ñëåäoâaëo áû ïepeâecòè è ía
pyccêèé ÿçûê.
Paçyìeeòcÿ, íaø ãëaâíûé èíòepec áûë â Ëyâpe, è ìeíÿ ïopaæaë Bëaäèìèp
Bacèëüeâè÷ câoèì çíaíèeì âcex øeäeâpoâ ýòoão âeëèêoão coápaíèÿ. Â Eâpoïe èx
òpè: Ëyâp, Maäpèä è Äpeçäeí. Cïpaâeäëèâocòü òpåáyeò ñêaçaòü, ÷òo ÷eòâepòûì
áyäeò Ïeòepáypã.
Ío èç Ïapèæa ìû íe cêopo âûápaëècü. Òyò ìíoão áûëo íaì ïèùè, ía÷èíaÿ c
Koìïüeía, ãäe eùe äo Ïapèæa ìû ocòaíoâèëècü.
Mû c Bëaäèìèpoì Bacèëüeâè÷eì íe ïpoïycêaëè òoãäa íè oäíoão coápaíèÿ y
coöèaëècòoâ. Ía coápaíèÿx coöèaëècòoâ, êoòopûe ïoceùaëècü íaìè â paçíûx
ìecòax, Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ ocoáeíío âocxèùaëcÿ ëeêöèÿìè ìoëîäoé eùe,
òaëaíòëèâoé ëåêòpècû Þáepòèí-Oêëep.
A 15 ìaÿ è ìû áûëè â òoëïe ía êëaäáèùe Ïep-Ëaøeç, y çíaìeíèòoé ñòeíû,
ãäe eùe òaê íeäaâío ïpoècxoäèë paccòpeë ãepoeâ Koììyíû. Âce áûëè eùe ïoëíû
òoëüêo ÷òo ïepeæèòûìè còpaøíûìè coáûòèÿìè. Òeïepü çäecü áûë áoëüøoé
oáùecòâeííûé ïpaçäíèê. Còeía ýòa áûëa ùeäpo yêpaøeía áyêeòaìè êpacíûx öâeòoâ
è èìeëa ïpaçäíè÷íûé âèä. Âce câoáoäíoe ïpocòpàícòâo ïepeä íeþ oæèâëÿëè æèâûe
òoëïû áecïpepûâío ïoäxoäèâøèx cþäa ãpyïïaìè, c oãpoìíûìè áyêeòaìè êpacíûx
öâeòoâ. Ó ýòoé còeíû â íecêoëüêo pÿäoâ ía çeìëe áûëo ìíoão câeæèx eùe
ìoãèëoê c áeëûìè íèçåíüêèìè êpecòaìè. Ýòè ìoãèëêè áëèçêèe yáèòûx òoæe
yêpaøaëè êðàñíûìè áyêeòaìè.
Ïyáëèêa âce ïpèáûâaëa, è âûcoêaÿ còeía cïëoøü yêpacèëacü öâeòaìè
êpacíeëa è êpacíeëa äo êpacíoòû ïepcèäcêoão êoâpa. Íe òepÿÿ âpeìÿ, ÿ â
áûâøeì co ìíoé äopoæíoì aëüáoìe çapècoâaë âcþ ýòy cöeíy. Òoëïa èíoãäa äo
òoão cæèìaëa ìeíÿ, ÷òo ìíe íeâoçìoæío áûëo ïpoäoëæaòü, çaëeçaëè âïepeä è
çacëoíÿëè. Ío ôpaíöyçû — íapoä äeëèêaòíûé.È cêopo ìeíÿ âçÿëè ïoä câoe
ïoêpoâèòeëücòâo íecêoëüêo äoápoäþæèx paáo÷èx, âcêope o÷ècòèëocü âïepeäè
âoçìoæíoe ïpocòpaícòâo, è ça ìoeé cïèíoé ÿ ycëûøaë oäoápeíèe: coceäè
ocâeäoìèëècü, êòo ÿ, è, êoãäa yçíaëè, ÷òo pyccêèé, âeceëo ïpèâeòcòâoâaëè
pyccêoão, câoeão — òoãäa eùe âíoâe-- coþçíèêa. Oäèí paccyæäaë, ÷òo ýòo òaê
xopoøo, ÷òo pyccêèe — íaøè coþçíèêè: ÿçûê oáùèé è y ôpaíöyçoâ è y pyccêèx
(â Ïapèæe oí âcòpe÷aë pyccêèx. ãoâopÿùèx ïo-ôpaíöyçcêè), è âooáùe pyccêèe —
ápaâûe ìoëoäöû. Âpeìÿ ëeòeëo, è ÿ ycïeë ça÷epòèòü âcþ êapòèíêy...
Ìeæäy òeì opaòopû cìeíÿëècü, âcxoäÿ ía èìïpoâèçèpoâaííoe âoçâûøeíèe.
Ïocëe ìíoæecòâa pe÷eé cèíeáëyçíèêè áoëüøoé ìaccoé äâèíyëècü íà ìoãèëy
Áëaíêè9. È çäecü, ía ìoãèëe, c âoçâûøeíèÿ oïÿòü ãoâopèëècü pe÷è.
293
Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ ïî÷òè c áëaãoãoâeíèeì âûcëyøèâaë áecêoíe÷íûe pe÷è
íecêoí÷aeìûx opaòopoâ, ãpaæäaí caìoão paçíooápaçíoão âèäa, áoëüøåþ ÷acòþ
cèíeáëyçíèêoâ, èíoãäa è èçâoç÷èêoâ â áeëûx ëaêèpoâaííûx öèëèíäpax c
êoêapäaìè cáoêy è áeëûx påäèíãoòax èçâoç÷è÷üeão ïoêpoÿ. Còpaíío áûëo âèäeòü,
êoãäa êaêoé-íèáyäü èçâoç÷èê â áeëoì ëaêèpoâaííoì öèëèíäpe c êoêapäoé c
âûcoêoé ïoäcòaâêè òaêæe c ïaôocoì pacêpacíåâøeãîcÿ ëèöa äoëão âûêpèêèâaë
còpacòíûe pe÷è.
Bepíyâøècü ê ceáe â oòeëü, ÿ ïoä câeæèì âïe÷aòëeíèeì íecêoëüêo äíeé
ïècaë ìacëÿíûìè êpacêaìè câoþ êapòèíêy 10
Bïocëeäcòâèè ee ïpèoápeë y ìeíÿ Ï. C. Ocòpoyxoâ, çaïoëíÿâøèé òoãäa câoe
coápaíèe çaìe÷aòeëüíûx xyäoæecòâeííûx ïpoèçâeäeíèé; è — o pa-
äocòü! — äoïècûâaÿ ýòè còpoêè, ÿ ïoëy÷èë oò íeão ïècüìo; eão ãaëepåÿ
öeëa! Äoì ýòoão áoãaòoão íacëeäíèêa ÷aeòopãoâöeâ Áoòêèíûx â Tpyáíèêoâcêoì
ïepeyëêe íaöèoíaëèçèpoâaëè, è Ocòpoyxoâ c æeíoé ocòaâëeíû xpaíèòeëÿìè câoèx
coêpoâèù â câoeì ocoáíÿêe, oápaùeííoì â ïyáëè÷íûé ìyçeé. Äëÿ æèçíè èì oòâeëè
èx còoëoâyþ, äecÿòü çaë oòâeäeíû ïoä ìyçeé — çaìe÷aòeëüíûé.
 Ïapèæe ìû ïoceòèëè Ëaâpoâa 11. Ýòoò còpaøíûé äëÿ ïpaâèòeëücòâa
÷åëoâeê æèë â áeäíoé, ío oáøèpíoé êâapòèpêe, òaê êaê ïoceùaëè eão
áecïpepûâío. Æèë oí âíèçy, âo äâope, è, òaêèì oápaçoì, èç âcex âepxíèx oêoí
eão ìoãëè coçepöaòü coãëÿäaòaè (pyccêèe çaïëe÷íûe). Ýòoò äoápoäyøíûé c áeëoé
ceäèíoé còapèê áûë o÷eíü ïpèâeòëèâ, eão ëþáèëè ïpècíûe oáoeão ïoëa;
íeêoòopûe ïoceòèòeëè eão áûëè o÷eíü èíòepecíû. Íaïpèìep, Opëoâ, êpacèâûé
áoëüøeãëaçûé ápþíeò â ëèíÿëoé cèíeé áëyçe, â êacêeòêe yãoëüùèêa, còpaííûì
oápaçoì coeäèíÿâøèé â ëèöe câoeì êpoòocòü peáeíêa c ãpoçoé çaâoeâaòeëÿ. "Hy
÷òo æe, ìèëûé,-- ãoâopèë Ëaâpoâ.-- ça äoápoäeòeëü, ça äoápoäeòeëü!" Ýòo
çía÷èò, ÷òo Opëoâ äoëæeí ïocòaâèòü caìoâap è cepâèpoâaòü ÷aé ía âcþ
èìïpoâèçèpoâaííyþ êoìïaíèþ, ÷eëoâeê äecÿòü-ïÿòíaäöaòü. Íaø xoçÿèí
âûpaçèòeëüío peêoìeíäoâaë íe caäèòücÿ áëèçêo y oêía. "Èáo òeïepü âeäü ía íac
íaâeäeíû câepxy áèíoêëè, è ÿ áoþcü, ÷òoáû âac íe oáecïoêoèëè âèçèòoì... ß-òo
èx âcex çíaþ, ïopa... — È oí êèíyë ïpècòaëüíûé âçãëÿä ââepx.-- A, ýòo íoâoe
ëèöo, pyccêèé ápþíeò",-- cêaçaë oí.
IV
C Bëaäèìèpoì Bacèëüeâè÷eì ìíe áûëo o÷eíü ëeãêo ïyòeøecòâoâaòü. Oí çíaëâce ÿçûêè, èìeë coëèäíûe peêoìeíäaöèè èç Ïyáëè÷íoé áèáëèoòeêè — âce äâepè
eìy áûëè oòêpûòû. Ó y÷eíûx âceão ìèpa ycòaíoâëeío äaâío äpyæecêoe oáùeíèe c
êoëëeãaìè, äaæe c íeçíaêoìûìè. Taê áûëo c íaìè â Maäpèäe. ß âeçäe
coïpoâoæäaë Bëaäèìèpa Bacèëüeâè÷a. Maäpaöo 12,
294
äpeêòop ìyçåÿ, o÷eíü ëþáeçíûé ècïaíeö, xopoøo èçâåcòíûé Ïapèæy
xyäîæíèê, ïpèíÿë íac äpyæecêè. Myçeé äëÿ íac ëè÷ío áûë oòêpûò è ïocëe oáeäa,
äî caìoão âe÷epa. Äâa ÷aca ìû ocòaâaëècü oäíè âo âceì ìyçee. Cápacûâaëè
ïèäæaêè è áûëè êaê äoìa. ß paáoòaë câoþ êoïèþ ("Kapëèêa" Âåëacêeca), a
Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ ÷òo-íèáyäü ÷èòaë âcëyx, ëeæa ía ïðåêðàñíoé ìÿãêoé
áapxaòíoé cêaìeéêe. Äëèííaÿ cêaìüÿ ïoçâoëÿëa eìy pacòÿíyòücÿ âo âecü pocò,è
ìû âûxoäèëè èç íaøeé ïpocòopíoé ìacòepcêoé ëèøü òoãäa, êoãäa ía÷èíaëo yæe
âe÷epåòü.
×òo ça ìèëûé, cèìïaòè÷íûé íapoä ècïaíöû, ïpocòo íeâepoÿòío.
Ìû coáèpaëècü â Toëeäo. Oò Maäpèäa ýòo íeäaëeêo. Bëaäèìèp Bañèëüåâè÷
êaê-òo çaâoçèëcÿ c ïëoxo ïpèëaæeííûì âopoòíè÷êoì. ß cìoòpþ íà ÷acû:
"Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷, ïoòopoïèòecü, êaê áû íe oïoçäaòü ía ïoåçä!" Bûøëè —
íè oäíoão èçâoç÷èêa. Íaêoíeö ceëè. C ãopû íaì xopoøo áûë âèäeí âoêçaë,
êoòopûé íaxoäèëcÿ âíèçy. Cìoòpèì, ïoeçä yæe cèëüíî paçâîäèò ïapû. Poccèíaíò
íaøeão èçâoç÷èêa íaïoìèíaë êëÿ÷y Ïèêaäopeca. âpoäe òex, êoòopûe òoppoc ía
áoe áûêoâ âûcoêo ïoäápacûâaeò ñâoèìè êpyòûìè apøèííûìè poãaìè, ïpoòêíyâ èì
êèøêè. "Äa ìû yæe oïoçäaëè!.-- ïoâòopÿþ ÿ, ãëÿäÿ ía ÷acû.-- Íe âepíyòücÿ ëè
íaì, Bëaäèìèp Bañèëüåâè÷? Cìoòpèòe, ïoeçä ceé÷ac òpoíeòcÿ. ×òo æe âoçíèöa
ìy÷èò câoþ áeäíyþ êëÿ÷y? Áecïoëeçío yæe..." Bèäèì, ïpècëyãa ïoeçäa çaìeòèëa
íac cíèçy è äpyæecêè ìaøeò pyêaìè. C ãopû — ëeãêo, è êëÿ÷a, ïoøaòûâaÿcü,
çaïpûãaëa ê íaøèì áëaãoäeòeëÿì: íac äpyæecêè, êaê äoáû÷y, ïpoâoäèëè ía íàøè
ìecòa. Toëüêo íac âeäü è æäaë âecü ïoåçä! Hy ãäe â äpyãoé còpaíe âû
âcòpeòèòe òaêoe ápaòcêoe y÷acòèe? Íe yãoäío ëè?
Oäíaæäû â Ãepìaíèè êaêoé-òo ïaccaæèp ïoâeë câoeão cûíèøêy ía ocòaíoâêe
(òaê êaê yáopíûx íe ïoëaãaeòcÿ y ýêoíoìíûx íeìöeâ). Oòeö yæe âepíyëcÿ,
âòècíyë oápaòío ìaëü÷èêa è caì êpeïêo yxâaòèëcÿ ça py÷êy äâepè. Ío êoíäyêòop
oòopâaë oòöa, è òoìy ïpèøëocü ocòaòücÿ. Cêoëüêo ìaëü÷èê pûäaë!  Áepëèíe íe
cêopo oí äoæäaëcÿ oòöa... Ìû eão óòeøaëè.
Ècïaíöû — caìûé äoápûé íapoä ía câeòe, caìûé äeëèêaòíûé è ëacêoâûé.
Haïðèìep, âoøeäøè â âaãoí ío÷üþ ècïaíeö íèêoãäa íe ïoòpeâoæèò cïÿùeão è
áyäeò còoÿòü âce âpeìÿ, ecëè íeò câoáoäíoé oò cïÿùèx cêaìüè, áyäeò òepïeëèâ.
Ío íèêoãäa íèãäe ía câeòe ÿ íe âèäeë áoëüøeão âoçáyæäeíèÿ òoëïû, êaê ía
áoe áûêoâ. Toëïa peâeëa, êaê ìope. Ëaäoíè òpeùaëè, êaê ìèòðàëüåçû è
ocêaëeííûe çyáû ía çaãopeëûx poæax ïpåäcòaâëÿëè æèâoé aä. Bëaäèìèp
Bacèëüeâè÷ ïpèíöèïèaëüío íe ïoøeë [ía ýòo æecòoêoe çpeëèùe, a è äyìaë òoëüêo
âçãëÿíyòü, êaê ýòo áûâaeò.
Hec÷acòüÿ, æèâaÿ cìepòü, yáèécòâa è êpoâü cocòaâëÿþò òaêyþ âëeêyùyþ ê
ceáe cèëy, ÷òo ïpoòèâocòaòü eé ìoãyò òoëüêo âûcoêoêyëüòypíûe ëè÷íocòè.  òo
âpeìÿ ía âcex âûcòaâêax Eâpoïû â áoëüøoì êoëè÷ecòâe âûcòaâëÿëècü êpoâaâûe
êapòèíû. È ÿ, çapaçèâøècü, âepoÿòío, ýòoé êpoâa-
295
âocòüþ, ïo ïpèeçäe äoìoé ceé÷ac æe ïpèíÿëcÿ ça êpoâaâyþ cöeíy "Èâaí
Ãpoçíûé c cûíoì". È êapòèía êpoâè èìeëa áoëüøoé ycïex.
Búeçæaÿ â ïpocëaâëeííûé câoeé æapêoé ïoãoäoé Maäpèä, ìû ïoïaëè â ãpoçy,
è ïoòoì öeëyþ íeäeëþ còoÿëa ïpoxëaäa — íaäo áûëo íaäeâaòü ïaëüòo, ocoáeíío
ïo âe÷epaì. Ïocëe òoão êaê ía áyëüâape â Áapceëoíe â ïepâoì ÷acy ío÷è ìû
ïpocïopèëè, øaãaÿ âäâoeì öeëûé ÷ac, o Bepeùaãèíe è o çía÷eíèè ïopòpeòa â
ècêyccòâe, ìû çaáûëè äaæe ïoäyìaòü o òoì, ÷òo âûøëè âçãëÿíyòü ía èíòepecíûx
êpacaâèö Ècïaíèè, âûxoäèâøèx ãyëÿòü òoëüêo ío÷üþ, ÷òoáû íe çaãopeòü oò
coëíöa. Ìeæäy òeì Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ ÷acòeíüêo íaïoìèíaë ìíe, ÷òo ÿ
íeïpeìeíío äoëæeí íaïècaòü çäecü êpacaâèöy. ß âïoëíe paçäeëÿë eão cepüeçíoe
òpeáoâaíèe oò ècêyccòâa, ío êaê?.. Íaäo áûëo æäaòü cëy÷aÿ. È cëy÷aé
ïpeäcòaâèëcÿ. Â Hotel del Sol ça íaøèì oãpoìíûì òaáëüäoòoì ïoÿâèëacü íaêoíeö
êpacèâaÿ äaìa. Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ yçíaë, ÷òo oía "êyáaíêa", ïpèexaëa c
ìyæeì c ocòpoâa Kyáû. Myæ áûë âoeííûé, íaïoìèíaë â òo÷íocòè íaøèx âoeííûx
âpeìeí Àëeêcaíäpa 1, äaæe áëoíäèí. Oía ía ïepâûé âçãëÿä ïoêaçaëacü íaì ÷yòü
íe èäeaëoì êpacoòû. Ío, êoíe÷ío, ïpè íeçíaíèè ÿçûêa è íeçíaêoìcòâe c ýòoé
÷eòoé ÿ yæe oòíocèë è ýòy âcòpe÷y ê ÷ècëy ìíoãèx yëè÷íûx, êoãäa ìû,
oãëÿäûâaÿcü, òoëüêo yìèëeíío âçäûxaëè. "Kaê,-- ãoâopèò Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷,
yãaäaâ ìoè cïocoáíocòè Ïoäêoëecèía,-- xoòèòe? ß ycòpoþ, âû áyäeòe ee
ïècaòü!"
È oí áûcòpo ïoäëeòeë ê íèì, paçãoâopèëcÿ, oáúÿcíèëcÿ è cêopo yæe
peêoìeíäoâaë èì ìeíÿ, pyccêoão xyäoæíèêa. Cêopo cãoâopèâøècü ïècaòü â
÷èòaëüíoì çaëe, äoâoëüío ïpocòopíoì, ãäe â äíeâíûe ÷acû ïyáëèêè áûâaëo ìaëo
è ìoæío áûëo yäoáío ycòpoèòücÿ áeç ïoìexè íaøèì ceaícaì.
Haøa êpacaâèöa "êyáaíêa" oêaçaëacü äaìoé o÷eíü cêpoìíoé, äoâoëüío
áåçâêycío oäeòoé è áeç âcÿêoão æeícêoão êoêeòcòâa. È êyäa, ãëaâíoe, êyäa
äeâaëacü ee êpacoòa?! Ýòo áûëa caìaÿ ïpocòaÿ, caìaÿ oáûêíoâeííaÿ è o÷eíü
ìoë÷aëèâaÿ äaìa. Myæ ïpèøeë òoëüêo ía ïepâûé ceaíc è cêopo yøeë. Bëaäèìèp
Bacèëüeâè÷, íecìoòpÿ ía âcþ câoþ paçâÿçíocòü ãaëaíòíoão êaâaëepa, íè÷eì íe
ìoã ïoáeäèòü áeçûcxoäíoé cêyêè, êoòopaÿ íaìè oâëaäeëa. Cëaâa áoãy, äaìa
cèäeëa äoápocoâecòío, áeçyêopèçíeíío äepæaëañü câoeé òo÷êè, còpoão oòáûâaÿ
câoè ìèíyòû ceaíca. Oía äaæe íe ëþáoïûòcòâoâaëa âçãëÿíyòü, ÷òo âûxoäèò ía
ìoeì íeáoëüøoì ýòþäíoì ïaíío Ìû paäoâaëècü òoëüêo êoíöy ïoëyòopa÷acoâoão
ceaíca. Ýòþä âûøeë o÷eíü çaypÿäíûé, íeèíòepecíûé 13.
Ïpuxoäèò ía ìûcëü: ÷acòo, òo ecòü ïo÷òè âceãäa, êoãäa ïoçèpyþò o÷eíü
áeçyêopèçíeíío, òepïeëèâo, ïopòpeò âûxoäèò cêy÷íûé, áeçæèçíeííûé è,
íaoáopoò, ïpè íeòepïeëèâoì cèäeíèè ïoëy÷aþòcÿ yäa÷íûe cþpïpèçû. Taê,
íaïpèìep, y ìeíÿ c Ï. M. Tpeòüÿêoâa, êoòopûé cèäeë c íeoáû÷aéíûì còapaíèeì,
ïopòpeò âûøeë ïëoxoé, a Ïèceìcêèé, âcêaêèâaâøèé êaæäûe ïÿòü ìèíyò äëÿ
oòäûxa, ïoìoã ìíe. Eão ïopòpeò èìeë áoëüøoé
ycïex.
14
Oäíaæäû Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ áûë oápaäoâaí ìoèì ycïexoì y y÷eíèêoâ
Maäpèäcêoé Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Oí ïpèøeë ïoïoçæe. ß êoïèpoâaë c
âeëacêecoâcêoão "Meíèïïa" 15 — êoïèpoâaë ëeãêo è áûcòpo. ß áûë oêpyæeí
òoëïoþ y÷eíèêoâ, còoÿâøèx ça ìoeé cïèíoé. Oäèí èç ìoëoäûx ëþäeé ïocëe o÷eíü
ïpèâÿçaëcÿ êo ìíe, è ìû ìíoão ãyëÿëè c íèì ïo ïy-còûpÿì â oêpecòíocòÿx
Maäpèäa.
Áoþcü, ÷òo ÿ ïèøy cëèøêoì ìíoão [o ïocòopoííèx âeùax, ìeæäy òeì
ãëaâíoão ÿ eùe íe cêaçaë]: êòo, coácòâeíío, oí áûë, Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷
Còacoâ?
Ýòo áûë pûöapü â áëaãopoäíeéøeì cìûcëe cëoâa. Oí êaçaëcÿ poæäeííûì äëÿ
ècêyccòâ. Ïpoæèë ìíoão âpeìeíè câoeé ìoëoäocòè âo Ôëopeíöèè è òaì
ïpècòpacòèëcÿ ê ècêyccòâaì. Âce, ÷òo oòíocèëocü ê ýòoé oáëacòè, áûëo eão
côepoé. Oí âcecòopoííe èçy÷aë âce poäû ècêyccòâ âcex còpaí è ýïox, çíaë âcex
aâòopoâ, ïècaâøèx oá ècêyccòâe. Ío oí íe áûë òeopeòèêoì, íe áûë ÷eëoâeêoì
êíèãè è ôopìû. Ïo æèçíeííocòè câoeé íaòypû è ïo pûöapcêoé cêëaäêe câoeão
òeìïepaìeíòa oí áûcòpo âo âceopyæèè còaíoâèëcÿ ía còpaæe è çopêo cëeäèë ça
ïoÿâëeíèeì ía ãopèçoíòe íoâûx ÿâ-ëeíèé. Ïepâûé ïûë âocòopæeííoé äyøè eão,
eùe þíoøè-ïpaâoâeäa, âûçâaë â íeì eão òoâapèù Aëeêcaíäp Hèêoëaeâè÷ Cepoâ.
Oíè âìecòe y÷èëècü, ÷èòaëè, cïopèëè è ïècaëè äpyã äpyãy â òo âpeìÿ èäeéío
còpacòíûe ïècüìa. çpeëûx ãoäax oíè paçoøëècü, ío âûáop Còacoâûì òoâapèùa
äëÿ oáoæaíèÿ è íaäeæä, paçyìeeòcÿ, âïoëíe äocòoèí pûöapcêoão âíèìaíèÿ.
C ìoëoäûx ëeò Còacoâa ocoáeíío çaíèìaeò ìyçûêaëüíûé ìèp: Áaëaêèðåâ è
ïëeÿäa Pyccêoão ìyçûêaëüíoão oáùecòâa — Kþè, Áopoäèí, Pèìcêèé-Kopcaêoâ è
äpyãèe ëèöa, èç ÷ècëa êoòopûx oí ocoáeíío còpacòío âïèâaeòcÿ â Moäecòa
Mycopãcêoão. Î íeì Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ c ïepâûx còpoê, ïocâÿùeííûx eão
ïaìÿòè, ãoâopèò: "Mycopãcêèé ïpèíaäëeæèò ê ÷ècëy òex ëþäeé, êoòopûì
ïoòoìcòâo còaâèò ìoíyìeíòû". Íe ìoãy íe ïpèâecòè çäecü íecêoëüêo còpoê
caìoão Mycopãcêoão èç ïècüìa ê ïpèÿòeëþ 1873 ãoäa (êaæeòcÿ, ýòo ê Â. Â.
Còacoây):
"Cêopo ía cyä!.. Áoäpo äo äepçocòè cìoòpèì ìû â äaëüíþþ ìyçûêaëüíyþ
äaëü, ÷òo íac ìaíèò ê ceáe. È íe còpaøeí cyä. Íaì cêaæyò: "Bû ïoïpaëè çaêoíû
áoæecêèe è ÷eëoâe÷ecêèe", ìû oòâeòèì "äa"! è ïoäyìaeì: "To ëè eùe áyäeò!"
Ïpo íac ïpoêapêaþò: "Bû áyäeòe çaáûòû cêopo è íaâcåãäa". Ìû oòâeòèì: "Non,
non et non, madame!"16
Câoå ìaëeíüêoe ïpeäècëoâèe ê o÷epêy "Ïaìÿòè Mycopãcêoão" Bëaäè-ìèp
Bacèëüeâè÷ êoí÷aeò cëoâaìè: "C íac äocòaòo÷ío è òoé c÷acòëèâoé ãopäocòè, ÷òo
ìû áûëè coâpeìeííèêaìè oäíoão èç caìûx âeëèêèx ëþäeé pyc-
297
cêèx" 17. Âoò c êaêoé âepoé âçèpaë Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ ía Mycopãcêoão,
âoò ïo÷eìy oí c òaêoé íeycûïíîcòüþ oáepeãaë eão â æèòeécêèx íeâçãoäax.
Booáùe oí íe ïpoïycêaë íè oäíoão âûäaþùeãocÿ òaëaíòa â ècêyccòâax. Oí
ycòpåìëÿëcÿ ê íeìy ïpè ïepâoì æe ïoÿâëeíèè, ãoòoâûé cëyæèòü, ïoìîãaòü åìó,
áûcòpo çíaêoìèëcÿ c íèì. áûcòpo äeëaëcÿ áëèçêèì eão äpyãoì, è âcêoðe ïëoäû
yìíoão íacòaâíèêa cêaçûâaëècü, è þíoøa ía÷èíaë âxoäèòü â cëaây.
Paçyìeeòcÿ, íe âce ëþäè cêëoííû co÷yâcòâoâaòü íoâoìy ÿâëåíèþ; íaïpoòèâ,
ïo oáû÷aþ .ìíoãèe âoçìyùaëècü còoëü paííèì ïpocëaâëeíèeì íèêîìy eùe íe
èçâecòíoão þíöa. Ïoÿâëÿëècü íacìeøêè, êapèêaòypû. Íaïpèìep, èçoápaæaëacü
æèòeécêaÿ peêa c ïpopyáÿìè. Còacoâ, âoopyæeííûé òo-ïopoì, çopêo cëeäèò, íe
ïoÿâèòcÿ ëè ãäe ãeíèaëüíoé ãoëoâêè... Oí òyò êaê òyò: çaìaõèâaåòcÿ oáyxoì —
è ãoëoâa èc÷eçaeò. Taê oí ãyáèò è ïoãyáèë áyäòo áû âce pyccêèe òaëaíòû!
Míoãèe òoãäa áûëè ãëyáoêo yáeæäeíû, ÷òo paííèe ïoxâaëû ïopòÿò òaëaíòû è ÷òo
o íèx íyæío ìoë÷aòü. Moë÷aíèe, ìoë÷aíèe — âoò âûcøaÿ äoápoäeòeëü â ãëaçax
äoápoäeòeëüíûx ãpaæäaí. A ìeæäy òeì òeïepü yæe ìoæío cyäèòü oáo âcex, êoão
ïpocëaâèë Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷. Óæe ìíoãèe èç íèx â çpeëûx ãoäax. ìíoãèe
äaâío yìepëè. Âoò, íaïpèìep, êoão oí oáoæaë ía ìoèx ãëaçax, êoìy oòäaâaë
äyøy: Øâapö, Mycopãcêèé, Aíòoêoëücêèé, Peïèí, Ãëaçyíoâ, Poïeò, Bepeùaãèí
(ýòoò, êaê è ìíoãèe yæe, áûë ïpocëaâëeí ïo÷òè êaê Ëeâ Toëcòoé),--êaê oí
ëþáèë èx ëè÷ío, çíaë è íacëaæäaëcÿ èìè!
È âooáùe oí æèë ècêyccòâoì è ëèòepaòypoé. Ëeòoì, áûâaëo, ÿ èíoãäa
ocòaâaëcÿ â Ïapãoëoâe y íèx ío÷eâaòü. Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ âcòaâaë paío,
èíoãäa â ceäüìoì ÷acy yòpa ìû yæe ãyëÿëè â ïapêe. è Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷
ïpo÷èòûâaë âcëyx ëþáèìûe ìåcòa èçëþáëeííûx aâòopoâ, ÷acòo ëeæa ía caäoâoé
cêaìeéêe: Toëcòoé, ×exoâ, Kopoëeíêo, Ãepöeí. ×acòo oí ïpocûïaëcÿ ÷aca â
÷eòûpe è ëeæa äoëão eùe ÷èòaë ìecòa, âcïëûâaâøèe â eão ïaìÿòè,-- oía áûëa y
íeão êoëoccaëüía. Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ íèêoãäa íe ïpoïycêaë âûcòyïëeíèÿ ía
cöeíax câoèx ëþáèìöeâ. Çaòpyäíeíèÿ, câÿ-çaííû c ïocòaíoâêaìè "Áopèca
Ãoäyíoâa", "Xoâaíùèíû", ïepeæèâaëècü âceé ceìüeé Còacoâûx êaê câoe caìoe
áëèçêoe, poäíoe ÿâëeíèe; xëoïoòû Bëaäèìèpa Bacïëüeâè÷a y âcex âëacòeé
òeaòpaëüíîé äèpeêöèè ïpè íeyäa÷ax ïpoèçâoäèëè ècòèííoe ãope âceé ceìüe;
ycïåx, íaêoíeö, "Áopèca" áûë ãpaíäèoçíûì òopæecòâoì âceão êpyãa
co÷yâcòâyþùèx 18...
ÍÈÊÎËAé ÍÈÊÎËAÅÂÈ× ÃÅ È ÍÀØÈ ÏÐÅÒÅÍÇÈÈ Ê ÈÑÑ-
ÊÓÑÒÂÓ.
I
1-ãî èþíÿ 1894 ãoäa yìep Hèêoëaé Hèêoëaeâè÷ Ãe 1. Ïpeêpacíûé ÷ecòíûé,,÷eëoâeê. còpacòíûé xyäoæíèê, ãopÿ÷èé ïpoïoâeäíèê "âûcøèx ïoòpeáíocòeé
÷eëoâeêa", oí c÷èòaë ècêyccòâo "âûpaæeíèeì coâepøeícòâa âceão ÷eëoâe÷ecòâa".
Ïoëoæa pyêy ía cepäöe. ìoæío ècêpeííe paäoâaòücÿ ça íeão, êaê çaâeùaë
Mèêeëaíäæeëo, paäoâaòücÿ, êoãäa ÷eëoâeê yìèpaeò c coçíaíèeì ÷ecòío ïpoæèòoé
æèçíè.
Bcþäy âíocèë c coáoé ýòoò áoäpûé ÷eëoâeê câoe ocoáoe íacòpoeíèe;
íacòpoeíèe ýòo ìoæío íaçâaòü âûcoêoípaâcòâeííûì âeceëüeì. Ïpè âçãëÿäe íà eão
êpacèâyþ, còpoéíyþ ôèãypy, ïpeêpacíûe, áëaãopoäíûe ÷epòû ëèöa, oòêpûòyþ
ãoëoây ôèëocoôa íac oáäaâaëo èçÿùecòâoì è âû íeâoëüíî ïpèxoäèëè â xopoøeå
pacïoëoæeíèe äyxa. Êoãäa æe paçäaâaëcÿ eão ïpèÿòíûé, äyøeâíûé ãoëoc, âceãäa
ìaæopíoão òoía, âû íeâoëüío è yæe ía âce âpeìÿ áeceäû c íèì ÷yâcòâoâaëè ceáÿ
ïoä oáaÿòeëüíûì âëèÿíèeì ýòoão â âûcøeé còeïåíè èíòepecíoão xyäoæíèêa.
Ãe áûë oïòèìècò, oí âepèë â ÷eëoâeêa, âepèë â äoápo, âepèë â äeécòâèe
ècêyccòâa ía ìaccû è ãëyáoêo áûë yáeæäeí â cêopoì è âoçìoæíoì ocyùecòâëeíèè
öapcòâa áoæèÿ ía çeìëe.
299
Ãe ëþáèë ãoâopèòü, êaê âce yìíûe ëþäè, ïo çaìe÷aíèþ ëepìoíòoâcêoão
Ïe÷opèía. Âceãäa yâëe÷eííûé êaêoé-íèáyäü íoâoé èäeeé, oí ãoâopèë oò äyøè,
êpacèâo è yâëeêaòeëüíî, êaê ãoâopÿò òoëüêo ïpoïoâeäíèêè ïo ïpèçâàíèþ.
ß óâepeí, ÷òo âcÿêèé çíaâøèé H. H. Ãe coãëacèòcÿ c ýòèì ìoèì ëè÷íûì
ìíeíèeì o íeì êaê o ÷eëoâeêe. Míe oí áûë o÷eíü äopoã è cèìïaòè÷eí.
È âoò, oäíaêo æe, íecìoòpÿ ía ýòoò câeòëûé oápaç íeoáûêíoâeííoão
÷eëoâeêa, xyäoæíèêa oãpoìíoão òaëaíòa è íecoìíeííoão òeìïepaìåíòa, íeâoëüío
cæèìaeòcÿ cepäöe æaëocòüþ, ecëè áecïpècòpacòío âçãëÿíyòü ía âcþ
xyäoæecòâeííyþ äeÿòeëüíocòü Ãe. Ía- íeì ëeæèò êaêaÿ-òo còpaííaÿ òeíü
íeyäa÷íèêa.
Ëþäè øecòèäecÿòûx ãoäoâ ïoìíÿò âeëèêyþ cëaây Ãe è ãpoìaäíoe
âïe÷àòëåíèe, ïpoèçâeäeííoe eão êapòèíoþ "Ïocëeäíèé âe÷ep Xpècòa c y÷eíèêàìè"
2. Íe òoëüêo y íac â Poccèè, ío, ìoæío cìeëo cêaçaòü, âo âceé Eâðîïe è ça
âce ïepèoäû xpècòèaícêoão ècêyccòâa íe áûëo paâíoé ýòoé êapòèíe ía ýòy òeìy.
"Taéíaÿ âe÷epÿ" Ëeoíapäo äa Bèí÷è --áyäeì oòêpoâeííû — ycòapeëa, oía íaì
êaæeòcÿ òeïepü yæe ycëoâíoé è øêoëüíîé ïo êoìïoçèöèè, ïpèìèòèâíoé è
ïoä÷epêíyòoé ïo ýêcïpeccèÿì ôèãyp è ëèö. Kapòèía Ãeáãapäòa ía òoò æe cþæeò,
c ìoäepíèçaöèeé òèïoâ aïocòo-ëoâ ïo-íeìeöêè,-- ïpocòoâaòa. A ýòo âceì
èçâecòíûe ëy÷øèe oápaçöû "Taéíoé âe÷epè" 3.
Ýòè êapòèíû áëeäíeþò è oòxoäÿò ía äaëüíèé ïëaí ïpè âocïoìèíaíèè o æèâoé
cöeíe "Taéíoé âe÷epè* Ãe. Bepèòcÿ â ýòy êoìíaòy, "òpèêëèíèyì" *, äo èëëþçèè
ocâeùeííyþ câeòèëüíèêaìè, c äâèæyùèìècÿ øèðîêèìè òeíÿìè ïo còeíaì oò ôèãyp
aïocòoëoâ, c ïpoáëecêaìè ãëyáoêoé âe÷åpíeé ëaçypè â oêíe.
"Cìyòèâøèécÿ äyxoì" Xpècòoc òpaêòoâaí äo ãeíèaëüíocòè cìeëo è íîâî. Â
cèëüíoì âoëíeíèè oí oáëoêoòèëcÿ ía còoë è oïycòèë ãoëoây. Heâîçìoæío çaáûòü
æèâyþ ôèãypy þíoøè Èoaíía. Áûcòpo ïpèâcòaâ è oïåðøècü êoëeíoì ía ëoæe, ía
êoòopoì oí cèäeë áëèæe âcex ê Xpècòy, oí êñòpeìèë âoïpocèòeëüíûé âçãëÿä ía
Èyäy, áoÿcü âepèòü ïpoècøeäøeìy. Âcêo÷èë è ïëaìeííûé Ïåòp, pacòepÿíío
cìoòpèò ïoâepx câeòèëüíèêa ía òåìíóþ ôèãypy ïpeäaòeëÿ. Ía ëèöo eão ïaäaþò
caìûe ÿpêèå ëy÷è câeòèëüíèêa. Çëoâeùèì òeìíûì ïÿòíoì âûäâèãaeòcÿ Èyäa,
íaòÿãèâaÿ ía câoè ïëe÷è ïoëocaòûé ïëaù. Ocòaëüíûe ïepcoíaæè òepÿþòcÿ âo ìãëe
âe÷epíeão ocâeùeíèÿ, ïpèäaâaÿ ÷yäíyþ ãapìoíèþ âceé êapòèíe. Kapòèía êaæeòcÿ
âïoëíe æèâoé è cpaçy ïepeíocèò çpèòåëÿ â òy oòäaëeííyþ còpaíy è â òy
oòäaëeííyþ ýïoxy.
Ìíoão â câoe âpeìÿ è ïocëe ïècaëocü o "Taéíoé âe÷epe" Ãe, â
áec÷ècëeííûx cíèìêax oía pacxoäèëacü ïoâcþäy.
* Tpèêëèíèyì — òpaïeçíaÿ.
300
Ìíoão áûëo ïèñaío è o caìoì aâòope, òoãäa eùe ìoëoäoì êpacèâoì ápþíeòe,
oápaçoâaííoì ôèëocoôe-xyäoæíèêe è yâëeêaòeëüíoì îpaòope.
Ocoáeíío ïopaçèë Ãe âcex câoeé xyäoæecòâeííoé opèãèíaëüíocòüþ è
cìeëocòüþ ïpocâeùeííoé ìûcëè. Ìoæeò áûòü, áoëüøèícòâo íaøeé èíòeëëèãeíöèè
èíòepecoâaëocü òoãäa eão êapòèíoé òoëüêo êaê èëëþcòpaöèeé ê íoâoé êíèãe
Peíaía * è íe ìoãëo cyäèòü o ee xyäoæecòâeííoì çía÷eíèè; ío, âo âcÿêoì
cëy÷ae, êapòèía câoeé cèëoé, xyäoæecòâeííûì âûïoëíeíèeì, ïpaâäoé è ïoýçèeé
yâëeêaëa äaæe âcÿêoão ïpoôaía â ècêyccòâe; êaê èñòåííî ãeíèaëüíaÿ âeùü, oía
äeécòâoâaëa íeïocpeäcòâeíío ía âcÿêoão çðèòeëÿ è áûëa coâepøeíío ïoíÿòía áeç
âcÿêoão êoììeíòapèÿ.
Ãëyáoêaÿ èäeÿ êapòèíû âûpaæaëacü íe ìeíee ãëyáoêèì ècêyccòâoì
õyäoæíèêa; äpaìaòèçìy cþæeòa cooòâeòcòâoâaëa øèpoêaÿ, ýíepãè÷ecêaÿ æèâoñòcü.
Oãíeííûé òoí êapòèíû ïpèòÿãèâaë è oxâaòûâaë çpèòeëÿ.
Ecëè êapòèía ýòa áûëa èíòepecía äëÿ ïpocâeùeííoé ïyáëèêè, òo eùe áoëee
oía áûëa ïoy÷èòeëüía äëÿ xyäoæíèêoâ: íoâèçíoé ècêyccòâa, cìeëîñòüþ
êoìïoçèöèè, âûpaæeíèeì âeëèêoé äpaìû è ãapìoíèeé oáùeão. Beùü ýòy ìoæío
cìeëo ïoâecèòü pÿäoì c caìûìè âeëèêèìè coçäaíèÿìè æèâoïècè. Âoò ía êaêoé
âûcoòe còoÿë ýòoò ôeíoìeíaëúíûé xyäoæíèê yæe âo öâeòe ëeò (òpèäöaòè äâyx —
òpèäöaòè òpex ëeò), ïpopaáoòaâ íaä coáoþ ëåò äecÿòü âo Ôëopeíöèè ïocëe
íaøeão aêaäeìè÷ecêoão êypca 4.
Ïpè íeoáûêíoâeííoì òaëaíòe, yíèâepcèòeòcêoì oápaçoâaíèè è ãopÿ÷eé ëþáâè
ê paáoòe Ãe âce æe íe cpaçy ïoäíÿëcÿ äo ýòoé âûcoòû è opèãèíaëüíoñòè.
Bïocëeäcòâèè ìíe yäaëocü âèäeòü y Hèêoëaÿ Hèêoëaeâè÷a öeëûé âopox eão
ýcêèçoâ è íecêoëüêo ýòþäoâ ïepâoão âpeìeíè ïpeáûâaíèÿ eão â Èòàëèè. Oí âce
eùe ocòaâaëcÿ òoãäa ïoä cèëüíûì âëèÿíèeì Ápþëëoâa, êoòopoão oáoæaë âceãäa.
Ýòþäû cpaçy ápocaëècü â ãëaça oïpeäeëeííocòüþ ìàíepû Ápþëëoâa, ïoäpaæaíèeì
eão òoíêoìy ýíepãè÷íoìy pècyíêy è ëoãè÷ecêè xopoøo øòyäèpoâaííoé
ìoäeëèpoâêoé. Ýcêèçû cëoæíûx êoìïoçèöèé-- "Cìepòü Bèpãèíèè", "Paçpyøeíèe
Èepycaëèìa" 5 è äpyãèe âoìíoæecòâe âapèaíòoâ — âce cèëüío íaïoìèíaëè
"Ïocëeäíèé äeíü Ïoìïeè". 11 íe oäèí Ãe — ìíoãèe xyäoæíèêè yâëeêaëècü òoãäa
Ápþëëoâûì. Íaïpèìep, òoâapèù Ãe — Ôëaâèöêèé co ñâoèìè "Xpècòèaícêèìè
ìy÷eíèêaìè â Koëèçee" áûë còpacòíûì ïoäpaæaòeëeì Ápþëëoâa; Ãe â òo âpeìÿ
äpyæèë ñ Ôëaâèöêèì â Èòaëèè è âïocëeäcòâèè paccêaçûâaë ìíoão o
caìooòâepæeííoé ëþáâè ýòoão xyäoæíèêa ê ècêyccòây. Íecìoòpÿ ía âce íeâçãoäû
è ëèøeíèÿ, Ôëaâèöêèé 6 paáoòaë çaïoeì, "êaê ïüÿíèöa", ïo âûpaæeíèþ Ãe, òo è
áûëo ïpè÷èíoé eão paííeé cìepòè, â caìûé ìoìeíò ôeéepâepêa eão cëaâû.
C "Taéíoé âe÷epè* Ãe yæe íeyçíaâaeì: y íeão oápaçoâaëcÿ coácòâeííûé
còèëü, opèãèíaëüíûé, còpacòíûé è â âûcøeé còeïeíè xyäoæecòâeííûé.
* Kíèãa "Æèçíü Èècyca* Ýpíecòa Peíaía (1863).
301
Áëèçêo çíaêoìûì xyäoæíèêaì Ãe caì paccêaçûâaë ïoäpoáíocòè òeõíè÷ecêoão
ïpoöecca coçäaíèÿ câoeé çíaìeíèòoé êapòèíû. Teopeòè÷ecêè ïoëaãaë, ÷òo äëÿ
âocïpoèçâeäeíèÿ öeëoé äaííoé cöeíû íaäoáío âooáðàçèòü ee âcþ öeëèêoì è ïoòoì
çaxoäèòü êpyãoì c paçíûx còopoí, ÷òîáû âûáðaòü ëy÷øee è áoëee âûpaçèòeëüíoe
ìecòo äëÿ ïepeäa÷è ee ía ïoëoòíî.
Ïoáèâøècü äoâoëüío ía ýcêèçax "Taéíoé âe÷epè", Ãe, ÷òoáû ïoìî÷ü ceáe,
âûëeïèë âcþ ãpyïïy èç ãëèíû, íaøeë ïpeêpacíyþ òo÷êy çpeíèÿ, paáoòa
âûïoëíeíèÿ ïoøëa ycïeøío. Ío oäíaæäû oí âoøeë c oãíeì, ío÷üþ â câoþ
ìacòepcêyþ è ïocòaâèë cëy÷aéío ëy÷epíy (ìacëÿíûe ëaìïû, êoòpûìè è äo cèx ïop
ocâeùaþò êoìíaòû â Èòaëèè) ïepeä câoeé ãëèíÿíîé ìoäeëüþ. Â ïoècêax ÷eão-òo
oí oòîøeë ïoäaëüøe è âçãëÿíyë íe÷aÿíío íà câeò. Eão ãëèíÿíaÿ cöeía
ocâeùaëacü c íoâoé, cëy÷aéíoé òo÷êè ïpeâñxoäío; oí áûë ïopaæeí ee êpacèâûì
íoâûì ýôôeêòoì. Íècêoëüêo íe æàëeÿ òpyäa, oí ïepåðècoâaë è ïepeïècaë âcþ
êapòèíy çaíoâo, áûcòpo è oáûêíoâeíío yäa÷ío.
Ha÷èíaÿ c ýòoé âeùè Ãe, âce êapòèíû è ýcêèçû eão íocÿò yæe ïe÷àòü
÷peçâû÷aéíoé opèãèíaëüíocòè. Ocoáeíío æèâo ìíe ïpeäcòaâëÿeòcÿ oäèí eão
ýcêèç, è ÿ âceãäa æaëeþ, ÷òo âïocëeäcòâèè äpyãèe òpeáoâaíèÿ oò êyccòâa
ïoìeøaëè eìy âûïoëíèòü ýòy òeìy. Ýòoò íaápocoê ía íeáoëüøîì êycêe xoëcòa
ïpeäcòaâëÿeò âpeìÿ ê çaêaòy: çoëoòècòûe ëy÷è coëíöa ocâåùaþò ïpocòyþ
âocòo÷íyþ âepaíäy, oïëeòeííyþ âèíoãpaäíèêoì; Mapèÿ cecòpa Mapôû è Ëaçapÿ,
âûøëa âçãëÿíyòü ía äopoãy, íe èäeò ëè òoò,êòî äopoæe áûë eé âcex áëaã
çeìíûx. Bäaëè ïoêaçûâaeòcÿ ôèãypa Xpècòà, ïoäíèìaþùeãocÿ ía ïpèãopoê.
Bocòopã è c÷acòüe âûpaæaeò oápaäoâaííîå ëèöo êpacèâoé, cèìïaòè÷íoé äeâyøêè.
Ýòo áûëa íeoáûêíoâeíío o÷aðîâàòeëüíaÿ êapòèíêa *. Ío aâòop íe ìoã yæe
âepíyòücÿ ê íeé. Mûcëè è cèìïaòèè eão ïpèíÿëè â òo âpeìÿ äpyãoe íaïpaâëeíèe.
Ïocëe ÷ècòo xyäoæecòâeííoé äeÿòeëüíocòè â Èòaëèè Ãe ïoïaë â Ïåòepáypã
(1863) â caìoe íeáëaãoïpèÿòíoe äëÿ ècêyccòâa, íèãèëècòè÷ecêîå âpeìÿ, êoãäa
âo âceì ïpèçíaâaëacü òoëüêo yòèëèòapíocòü è êoãäa áecöeííoe ècêyccòâo
oòâepãaëocü êaê íeíyæíûé xëaì. Hayêè ïpèçíaâaëèñü òoëüêo ecòecòâeüíûe äa
ïpèêëaäíûe ïoëeçíûe çíaíèÿ. Âo âceì ècêàëè íoâûx ía÷aë. Ó÷eíûe äoêòopa íe
âepèëè â ìeäèöèíy è ïpaêòèêy c÷èòàëè øapëaòaícòâoì. Ècêyccòâo ïpeçèpaëè, íaä
xyäoæíèêaìè cìeÿëècü.Ôðàçà "ècêyccòâo äëÿ ècêyccòâa" còaëa ïoøëoé ápaíüþ.
Ècêyccòâo ìoãëo ïîëó÷èòü ïpaâo ãpaæäaícòâa, ëèøü ïoìoãaÿ ïyáëèöècòèêe.
×yòêèé xyäoæíèê íe ìoã íe yâëe÷ücÿ ýòèì âèxpeì oòpèöaíèÿ, oí còàë
oòpèöaòü ècêyccòâo êaê ècêyñcòâo, ïpèçíaâaÿ â íeì òoëüêo yòèëèòapíóþ còopoíy
âoçäeécòâèÿ ía ìaccû. È â caìûx cpeäcòâax ècêyccòâa oí oòâåð-
* Ýcêèç Ãe "Mapèÿ, cecòpa Ëaçapÿ, âcòpe÷aeò Èècyca Xpècòa, èäyùeão ê
íèì â äoì" (1864) íaxoäèòcÿ â Ãocyäapcòâeííoé Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
302
ãaë áoëüøèe cïeöèaëüíûe ïoçíaíèÿ, còpoãocòü è òùaòeëüíocòü âûïoëíeíèÿ.
Oí ïpèçíaâaë oáÿçaòeëüíûì òoëüêo cìûcë êapòèíû è cèëy âïe÷aòëeíèÿ, a âce
ïpo÷ee c÷èòaë èçëèøíèì ìyäpcòâoâaíèeì cïeöèaëècòoâ.
 ïepâûé paç ÿ âèäeë Ãe â aíòè÷íoì çaëe Aêaäeìèè, ãäe Kpaìcêoé ïo
çaêaçy Oáùecòâa ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ pècoâaë ÷epíûì coycoì êapòoí c eão
"Taéíoé âe÷epè" äëÿ ôoòoãpaôè÷ecêèx cíèìêoâ. Beëè÷ecòâeííûé èçÿùíûé, oäeòûé
âo âce ÷epíoe, Ãe äeëaë çaìe÷aíèÿ cêpoìíoìy xyäoæíèêy ïeòepáypãcêoão òèïa.
Kapòoí Kpaìcêoão áûë ïpeâocxoäíûé, è ìíe cía÷aëa êaçaëocü íeâepoÿòíûì
cäeëaòü êaêoe-ëèáo çaìe÷aíèe òaêoé ÷yäecíoé, còpoãoé êoïèè. Ío,
ïpèãëÿäeâøècü, ÿ çaìeòèë, ÷òo ýíepãè÷íaÿ, cìeëaÿ êècòü opèãèíaëa áûëa
ïepeäaía òoëüêo còpoãèì ïpèáëèæeíèeì, âèpòyoçíocòü áûëa íe òa, xoòÿ â oáùeì
ýòoò ÷epíûé cíèìoê coâepøeíío âepío âocïpoèçâoäèë opèãèíaë. Ãe êoe-ãäe
òpoíyë ïo êapòoíy cìeëûìè øòpèxaìè, äocòyïíûìè ëèøü aâòopy êapòèíû. Oò âceé
eão ôèãypû âeÿëo ýïoxoé Boçpoæäeíèÿ: Ëeoíapäo äa Bèí÷è, Mèêeëaíäæeëo è
Paôaýëü paçoì âcòaâaëè â âooápaæeíèè ïpè âçãëÿäe ía íeão. Ìû, y÷eíèêè
Aêaäeìèè, cíèìaëè ïepeä íèì øëÿïû ïpè âcòpe÷e, íe áyäy÷è äaæe çíaêoìû c íèì;
oí ëþáeçío oòâe÷aë ía íaøè ïoêëoíû, yãaäûâaÿ, âepoÿòío, ïo íapyæíocòè íaøy
çíaêoìyþ eìy cïeöèaëüíocòü.
Íecìoòpÿ ía âce íaïaäêè ía íeoáû÷íoe èçoápaæeíèe "Taéíoé âe÷epè*,
êapòèíy Ãe êyïèë öapü, è aâòop oïÿòü yexaë â Èòaëèþ.
II
Ío Ãe yexaë èç Ïeòepáypãa yæe äpyãèì ÷eëoâeêoì. Ïpè íeoáûêíoâeííoáûcòpoé âïe÷aòëèòeëüíocòè è còpacòíoé ïoäâèæíocòè y íeão íèêoãäa cëoâo íe
paçíèëocü c äeëoì. Áeççaâeòío âepyÿ â äoêòpèíy, oí áeççaâeòío è äeécòâoâaë
ïo íeé âceãäa.
Boçáyæäeííûé íeoáûêíoâeííoé cëaâoé, Ãe áûcòpo è áypío âoçáyæäaëcÿ
âcÿêèì ycïexoì, è, oáypeâaeìûé íoâûìè òeíäe-íöèÿìè Ïeòepáypãa, oí c æapoì
ïpèíÿëcÿ ça íoâûe êapòèíû âo Ôëopeíöèè, òpaêòyÿ èx yæe íoâûì ïpèeìoì, c
íoâûì âçãëÿäoì ía ècêyccòâo.
"Xpècòoc â Ãeôcèìaícêoì caäy* è "Becòíèêè yòpa" áûëè íaïècaíû áûcòpo 7.
Bäoxíoâeíèÿ y xyäoæíèêa áûë áoëüøoé çaïac, a âûïoëíeíèe ïo íoâoìy cïocoáy
ïo÷òè ocâoáoæäaëo eão oò èçëèøíeão cïeöèaëüíoão òpyäa. Óâëe÷eííûé xyäoæíèê
âceãäa âèäèò â câoèx ïpoèçâeäeíèÿx íe òoëüêo áoëüøå, ÷eì äpyãèe çpèòeëè, ío
äaæe ãopaçäo áoëüøå, ÷eì âëoæeío èì â eão coçäaíèe. Ãe, ïo-âceãäaøíeìy, è ía
ýòoò paç áûë â âocòopãe oò câoèx íoâûx ïpoèçâeäeíèé. Eão áecïoêoèëo òoëüêo,
÷òo "Aíÿ" — æeía xyäoæíèêa, Aíía Ïeòpoâía, ïo÷òeííaÿ, yìíaÿ æeíùèía, áûâøaÿ
âceãäa eão áëèæaéøèì è âepíûì êpèòèêoì,-- íe ocòaëacü äoâoëüía íoâûìè
êapòèíaìè.
303
Ío âcÿêèe íoâûe ÿâëeíèÿ, oí çíaë, ïoíèìaþòcÿ íe cpaçy, ocoáeíío
æåíùèíaìè, âceão áoëee ïpèâepæeííûìè ê ycòaíoâèâøeìycÿ, ê pyòèíe. äoæíèêè
èòaëüÿíöû òoão âpeìeíè êaçaëècü eìy yæe çaâçÿòûìè pyòèíåpaìè, èx è cëyøaòü
íe còoèëo. Oí íaäeÿëcÿ ía Ïeòepáypã. Òaì, îí áûë yâepeí, cpaçy ïoéìyò è
oöeíÿò ýòo âepíoe âûpaæeíèe íoâoão âçãëÿäa-íacòoÿùee äeëo ècêyccòâa. C ýòèìè
êapòèíaìè oí ãoòoâèëcÿ yæe coâñåì ïepeexaòü â Ïeòepáypã, òaê êaê ê ýòoìy
âpeìeíè ïoäpocëè eão äâa ñûíà è oí xoòeë äaòü èì oápaçoâaíèe â Poccèè.
Bûcòaâêa äâyx íoâûx êapòèí, ïo ïpèìepy "Ïocëeäíeão âe÷epa Xpècòà ñ
y÷eíèêaìè", ycòpoèëacü òaêæe ocoáo è â òex æe çaëax Aêaäeìèè,ñâèäeòeëüíèöax
øyìíoão âocòopãa oápaçoâaííoé òoëïû oò eão êapòèíû.
Ïoëy÷èëocü ïoëíoe ôèacêo.
"Xpècòa â Ãeôcèìaícêoì caäy, eùe òaê è cÿê êpèòèêoâaëè — êòî çà
ýíepãè÷íûé òèï íeïpèìèpèìoão, êòo ça íeïpaâèëüíocòü è òpeïaíyþ íåápeæíocòü
pècyíêa è ôopì, ocoáeíío øeè, âceão òeëa è pyê, ío íaä "Âåñòíèêaìè yòpa"
äaæe cìeÿëècü. Cìeÿëècü çëopaäío è oòêpoâeíío pyòèíåðû ,cìeÿëècü âòèxoìoëêy
è c coæaëeíèeì äpyçüÿ. Áoëüøoé xoëcò "Becòíèêîâ>> êaçaëcÿ ãpyáo íaìaëeâaííûì
ýcêèçoì. Ía íeápeæío íaëÿïaííoì íe oápaçío pècoâaëacü ôèãypa Maãäaëèíû âpoäe
ïòèöû; ïepeäíèe âìecòo ïoíÿòíûx âûpaæeíèé ëèö còpoèëè íeïoíÿòíûe ãpèìacû;
xîðîøà áûëa òoëüêo çeìëÿ ïepeäíeão ïëaía c oòáëecêoì ía íeé çapè ãëóáîêîãî
yòpa. Oäíaêo paccêaçûâaëè, ÷òo aâòop âeëèêoëeïío êoììeíòèpyeò êapòèíû;
ïoÿâèëècü äaæe còaòüè â æypíaëax, èçëaãaâøèe c eão cëoâ ãëóáèíy èäeé è
ïoýçèè ýòèx êapòèí. Bûcòaâêa cêopo oïycòeëa, è äpyçüÿ ïîä paçíûìè
äeëèêaòíûìè ïpeäëoãaìè coâeòoâaëè aâòopy eùe íeìíoæêî ïîpaáoòaòü íaä ñâoèìè
êapòèíaìè. Êaæeòcÿ, ecëè íe oøèáaþcü, â Ýòî âpeìÿ áûëo âûcòaâëeío íecêoëüêo
ïopòpeòoâ paáoòû Ãe. Beëèêoëeïíûé æèâoé ïopòpeò Ãepöeía ïopaæaë âcex8; ïo
ìaíepe æèâoïècè oí ïðèáëèæaëcÿ ê "Taéíoé âe÷epe>> Bcêope çaòeì, ïoìíèòcÿ,
ïoÿâèëcÿ æèâoé è îðèãèíaëüíûé ïopòpeò Kocòoìapoâa.
Xoäèëè cëyxè, ÷òo Ãe ïèøeò ïopòpeòû c Typãeíeâa, áûâøeão òîãäà â
Ïeòepáypãe, Heêpacoâa, Caëòûêoâa è A. A. Ïoòexèía9.
 xyäoæecòâeííûx êpyãax íeìaëo áûëo òoëêoâ o Ãe, ìíoão ãoâopèëîñü o íeì
è y íac, â cpeäe y÷eíèêoâ. Ãoâopèëè, íaïpèìep, ÷òo Ãe íaìepåí ïîcòaâèòü ía
äoëæíyþ âûcoòy çía÷eíèe xyäoæíèêoâ, ÷òo ïycòûe, áecïëîäíûå yïpaæíeíèÿ â
ècêyccòâe oí c÷èòaeò paçâpaòoì, ÷òo xyäoæíèê, ïo eãî ìíåíèþ, äoëæeí áûòü
ãpaæäaíèíoì è oòpaæaòü â câoèx ïpoèçâeäeíèÿõ æèâoòpeïeùyùèe èíòepecû
oáùecòâa. Â òo âpeìÿ ãoòoâèëècü ê þáèëåþ Ïeòpa Beëèêoão, è áûëo cëûøío, ÷òo
Ãe ïèøeò êapòèíy èç eão æèçíè.
Heìíoão ïoçæe, â 1871 ãoäy, è ìíe ïoc÷acòëèâèëocü ïoçíaêoìèòüñÿ ñ
Hèêoëaeì Hèêoëaeâè÷eì è ïoïacòü ía eão "÷eòâepãè".
Oí æèë òoãäa ía Bacèëüeâcêoì ocòpoâe, â Ceäüìoé ëèíèè, âo äâîðå â
íeâûcoêoì ôëèãeëe pyccêoão ìoíacòûpcêoão còèëÿ, c opèãèíàëüíîé
304
ëecòíèöeé, yêpaøeííoé òoëcòûìè êoëoííaìè. Ïpocòopíaÿ, ïpoäoëãoâaòaÿ, ío
íeâûcoêaÿ çaëa â eão êâapòèpe íaïoìèíaëa oácòaíoâêy ëèòepaòopa: ía áîëüøèx
còoëax áûëè paçëoæeíû íoâûe íoìepa ãpeìeâøèx òoãäa òoëcòûx æypíaëoâ:
"Becòíèê Eâpoïû", "Oòe÷âcòâeííûe çaïècêè", "Coâpeìeííèê" "Äeëo", "Pyccêoe
cëoâo" è äpyãèe êpacoâaëècü çäecü ñâoèìè çíaêoìûìè oáëoæêaìè.
 eão ìacòepcêoé, ïo÷òè coâceì ïycòoé íeáoëüøoé êoìíaòe, ía ìoëüáepòe
còoÿë xoëcò c íaápocêoì eùe òoëüêo yãëeì cöeíû Ïeòpa I c öapeâè÷eì Aëeêceeì
*. Ïeòp íaìe÷aëcÿ cèëyýòoì ía câeòëoì ôoíe oêía âo äâopöe Moíïëeçèpa **.
Bïocëeäcòâèè xyäoæíèê èçìeíèë ôoí, ïocòaâèâ âìecòo oêoí ïpoòèâoïoëoæíyþ
còeíy çaëû. Ãe ëþáeçío è ïpocòo paccêaçûâaë ìíe âecü ïëaí ía÷aòoé êapòèíû.
 íeáoëüøoì êopèäope, oòäeëÿâøeì còoëoâyþ oò ìacòepcêoé, ÿ yâèäeë
ïpèêpeïëeííûe, êaê ía yëèöe, äâe Caìoäeëüíûe âûâecêè. Ía oäâoé còoÿëo:
"Còoëÿp Ïeòp Ãe", ía äpyãoé: "Ïepeïëeò÷èê Hèêoëaé Ãe". Ía ìoé âoïpoc Hèêoëaé
Hèêoëaeâè÷ oáúÿcíèë, ÷òo ýòo êoìíaòû eão ìaëoëeòíèx cûíoâeé, êoòopûx oí
xo÷eò ïpèoxoòèòü ê peìecëaì, ÷òoáû y íèx â æèçíè âceãäa áûëa âoçìoæíocòü
còoÿòü ía peaëüíoé ïo÷âe.
Ía âe÷epax ïo ÷eòâepãaì coáèpaëècü y Ãe caìûe âûäaþùèecÿ ëèòepa-òopû:
Typãeíeâ, Heêpacoâ, Caëòûêoâ, Kocòoìapoâ, Kaâeëèí, Ïûïèí, Ïoòexèí; ìoëoäûe
xyäoæíèêè: Kpaìcêoé, Aíòoêoëücêèé; ïeâeö Koíäpaòüeâ è ìíoãèe äpyãèe
èíòepecíûe ëè÷íocòè; ío èíòepecíee âcex oáûêíoâeíío áûâaë caì xoçÿèí.
Kpacíope÷èâo, áëeòÿùe, c ïoëíûì yáeæäeíèeì ãeâopèë Hèêoëaé Hèêoëaeâè÷, è
íåëüçÿ áûëo íe yâëeêaòücÿ èì. Oí çaíèìaëñÿ òoãäa pyccêoé ècòopèeé è o÷eíü
âäoxíoâèëcÿ áûëo cþæeòoì, ècïoëíeííûì âïocëeäcòâèè Ëèòoâ÷eíêoé: ïaòpèapx
Hèêoí ía ãpoáe ìèòpoïoëèòa Ôè-ëèïïa çacòaâëÿeò þíoão ìoíapxa Aëeêceÿ
Mèxaéëoâè÷a ïpoèçâecòè êëÿòây â íeíapyøèìocòè ïaòpèapøèx ïpepoãaòèâ. "Äa,
o÷eíü ïo;äyøe ìíe ýòoò âeëèêoëeïíûé, c ÷yäecíoþ oácòaíoâêoé cþæeò, —
ãoâopèë Ãe, — ío íe ìoãy, íe ìoãy ÿ ïpocëaâëÿòü âpeäíoe ãocïoäcòâo
äyxoâeíeòâa.
Âce, ÷òo ïoÿâëÿëocü èíòepecíoão ía çaïaäíoì ãopèçoíòe íaøeão
ïpocâeùeíèÿ, áûëo èçâecòío Ãe, è âceì oí yâëeêaëcÿ. Oäíaæäû, íaïpèìep, oí
öeëûé âe÷ep çaùèùaë apècòoêpaòè÷ecêèe èäeè Øòpayca, òoãäa eùe íoâoé êíèãè
***. "Myæèê íe ïoâeäeò êyëüòypû*,-- c æapoì ãoâopèë oí.
* Kapòèía Ãe "Ïeòp I äoïpaøèâaeò öapeâè÷a Aëeêceÿ Ïeòpoâè÷a â
Ïeòepãoôe* íaïècaía â 1871 ãoäy. Íaxoäèòcÿ â Ãocyäapcòâeííoé Tpeòüÿêoâcêoé
ãaëåðee, a ïîâòopeíèe 1872 ãoäa — â Ãocyäapcòâeííoì Pyccêoì ìyçee â
Ëeíèíãpaäe.
** Moíïëeçèp — äâopeö Ïeòpa I â Ïeòepãoôe, ía áepeãy ìopÿ. Bûcòpîeí,
coãëacío æeëaíèþ Ïeòpa, â ãoëëaíäcêoì âêyce.
*** "Der alte und der neue G 1 a u b e". Ëeéïöèã, 1872, â pyccêoì
ïepeâoäå ÿâèëacü ëèøü â 1906--1907 ãoäax ("Còapaÿ è íoâaÿ âepa"). " *
305
 ècêyccòâe Ãe ïpoïoâeäoâaë ïpèìèòèâíocòü cpeäcòâ è xyäoæecòâeííûé
ýêcòaç c ècêpeííocòüþ ïpepaôaýëèòoâ. Äæoòòo è ocoáeíío ×èìaáyý íe cxoäèëè y
íeão c ÿçûêa.
— Âeäü âoò, âoò ÷òo íyæío! — âocêëèöaë oí.-- Toëüêo ía íèx yáeäèëcÿ
ÿ, êaê ýòo äpaãoöeíío! Âcÿ íaøa áëecòÿùaÿ òexíèêa, çíaíèe — âce ýòo
oòâaëèòcÿ, êaê íeíyæíaÿ ìèøypa. Hyæeí ýòoò äyx, ýòa âûpaçèòeëüíocòü ãëaâíoé
cyòè êapòèíû, òo, ÷òo íaçûâaeòcÿ âäoxíoâeíèeì. Ía ýòèx cèëüíûx,
íeïocpeäcòâeííûx còapèêax ÿ yâèäeë ÿcío, ÷òo ìû çaáëyæäaeìcÿ â íaøeé
cïeöèaëüíocòè; íaì íaäo ía÷èíaòü cíoâa. Êoãäa òo ecòü — âce ecòü, a áeç òoé
áoæüeé ècêpû — âce òëeí è ècêyccòâo caìo ïo ceáe íè÷òo-
æecòâo!
— Âû äyìaeòe, þíoøa...-- oápaòèëcÿ oí oäíaæäû êo ìíe.-- Äa âeäü âoò,
êcòaòè, ìeíÿ ýòo o÷eíü èíòepecyeò... Âoò âû òeïepü, íy, cêaæèòe, ÷òo âû
äyìaeòe, ÷òo y âac â ãoëoâe? ×òo âû çaòeâaeòe? Âeäü âû íaøa íaäeæäa, íaøè
ïpeeìíèêè, íaøè ìeíüøèå ápaòüÿ; íeò, coácòâeíío, âû yæe íaøè còapøèe ápaòüÿ;
y âac áyäeò yæe áoëüøå cpeäcòâ, âaøè òpaäèöèè âûøe. Âeäü âû ía÷íeòe yæe c
òoão, ÷eì ìû êoí÷èì. Äa, ýòo çaêoí. Hy, cêaæèòe! ×òo æe, þíoøa, âû ìoë÷èòe?
 òaêoì áoëüøoì oáùecòâe ÿ êoíôyçèëcÿ è ìoë÷aë.
— Bèæy, âû äyìaeòe äoáèòücÿ äoápocoâecòíoé øòyäèeé,-- òexíèêoé,--
ïycòoe, þíoøa, âepüòe ìíe, ýòo ycòapeëaÿ ìeòoäa. Íaäo paçâèâaòü â ceáe cèëy
âooápaæeíèÿ. Oäyøeâëeíèe, âepa â câoe äeëo — âoò ÷òo poæäaeò
xy-äoæecòâeííûe coçäaíèÿ. ×èìaáyý — âoò ïepë xyäoæecòâeííoão oòêpoâeíèÿ.
Moþ ìacòepcêyþ â Aêaäeìèè Ãe ïoceòèë â ïepâûé paç â oáùecòâe Typãeíeâa.
ß ïècaë òoãäa "Áypëaêoâ". Êoãäa oíè âoøëè, ÿ íe çíaë, ía êoão cìoòpeòü;
Typãeíeâa ÿ yâèäeë òyò â ïepâûé paç. Ïo oáû÷aþ ïapèæaíèía oí íe cíÿë
øâeäcêèx ïep÷aòoê. Typãeíeâ, cèäÿ ïepeä ìoeþ êapòèíoþ, paccêaçûâaë co âceìè
ïoäpoáíocòÿìè câoþ ïoeçäêy â Tèâoëè c A. A. Èâaíoâûì, o÷eíü æèâo ïoäpaæaÿ
äaæe ìaíepe Èâaíoâa â paçãoâope *. Oäíaêo ìeíÿ ýòo íeìíoæêo êopoáèëo; ìíe
êaçaëocü: íecêoëüêo câûcoêa è c êoìè÷ecêoé còopoíû oí òpaêòoâaë ãeíèaëüíoão
xyäoæíèêa. Oí ãoâopèë ïoòoì, ÷òo y Èâaíoâa áûë paccyäo÷íûé ïpèeì y÷eíoão
(èíäyêòèâíûé). Èâaíoâ, íaïpèìep, coáèpaë âce, êaêèe òoëüêo ìoã íaéòè,
èçoápaæeíèÿ Èoaíía Kpecòèòeëÿ è äpyãèx aïocòoëoâ, co âcex äeëaë ceáe ýòþäû è
ïoòoì âce ýòo câoäèë, èùa âepíûé òèï, òo ecòü ïopòpeò äaííoé ëè÷íocòè,--
òpyä òÿæeëûé è íexyäoæecòâeííûé, ïo eão ìíeíèþ. Ïoòoì çaãoâopèëè o Ãepöeíe.
Êoãäa oíè yøëè, Ãe áûcòpo âepíyëcÿ, âçÿë ìeíÿ ça oáe pyêè è çaãîâopèë
áûcòpo, ïoëyøeïoòoì:
* Cì. o÷epê È. C. Typãeíââa "Ïoeçäêa â Aëüáaío è Ôpacêaòè. Bocïoìèíaíèe
îá A. A. Èâaíoâe*, 1861
306
* Cëyøaéòe, þíoøa, âû caìè eùe íe coçíaeòe, ÷òo,íaïècaëè,_ oí yêaçaë ía
"Áypëaêoâ".-- Ýòo yäèâèòeëüíî. "Taéíaÿ âe÷epÿ" ïepeä ýòèì — íè÷òo. O÷eíü
æaëü òoëüêo, ÷òo ýòo íe oáoáùeíío-- y âàñ íeò xopa. Kaæäaÿ ëè÷íocòü ïoeò y
âac â yíècoí. Haäoáío áûëo âûäeëèòü äâe-òpè ôèãypû, a ocòaëüíûe äoëæíû áûòü
ôoíoì êapòèíû; áeç ýòoão oáoáùeíèÿ âaøa êapòèía — ýòþä. Ax, âïpo÷eì, âû
ìeíÿ íe cëyøaåòe,ýòo yæe cïeöèaëüíûe ïpèäèpêè. È Paôaýëü, è Äæoòòo, è
×èìaáyý íe çaäyìaëècü áû íaä ýòèì. Heò, âû ocòaâüòe òaê, êaê ecòü. Ýòo âo
ìíe ãoâopèò còapaÿ pyòèía.
È oí áûcòpo yøeë.
Kapòèía ìoÿ áûëa yæe oêoí÷eía. Ío êaê oí ocâeòèë ìíe ee ýòèì çaìe÷aíèeì
çpeëoão xyäoæíèêa. Êaê oí ïpaâ! Òeïepü òoëüêo ÿ yâèäeë ÿcío cêy÷íyþ, cyxyþ
ëèíèþ ýòèx òÿíyùèx ëþäeé, íexyäoæecòâeíío âçÿòûx è cyxo çaêoí÷eííûx, ïo÷òè
âce oäèíaêoâo. "Äa, paçyìeeòcÿ, ýòo ýòþä,-- ïoäyìaë ÿ,-- ÿ cëèøêoì yâëeêcÿ
òèïaìè". Ío y ìeíÿ yæe íe xâaòaëo äyxy ïepeäeëaòü âce cûçíoâa. "Taéíaÿ
âe÷epÿ" — íè÷òo, âcïoìíèë ÿ eão ñëîâa. Heò, oía èäeaë êapòèíû. Kaêaÿ øèpoòa
æèâoïècè è oáoáùeíèÿ, êaêaÿ ãapìoíèÿ, êaêaÿ xyäoæecòâeííocòü êoìïoçèöèè...
 ýòo âpeìÿ cêëaäûâaëocü yæe Toâapèùecòâo ïepeäâèæíûx õyäoæeñòâeííûx
âûcòaâoê. Ãe âceöeëo ïpèìêíyë ê ýòoìy ía÷èíaíèþ ÿ cáëèçèëcÿ c Kpaìcêèì.
Óìíûé è äaëüíoâèäíûé, Kpaìcêoé cpaçy ïoíÿë, ÷òo Ãe íà cêoëüçêoì ïyòè â
ècêyccòâe. "Îx, íe cíeceò oí áëaãoïoëy÷íî câoeé cëà- âû!" — c ãpycòüþ
ãoâopèë oí è o÷eíü ëoâêo è äeëèêaòíî íaâoäèë eão íà âaæíocòü âûïoëíeíèÿ
êapòèíû äëÿ íecoìíeííoão ycïexa y ìaccû çpèòeëeé. Kpaìcêoé, paáoòaâøèé
âceãäa áoëüøå ãoëoâoé, ècêpeííe yâëeêcÿ ýòèì íeïocpeäcòâeííûì ÿpêèì òaëaíòoì
è âceé äyøoé æeëaë áüòü eìy ïoëeçíûì; oí çaòeÿë ïècaòü ïopòpeò c Ãe è
ïoäoëãy ïpoâoäèë âpeìÿ y íåãî. Ãe ïocòoÿíío ìeøaë âûïoëíeíèþ ïopòpeòa, eìy
íe ïo cepäöy áûë îcòopoæíûé è âepíûé ïpèeì Kpaìcêoão, oí äoáèâaëcÿ oò íeão
òâop÷åñòâà è õóäîæecòâeííoé câoáoäû,-- ïopòpeò òaê è íe áûë äoïècaí. Ío
âëèÿíèe Kpaìcêoão oòpaçèëocü ía Ãe áëaãoòâopío,-- oí còaë cepüeçío ãoòoâèòü
ýòþäû ê êapòèíe "Ïeòp c cûíoì" *, eçäèë â Moíïëeçèp äëÿ cïècûâaíèÿ
oácòaíoâêè è â Ýpìèòaæ äëÿ èçy÷eíèÿ ïopòpeòoâ è coâpeìeííoão ãoëëaíäcêoãî
ècêyccòâa. Ýòo cèëüío yêpeïèëo peaëüíyþ còopoíy eão êapòèíû è âíoâü ïoäíÿëo
eão êaê xyäoæíèêa.
Kaðòèía ýòa ïoÿâèëacü ía Ïepâoé ïepeäâèæíoé âûcòaâêe **" Ócïex ee áûë
áoëüøoé. Ãe oïÿòü ëèêoâaë. Oí ëeïèë â ýòo âpeìÿ áþcò Áeëèícêoão è ía÷aë
íoâyþ êapòèíy — "Ïyøêèí è Ïyùèí" ***. Ïocëe oí íaïècaë eùe
* Òo ecòü ê êapòèíe "Ïeòp I äoïpaøèâaeò öapeâè÷a Aëeêceÿ Ïeòpoâè÷a".
** Â 1871 ãoäy.
*** Òo ecòü êapòèíy Ïyøêèí â ceëe Mèxaéëoâcêoì* (1875). Haxoäèòcÿ â
Ãocyäapcòâeííoì ìyçee A. C. Ïyøêèía â Mocêâe.
307
êapòèíy "Eêaòepèía II ïepeä ïoãpeáaëüíûì êaòaôaëêoì Ïeòpa 111" *. Cíoâa
âoçáyæäeííûé ãpoìêèì ycïexoì, Ãå íe ìoã ycïoêoèòücÿ íacòoëüêo, ÷òoáû cêpoìío
è cäepæaííî âûpaáaòûâaòü, c äoëæíoé ïoäãoòoâêoé, câoè íoâûe çaòeè. C áoëüøoé
âepoé â câoe âooápaæeíèe oí ïècaë, ÷òo íaçûâaeòcÿ, oò ceáÿ è íe ïepeíocèë
íèêaêèx çaìe÷aíèé, ïpecëeäyÿ â câoèx coçäaíèÿx òoëüêo ãëaâíyþ cyòü: èäeþ è
âïe÷aòëeíèe. Kpaìcêoé eão yæe òÿãoòèë; oí íe âûíocèë eão äëèííûx ëoãè÷ecêèx
paccyæäeíèé è èçáeãaë eão. Â ýòo æe âpeìÿ oí íaïècaë oïÿòü íecêoëüêo
ïopòpeòoâ ïo çaêaçy, ío î íèx ïe÷aëüío ìoë÷aëè. Kapòèíû "Eêaòepèía !!" è
"Ïyøêèí", ïoÿâèâøèecÿ ía ïepeäâèæíûx âûcòaâêax oäía ça äpyãoé, íe èìeëè
ycïexa. Ïopòpeòû câoè oí ïècaë ça o÷eíü äeøeâyþ öeíy,ÏÎ ïpèíöèïy, ÷òoáû áûòü
äocòyïíûì áoëüøèícòây, ío coâceì ïo÷òè íe èìeë çaêaç÷èêoâ, ìeæäy òeì êaê
ïopòpeòû Kpaìcêoão âce áoëüøå è áoëüøå âxoäèëè â cëaây è öeíèëècü âce äopoæe
è äopoæe.
Maòepèaëüíoe ïoëoæeíèe Ãe â ýòo âpeìÿ cèëüío ïoøaòíyëocü, è eìy ïo÷òè
íeâoçìoæío áûëo cyùecòâoâaòü â còoëèöe òpyäoì xyäoæíèêa. Oí áûë paçäpaæeí.
Eão ïo÷òè íe öeíèëè. Oí ãoòoâ áûë äaæe ïpèïècûâaòü câoé íeycïex èíòpèãe
coïepíèêoâ. Íaêoíeö, êyïèâ y câoeão òecòÿ èìeíèe Ïëècêè, ×epíèãoâcêoé
ãyáepíèè, oí yäaëèëcÿ íaâceãäa èç còoëèöû. Òaì oí, êaê ãoâopèëè, co còpacòüþ
yâëeêcÿ xoçÿécòâoì è ápocèë ècêyccòâo.
Oceíüþ 1880 ãoäa, còpaícòâyÿ ïo Maëopoccèè äëÿ coáèpaíèÿ òèïoâ è
còapèíû äëÿ câoeé êapòèíû "3aïopoæöû", ÿ çaexaë â èìeíèe Hèêoëaÿ Hèêoëaeâè÷a
è ïpoâeë y íeão äâoe cyòoê. Oí çaìeòío ïocòapeë, â áopoäe eão çacepeápèëacü
ceäèía, ëèöo íecêoëüêo oãpyáeëo è oòeêëo. Oí ïpèíÿë ìeíÿ xoëoäío. Âèäío
áûëo, ÷òo oí xaíäpèò è cêy÷aeò; áoëüøeþ ÷acòüþ oí ìpa÷ío ìoë÷aë. Ê èíòèìíûì
paçãoâopaì oí è ïpeæäe íe ÷yâcòâoâaë íèêaêoé oxoòû. Eìy âceãäa íyæía áûëa
òpèáyía. A òeïepü c eão ÿçûêa cpûâaëècü òoëüêo êopoòêèe ôpaçû c eäêèìè
capêaçìaìè. Î Ïeòepáypãe oí ãoâopèë co çëocòüþ è oòâpaùeíèeì, ïepeäâèæíyþ
âûcòaâêy ïpeçèpaë, Kpaìcêoão íeíaâèäeë è eäêo cìeÿëcÿ íaä íèì.
1 Aíía Ïeòpoâía è eùe êaêaÿ-òo äaìa, ãocòèâøaÿ y íèx, xoäèëè òèøe âoäû;
âo âpeìÿ oáeäa oíè áeçycïeøío còapaëècü xoòü ÷eì-íèáyäü paçâeceëèòü è
paçâëe÷ü ãeíèÿ íe y äeë. Êoãäa Ãe yäaëèëcÿ ïo ýêcòpeííoìy äeëy xoçÿécòâa,
Aíía Ïeòpoâía còaëa ãopüêo æaëoâaòücÿ, ÷òo oía c ãocòüeé íe ìoãyò âoçâpaòèòü
eìy eão ïpeæíee íacòpoeíèe.
— Eìy íeoáxoäèìo oáùecòâo è ýòa côepa ècêyccòâa,-- ãoâopèëa Aíía
Ïeòpoâía.-- Âû íe cëyøaéòe eão; âeäü oí pâeòcÿ ê xyäoæíèêaì. ß òaê, paäa,
÷òo âû çaexaëè. Ax, ecëè áû ïo÷aùe çaeçæaëè ê íaì xyäoæíèêè! Cïacèáo
Ãpèãopèþ Ãpèãopüeâè÷y Mÿcoeäoây11, oí eùe íaâeùaeò Hèêoëaÿ
* Oïècêa. Kapòèía íaçûâaeòcÿ "Eêaòepèía II y ãpoáa íìïepaòpèöû
Eëèçaâeòû" (1874). Haxoäèòcÿ â Ãocyäapcòâeííoé Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
308
Hèêoëaeâè÷a. A òo âeäü, ìoæeòe ïpeäcòaâèòü, — ìyæèêè, ïoäeíùèêè äa oí
eùe ëþáèò c íèìè paçäoáapûâaòü. O÷eíü, o÷eíü xopoøo âû cäeëaëè ÷òî çaexaëè ê
íaì!
Ía còeíe â çaëe âèceëo íecêoëüêo ïopòpeòoâ: yæe çíaêoìûe ìíe ïopòpeòû
Ãepöeía (êoïèÿ) è Koñòoìapoâa è ïopòpeòû Heêpacoâa è Typãeíeâa êoòopûx ÿ eùe
íe âèäeë,-- ýòè ìíe íe ïoípaâèëècü: áeëoâaòûe c cèíeâoé! ïëocêo è æèäêo
íaïècaííûe, òpeïaíûìè ìaçêaìè.
— A âû eùe èx íe âèäaëè? Hy, êaê íaxoäèòe? — cïpocèë Hèêoëaé
Hèêoëaeâè÷.
— Kaê-òo còpaíío áeëû, ocoáeíío Typãeíeâ, áeç òeíeé coâceì,-- oòâeòèë
ÿ.
— Äa, ío âeäü ýòo xapaêòep Èâaía Cepãeeâè÷a. Çíaeòe, Typãeíeâ — âeäü
ýòo ãycü, áeëûé, áoëüøoé äopoäíûé ãycü ïo âíeøíocòè. È oí âce æe áapèí... A
íac÷eò òeíeé, ëþáeçíûé äpyã, — ýòo còapo, ÿ èçáeãaþ ýòoé íaäoeâøeé
ycëoâíocòè; ÿ áepy íaòypy òaê, êaê oía cëy÷aéío ocâeùaeòcÿ,-- òyò câeò áûë
oò òpex oêoí; è ýòo o÷eíü èäeò ê íeìy, âûpaæaeò eão.
Míe çaxoòeëocü íaïècaòü ïopòpeò c Hèêoëaÿ Hèêoëaeâè÷a; oá ýòoì ÿ
ïoäyìûâaë, eùe íaïpaâëÿÿcü ê íeìy; ío ïepâoe âïe÷aòëeíèe ïepeìeíû â eão ëèöe
oxëaäèëo ìeíÿ; oäíaêo, ïpèãëÿäeâøècü ïoíeìíoãy, ÿ oïÿòü còaëâèäeòü â íeì
ïpeæíeão Ãe. >
— ×òo æ, ïèøèòe,-- cêaçaë oí,-- ecëè ýòo âaì íyæío, ío, çíaeòe, â
cyùíocòè, ýòo ïpeíeïpèÿòío, òyò ecòü ÷òo-òo — ÷eëoâeêa êaê áyäòo
ïpèìepèâaþòcÿ yæe xopoíèòü, ïoäâoäÿò eìy èòoã... Ío ÿ eùe íe cêopo cäaìcÿ,
oáo ìíe âû eùe òaì ycëûøèòe! A ÷òo, âaì ýòoò ïopòpeò íe çaêaçaë ëè êòo?
Toãäa paçyìeeòcÿ...
— O íeò!..
ß yâepèë eão, ÷òo ýòo ìoe ëè÷íoe æeëaíèe è ÷òo ïopòpeò ýòoò, ecëè oí
yäacòcÿ, ÿ ïoäíecy eìy â çíaê ïo÷èòaíèÿ eão òaëaíòa. Bûøëo íe coâceì ëoâêo,
ío oí yëûáíyëcÿ äoápoäyøío.
— ß çíaþ, þíoøa, âeäü âû ìeíÿ íeìíoæêo ëþáèòe. Toëüêo íaéäeòcÿ ëè y
ìeíÿ xoëcò,-- çaäyìaëcÿ oí.
— Íe áecïoêoéòecü, xoëcò y ìeíÿ ecòü; íe íaéäeòcÿ ëè êaêoão ïoäpaìêa?
Âo âpeìÿ ceaíca ÿ íecêoëüêo paç ía÷èíaë paçãoâop oá ècêyccòâe, còapaëcÿ
çaäeòü eão xyäoæecòâeííyþ æèëêy, ío äeëo íe êëeèëocü.
— Heyæeëè çäecü âac íe òÿíeò ê æèâoïècè, Hèêoëaé Hèêoëaeâè÷? —
cïpaøèâaë ÿ c yäèâëeíèeì.
— Heò, äa è íe ê ÷eìy; íaì òeïepü ècêyccòâo coâceì íe íyæío. Ecòü
áoëee âaæíûe è ñepüeçíûe äeëa. Ó íac âcÿ êyëüòypa eùe ía òaêoé íèçêoé
còyïeíè... Ïpocòo íeâepoÿòío! Â Eâpoïe oía òûcÿ÷y ëeò íaçaä yæe còoÿëa âûøe.
Kaêoe òyò eùe ècêyccòâo! È âeäü ÿ æe ïpoáoâaë, æèë â Ïeòepáypãe è yáeäèëcÿ,
÷òo òaì ýòo âce oíè òoëüêo ía cëoâax... A ïo÷eìy æe ÿ òeïepü æèây çäecü?.. È
íè ía ÷òo íe ïpoìeíÿþ ÿ ýòoão yãoëêa. Boò ãäe çíaêoìcòâo
309
c íapoäoì! A òo oíè òaì, cèäÿ â êaáèíeòe, è ïoíÿòèÿ o íeì íe èìeþò.
Âeäü c ìyæèêoì íaäo äoëão, o÷eíü äoëão ãoâopèòü è oáúÿcíèòü eìy — oí ïoéìeò
âce. ß ëþáëþ c íèìè paccyæäaòü, ìeíÿ ýòo o÷eíü çaíèìaeò. È âeäü ëþäè
ïpeêpacíûe; êoíe÷ío, ecòü è ïëyòû, ío âeäü âce òoëüêo coáëþäeíèe câoèx
èíòepecoâ. Âoò òoæe,-- ïpèáaâèë oí, ïoìoë÷aâ è âçãëÿíyâ â oêío, ãäe yâèäeë
ïpèexaâøeão eâpeÿ,-- âeäü çäecü áeç eâpeeâ íåëüçÿ. Eâpeé _ òyò íeoáxoäèìûé
÷eëoâeê. Ïpèeäeò oí êo ìíe caì, êoãäa oí ìíe íyæeí, aêêypaòíeéøèì oápaçoì
ïëaòèò ìíe äeíüãè è äaeò äopoæe äpyãèx. Ïoòoìy ÷òo oí íe èìeeò íaìepeíèÿ,
êaê íaø, oáoãaòèòücÿ cpaçy, oãpaáèâ êoão-íèáyäü; oí äoâoëücòâyeòcÿ ìàëûì
ïpoöeíòoì ía câoé oáopoòíûé êaïèòaë... Oäíaêo, èçâèíèòe, ÿ âac ocòaâëþ ía
ìèíyòy. Míe íaäo c íèì ïepeòoëêoâaòü: ýòo oí poæü ïoêyïaòü ïpèexaë êo ìíe.
Cèäeòü eìy íaäoeëo, oí íeòepïeëèâo çaãëÿäûâaë â ìoþ paáoòy è yäèâëÿëcÿ,
÷òo ÿ òaê äoëão ocòaíaâëèâaþcü ía äeòaëÿx, íe çaìaëeâaâ âceão xoëcòa.
— Oáùee, oáùee, cêopeé äaâaéòe; âeäü oáùee — ýòo áoã! — ãoâopèë oí.
Eão ÷acòo oòpûâaëè ïo paçíûì xoçÿécòâeííûì âoïpocaì. Ïoäeíùèêè yáèpaëè
caxapíyþ câeêëy, ïpèeçæaëè ìyæèêè-ïoëoâèíùèêè è eùe äpyãèe, æeëaâøèe êyïèòü
y÷acòoê çeìëè, ïpèíaäëeæaâøèé Ãe. Oí oxoòío ïocïeøaë êo âceì ýòèì ìeëêèì
äeëaì, ýòo paçâëeêaëo eão.
Be÷epoì oí âoäèë ìeíÿ ïo ïoëÿì è ïoêaçûâaë paçíèöy âcxoäoâ oò ïoceâoâ
eão coácòâeííoé è êpecòüÿícêoé ÷acòè, oòäaííoé èì ìyæèêaì c ïoëoâèíû.
Paçíèöa áûëa oãpoìíaÿ â ïoëüçy Ãe.
— Kpecòüÿíèí íèêoãäa íe cìoæeò êoíêypèpoâaòü c íaìè,-- ïoÿcíèë ìíe
Hèêoëaé Hèêoëaeâè÷,-- opyäèÿ y íeão ïëoxè, ìaëo cêoòa, ìaëo yäoápeíèÿ...
Aíía Ïeòpoâía caæaëa äepeâüÿ è, êaçaëocü, ÷yâcòâoâaëa ceáÿ âïoëíe
xopoøo cpeäè ïpèpoäû; òoëüêo áecïoêoéíoe cocòoÿíèe ìyæa íapyøaëo ãapìoíèþ ee
æèçíè. Äeòè y÷èëècü â Kèeâe. Hèêoëaé áûë â yíèâepcèòeòe. Oòeö ïoêaçaë ìíe
ïopòpeò, êoòopûé íapècoâaë Hèêoëaé c ápaòa câoeão. Ïpeâocxoäíûé cìeëûé
pècyíoê, øèpoêo è áoéêo cxâa÷eío cxoäcòâo. Íecìoòpÿ ía íaòypaëüíyþ âeëè÷èíy,
pècyíoê áûë èñïîëíeí âïoëíe xyäoæecòâeíío. Oí áëèçêo ïoäxoäèë ê còèëþ oòöa.
— Äa âeäü ýòo ïpeâocxoäío! — âocêëèêíyë ÿ.-- Ó íeão áoëüøoé òaëaíò,
Heyæeëè oí íe íaìepeí cïeöèaëüío ïpoäoëæaòü çaíèìaòücÿ ècêyccòâoì? Paçâe âû
eão íe y÷èòe?
Ãe ïoìoë÷aë, íe áeç èpoíèè ãëÿäÿ ía ìeíÿ.
— Ax, þíoøa... âïpo÷eì, òeïepü yæ è âû íe þíoøa... Paçâe ècêyccòây
ìoæío y÷èòü?!
— ß âac íe ïoíèìaþ, Hèêoëaé Hèêoëaeâè÷, äa âeäü âce ìû y÷èëècü, äa eùe
êaê äoëão, ÿ, íaïpèìep...
— Ax, þíoøa! Äa âeäü ýòo-òo è ecòü íaøe íec÷acòüe, ìû ïo÷òè èc-
310
ïop÷eíû âêoíeö è íaâceãäa íaâÿçaííoé íaì ycòapeëoé aêaäeìè÷ecêoé
pyòèíoé. Âû cêaçaëè, ÷òo y ìoeão cûía ecòü òaëaíò, äa âeäü òaëaíò — ýòo
ecòü íe÷òo öeëüíoe, ýòo ecòü oáùee coäepæaíèe èäeé â ÷eëoâeêe, êoòopoe ecëè
oío ecòü, íeïpeìeíío âûpaçèòcÿ â òoé èëè äpyãoé ôopìe. ß áûë áû c÷acòëèâ,
ecëè áû âaøè cëoâa oïpaâäaëècü, ío ïoêa â ýòoì pècyíêe âèäíû òoëüêo
cïocoáíocòè. È âoò âèäèòe, íèãäe íe y÷acü, íè áyäy÷è íè â êaêoé pècoâaëüíoé
øêoëe,-- âepüòe ìíe, ÷òo ÿ eão íèêoãäa íe y÷èë, ÿ è íecïocoáeí y÷èòü,-- ýòoò
ìaëü÷èê pècyeò yæe ëy÷øe ìeíÿ. Ça÷eì æe òyò aêaäeìèÿ, ê ÷eìy ýòè øêoëû? Ê
÷eìy y÷èòücÿ cïeöèaëüío?..
— Äa, ío âaø cûí c ìaëoëeòcòâa âèäeë âaøè paáoòû — ýòo íe ÷òo-íèáyäü.
— Âû òaê äyìaeòe? Ïoâepüòe, oí íècêoëüêo íe èíòepecyeòcÿ èìè. Äa, âo
âcÿêoì cëy÷ae, ýòo íèêoãäa íe ïoçäío. Ío ÿ âepþ, ÷òo íacòoÿùeão òaëaíòa íè
coçäaòü, íè çaãëyøèòü íeâoçìoæío; oí âoçüìeò câoe, ecëè oí äeécòâèòeëüío
òaëaíò, a o ïocpeäcòâeííocòè, o òaëaíòèøêe è xëoïoòaòü íe còoèò. Ýòo çía÷èëo
áû yâeëè÷èâaòü òoëüêo cpeäy òyíeÿäöeâ, æpeöoâ ècêyccòâa äëÿ ècêyccòâa. Caìyþ
íeíaâècòíyþ ìíe cpeäy.
Ãe, êaçaëocü, yòoìèëcÿ è çaìoë÷aë. Â câoeì ïopòpeòe ÿ çaäaëcÿ öeëüþ
ïepeäaòü ía ïoëoòío ïpeæíeão, âocòopæeííoão Ãe, ío òeïepü ýòo áûëo ïo÷òè
íeâoçìoæío. ß èçíeìoãaë, ãopüêo coçíaâaÿ câoe áeccèëèe, íeäocòaòoê
âooápaæeíèÿ è òâop÷ecòâa. ×eì áoëüøå ÿ paáoòaë, òeì áëèæe ïoäxoäèë ê
opèãèíaëy, o÷eíü ìaëo ïoxoæeìy ía ïpeæíeão còpacòíoão xyäoæíèêa: ïepeäo ìíoþ
cèäeë ìpa÷íûé, paço÷apoâaííûé, paçáèòûé ípaâcòâeíío ïeccèìècò.
Cêy÷ío áûëo è ÷òo-òo äaâèëo â ýòoé òeìío-cepoé, ïo÷òè ïycòoé êoìíaòe —
ìacòepcêoé xyäoæíèêa. Óêpaøaëè ee òoëüêo äâe êapòèíû ïoòepïeâøèe ôèacêo.
"Becòíèêè yòpa" çäecü êaçaëècü eùe xyæe, ío "Xpècòoc â Ãeôcèìaícêoì caäy*,
çía÷èòeëüío ècïpaâëeííûé, ïpoèçâoäèë âïe÷àòëe-íèe; ocoáeíío xopoøo
äeécòâoâaë òeïepü ëyííûé câeò cêâoçü ñåòü ëèñòâû oëèâ ía çeìëe è ía ôèãype
Xpècòa; oí ïaäaë êpacèâûìè ïÿòíaìè, âëèâaë ïoýçèþ â êapòèíy è cìÿã÷aë
íaïpÿæeííoe âûpaæeíèe Xpècòa. Hî ýòo íe áûë Xpècòoc, a cêopee yïopíûé
äeìaãoã, äaëeêèé oò ìûcëè o ìoëèòâe <<äo êpoâaâoão ïoòy"...
III
Áûëo xoëoäíoe oceííee yòpo, êoãäa, ïpocòèâïøcü c Hèêoëaeì Hèêîëàeâè÷eì,ÿ exaë ê âoêçaëy "Ïëècêè" *. Mopoñèë äoæäèê, oáûâaòeëücêèe êëÿ÷oíêè eäâa
âûòacêèâaëè òeëeãy ïo ãëyáoêèì êoëeÿì òoïêoão ÷epío-
* Còaíöèÿ Ïëècêè áûâøeé Kèeâcêo-Kypcêoé æ. ä., áëèç êîòopîé íaxîäèëcÿ
xyòop H. H. Ãe.
311
çeìa. Êpyãoì íèçêo íaä çeìëeé ïoëçëè áecêoíe÷íûìè âepeíèöaìè cepûe, áeç
ïpocâeòa, xëoïüÿ oáëaêoâ. È âo ìíe çapoæäaëècü áeçoòpaäíûe ìûcëè, c
áecêoíe÷íûìè paçâeòâëeíèÿìè. Míe æaëü áûëo Ãe è æaëü íaøeão èc-êyccòâa.
"Ãe ïopaáoùeí ïyáëèöècòèêoé, ëèòepaòypoé,-- äyìaë ÿ,-- êaê âce íaøe
ècêyccòâo. Ó íac xyäoæíèê íe cìeeò áûòü caìèì coáoþ, íe cìeeò yãëyáëÿòücÿ â
òaéíèêè ècêyccòâa, íe cìeeò coâepøeícòâoâaòücÿ äo èäeaëüíoé âûcoòû ïoíèìaíèÿ
ôopì è ãapìoíèè ïpèpoäû. Eão, eùe íe oêpeïøeão, yæe òoëêaþò ía äeÿòeëüíocòü
ïyáëèöècòa; eãî- ïpèçíaþò òoëüêo èëëþcòpaòopoì ëèáepaëüíûx èäeé. Oò íeão
òpeáyþò ëèòepaòypû...".
Ïapèæ eùe câeæ áûë â ìoeé ïaìÿòè. Kaêaÿ paçíèöa,-- äyìaë ÿ,-- òaì cëoâo
ëèòepaòop â êpyãy æèâoïècöeâ c÷èòaeòcÿ ocêopáèòeëüíûì; èì êëeéìÿò xyäoæíèêa,
íe ïoíèìaþùeão ïëacòè÷ecêoão cìûcëa ôopì, êpacoòû ãëyáoêèx, èíòepecíûx
co÷eòaíèé òoíoâ. "Ëèòepaòop" — ýòo êëè÷êa ïèøyùeão ceícaöèoííûe êapòèíû ía
ãpaæäaícêèe ìoòèâû. Ó íac íaïpoòèâ. "Êaêoé èíòepecíûé paccêaç--âocêëèöaë,
áûâaëo, ïepeä êapòèíoé Kpaìcêoé. Ýòo ïoäxâaòûâaëè xyäoæíèêè è c÷èòaëè âûcøeé
ïoxâaëoé êapòèíe, ecëè oía èçoápaæaëa èíòepecíûé paccêaç. Kpaìcêoé æe
oäíaæäû, eùe â êoíöe øecòèäecÿòûx ãoäoâ, o÷eíü oïe÷aëèë ìeíÿ â oòêpoâeííoé
áeceäe. Oí áûë yáeæäeí òoãäa, ÷òo êoãäa æèçíü oáùecòâa ïoäíèìeòcÿ äo
âoçìoæíoão áëaãococòoÿíèÿ, ècêyccòây íe÷eão áyäeò äeëaòü, oío ïpeêpaòèòcÿ...
Míe êaçaëocü íaoáopoò — ècêyccòâo òoëüêo è ía÷èíaeòcÿ ïpè âoçìoæío áoëüøeì
áëaãococòoÿíèè íapoäoâ. Ïo êpaéíeé ìepe äo cèx ïop áûëo òaê ía câeòe.
Äa, y íac íaä âceì ãocïoäcòâyeò ìopaëü. Âce ïoä÷èíèëa ceáe ýòa còapaÿ
äoápoäeòeëüíaÿ äeâa è íè÷eão íe ïpèçíaeò, êpoìe áëaãoäeÿíèé ïyáëèöècòèêè.
Êaê oía eùe ía Ïyøêèía òo÷èëa çyáû! Äa íe ïo çyáaì áûë eé ãeíèé, âûëèòûé èç
còaëè. Çaòo, âoopyæèâøècü áëaão÷ecòèâûìè äaìaìè è ocoáaìè cëaâÿíoôèëücêoão
òoëêa, oía íaápocèëacü ía Ãoãoëÿ: "Cìex áëaãopoäíûé cìex! Bçäop,
çyáocêaëücòâo: cìex ecòü âeëèêèé ãpex! Öèíèêè çaáaâëÿþòcÿ eäêocòüþ òâoèx
ocòpûx cëoâ, a ïoëüçû oòe÷ecòây — íèêaêoé". Cía÷aëa oòøy÷èâaëcÿ âeëèêèé
þìopècò, äo yïaäy cìeøèë ïeäaíòoâ ïoëoæèòeëüíoão èäeaëèçìa, ïoäcòaâëÿÿ èì òo
"Hoc", òo "Æeíèòüáy", ío còaíoâèëcÿ âce ãpycòíee, ía÷aë paáoòaòü íaä
ïoëoæèòeëüíûì, ïoëeçíûì èäeaëoì Kocòaíæoãëo, ïoêopíee ïpècëyøèâaëcÿ ê yêaçêe
ècòèííoão ïyòè êo cïaceíèþ è êoí÷èë "Ïepeïècêoé c äpyçüÿìè". A òa, ÷üe èìÿ ÿ
íeäepçàþ ïpoèçíecòè, oío âceãäa ía ycòax y âcex... Ýòoò ãeíèaëüíûé ïècaòeëü
yæe c þíocòè oápeêaeòcÿ ía cëyæeíèe ípaâcòâeííocòè, a â çpeëoì âoçpacòe
ïpèìepèâaeò âepèãè ïoêaÿíèÿ. Ê còapocòè oí äoøeë äo caìoão ïpeäaííoão
paácòâa ìopaëè è êaê ïpaâoâepíûé âoopyæaeòcÿ ía çíaíèe è êpacoòy *.
* Ë. H. Toëcòoé.
312
Áoæe ìeíÿ coxpaíè, ÷òoáû ÿ èìeë ÷òo-íèáyäü ïpoòèâ âeëèêoé èäeè äoápa!
Ío âeäü eùe â þíocòè ìû y÷èëè, ÷òo òpè âeëèêèe èäeè çaëoæeíû â äyøy
÷eëoâeêa: ècòèía, äoápo è êpacoòa.
ß äyìaþ, èäeè ýòè paâíocèëüíû ïo câoeìy ìoãyùecòây è âëèÿíèþ ía ëþäeé.
È íe òoëüêo íe âo âpaæäe, ío äaæe ïoìoãaþò oäía äpyãoé.
Ýòo òoëüêo ïpeäaííûe ïocëeäoâaòeëè èx âe÷ío xëoïo÷yò o còapøèícòâe
câoèx ïaòpoíecc. ×eëoâeêy íeïpeìeíío xo÷eòcÿ còaòü âûøe âcex è c÷èòaòücÿ
ëy÷øe äpyãèx, êaêyþ áû cêpoìíyþ ìèccèþ oí íè èçápaë âía÷aëe. Ïaïa,
èìeíyþùèécÿ "paáoì paáoâ áoæèèx", âoçâeëè÷èëcÿ íaä âceìè èìïe-paòopaìè
âëacòüþ è âeëèêoëeïèeì.
Ó÷eíûe — æpeöû íayêè, ècòèíû — c ïoëíûì yáeæäeíèeì c÷èòaþò ceáÿ âûøe
âcex è aâòopèòeòío ãoâopÿò ëþäÿì: "Îäía òoëüêo íayêa ocâoáoäèò âac oò
paácòâa, oò áeäcòâèé, oò ïpeäpaccyäêoâ íeâeæecòâa. Oía äaëa âaì: --ãèãaíòcêèe
cèëû è ïoäíÿëa âac äo âûcoòû coçíaíèÿ âaøeão âeëèêoão íaçía÷eíèÿ*.
Óæ è òeïepü áëaãoäapÿ íayêe, ïo÷òè øyòÿ, âû âûçûâaeòe òaêèe ÿâëeíèÿ,
ïepeä êoòopûìè íeâeæecòâeííûe ïpeäêè âaøè ïaäaëè áû â còpaxe, êaê ïepeä
íeïocòèæèìûì êoëäoâcòâoì èëè cèëoþ áoãoâ. Oäíèì ïpèêocíoâeíèeì ïaëüöa âû
ìoæeòe ocâeòèòü ìãíoâeíío òûcÿ÷üþ coëíö âaøè âeëèêoëeïíûe ãopoäa, âaøè
pocêoøíûe æèëèùa; ça coòíè âepcò âû ïepeãoâapèâaeòecü äpyã c äpyãoé, êaê
áyäòo âac paçäeëÿeò òoëüêo òoíêaÿ ïepeãopoäêa.
Hayêa oòêpûëa âaì áecêoíe÷íûe ìèpû è íay÷èëa âû÷ècëÿòü íeâooápaçèìûe
pacñòoÿíèÿ, òÿãoòeíèe è cocòaâ ïëaíeò. Âû ìoæeòe coçäaâaòü ãpaíäèoçíûe
coopyæeíèÿ, a paçpyøèòeëüíûe cèëû âaøè ïpocòo yæacíû.
Kyëüòypa âcÿ oáÿçaía íayêe, ee ìeòoäy. Âû òeïepü íe â cocòoÿíèè eùe
âooápaçèòü, ÷òo âaì äacò â áyäyùeì íayêa. Oía áeçãpaíè÷ía, êaê ìèp. Êo âceìy
ïoäxoäèò oía co câoèì áecïoùaäíûì aíaëèçoì è paâíoäyøío ïpeçèpaeò âcÿêèe
èëëþçèè. Áeç íayêè âû íaxoäèëècü áû â ïoëyäèêoì co-còoÿíèè.
Bcïoìíèòe, êaê äoëão âû ïoêëoíÿëècü âaøèì íeëeïûì, a ÷acòo è
áeçoápaçíûì âûäyìêaì, ïpèíèìaÿ èx ça áoãoâ.
Cêoëüêo êpoâaâûx ÷eëoâe÷ecêèx æepòâ ïpèíocèëè âû âo èìÿ ìopaëè è âûcøeé
ípaâcòâeííocòè. Áeç íayêè, áeç çíaíèÿ, c caìûìè ëy÷øèìè ìopaëüíûìè
íaìepeíèÿìè âû äeëaeòe òoëüêo âpeä è ïyòaíèöy ïoíÿòèé. Cêoëüêo ècòèíío
câÿòûx ìyæeé, ïocòèãøèx oòêpoâeíèÿ íayêè, ècòÿçaëè è çaìy÷èëè ïeäaíòû âaøèx
äoãìaòoâ âo èìÿ câÿòûx, ÿêoáû peëèãèoçíûx ïpèíöèïoâ.
Ècêyccòâo (êpacoòa!) — oío íè÷òoæío, áecxapaêòepío è áeccìûcëeíío. C
oäèíaêoâûì pâeíèeì oío ïpocëaâëÿeò è âocïeâaeò âcÿêèe ÷eëoâe÷ecêèe
íeëeïocòè; oío â âûcøeé còeïeíè cïocoácòâyeò oäypa÷èâaíèþ ëþäeé äëÿ
ïoääepæaíèÿ èx â ïepâoáûòíoì íeâeæecòâe è ïpeäpaccyäêax.
313
Bûøe âceão íayêa. Toëüêo oía êyëüòèâèpyeò âce ça÷aòo÷íûe ïpoÿâëeíèÿ
cïocoáíocòeé ÷eëoâeêa. Aëüòpyèçì, íaïpèìep, paçâe íe ïpoècxoäèò èç caìoé
äpÿííoé è íè÷òoæíoé ÷epòû ÷eëoâeêa — còpaxa ïepeä cèëüíûì? Caìaÿ paáüÿ
÷epòa.
A ãpyáûé ëè÷íûé äecïoòèçì òèpaíîâ, äoâeäeííûé êyëüòypoé, íayêoé äo
coçíaíèÿ cïpaâeäëèâocòè, ïpaâa, paçâe íe ÿâëÿeòcÿ íaäeæíûì oïëoòoì paçyìíoé
æèçíè? Áeç ýòoão ycëoâèÿ cïoêoécòâèÿ íeâoçìoæío ïpo÷íoe äâèæeíèe âïepeä.
×eëoâe÷ecêoå çíaíèe íeoáúÿòío, è èç òoão, ÷òo äocòoéío çíaíèÿ, íèêòo â
oäèío÷êy íe ìoæeò çíaòü è òûcÿ÷íoé äoëè.
Âce òëeí è ïpax,êpoìe peëèãèè äoápa,-- òaèícòâeíío âíyøaþò ìopaëècòû.
Toëüêo â äoápoäeòeëè ècòèííoe áeccìepòèe, òoëüêo eé èçâecòío ècòèííoe áëaão
æèçíè. Ïpeçèpaéòe ìaòepèaëüíûé ìèp; áecñìepòíyþ äyøy
cïacaéòe â ceáe è ãoòoâüòe ee äëÿ áëaæeícòâa íèpâaíû. Ècòèííoe
áëaæeícòâo ïocòèãëè òoëüêo ècêpeííèe paáû äoápa. Oíè âocïpèÿëè cëaäocòü
cìèpeíèÿ è äoápoâoëüíûx ëèøeíèé... Cêoëüêo íec÷acòíûx æepòâ cïacëa
äoápoäeòeëü!
Paço÷apoâaííûe â íayêe y÷eíûe, íeïpèçíaííûe ãeíèè, paçäyòûe caìoëþáèÿ
— cêoëüêo èx, äoâeäeííûx äo ïoëíoão oò÷aÿíèÿ, cïañëa äoápoäeòeëü oò
äoápoâoëüíoé ïeòëè, ÿäa èëè ïyëè.
Cêoëüêo yãíeòeííûx oía ocâoáoäèëa èç ïëeía è paácòâa; cêoëüêo cyùecòâ,
eäâa yâèäeâøèx câeò, oía ïpèþòèëa è äaëa èì âoçìoæíocòü còaòü ëþäüìè. Êaêoé
câeò, paäocòü è ìèp âíocèò oía â xoëoäíûé ìèp áopüáû èíäèâèäyyìoâ — áopüáû
ça cyùecòâoâaíèe, ïoeäaíèÿ äpyã äpyãa. Heò âûøe äoápoäeòeëè. Ía êoëeíè ïepeä
äoápoäeòeëüþ! Hayêa? Oía âe÷ío ïyòaeòcÿ â ïoècêax, oòpèöaíèÿx è caìa
ïpèçíaeòcÿ, ÷òo, íè÷eão íe çíaeò. Oía ïocòoÿíío ïpèxoäèò ÷epeç ìíoão âeêoâ ê
òeì âûâoäaì, êoòopûe ïpocòûe äoápûe cepäöa yãaäûâaþò èícòèíêòèâío, cpaçy.
Ècêyccòâo — êpacoòa, oío òoëüêo òoãäa ècïoëíÿeò câoe ècòèííoe
íaçía÷eíèe, êoãäa äepæèòcÿ äoápoäeòeëè, ìopaëè è peëèãèè. ×òo òaêoe oío caìo
ïo ceáe? Ïycòoöâeò èëè paçâpaò, ïpoäaæíûé paçâpaò! Ãeíèaëüíûé Paôaýëü ñâoèìè
øeäeâpaìè cëyæèë òoëüêo ïpocëaâëeíèþ paçâpaòíoão ïaïcòâa.
Hapaâíe c âeëèêèìè ìyæaìè äoápoäeòeëè è èx äeÿíèÿìè ècêyccòâo âocïeâaëo
oòâpaòèòeëüíûx äecïoòoâ, çëoäeeâ è paçâpaòíèêoâ. Bocïeâaÿ èíoãäa ìíoãèe
ècòèííûe coâepøeícòâa äyøè, oío ÷aùe è c áoëüøeé còpacòüþ âocïeâaeò
÷yâcòâeííûe ìoòèâû, âíeøíþþ pocêoøü è áëecê ôopì, íe paccyæäaÿ, ía êaêoì
ãíeòe è paácòâe ceáe ïoäoáíûx âûpocëè ýòè öâeòû paçâpaòa, cêoëüêo áëaãèx
cepäeö ocêopáëeío, cêoëüêo ècòèíío âeëèêèx ÷eëoâe÷ecêèx ía÷èíaíèé çaäaâëeío,
èçâpaùeío, ocìeÿío äëÿ òoão, ÷òoáû âûxoëèòü ýòè èçÿùíûe èíäèâèäyaëüíocòè.
Ïpè âceé câoåé êpacoòe oíè ïpoòèâíû câoèì ýãoèçìoì, ceáÿëþáèeì è âe÷íûì
caìoëþáoâaíèeì. È ía ýòèx
oãpaíè÷eííûx òpyòíeé çaòpa÷èâaeòcÿ âceãäa còoëüêo ìaòepèaëüíûx áëaã"*
"cêoëüêo äocòaëo áû ía âo còo paç áoëüøåe êoëè÷ecòâo ècòèíío ïpeêpacíûx
314
è äoápûx, caìooòâepæeííûx äëÿ oáùeão áëaãa cyùecòâ, A íayêa! Ee âeëèêèe
ècòèíû ìoãëè æèòü â òaêoé ïpeäocyäèòeëüíoé ëè÷íocòè, êaê Áeêoí 12. —
Êpacoòa! Kaêoe ÷epcòâoe cepäöe ycòoèò ïepeä ee ïpoÿâëeíèÿìè? Coçäaòeëü
ïoêpûë íac âeëèêoëeïíûì ãoëyáûì ïoêpoâoì. Mèpèaäû öâeòoâ áecêoíe÷ío
paçíooápaçíûx â íeìoì âocòopãe òÿíyòcÿ ê íeìy, áëaãoyxaÿ òoíêèìè apoìaòaìè.
Heäocÿãaeìûe cêaëû è còpaøíûe ïpoïacòè çeìëè ìepöaþò â ëèëoâûx ïepeëèâax,
yíocÿcü â íeáo. Heèc÷ècëèìûe ôopìû æèâûõ ñyùecòâ áeccoçíaòeëüío ïoëüçyþòcÿ
cëaäêèìè oùyùeíèÿìè æèçíè è ëþáyþòcÿ êpacoòoþ câoèx âèäoâ. Ío òâopeö íe
oãpaíè÷èëcÿ oäíèìè ïpocòûìè opãaíèçìaìè, ïoëíûìè æèâoòíûx oùyùeíèé è
còèxèéíoão òâop÷åñòâa. Oí coçäaë âûcøyþ opãaíèçaöèþ cyùecòâ, cïocoáíûx
âèäeòü è ïoíèìaòü eão òâopeíèe, cïocoáíûx ïoäpaæaòü eìy è coçäaâaòü ïo eão
èäeÿì âeùè, òpeáyþùèe òoíêèx ècêycíûx pyê ÷eëoâeêa. Çäecü ïpoäoëæaeòcÿ eãî
áecêoíe÷íoe òâop÷ecòâo ïocpeäcòâoì ècêyccòâa. Oòòoão-òo äeëa èçápaííèêoâ åão
â òe÷eíèe òûcÿ÷eëeòèé íe ïepecòaþò âocxèùaòü ÷eëoâe÷ecòâo. Oíè o÷apoâûâaþò
íaø ãëaç äèâíûìè ôopìaìè xpaìoâ, còaòyé, êapòèí, íaø cëyx — ÷yäíûìè çâyêaìè
ïeíèÿ è ìyçûêè, íaø paçyì — áoæecòâeííûì ÿçûêoì ïoýçèè. Ïoòoìy-òo, ÷òo áû
íè ãoâopèëè y÷eíûe è ìopaëècòû ïpoòèâ ècêycñòâa, ìíoãèe èç íèx ïepeä ëy÷øèìè
coçäaíèÿìè eão ocòaíoâÿòcÿ â íeìoì áëaãoãoâeíèè, ïoçaáûâ ía âpeìÿ paccyäoê è
âce äoápoäeòeëè.
A ècêyccòâo caìo ïo ceáe, áyäy÷è äaæe coâceì áeccoäepæaòeëüíûì ïîìèìo
âcÿêoão âëèÿíèÿ, ëè÷íoão âïe÷aòëeíèÿ, oáùecòâeííoão çía÷eíèÿ,-- â ëy÷øèx
oápaçöax ïpeäcòaâëÿeò íeoáûêíoâeííoe ÿâëeíèe, peäêocòü, Äèêo-âèíy. C ýòèì
ïpèíöèïoì oío è âoçíèêëo y ëþäeé, òaê è ïpèíèìaeòcÿ è ïo cèe âpeìÿ æèâyùèì
ïpocòo, íopìaëüíûìè ÷yâcòâaìè áoëüøèícòâoì. Ïîòîìy-òo â íeì è oáÿçaòeëüío
eão äocòoèícòâo caìo ïo ceáe. È âèäeòü â ýòoì íe÷òo ïpeäocyäèòeëüíoe — íe
áoëee êaê ìoëoäoé ïpeäpaccyäoê íaøeé îáðàçoâaííocòè, ÷epec÷yp yâëe÷eííoé
èäeÿìè yòèëèòapíocòè è ìopaëè.Ðîäû è íaïpaâëeíèÿ ècêyccòâa âûpaæaþò âceãäa
cèìïaòèè è æeëaíèÿ áîëüøèícòâa è oáùyþ æèçíeííyþ cèëy oáùecòâa. Íecìoòpÿ ía
âecü ëoãè÷åñêèé ïpoòecò ècêëþ÷èòeëüíûx ýòè÷ecêèx è ýcòeòè÷ecêèx òeopèé
êpèòèêoâ,íåcìoòpÿ ía èäeaëüíûe âëe÷eíèÿ caìèx xyäoæíèêoâ, ècêyccòâo
íeïðeìeíío âûpaæaeò paçíooápaçíûe èícòèíêòû íaöèoíaëüíocòè è ee
íacòpoeíèÿ,âêócû è èäeaëû. Toëüêo íeoáûêíoâeííûe, ãeíèaëüíûe coçäaíèÿ, êaê
ïëoä íe-çaâècèìoé, âeëèêoé äyøè, còoÿò èíoãäa ocoáíÿêoì ïocpeäè
ãocïoäcòâyþùeão òe÷eíèÿ.
Òaêèe ìûcëè "ça" è "ïpoòèâ" âoçáyäèë âo ìíe xyäoæíèê, âûáèòûé èç êoëeè,
íeïpèçíaííûé, ocìeÿííûé, paço÷apoâaííûé â ëèáepaëüíûx è íèãèëècòè÷ecêèx
âoççpeíèÿx, paçoøeäøèécÿ c ëþäüìè, paço÷apoâaâøèìè eão è ïoêoëeáaâøèìè eão
ãopÿ÷yþ âepy äaæe â ceáÿ êaê xyäoæíèêà.Oí yäaëèëcÿ ía ëoío ïpèpoäû. Ío è òaì
âìecòo cïoêoéñòâèÿ íaøeë cyòoëoêy ìeëo÷íûx èíòepecoâ, áopüáy ça
cyùecòâoâaíèe â caìûx cêyäíûx ycëoâèÿx. Òyò yâèäeë oí òÿæeëûé òpyä,
oïëa÷èâaeìûé íèùeíñêèì âoçía-
315
ãpaæäeíèeì, ycëoâèÿ caìûe òÿæeëûe,--câoèì íeyìoëèìûì è âce÷acíûì
ïopaáoùeíèeì âpeìeíè è cèë ÷eëoâeêa, ôèçè÷ecêèì è ípaâcòâeííûì ãíeòoì eão è
ïpoãpeccèâíûì çaòÿãèâaíèeì â oìyò íacyùíûx ïoòpeáíocòeé ì a ì o í a. Taêoâa
æèçíü âcÿêoão íeáoãaòoão ïoìeùèêa.
Hyæío äoáaâèòü eùe, ÷òo oêpyæaþùèe eão áeäíûe ëþäè ïocòoÿíío è
äoápoâoëüío èäyò ê íeìy â êaáaëy, ïoä cyácèäèè âïepeä. È ýòèx ïpeäëoæeíèé
ìíoão, è oíè òaê oáû÷íû è òaê áeçûcxoäíû, ÷òo ê íèì âoëeé-íeâoëeé ïpèxoäèòcÿ
ïpèâûêaòü. Òÿæeëo! Ocoáeíío èäeaëècòy!
 òaêèx ycëoâèÿx íaxoäèëcÿ xyäoæíèê, êoãäa ïpoãpeìeëo ïpèçûâoì
Caâoíapoëû 13 "B ÷eì ìoÿ âepa"Ë.Toëcòoão.
Ãe áûcòpo oòêëèêíyëcÿ ía cèëüíûe yáeæäeíèÿ ïpoïaãaíäècòa
caìoycoâepøeícòâoâaíèÿ, íeïpoòèâëeíèÿ çëy íacèëèeì è ëþáâè ê áëèæíeìy,
âûpaæaþùèecÿ íeïocpeäcòâeíío â ëè÷íoì òpyäe äëÿ áëaãa è ïoìoùè íec÷acòíûì,
oáeçäoëeííûì ycëoâèÿìè cëoæèâøeécÿ æèçíè. Caìooòâepæeíèe è ãopÿ÷aÿ ïoëíaÿ
âepa â äoápo êpyòo èçìeíÿþò Ãe äo íeyçíaâaeìocòè. Bìecòo xaíäpû,
ocêopáëeííoão caìoëþáèÿ, yãíeòeíèÿ è ïocòoÿííoão æeëaíèÿ íaä êeì-òo
âoçâûcèòücÿ è äoêaçaòü êoìy-òo ÷òo-òo, oí âäpyã ècïûòûâaeò cëaäocòü è
c÷acòüe ïpocòoòû è cìèpeíèÿ. ×eì áoëee yíèæaë oí â æèòeécêoì cìûcëe câoþ
ëè÷íocòü, òeì c÷acòëèâee è âeceëee ÷yâcòâoâaë ceáÿ oò opèãèíaëüíocòè è
íoâèçíû ïoëoæeíèÿ. Caìûe cypoâûe ëèöa oêpyæaâøeé eão cpeäû ìeíÿëècü,
âûpaæaëè yìèëeíèe ïpè âèäe áapèía, òo êoïaþùeão ìyæèêy íaâoç, òo
cêëaäûâaþùeão eìy ïe÷è è â òo æe âpeìÿ ècêpeííe è cepüeçío ïoy÷aþùeão eão
òaêèì áëaãèì âeùaì, êaêèx íe cëûxèâaë eùe ìyæèê oò ãocïoä, âceãäa íopoâÿùèx
cecòü ìyæèêy ía øeþ. Äëÿ òaëaíòëèâoão opaòopa oòêpûâaëocü caìoe æèâoe è
peaëüíoe ïoïpèùe. Paç oòpeøèâøècü oò ycëoâèé ýòèêeòa, Ãe âce âèäèìoe c÷èòaë.
câoeé apeíoé, áûë ëè oí â ãocòèíoé â áoãaòoì ïaëaööo, â yáoãoé çeìëÿíêe èëè
â äoìe ïpeäâapèòeëüíoão çaêëþ÷eíèÿ.
Taê, oäíaæäû, ycëûxaâ, ÷òo ïëeìÿííèöa eão Çoÿ Ãpèãopüeâía Ãe ïoïaëa â
êpeïocòü ça pacïpocòpaíeíèe êaêèx-òo íeäoçâoëeííûx co÷èíeíèé, oí oòïpaâèëcÿ
â Ïeòepáypã, ê âëacòü èìyùèì, êaê áûë, â câoeì yáoãoì êocòþìe c âocòopæeííûì
ëèöoì yìèëeííoão cìèpeíèÿ. Ía âëèÿòeëüíûx ëèö oí ïpoèçâeë caìoe áëaãoe
âïe÷aòëeíèe — ê ïacxe eìy, ïoä ïopy÷èòeëücòâî oòïycòèëè eão yçíèöy. Ía
äeâyøêy, äëÿ êoòopoé oí ÿâèëcÿ coâceì íeoæèäaííûì èçáaâèòeëeì,-- ãoâopÿò,
oía paíüøe eão ïo÷òè íe çíaëa,-- oí ïpoèçâeë òaêoe òpoãaòeëüíoe âïe÷aòëeíèe,
÷òo oía peøèòeëüío è áecïoâopoòío ïoøëa ïo eão íoâoìy ïyòè. Oía ápocèëa
ía÷aòûe êypcû è ïpeäïoëaãaeìyþ êapüepy, èçápaâ caìyþ òpyäoâyþ, áeäíyþ æèçíü,
è, ãoâopÿò, c÷acòëèâa.
Aíía Ïeòpoâía Ãe ïpèâûêëa yæe ïepeíocèòü ìíoãèe còpaííocòè ìyæà
apòècòa. Eão yâëe÷eíèÿ ñâoèìè èäeÿìè oía íaçûâaëa âpeìeííûì ïoìeøaòeëücòâoì;
oí íaxoäèëcÿ â òaêèx cocòoÿíèÿx, ïoêa íe êoí÷aë êaêoéíèáyäü paáoòû; oía
c÷èòaëa ýòo ïpèíaäëeæíocòüþ íaòypû xyäoæíèêa, ïoòoìy ÷òî è â äpyãèx
xyäoæíèêax çaìe÷aëa òo æe, òoëüêo â ìeíüøeé còeïeíè. Íî,
316
êoãäa c ee ìyæeì ïpoèçoøëa ýòa ïocëeäíÿÿ êpyòaÿ ïepeìeía, êoãäa oí
ïpeâpaòèëcÿ â âocòopæeííoão òoëcòoâöa c ïoëíûì oòpèöaíèeì âcex oáû÷íûx ôopì
æèçíè,-- oía ècïyãaëacü íe ía øyòêy. Eão aëüòpyèçì, âeãeòapèaícòâo,
oòpèöaíèe coácòâeííocòè íe ïoääaâaëècü íèêaêèì ee äoâoäaì. Ècïpoáoâaâ âce
cpeäcòâa yáeæäeíèÿ è oò÷aÿâøècü, oía ïepeexaëa ê cûíy. Ío òeïepü yæe íè÷òo
íe ìoãëo ïoêoëeáaòü yâepoâaâøeão. Kaçaëocü, oí è caì æeëaë ëèøeíèé è
ècïûòaíèé. Oí æèë ïoëíoé äyøeâíoé æèçíüþ è áûë c÷acòëèâ...
Oí ápocèë âce xoçÿécòâo è cäeëaëcÿ ïo÷òè còpaííèêoì. Míe êaæeòcÿ, â ýòy
ýïoxy oí áûë o÷eíü ïoxoæ ía Ã. C. Cêoâopoäy 14. Taêoe æe xoæäeíèe ïeøêoì ïo
Maëopoccèè è ïpoïoâeäü èäeé ípaâcòâeííocòè, ãäe ïpèøëocü.
Oäíaæäû â câoeì cêpoìíoì oáëè÷üe oí, èíêoãíèòo, o÷yòèëcÿ â Oäecce è
çaøeë â pècoâaëüíyþ øêoëy, â êëacc, ãäe ìoëoäûe ëþäè ïècaëè ýòþäû c íaòypû.
Ïpoôeccopa íe áûëo. Ó÷eíèêè ïpèíÿëè Ãe ça còapè÷êa-íaòypùèêa è íe oápaòèëè
ía íeão âíèìaíèÿ. Ío âoò ýòoò áeäíûé êpacèâûé còapèê ïoäcaæèâaeòcÿ ê oäíoìy
ïèøyùeìy ýòþä þíoøe è ía÷èíaeò eìy oáúÿcíÿòü. Òoò â íeäoyìeíèè, yäèâëÿeòcÿ
còpaííocòè è âecêocòè çaìe÷aíèé.
— Äa paçâe âû òoæe xyäoæíèê? — cïpaøèâaeò oí.
— Äa. Äaéòe ìíe âaøy ïaëèòpy, ÿ ëy÷øe âaì ìoãy oáúÿcíèòü ïpaêòè÷ecêè
ìoè cëoâa.
Ó÷eíèê áûë oêoí÷aòeëüío ïopaæeí, êoãäa Ãe còaë eìy ïècaòü â ýòþäe.
Maëo-ïoìaëy oápaçoâaëacü êy÷êa yäèâëeííûx y÷eíèêoâ. Ýòþä oæèâèëcÿ è
çaáëècòaë æèâoïècüþ ïoä pyêoþ ìacòepa.
— Äa êòo æe âû? — cïpaøèâaþò yæe âce, êoãäa oí oòoäâèíyëcÿ è ïepeäaë
ïaëèòpy y÷eíèêy.
— ß — Ãe, xyäoæíèê.
— Êaê, âû — Hèêoëaé Hèêoëaeâè÷ Ãe?!
Oáùèé âocòopã, yäèâëeíèe... È âcêope ía÷aëacü caìaÿ oæèâëeííaÿ áeceäa,
êaêyþ âeçäe cïocoáeí áûë âûçâaòü Ãe. Âce áûëè o÷apoâaíû çíaìeíèòûì
xyäoæíèêoì. Toëüêo ïoä êoíeö y÷eíèê, êoòopoìy Ãe ïoïpaâèë ýòþä, íecêoëüêo
íapyøèë oáùee âocòopæeííoe íacòpoeíèe ïpaêòè÷ecêèì âoïpocoì. Oí cïpocèë,
ìoæeò ëè oí ïpoäaòü â câoþ ïoëüçy ýòþä,ïîïðàâëåííûé Ãe? Oäíaêo íacòpoeíèe
áûëo òaêoe c÷acòëèâoe, ÷òo ýòo òoëüêo paçâeceëèëo âcex.
Còaëè xoäèòü cëyxè, ÷òo Ãe ïèøeò êapòèíy "Pacïÿòèe".
Ã-æa E. Ô. Þíãe, ïoceòèâøaÿ Ãe, paccêaçûâaëa, ÷òo, çaexaâ ê íeìy, oía
íe÷aÿíío ïoïaëa â eão ìacòepcêyþ, êyäa oí eùe íe ïycêaë íèêoão. Oía âûíecëa
ïaíè÷ecêèé yæac oò eão "Xpècòa ía êpecòe>>. Ãe èçoápaæaë Xpècòa â ìoìeíò eão
còeíaíèÿ ãëacoì âeëèèì: "Bcêyþ ìÿ ocòaâèë eñè!>>. Taêoe còpaøíoe ëèöo, ïo ee
cëoâaì, íeâoçìoæío âooápaçèòü. Ía ïepeäâèæíyþ âûcòaâêy yæe æäaëè Ãe c íoâoé
êapòèíoé, ío ýòoão íe cëy÷èëîñü. Oêoí÷èâ êapòèíy, Ãe áûë â áoëüøoì coìíeíèè
è ïpocèë Ëüâa Hèêoëaeâè÷a, êoòopoão oí yæe âo âceì cëyøaë, ïpèexaòü ê íeìy è
paçpeøèòü coìíeíèe,
317
âûcòaâëÿòü ëè êapòèíy èëè ïepeäeëaòü. Ëeâ Hèêoëaeâè÷ íaøeë "Xpècòa" eão
áeçoápaçíûì è ïocoâeòoâaë ïepeäeëaòü l5. Kapòèía áûëa oòëoæeía. Ãe oïÿòü
ycèëeíío çaíÿëcÿ äeëaìè äoápoäeòeëè, ëè÷íûì òpyäoì, ôèçè÷ecêèì, òÿæeëûì.
Ê ècêyccòây â ýòo âpeìÿ oí còaë oòíocèòücÿ coâepøeíío áeccòpacòío.
Äoápaÿ òeìa, áëaãoe íaìepeíèe, èëëþcòpaöèè èäeé oáùeão áëaãa — âoò ÷òo, ïo
íoâoé âepe, ìoæeò ïoçâoëèòü ceáe xyäoæíèê, áeç âcÿêoão yâëe÷eíèÿ ècêyccòâoì,
äyìaÿ òoëüêo oá oäíoì oáùeì áäaãe æèçíè, — âce ocòaëüíoe caìo ïpèëoæèòcÿ.
Âeäü ècòèíío ÷ècòoe äeëo ecòü âûpaæeíèe ècòèíío ÷ècòoé äyøè. Óãoëü è áyìaãa
— âoò âce cpeäcòâa äeëa áoæüÿ â èçoápaæeíèÿx. Ïpeäâapèòeëüíûe ýòþäû,
paçpaáoòêa êoìïoçèöèé, paáoòû c ìoäeëeé — âce ýòo âeùè íeíyæíûe è äaæe
âpeäíûe, êaê íapyøaþùèe öeëüíocòü íacòpoeíèÿ, êaê ècêyøeíèÿ, yâëeêaþùèe
ìíoão cèëû âo âíeøíþþ ôopìy ècêyccòâa.
C òaêèì íacòpoeíèeì Ãe íapècoâaë yãëeì èëëþcòpaöèè ê èçâecòíoé ïoýìe Ë.
Toëcòoão "×eì ëþäè æèâû". "Ïocpeäíèê" 16, èçäaòeëü íapoäíûx êíèã, èçäaë ýòoò
aëüáoì c áoëüøoé òùaòeëüíocòüþ, ôoòoòèïèeé, äoáèâaÿcü ïoëíeéøeão ôaêcèìèëe.
Ê coæaëeíèþ aëüáoì ïpoèçâeë âecüìa cëaáoe âïe÷aòëeíèe, íe âepèëocü äaæe, ÷òo
ýòo pècyíêè Ãe; oíè íe èìeëè ycïexa äaæe y òoëcòoâöeâ.
Heìíoão cïycòÿ Ãe âûëeïèë áþcò Ëüâa Hèêoëaeâè÷a, òoëüêo ÷òo
oïpaâèâøeãocÿ oò áoëeçíè. Ýòo cocòoÿíèe Ë. Í. oòpaçèëocü â áþcòe Ãe.
Èíoãäa oí êaê áû yêpaäêoé ápaëcÿ è ça xoëcòû è ïècaë cöeíû ïpè ëyííoì
câeòe, áeç êoìïoçèöèè, áeç oápaáoòêè, oïpeäeëèâ èíòepecío òoëüêo íaçâaíèe
êapòèíû, íaïpèìep — "Coâecòü" 17. "Áeç êoììeíòapèÿ íè÷eão íåëüçÿ áûëo
ïoíÿòü â ýòoì xoëcòe cpeäíeão paçìepa. Ïëoxo íapècoâaííaÿ, áecôopìeííaÿ
cïèía; ïpèìèòèâío ïpoòÿíyòaÿ íaècêocü äopoãa ïoä ÷epíûì ôoíoì ïpèãopêa, â
ãëyáèíe êpacíûe êëÿêcû è ÷epíûe ÷epòo÷êè. Ýòo äoëæío áûëo èçoápaæaòü Èyäy,
ïpèêoâaííoão âçopoì ìy÷èòeëüíoé coâecòè ê æepòâe câoeão ïpeäaòeëücòâa —
Xpècòy, yâoäèìoìy òoëïoþ c äpeêoëüÿìè è ôaêeëaìè.
ßcíee ïo êoìïîçèöèè áûë eão ýcêèç íeáoëüøoão paçìepa: Xpècòoc ïocëe
òaéíoé âe÷epè cxoäèò ïo còyïeíüêaì òeppacû; eão coïpoâoæäaþò aïocòoëû.Ía
òeppace, ocâeùeííoé ëyíoé, oí âçãëÿíyë ía çâeçäíoe íeáo. Æaëü, è ýòoò
ïpeêpacíûé ìoòèâ ocòaëcÿ áeç âcÿêoé oápaáoòêè.
Êaê âèäío, â ýòo âpeìÿ â ãëyáèíe äyøè Ãe âce eùe æèë xyäoæíèê âe÷ío
çaáèâaeìûé äoêòpèíaìè, ío pâaâøèécÿ ê câoáoäe è áeçoò÷eòíoé ëþáâè ê câeòy, ê
ýôôeêòíûì èëëþçèÿì ècêyccòâa. Ýòo coâïaëo y íeão c oáùèì âoçáyæäeíèeì eão
ôèëocoôcêoão yìa. Oí yâëeêaëcÿ òoãäa ôèëocoôoì Hèöøe 18 è âeçäe ãpoìêo è
âocòopæeíío ãoâopèë o íeì. Heâepoÿòíûì êaçaëcÿ â ycòax òoëcòoâöa ýòoò
ècêpeííèé ýíòyçèaçì ïepeä aíapxècòoì äepçêaÿ cìeëocòü êoòopoão coïepíè÷aeò
ïoä÷ac c èäeÿìè caìoão ïaäøeãî aíãeëa.
318
Ó Ãe cíoâa ïoÿâèëècü êpacêè, ýòa èçëèøíÿÿ pocêoøü añêèòè÷ecêoão
ècêyccòâa. Çaxoäÿùèé câeò coëíöa áëecíyë æèâûì ëy÷îì â åãî êàðòèíó è
ñîâepøeíío cëy÷aéío, òo ecòü âïoëíe xyäoæecòâeíío,êàê ïðèðîäà êàê
áîã,ocâeòèë áecïpècòpacòío cïèíy Ïèëaòa, êopèäop ðèìñêîãî õàðàêòåðà à Õðècòa
ocòaâèë â òåíè, òpoíyâ òoëüêo ÷acòü eão íoãè è ïîäîë õïòîíà.Ýòîò ãîpÿ÷èé ëy÷
çaëèë ÿpêo êâaäpaòèêè ïoëa èç áeëoão è ÷åðíîãî ìðàìîðà è peôëeêcoì. oòcþäa,
cíèçy, ocâeòèë âce òåíè ïûëüíûì òåïëîì.Õóäîæíèêà ïpopâaëo, oí ècêycèëcÿ è
çaêyòèë câoèì ècêyccòâoì,çàèãðàë ñâåòîì è òîíàìè.Ýòo áûëo áecïoëeçío äëÿ eão
còpoãoé èäeè, oí ãðåøèë ïðîòèâ ïåðèòaícêoé äoêòpèíû, ío, âèäèìo, íacëaæäaëcÿ
è oòäûxaë â èñêóññòâå.Òàê ïècaëacü eão êapòèía "×òo ecòü ècòèía" 19.
 1890 ãoäy Ãe ïpèâeç ee ía ïepeäâèæíyþ âûcòaâêy. Ïåðåäâèæíèêè
âcòpeòèëè eão c áoëüøoé paäocòüþ.  câoèx îáû÷íûx ãoäîâûõ ñîáðàíèÿõ, oíè
èçápaëè eão ïpeäceäaòeëeì. Kapòèíy ïocòaâèëè ía ëy÷üøee êaêoe òoëüêo aâòop
ïoæeëaë, ìecòo. Ía oáùeì oáeäe è â coápaíèÿx Ãe áûë îæèâëeí è ìíoão è
ïpeêpacío ãoâopèë. Ocoáeíío ìíoão òoëêoâ âîçáóæäàëà òeïepü eão ïocëeäíÿÿ
êapòèía. Xâaëèëè câeò, oáùee ïocòpoeíèe êàðòèíû æèâyþ câÿçü äâyx ôèãyp —
Xpècòa è Ïèëaòa. Ío ìíoão áûëo íeäîâîëüíûõ ôèãypoé è ëèöoì Xpècòa. Íèêòo íe
æeëaë, yçíaòü Xpècòa â ýòîì òîùåì oáëèêe c áëeäíûì ëèöoì, yêopÿþùèì âçãëÿäoì
â yïop Ïèëàòó è îñîáåííî c òpeïaíûìè âoëocaìè. Ãe o÷eíü cepüeçío è âecêo
çaùèùaë ñâîå ïðîèçâåäeíèe. Oí yêaçûâaë ía ìíoãèe òpaêòaòû câÿòûx oòöîâ
öåðêâè,çàíèìàâøèxcÿ paçpeøeíèeì âoïpoca o âíeøíocòè Xpècòa.Áîëüøèíñòâî èõ
óòâåðæäaëo, ÷òo Xpècòoc êaê ÿâíûé ïpoòecò ïpoòèâ ÿçû÷ecêèx èäåàëîâ âíåøíocòè
âçÿë ía ceáÿ caìûé cìèpeííûé è íè÷òoæíûé oápaç ÷åëîâåêà,÷òîáû ïoêaçaòü
ëþäÿì, ÷òo âaæía â ÷eëoâeêe òoëüêo äyøa è ÷òo caìàÿ çàóðÿäíàÿ, íeêpacèâaÿ
ëè÷íocòü ìoæeò íocèòü â ceáe âeëèêèe ípaâcòâåííûå ñîêðîâèùa. Kapòèía ýòa â
oòíoøeíèè ôopì äoâoëüío cëaáa, ío y ëþäåé,æèâóùèx ïpèíöèïaìè è ïoíèìaþùèx
òoëüêo èäeéíyþ còopoíy èñêóññòâà,îíà èìeëa áoëüøoé ycïex; ocoáeíío,âûcoêo
còaâèëè ee òe, êoìy ïîñ÷àñòëèâåëocü ycëûøaòü oò aâòopa êapòèíû êoììeíòapèè ê
íeé. Ýòo áûëè â âûñøåé còeïeíè xyäoæecòâeííûe oápaç÷èêè oáúÿcíeíèé êapòèí,è
ìîæíî ïîæàëeòü, ÷òo oíè íe còeíoãpaôèpoâaëècü.
Âo âcÿêoì cëy÷ae, y êapòèíû áûë ycïex, oí oêpûëèë-xyäoæíèêa.Äàæå òo,
÷òo êaðòèíy c âûcòaâêè cíÿëè, êaê íe oòâe÷aþùyþ òpaäèöèîííûì íà÷aëaì
peëèãíoçíoé æèâoïècè, òoëüêo âoçâûcèëo êapòèíy,ïðèäàëî åé îñîáûé îðåîë
ãîíèìîé è âoçáyäèëo èíòepec ê íeé äaæe ía Çàïàäå.Êàðòèíà îòïðàâèëàñü
ïóòåøåñòâîâàòü ïo Eâpoïe ïo èíèöèaòèâe ïëàòîíè÷åñêîãî ïoêëoííèêa Ãe, eão
êapòèíû è y÷eíèÿ Ë.Toëcòâão. Ãe çàêàçûâàëè ïîâòîðåíèe êapòèíû çäecü è â
Ãaìáypãe. Coïpoâoæäaâøèé âûñòàâêó ïðèñûëàë cþäa èç-ça ãpaíèöû âocòopæeííûe
oòçûâû eâpoïeécêèx ãàçåò î êàðòèíå "×òo ecòü ècòèía" è câeäeíèÿ o ãpoìaäíoì
(ípaâcòâeííîì íî íå ìàòåpèaëüíoì) ycïexe ee, ocoáeíío â ìaccax paáo÷eão
ëþäa.
Eùe íe oêoí÷èëa âûcòaâêa êypca ïo Eâpoïe, êaê êapòèíy ïpèãëacèëè
âAìepèêy, ío c Aìepèêoé âûøëa íeyäa÷a. Aíòpeïpeíep còaë æaëoâaòücÿ íà
äopoãoâèçíy ïepeeçäa, æèçíè, ïoøëèíû; òpeáoâaë oò aâòopa âce áoëüøå è áoëüøå
äeíeã, äaæe oò Ï. M. Tpeòüÿêoâa, êoòopoìy êapòèía áûëa ïpoäaíà. Bepíyâøècü â
Poccèþ, còpaííûé ìe÷òaòeëü âûïycòèë öeëyþ êíèãy, èçoáëè÷aþùyþ â ÷eì-òo Ãe,
äa, êcòaòè, è Ë. Toëcòoão, êoòopoìy oí, òaê æe êàê è caìoìy Ãe, âocòopæeíío
ïoêëoíÿëcÿ ïpeæäe (cì. "Äíeâíèê òoëcòoâöà>>Í. Ä. Èëüèía) 20. Ío è
ýòo íe ápocaëo yæe íè ìaëeéøeé òeìíoòû âo âíyòpeííèé câåò còoèêa. Ãe íe
æeëaë ïpoèçíecòè íè oäíoão cëoâa â câoe oïpaâäaíèe ïpoòâ öeëoé êíèãè
oáëè÷èòeëÿ.
Ãe áûë ÷yæä âcÿêoé ïapòèéíocòè; oí âepèë, ÷òo âo âcÿêoé cpeäe ecòü
ècêpeííèe è äoápûe cepäöa. Eão çaäyøeâíaÿ ïpoïoâeäü òo ìÿãêo ïoãëîùaëacü
âeëèêoëeïíoé pocêoøüþ caëoíoâ è ãëyxo òoíyëa â ïepcèäcêèõ êoâpax è ïëoòíûx
äopoãèx ïopòüepax â apècòoêpaòè÷ecêoì oáùecòâe, òî çâoíêo peôëeêòèpoâaëacü
oía äepeâÿííûìè ïepeãopoäêaìè còyäeí÷ecêèõ êëeòyøeê, áûcòpo è ãpoìêo
pacïpocòpaíÿÿcü ça ïpeäeëû êaìopoê.
Xyäoæíèêaì oí ãoâopèë oá ècêyccòâe. Óæe ïoceäeâøèé, ïocòapeâøèé
øaìêaâøèé còapè÷oê, Ãe áûë ìoëoä è câeæ ípaâcòâeííoé áoäpocòüþ è âåpoé â
÷eëoâeêa. Becüìa áeäío oäeòûé, oí âcþäy áûë æeëaííûì ãocòeì è coáèpaë ía
câoè ïyáëè÷íûe ëeêöèè ìíoão÷ècëeííoe oáùecòâo caìûx paç- íooápaçíûx
oòòeíêoâ. Âcex coeäèíÿë è oæèâëÿë oí ÷ècòûì ípaâcòâeííû âeceëüeì, êoòopoe íe
ïoêèäaëo eão è oxâaòûâaëo cëyøaòeëeé. Ïocëe eãî ïyáëè÷íûx ëeêöèé ÿ âèäeë íe
paç pacòpoãaííûe äo cëeç ëèöa è âèäeë coâceì íeçíaêoìûx eìy ëþäeé, ãopÿ÷o
ïoæèìaâøèx eìy pyêè.
 ëeêöèÿx eão áûâaëè ëy÷øe âceão áeceäû, êoòopûe ía÷èíaëícü oáûêíoâeíío
ïo ïoâoäy êaêoão-íèáyäü âoïpoca, cäeëaííoão êeì-íèáyäü ïo ïpî÷òeíèÿ Ãe
íaïècaííoão è ÷èòaííoão èì ïo òeòpaäêe. Ýòa ïepâaÿ ÷acò âceãäa áûâaëa cëaáa
è ìaëoèíòepecía; çaòo ïpocòoé æèâoé âoïpoc âäpyã âocêpeøaë Hèêoëaÿ
Hèêoëaeâè÷a. Òyò òoëüêo è ía÷èíaëacü íacòoÿùaÿ yâëeêaòeëüíaÿ èìïpoâèçaöèÿ.
Tpoãaòeëüío ãoâopèë oí, c yáeæäeíèeì.
IV
Eão ïocëeäíèe êapòèíû eùe câeæè â ïaìÿòè y âcex, êoìy yäaëocü èõâèäeòü; a yäaëocü íeìíoãèì, òaê êaê oíè áûëè äoïycêaeìû ía ïyáëè÷íûå
âûcòaâêè òoëüêo ía caìoe êopoòêoe âpeìÿ èëè coâceì yáèpaëècü c âûcòaâoê
Taêoìy ïoëíoìy çaïpeùeíèþ ïoäâepãëacü eão êapòèía, èçoápaæaâøaÿ
òopæecòâeííoe øecòâèe cèíeäpèoía, ocyäèâøeão Xpècòa ía cìepòíyþ êaçíü —
"Ïoâèíeí cìepòè" 21.
Íe çaáyäy, êaê Â. Ä. Ïoëeíoâ, ïpèexaâ èç Mocêâû, paccêaçûâaë, ÷òo oí íå
ìoã cïaòü oò âocòopãa, êaêoé âoçáyäèë â íeì Ãe paccêaçoì oá ýòoé câoeé
320
êapòèíe "Ïoâèíeí cìepòè". O÷eíü coæaëeþ, ÷òo ìíe íe yäaëocü cëûøaòü oò
aâòopa eão paccêaç. ß yâèäeë paíüøe êapòèíy, è oía ìeíÿ íacòoëüêo
paço÷apoâaëa, ÷òo y ìeíÿ yæe íe áûëo oxoòû cëyøaòü êoììeíòapèè ê íeé.
Xyäoæecòâeííaÿ èäeÿ êapòèíû ìeíÿ âocxèòèëa êaê çaìûceë, êaê ïëaí. Hoâo,
cèëüío, íeoáûêíoâeíío! Òyò ÿcío ìèpoâoççpeíèe coâpeìeííoão xyäoæíèêa,
ãëÿäÿùeão coácòâeííûì âçãëÿäoì, oòpeøèâøeãocÿ oò çaòxëûx òpaäèöèé, oáùèx
ìecò, çaypÿäíocòè.
Ïepâûé ïëaí êapòèíû: çaëèòûé ìaccoþ câeòèëüíèêoâ, òopæecòâeíío øecòâyeò
cèíeäpèoí èç çaëû cyäa, ãäe oí ïoäïècaë cìepòíûé ïpèãoâop. Ýòèì ìacòèòûì
áëaãoâocïèòaííûì ôapèceÿì ïpeäøecòâyþò þíoøè c êa-äèëaìè. Ía âòopoì ïëaíe, y
còeíû, còoèò ocyæäeííûé; íeêoòopûe èç peâíocòíûx â câoeì áëaão÷ecòèè cyäeé,
ïpoxoäÿ, íe ìoãyò íe çayøèòü ïpecòyïíèêa: òaêoâû áûëè ípaâû è òaêoâo áûëo
oçëoáëeíèe áëaão÷ecòèâûx ôapèceeâ.
Oãíeííûé òoí êapòèíû æèâoé, ãopÿ÷èé; co÷èíeíèe êaê çaìûceë
xyäoæecòâeííoe, opèãèíaëüíoe. Ïopòèò âce cïeøíocòü, íeápeæíocòü âûïoëíeíèÿ,
ypoäëèâocòü, cáèâ÷èâocòü ôopì. Ýòo áoëüøoé ýcêèç, íeäoäeëaííûé íaápocoê,
êoe-êaê íaìaëeâaííûé.
Ïocëeäíeé eão êapòèíû — "Pacïÿòèe" — ÿ íe âèäaë22. Míe ïpècëaëè
òoëüêo ôoòoãpaôèþ c íee â Èòaëèþ, â Accèçè, ãäe, paccìaòpèâaÿ ôpecêè Äæoòòo
è ×èìaáyý, ÿ ìíoão paç âcïoìèíaë íeâoëüío Ãe è eão âocòopã oò ýòèx
xyäoæíèêoâ.
×èìaáyý, êaê ïpocûïaþùèécÿ ê æèçíè peáeíoê, â ècêyccòâe oápeòaeò
coácòâeííûé còèëü; còèëü ýòoò íe â cþæeòax, íe â co÷èíeíèè --- oí âûpaæaeòcÿ
eùe òoëüêo â coácòâeííoé ÷epòe è â coácòâeííoì eão âêyce ê êpacêaì eùe o÷eíü
áeäíoé, ïpèìèòèâíoé ïaëèòpû. Äæoòòo áoëee ëeãoê, ïpocò è íaèâeí. Íe
çaäyìûâaÿcü, íe ìyäpcòâyÿ, oí pacïècaë ôpecêaìè âcþ cepeäèíy âepxíeão xpaìa
câ. Ôpaíöècêa, êoòopaÿ ïpoèçâoäèò âeceëoe âïe÷aòëeíèe äeòcêoão ëyáo÷íoão
ècêyccòâa. Hèêoãäa ïpè âçãëÿäe ía ýòè apxaè÷e-cêèe ïoïûòêè ìíe íe ïpèøëo áû
â ãoëoây còaâèòü èx xoòü c êaêoé-íèáyäü còopoíû èäeaëoì â ècêyccòâe. Ío
âêycû ê ècêyccòâaì äo òaêoé còeïeíè èíäèâèäyaëüíû, ÷òo íè ïoä êaêèe çaêoíû,
âepoÿòío, èx ïoäâecòè íåëüçÿ, è o íèx äaâío yæe íe cïopÿò.
"Pacïÿòèe" Ãe ìeíÿ ïopaçèëo. Ïocëe íeÿcíûx, ìëaäeí÷ecêèx ïpeäcòaâëeíèé
ïoëycoííoão âooápaæeíèÿ, êoòopoe c âeëèêèì íaïpÿæeíèeì èíoãäa ïpèxoäèëocü
yãaäûâaòü â âûöâeòøèx ôpecêax ×èìaáyý è Äæoòòo, ïepeäo ìíoþ âäpyã oòêpûë
còpaøíyþ òpaãeäèþ coâpeìeííûé xyäoæíèê, áeç ycëoâíoé ìacêèpoâêè, c
ïopaçèòeëüíoé peçêocòüþ è ïpaâäoé. Ocoáeíío cèëüíoe âïe÷aòëeíèe ïpoèçâoäèò
ãoëoâa Xpècòa ía êpecòe. Beëèêoe còpaäaíèe çaïe÷aòëeëocü ía ïpeòepïeâøeì äo
êoíöa ëèöe áoæecòâeííoão còpaäaëüöa è ía âceì eão cëaáoì òeëe, íocÿùeì â
ceáe òaêoé âeëèêèé äyx... Teìíûé âoçäyx çaíocèòcÿ âèxpeì ïoäûìaþùeãocÿ
ïecêa; áoëüøå íè÷eão ía ôoíe... Ê coæaëeíèþ, paçáoéíèê coâceì êapèêaòypeí.
Ía ýòy êapòèíy, êaê âèäío,
321
Ãe ïoëoæèë ìíoão òpyäa, ÷òoáû êoe-êaê íaâepcòaòü çaáûòoe yìeíèe ïècaòü
è pècoâaòü ÷eëoâe÷ecêoe òeëo; oía ècïoëíeía cíocío.
Booáùe â ïocëeäíee âpeìÿ oí còaë cepüeçío oòíocèòücÿ ê ècêyccòây; ýòo
âûpaçèëocü â eão ïocëeäíèx ïopòpeòax, ocoáeíío â ïopòpeòe Kocòû÷eâa, êoòopûé
yæe ìoæío c÷èòaòü âïoëíe xyäoæecòâeííoé âeùüþ.
Ìeíÿ o÷eíü yäèâèëo, ÷òo "Pacïÿòèe" Ãe äëÿ âûcòaâêè íe paçpeøèëè. ß
íèêaê íe ìoã paçãaäaòü ïpè÷èíy çaïpeùeíèÿ ee. Áeçoápaçeí paçáoéíèê? Ío òaêèe
ëè áeçoápaçèÿ âocïpoèçâoäèëo còapoãåpìaíñêoe ècêyccòâo? Eâpoïeécêèe ìyçeè
ïoëíû ïpoèçâeäeíèÿìè ýòoé ýïoxè, ocoáeíío â Ápþcceëe. È èx co còeí íe
cíèìaþò. Èêoíû, áûâøèe â öepêâax, ïoâeøeíû òeïepü â ìyçeÿx; oíè coxpaíÿþòcÿ
òaì êaê oápaçöû ècêyccòâa èçâecòíoé ýïoxè.
Paçyìeeòcÿ, íe ça íeyäoâëeòâopèòeëüíoe ècêyccòâo cíÿëè "Pacïÿòèe" Ãe c
âûcòaâêè. Ècêyccòâo y íac ía ïocëeäíeì ïëaíe äaæe y áoëüøèícòâa íaøèx
xyäoæíèêoâ. Â èx cïeöèaëüíoì äeëe ècêyccòâo êaê ècêyccòâo èãpaeò
âòopocòeïeííyþ poëü. O÷eíü âûcoêoe ècêyccòâo c÷èòaeòcÿ äaæe íeíyæíoé,
èçëèøíeé pocêoøüþ. Ýòo âce y íac ïpeçpeííoe "ècêyccòâo äëÿ ècêyccòâa>>.
Ó íac xyäîæíèê íe cìeeò cëèøêoì oòäaâaòücÿ ècêyccòây è èçy÷aòü eão caìo
ïo ceáe, êaê êpacoòy, êaê coâepøeícòâo ôopì, êaê òexíè÷ecêèe ïpèeìû äëÿ
äocòèæeíèÿ áoëüøoão coâepøeícòâa â âûïoëíeíèè. Ýòo Øoïeíãayýp òaì äoïycêaeò
äëÿ xyäoæíèêa êaê ãëaâíûé ïpèíöèï âaæíocòü è çía÷eíèe â äocòèæeíèè âûpaæeíèÿ
ôopìû êaê òaêoâoé, coâepøeícòâoâaíèe coácòâeííoão âçãëÿäa ía âíeøíèé ìèp äëÿ
èçy÷eíèÿ eão, äaæe öeëûìè øêoëaìè, äëÿ áoëee âûcoêoão âocïpoèçâeäeíèÿ. "Ýòo
÷ècòo ïoçíaâaeìaÿ,--ãoâopèò oí,-- còopoía ìèpa, è ïoâòopeíèe ee â êaêoì-ëèáo
ècêyccòâe — ýëeìeíò xyäoæecòâeííûé. Eão ïpèêoâûâaeò coçepöaíèe çpeëèùa
oáúeêòèâèçaöèè âoëè...". È äaëee: "Ýòo ÷ècòoe, ècòèííoe è ãëyáoêoe ïoçíaíèe
cyùecòâa ìèpa ÿâëÿeòcÿ eìy öeëüþ â caìîì ceáe...".
Ó íac æe öapÿò eùe yòèëèòapèçì è ëèòepaòypa â æèâoïècè. Oáÿçaòeëüíûìè
ïpèçíaþòcÿ òoëüêo ëèòepaòypíûe òpaäèöèè. Eùe è òeïepü ìíoãèe, äaæe
xyäoæíèêè, çaùèùaþò òeíäeíöèþ â ècêyccòâe, ïpèíèìaÿ ee êaê çaâeò ëèòepaòypû.
Taê, íaïpèìep, íaø èçâecòíûé ïeéçaæècò A. A. Kèceëeâ ïèøeò â "Apòècòe" (N°
29, aïpeëü 1893 ã., còp. 51): "Ïycòü íoâeéøaÿ xyäoæecòâeííaÿ êpèòèêa
yïpeêaeò íaøèx xyäoæíèêoâ â èäeÿx copoêoâûx è øecòèäecÿòûx ãoäoâ, íaçûâaÿ
ýòè èäeè òeíäeíöèÿìè. Ìû íe èìeeì ïpè÷èíû còûäèòücÿ ýòèx òeíäeíöèé,
çaâeùaííûx íaì òaêèìè ïècaòeëÿìè, êoòopûì, êaê ãeíèaëüíûì xyäoæíèêaì,
ïoêëoíÿeòcÿ âcÿ Eâpoïa (Ïyøêèí, Ëepìoíòoâ, Ãoãoëü, Äocòoeâcêèé, Typãeíeâ,
Toëcòoé). Teíäeíöèè ýòè íe èäyò âpaçpeç c èäeaëaìè íaøeão ècêyccòâa.
Haïpoòèâ, oíè oäyxoòâopÿþò è âoçâûøaþò eão. ×ècòûe oò âcÿêèx êopûcòíûx è
ýãoècòè÷ecêèx ïoáyæäeíèé, oíè-òo è ecòü èäeaëû ýòoão ècêyccòâa, áeç êoòopûx
oío íe ìoãëo áû è cyùecòâoâaòü>>.
322
È ýòo ïèøeò íaø ïpeêpacíûé ïeéçaæècò, êoòopûé íaâceãäa, caìûì poäoì
câoeão ècêyccòâa, yäaëeí oò âcÿêèx òeíäeíöèé!
Eùe áoëee ÿcío è oòêpoâeíío âûcêaçaëcÿ ïoêoéíûé M. Ï. Mycopãcêèé â
ïècüìe ê Â. Â. Còacoây. Moãy÷èé òaëaíò, opèãèíaëüíûé â ìyçûêe, è â cëoâe
ìoãy÷ è opèãèíaëeí. "He ìyçûêè íaì íyæío, íe cëoâ, íe ïaëèòpû è íe peçöa;
íeò, ÷epò áû âac ïoápaë, ëãyíoâ, ïpèòâopùèêoâ e tutti quanti,_ ìûñëè æèâûe
ïoäaéòe, æèâyþ áeceäy c ëþäüìè âeäèòe, êaêoé áû cþæeò âû íè âûápaëè äëÿ
áeceäû c íèìè". Â äpyãoì ïècüìe: "Xyäoæecòâeííoe èçoápaæeíèe oäíoé êpacoòû â
ìaòepèaëüíoì ee çía÷eíèè — ãpyáoe peáÿ÷ecòâo, äeòcêèé âoçpacò ècêyccòâa"
23.
Ó íac eùe íeìûcëèìû òaêèe xyäoæíèêè, êaê Meécoíüe, Ôopòyíè, xyäoæíèêè
æèçíè è ôopìû — caìèx ïo ceáe,-- paáoòaâøèe âcþ æèçíü â ÷ècòeéøeé côepe
ècêyccòâa äëÿ ècêyccòâa. Meécoíüe â câoèx ìèíèaòþpax c caìûìè íeçaòeéëèâûìè
cþæeòaìè còpoãocòüþ pècyíêa è ãëyáoêèì çíaíèeì ôopì äocòèãaeò çía÷eíèÿ
âeëèêoão xyäoæíèêa; Ôopòyíè ïopaçèë âcex coâpeìeííûx xyäoæíèêoâ Eâpoïû
íeäocÿãaeìûì èçÿùecòâoì â ÷yâcòâe ôopì, êoëopèòe è cèëe câeòa. Boëëoí 24
c÷èòaeòcÿ â Ïapèæe öapeì æèâoïècöeâ, xoòÿ âcþ æèçíü ïèøeò òoëüêo nature
morte. "Ho ýòo ïpaçäíaÿ çaáaâa, oí çaáaâëÿëcÿ*,-- cêaçaë, yâèäeâ paáoòû
Ôopòyíè, oäèí íaø pyccêèé xyäoæíèê. Oí ïpaâ. Ío paçâe íe ïpaçäíaÿ çaáaâa âcÿ
oïepa Ãëèíêè "Pycëaí"? Oäèí o÷eíü çíaìeíèòûé ïècaòeëü cêaçaë ïpo Ïyøêèía:
"câècòyí". Ìoæeò áûòü, c òo÷êè çpeíèÿ ìopaëè ècêyccòâo äëÿ ècêyccòâa íe
òoëüêo áecïoëeçío, a äaæe âpeäío. Ío paâíoäeécòâyþùaÿ âceé æèçíè èäeò câoèì
ïyòeì è öeíèò äopoæe âceão ýòè áecïoëeçíûe coâepøeícòâa. Âce çaìe÷aòeëüíûe
ìyçeè Eâpoïû, â caìûx ëy÷øux oápaçöàx, ïpeäcòaâëÿþò òoëüêo ýòè áeçûäeéíûe
äpaãoöeííocòè è xpaíÿò èx, êaê ïepëû, ápèë-ëèaíòû è ïpo÷èe äpaãoöeííûe
êaìeíüÿ, âcòaâëeííûe â çoëoòûe òoí÷aéøeé paáoòû cocyäû, êopoíû, cápyè, âaçû
è ïpo÷èe íeíyæíûe peäêocòè*.
Oäíaæäû, ïoä âïe÷aòëeíèeì oäíoé èç íaøèx coäepæaòeëüíûx è èíòepecíûx
âûcòaâoê, ÿ cëy÷aéío íaòoëêíyëcÿ ía côopìoâaííûé oáëoìoê èç ôpoíòoía
Ïapôeíoícêoão xpaìa. Oáëoìoê ïpeäcòaâëÿë òoëüêo yöeëeâøyþ ÷acòü ïëe÷a. Ìeíÿ
òaê è oáäaëo ýòo ïëe÷o âeëèêèì ècêyccòâoì âeëèêoé
* Beíepa Mèëoccêaÿ25 (còaòyÿ ïoáeäû) — ÷òo ïpeäcòaâëÿeò íaì, êpoìe
÷ècòo ïëacòè÷ecêoé êpacoòû? Topc Teçeÿ èç ôpoíòoía Ïapôeíoícêoão xpaìa; äâe
çaäpaïèpoâaííûe æeícêèe ôèãypû oòòyäa æe; ãoëoâa ëoøaäè, ápoíçoâûé Cèëeí èç
Ïoìïåè (â Heaïoëèòaícêoì ìyçee), âçìaxíyâøèé çìeeé; Beíepa Kaïèòoëèécêaÿ;
íeäoêoí÷eííûé coãíyâøèécÿ ìaëü÷èê Mèêeëaíäæeëo (â íaøeì Ýpìèòaæe) — âce ýòo
òoëüêo ïëacòè÷ecêèe coçäaíèÿ. Kapòèíû Mypèëüo, Ïoëÿ Bepoíeça, Tèöèaía,
êapòèíû, ïopòpeòû, ýòþäû è ãpaâþpû Peìápaíäòa, Beëacêeca, Ôopòyíè — âce
èìeþò çía÷eíèe òîëüêî êaê ècêyccòâo äëÿ ècêyccòâa è ïpeäcòaâëÿþò âûco÷aéøèe
oápaçöû æèâoïècè, (Ïpèìe÷aíèe ß. E. Peïèía.)
323
ýïoxè ýëëèíoâ! Ýòo áûëa òaêaÿ âûcoòa â äocòèæeíèè ïoëíoòû ôopìû,
èçÿùecòâa, ÷yâcòâa ìepû â âûïoëíeíèè... ß çaáûë âce. Âce ìíe ïoêaçaëocü
ìeëêo è íè÷òoæío ïepeä ýòèì ïëe÷oì...
Koíe÷ío, âûøe âceão âeëèêèe, ãeíèaëüíûe coçäaíèÿ ècêyccòâa, çaêëþ÷aþùèe
â ceáe ãëyáo÷aéøèe èäeè âìecòe c âeëèêèì coâepøeícòâoì ôopìû è òexíèêè; òaì
âëoæeíû ìûcëè caìoão coçäaòeëÿ, íeâûpaçèìûe, íeïocòèæèìûe. Te ìûcëè âûøe
äaæe èx ãeíèaëüíûx aâòopoâ; oíè, êaê âûcøèe oòêpoâeíèÿ, âíeceíû èìè òyäa
íeâoëüío, íeïocpeäcòâeíío, ïo âäoxíoâeíèþ câûøe, oceíÿþùeìy òoëüêo ãeíèeâ â
peäêèe ìèíyòû ïpocâeòëeíèÿ.
Ío xyäoæíèê-ïëacòèê â ïpocòoòe cepäöa èìeeò ïoëíoe ïpaâo âocïeâaòü è
yâeêoâe÷èâaòü xyäoæecòâeííocòü ôopì è æèçíè ïpèpoäû è câoè ôaíòaçèè, íe
ìyäpcòâyÿ ëyêaâo, ecëè ãocïoäü íe oäapèë eão ãeíèaëüíûì paçyìoì è ìyäpocòüþ
ôèëocoôa. Oäía âíeøíocòü ïpèpoäû è èíäèâèäyaëüíocòeé òaê íeâûpaçèìo
ïpeêpacía, òaê ãëyáoêa, paçíooápaçía, ÷òo ìoæeò cëyæèòü íeèc÷epïaeìoé
coêpoâèùíèöeé äaæe äëÿ caìûx oãpoìíûx cèë ÷eëoâeêa ía âcþ eão æèçíü.
Èäeè âeêoâe÷íû è ãëyáoêè òoëüêo y ãeíèaëüíûx aâòopoâ; ío paçâe
ãåíèaëüíocòü oáÿçaòeëüía äëÿ âcÿêoão cìepòíoão?
Paçâe ìû âïpaâe òpeáoâaòü oò âcÿêoão xyäoæíèêa ôèëocoâcêoão ïoíèìaíèÿ
ÿâëeíèé æèçíè, ïpoùaÿ eìy äaæe íeápeæíocòü è ãpyáocòü âûïoëíeíèÿ? Heò áoëee
æaëêoão è áecòaêòíoão ÿâëeíèÿ, ÷eì oãpaíè÷eííûé ÷eëoâeê, êoòopûé ïûæèòcÿ
âûêaçaòü ãëyáoêyþ ïpeìyäpocòü. ×òo ìoæeò áûòü cêy÷íee eão ïoy÷eíèé!
Áeçäapíûì, xoëoäíûì peìecëoì — äo ècêyccòâa eìy íe ïoäíÿòücÿ — oí
èëëþcòpèpyeò ïoïyëÿpíûe èäeè, a paccyäo÷íûe ëþäè ñòapaþòcÿ âoçâeëè÷èòü eão
ça áëaãèe íaìepeíèÿ — oí-äe cëyæèò èäee oáùeão áëaãa. Míe êaæeòcÿ, oí
oïoøëÿeò äaæe caìoe ýòo áëaão çaypÿäíûì oòíoøeíèeì ê íeìy.
È íeáoëüøèe cèëû xyäoæíèêoâ ïëoäoòâopíû è cèìïaòè÷íû, êoãäa oíè c
ëþáoâüþ paáoòaþò íaä cïeöèaëüíûìè è ïocèëüíûìè çaäa÷aìè. Áecêoíe÷ío
paçíooápaçíû oòäeëû è òeìû ècêyccòâa, íeècòoùèì xyäoæecòâeííûé èíòepec
ÿâëeíèé è ôopì ïpèpoäû è ôaíòaçèè ÷eëoâe÷ecêoé. Baæío òoëüêo íe íacèëoâaòü
ceáÿ â yãoäy íepaöèoíaëüíûì òpeáoâaíèÿì ïpeäcòaâèòeëeé äpyãèx oáëacòeé. Íaäo
êpeïêo oòcòaèâaòü câoáoäy câoeé èíäèâèäyaëüíocòè è öeëüíocòü câoeé côepû.
Ïo cïpaâeäëèâocòè, xyäoæíèê oáÿçaí èçy÷aòü ècêyccòâo äëÿ ècêyccòâa è
áoëee âceão èíòepecoâaòücÿ èì c ýòoé còopoíû. È íecïpaâeäëèâo yïpeêaòü
cêpoìíoão xyäoæíèêa ça òo, ÷òo oí ïèøeò âcþ æèçíü òoëüêo ýòþäû c íaòypû,
ecëè eão ýòþäû xyäoæecòâeííû, ïèëèòü eão oáÿçaòeëücòâoì òâop-÷ecòâa,
ôaíòaçèè, ecëè y íeão ê ýòoìy íeò äapa. Heäoápocoâecòío âûáèâaòü eão èç eão
êoëeè, cáèâaÿ ía ÷yæäyþ eìy äopoãy. Xyäoæíèêè áoëüøeé ÷acòüþ ëþäè
âïe÷aòëèòeëüíûe, poáêèe; ïpèòoì è cïeöèaëüíoe çaíÿòèe ècêyccòâoì òaê
ïoãëoùaeò èx ýíepãèþ è âpeìÿ, ÷òo oíè yæe áûâaþò áeccèëüíû áopoòücÿ c
ãocïoäcòâyþùèìè òpeáoâaíèÿìè oáùecòâa.
324
Caìûé áoëüøoé âpeä íaøèx äoêòpèí oá ècêyccòâe ïpoècxoäèò oò òoão, ÷òo o
íeì ïèøyò âceãäa ëèòepaòopû, òpaêòyÿ eão c òo÷êè çpeíèÿ ëèòepaòypû. Oíè c
áeccoâeñòíoé aâòopèòeòíocòüþ ãoâopÿò o ìaëoçíaêoìoé oáëacòè ïëacòè÷ecêèx
ècêyccòâ, xoòÿ caìè æe oíè c aïëoìáoì çaÿâëÿþò, ÷òo â ècêyccòâax ýòèx íè÷eão
íe ïoíèìaþò è íe c÷èòaþò ýòo âaæíûì. 4 Kpacèâûìè aíaëoãèÿìè ïëacòèêè c
ëèòepaòypoé oíè cáèâaþò c òoëêy íe òoëüêo ïyáëèêy, ëþáèòeëeé, ìeöeíaòoâ, ío
è caìèx xyäoæíèêoâ.
A ía caìoì äeëe â ýòèx ècêyccòâax o÷eíü ìaëo oáùeão. Coïpèêacaeòcÿ
cëoâecíoe ècêyccòâo c ïëacòè÷ecêèìè òoëüêo â oïècaíèÿx, ío è çäecü paçíèöa â
âûïoëíeíèè oãpoìíaÿ: òo, ÷òo xyäoæíèê cëoâa ìoæeò âûpaçèòü äâyìÿ cëoâaìè, â
äâe ceêyíäû, æèâoïèceö íe oäoëeeò èíoãäa è â äâa ìe-cÿöa, a ñêyëüïòopy
ïoíaäoáèòcÿ ía ýòo äâa ãoäa,-- òaê cëoæía áûâaeò ôopìa ïpeäìeòa. Çaòo ôopìy
ýòy âo âceé ocÿçaòeëüíoé ïoëíoòe íèêoãäa íe ïpeäcòaâèò cëoâo. Òo÷ío òaê æe,
êaê ôaáyëû, paccêaça, äèaëoãa, âûâoäa è ïoy÷eíèé íèêaêèe ècêyccòâa, êpoìe
cëoâecíoão, íe âûpaçÿò íèêoãäa.
Áûâaþò è y ëèòepaòopoâ yâëe÷eíèÿ ïëacòèêoé. Ôpaíöyçû, íaïpèìep, o÷eíü
ëþáÿò ïëacòèêy, è èx áeëëeòpècòû ÷acòo ãpeøaò æèâoïècüþ â ñëoâe, Äaæe òaêoé
èçÿùíûé è ãëyáoêèé ïècaòeëü, êaê Ôëoáep, èíoãäa âäaeòcÿ â òaêèe ïoäpoáíocòè
oïècaíèÿ eäâa yëoâèìûx äeòaëeé, ÷òo ïoëoæèòeëúío ïe-pexoäèò yæe â oáëacòü
æèâoïècè è äo íeâoçìoæíocòè yòoìëÿeò âooápaæeíèe ÷èòaòeëÿ. Áoëüøèícòâo
÷èòaòeëeé oáûêíoâeíío ïepeëècòûâaeò, íe ÷èòaÿ, ïepëû eão oïècaòeëüíûx
ïoýòèçèpoâaíèé òoí÷aéøèx íþaícoâ è èëëþçèé ïpèpoäû. ×èòaòeëè ëþáÿò áoëüøå
âceão èíòepecíyþ ôaáyëy è äèaëoãè. È ýòèì eäâa ëè cëeäyeò ïpeíeápeãaòü,--
ìoæeò áûòü, ÷èòaòeëè è ïpaâû. Ôaáyëû è äèaëoãè cyòü íeoòúeìëeìaÿ oáëacòü
cëoâa.
Äa ïpocòèò ìíe ÷èòaòeëü ýòo oòcòyïëeíèe è cêa÷oê â äpyãyþ oáëacòü. Ýòo
ÿ â oòìecòêy ça ïocòoÿííûe íaáeãè è ïo÷òè ïoãoëoâíûé yãîí â ïëeí ìoèx
coápaòüeâ ïo xyäoæecòây ëèòepaòopaìè.
×òoáû ïoíèìaòü ïëoäû íayêè è íacëaæäaòücÿ èìè, íeoáxoäèìa ñïeöèaëüíaÿ
ïoäãoòoâêa; ïpoòèâ ýòoão íèêòo íe áyäeò cïopèòü.Î ìyçûêe ìîæío cêaçaòü ïo÷òè
òo æe. Kòo íe ïoäìe÷aë âûpaæeíèÿ ècêpeííeé cêyêè îò Áåòxoâeía y ëþäeé,
íeïpè÷acòíûx ê ìyçûêe, èìeþùèx ïpèìèòèâíûe âêyñû? Ëþäeé, íe ïocâÿùeííûx â
æèâoïècü, cëy÷aëocü ìíe ïoäâoäèòü ê ëy÷øèì coçäaíèÿì Peìápaíäòa, Beëacêeca,
Tèöèaía; øèpoêo pacêpûâ ãëaça,îíè ÷ècòocepäe÷ío yäèâëÿëècü è íe âepèëè,
êoãäa ÿ ãoâopèë, ÷òo ýòo caìûå çaìe÷aòeëüíûe ïpoèçâeäeíèÿ æèâoïècè. Toëüêo
cïeöèaëècò èëè ÷eëoâeê c o÷eíü paçâèòûì âêycoì ïpeäïo÷òeò "Beíepy Mèëoccêyþ*
("Ïoáeäy") ïpeêpacío oòäeëaííûì cyxèì pèìcêèì còaòyÿì èëè cëaäêèì øeäeâpaì
Kaíoâû26. Kòo, êpoìe xyäoæíèêa, ìoæeò ïoíÿòü è oöeíèòü âeëèêyþ ïëàñòèêy
ãeíèaëüíûx oáëoìêoâ ïapôeíoícêoão ôpoíòoía? C ýòèì íåëüçÿ íe ïpè-ìèpèòücÿ.
Ío íaøè ìeíòopû íèêoãäa c ýòèì íe coãëacÿòcÿ, oíè ïpeêëîíÿþòñÿ òoëüêo
ïepeä ìopaëüþ.
Ox, ýòo ïpeêëoíeíèe êaæeòcÿ ìíe ïoxoæèì ía òe ïoêëoíû, êoòopûe êëaäyò
áëaãopaçyìíûe ãocïoäa â öepêâax â íaçèäaíèe oxëaäeâaþùèì ê peëèãèè ìyæèêaì.
Booáùe íaøe äâèæeíèe ê äoápoäeòeëè è äoápoâoëüíûì ëèøeíèÿì âûpaæaeòcÿ âce
áoëee â paçãoâopax è çaïyãèâaíèè áëèæíeão æyïeëoì ìaòepèaëüíoão
áëaãococòoÿíèÿ äo pocêoøè. Caìè ìû ïpoäoëæaeì æèòü â câoe yäoâoëücòâèe.
Toëüêo íeìíoãèe ÷yäaêè còapaþòcÿ ïoäaâëÿòü â ceáe paçíooápaçíûe ÷eëoâe÷ecêèe
cïocoáíocòè, c êopíeì, paçyìeeòcÿ, âûpâaòü èx peäêo êoìy yäaeòcÿ,--
ïpoáèâaþòcÿ y ìíoãèx ýòè cïocoáíocòè â ècêaëe÷eííoì âèäe — êpèâûe, êocûe,
cëaáûe íeäoíocêè. Toëüêo ãepoè÷ecêèe íaòypû, áëaãopoäíeéøèe äyøè ïpèíocÿò ía
aëòapü oáùeão áëaãa ëy÷øèe coêpoâèùa câoeão ãeíèÿ. Taê, Ãoãoëü è Ë. Toëcòoé
çaêoëoëè câoeão Ècaaêa âo cëaây ìopaëè *... A æèçíü âce èäeò ïo-còapoìy.
Áoëüøèícòây ëþäeé íyæía æèçíü ìaòepèaëüíaÿ, paäocòè ocÿçaòeëüíûe, ècêyccòâa
èçÿùíûe, äoápoäeòeëè ïocèëüíûe, çaáaâû âeceëûe. È âeëèêoäyøeí, ìèëocòèâ
òâopeö — ïocûëaeò èì è çaáaâû, è çaáaâíèêoâ, è íayêè, è ècêyccòâo. Eìy
èçâecòío, ÷òo ýòè eão coçäaíèÿ eùe íe ìoãyò æèòü oäíèìè ÷ècòûìè èäeÿìè
paçyìa.
Eùe o÷eíü íeìíoãèe èç æèâyùèx ía çeìëe ïocòèãaþò äyøeâíyþ æèçíü è
âepyþò â íee. Oäíèì èç òaêèx íeìíoãèx câeòëûx áûë è Ãe. Oòêpoâeííaÿ, ÷ècòaÿ
äyøa; íe çaäyìûâaÿcü, oí ïoæepòâoâaë ëy÷øeþ è caìoþ äopoãoþ eìy cïocoáíocòüþ
äyøè câoeé — òaëaíòoì xyäoæíèêa. Oí ÷ècòocepäe÷ío çaêaáaëèë eão âo èìÿ
áoëee âaæíûx çaäa÷ coâpeìeííoão oáùecòâa.
Eùe â þíûx ãoäax, êoãäa xyäoæíèê câoáoäío ïpeäaâaëcÿ ècêyccòây, oí
âûçâaë ïepeä ëþäüìè òeíü Caìyèëa, íe âûäyìaííyþ, ío äeécòâèòeëüíyþ
caìocâeòÿùyþcÿ òeíü. Ýòy òeíü ìoãëè âûçâaòü òoëüêo "Aýíäopcêaÿ âoëøeáíèöa"
äa ãeíèaëüíûé òaëaíò Ãe, êaêèì oí, íecoìíeíío, è áûë **. Â "Taéíoé âe÷epe"
oí äeëaeò yæe ãèãaíòcêèé øaã â ècêyccòâe — oïÿòü oí oòêpûâaeò ïepeä íaìè
ècòopè÷ecêyþ æèâyþ cöeíy c òaêoé èëëþçèeé è ïpaâäoé, êaêèe íe ïoÿâëÿëècü eùe
â xyäoæecòâeííoì ìèpe... Òaêèe ëè eùe êapòèíû äaë áû ýòoò xyäoæíèê, ecëè áû
ê eão òaëaíòy áûëè ïpeäúÿâëeíû paöèoíaëüíûe òpeáoâaíèÿ! Â íeì ëeæaëè cèëû
Mèêeëaíäæeëo. Íe cêopo eùe ïoÿâèòcÿ ía çeìëe òaêoe peäêoe co÷eòaíèe còpacòè,
òeìïepaìeíòa è áeççaâeòíoé ïpeäaííocòè ÷eëoâe÷ecòây. Oò íeão ïoòpeáoâaëè,
÷òoáû oí ïoæepòâoâaë câoèì ãeíèeì, è oí, íe çaäyìûâaÿcü, ïopaáoòèë â ceáe
âeëèêèé äyx xyäoæíèêa âo èìÿ ãpaæäaícêoão äoëãa oáøecòây è ïyáëèöècòèêe.
* Aâpaaì, ïo paccêaçy áèáëèè, ãoòoâ áûë çaêoëoòü â æepòây áoãy cûía
câoeão Ècaaêa, ío ocòaíoâëeí áûë aíãeëoì.
** Pe÷ü èäeò o êapòèíe "Cayë y Aýíäopcêoé âoëøeáíèöû", aêaäeìè÷ecêoé
ïpoãpaììe 1856 ãoäa, ça êoòopyþ Ãe ïoëy÷èë Ïepâyþ çoëoòyþ ìeäaëü. Haxoäèòcÿ
â Ãocyäapcòâeííoì Pyccêoì ìyçee. Cþæeò êapòèíû — Aýíäopcêaÿ âoëøeáíèöa
âûçûâaeò ïo ïpocüáe Cayëa òeíü ïpopoêa Caìyèëa.
326
Ó íeão eùe ocòaâaëocü oáùecòâeííoe ïoëoæeíèe, áûëè cpeäcòâa âo èìÿ òoão
æe oáùecòâeííoão áëaãa paáoòaòü ía ïo÷âe ìaòepèaëüíoé êyëüòypû.
C ãëyáoêèì âíyòpeííèì còpaäaíèeì — ìoæío ëè çaãacèòü ÷eì-íèáyäü
òëeþùyþ â íeäpax ëy÷øyþ ÷acòü äyøè? — oí paáoòaë, oäíaêo æe, ýíepãè÷ecêè è
â ýòoé íoâoé eìy oáëacòè, paáoòaë, paçyìeeòcÿ, áecêopûcòío. Ýòo caìoe
íeâepíoe, yáûòo÷íoe çaíÿòèe çeìëeäeëèeì ía íeáoëüøoì y÷acòêe ìoãëo áû c
ycïexoì âecòècü â eão èìeíèè ïpèêaç÷èêoì ça còo pyáëeé â ãoä; oí paáoòaë ïo
yáeæäeíèþ.
A ècêaíèÿ è oòpèöaíèÿ â íaøeì oáùecòâe âce øëè êpec÷eíäo *.
Ïváëèöècòèêa ycòyïèëa Mecòo ìopaëè, yòèëèòapíocòü — âe÷íocòè. Áûòü íèùèì
äyxoì, áûòü íèùèì ìaòepèaëüío, áûòü paáoì òpeáoâaë oò ÷eëoâeêa Ëeâ Toëcòoé
âo èìÿ caìoycoâepøeícòâoâaíèÿ, âo èìÿ oáùeão áëaãa æèçíè.
Ãe ápocèë âce è còaë íèùèì, còaë paáoì äoápoäeòeëè.
Ío ècêyccòâo è xyäoæíèêè âce eùe áëèçêè áûëè cepäöy Hèêoëaÿ
Hèêoëaeâè÷a.  ïocëeäíeé pe÷è câoeé ía ïepâoì cúeçäe xyäoæíèêoâ è ëþáèòeëeé
â Mocêâe, 30 aïpeëÿ 1894 ãoäa, oí cêaçaë ëþáèòeëÿì (ìeöeíaòaì), co÷yâcòâyÿ
xyäoæíèêaì: "3íaéòe, ÷òo âce ýòè ëþäè, ïpè âceé cêpoìíocòè, còopèöeþ
âoçâpaòÿò âaì âce âaøè ycëyãè; oíè áyäyò co âpeìeíeì òeì, ÷eì âû áyäeòe
ãopäèòücÿ... Ïpoèçâeäeíèe ècêyccòâa ecòü caìoe âûcøee ïpoèçâeäeíèe
÷eëoâe÷ecêoão äyxa; oío äaeò æèçíü, oío coâepøeícòâyeò ÷eëoâeêa*.
Ío çäecü, ècïyãaâøècü oïÿòü yâëe÷eíèÿ ècêyccòâoì, oí ïoâepãaeòcÿ c íèì
ê íoãaì ìopaëè. "Toëüêo ïoòoìy íaì ýòo ècêyccòâo òaê è äopoãî,-- ïpoäoëæaeò
oí âäpyã,-- ïoòoìy ìû âce è coápaëècü çäecü, ÷òo ìû çíaeì, ÷òo íè êapòèíû,
íè ìpaìop, íè xoëcò, íèêaêèe âíeøíèe còopoíû ècêyccòâa íe èìeþò çía÷eíèÿ, a
äopoãa íaì ëèøü òa paçíèöa ìeæäy òeì, ÷eì ìû äoëæíû áûòü, è òeì, ÷òo ìû
ecòü, ía êoòopyþ yêaçûâaeò íaì ïpoèçâeäeíèe ècêyccòâa è êoòopyþ âûpaçèòü
âíyøaeò xyäoæíèêy çaïoâeäü Xpècòoâa: "Áyäüòe coâepøeííû, êaê coâepøeíeí oòeö
âaø íeáecíûé..."
Íe çíaþ, coãëacèëècü ëè xyäoæíèêè è ëþáèòeëè ía cúeçäe c òeì, ÷òo
íèêaêèe âíeøíèe còopoíû ècêyccòâa íe èìeþò çía÷eíèÿ. Ío íe íaäo çaáû-âaòü,
÷òo oòeö íaø íeáecíûé c âeëèêoþ ëþáoâüþ coâepøeícòâyeò è âíeø-íþþ còopoíy
ïpèpoäû, íe ïpeíeápeãaÿ íèêaêèì íè÷òoæecòâoì coçäaíèÿ. È, ÷eì âûøe coçäaííûe
èì èíäèâèäyaëüíocòè ïo äyxy è cyòè, òeì è ôop-ìû èx cëoæíee è coâepøeííeé. Â
ýêcòaçe câoeão yâëe÷eíèÿ äoápoäeòeëüþ peâíocòíûe ìopaëècòû çaêpûâaþò ãëaça
ía ýòy còopoíy.
* Kpec÷eíäo — âoçpacòaÿ (uòaë.).
APXÈÏ ÈBAHOBÈ× ÊÓÈHÄÆÈ ÊAÊ XÓÄOÆHÈK 1
B côepe ïeéçaæíoé æèâoïècè Kyèíäæè áûë ãeíèaëüíûé xyäoæíèê."Ãeíèaëüíûé? Cëoâo ýòo cëèøêoì áoëüøoe", — cêaçaëè ía ïoxopoíax È. C.
Typãeíeâa ïpeäaííûe eìy äpyçüÿ è ïo÷èòaòeëè; oíè äaæe cìyòèëècü, êaê-òo
ïoïÿòèëècü, äa òaê è íe pècêíyëè íaãpaäèòü ýòèì âeëèêèì ýïèòeòoì câoeão
èçëþáëeííoão ïècaòeëÿ.
È ÿ ÷yâcòâyþ oáÿçaííocòü oáúÿcíèòü câoe cìeëoe oïpeäeëeíèe ãeíèaëüíocòè
Kyèíäæè.
Äâa òèïa ãeíèeâ paçëè÷aeì ìû â ècêyccòâax âcÿêoé ýïoxè. Ïepâûé ãeíèé —
íoâaòop, äaþùèé ía÷aëo íoâoìy âèäy ècêyccòâa; oí oáëaäaeò câoÉcòâoì
èçoápeòaòeëÿ è ÷acòo ocòaeòcÿ íeïpèçíaííûì. Ýòo íaòypa â âûcøeé còeïeíè
caìoáûòíaÿ, c áoëüøèìè êpaéíocòÿìè, oí oòêpûâaeò ýïoxy.Âòîpoé ãeíèé —
çaâepøèòeëü âcecòopoííe ècïoëüçoâaííoão íaïpaâëeíèÿ; íaòypa ìíoãooáúeìëþùaÿ,
cïocoáíaÿ âûpaçèòü, â âoçìoæíoé ïoëíoòe câoeão ècêyccòâa, câoe âpeìÿ; ê
oöeíêe eão íaêoïëÿeòcÿ áoëüøaÿ ïoäãoòoâêa — oí ÿceí. Oí çaêaí÷èâaeò ýïoxy
äo ïoëíoé íeâoçìoæíocòè ïpoäoëæaòü paáoòaòü â òoì æe poäe ïocëe íeão.
Ãeíèè — çaâepøèòeëè câoèx ýïox — âceì èçâecòíû ïo câoeé ìèpoâoé
cëaâe,-- èx íeìíoão. ß âoçüìy äâa-òpè ïpèìepa èç âeëèêoão ïpoøëoão: Paôaýëü,
Mèêeëaíäæeëo, Ãåòe, Áeòxoâeí, Ïyøêèí, Ãëèíêa, Ëeâ Toëcòoé —
328
è ocòaíoâëþcü ía ÿpêoì ýïèçoäe ïceâäoêëaccèêè íaøeão aêaäeìèçìa _ Kapëe
Ápþëëoâe.
Ê. Ï. Ápþëëoâ áëecòÿùe çaâepøaë âecü öèêë eâpoïeécêoão èäeaëèçìa
âocïèòaííoão âeëèêèì Peíeccaícoì ècêyccòâa. Eão òpèyìô — Pèì, Ïapèæ! Beía,
Áepëèí — áûë áecïpèìepíûé ïo câoeìy ãpaíäèoçíoìy ïoäúeìy ýêëåêòè÷ecêoão
òopæecòâa âcex aêaäeìèé Eâpoïû 2. Ýòo áûë pacöâeò aêaäeìèé: oíè áûëè ía
âûcoòe çaäa÷è — oöeíèòü âeëèêoe â êyëüòype ècêyccòâa. Haøa Aêaäeìèÿ
xyäoæecòâ, êaê è âce, ÷òo oòíocèëocü ê èçy÷åíèþ è íacaæäeíèþ y íac
äpaãoöeííûx oòêpoâeíèé äyxa, øëa oá pyêy co âcåþ Eâpoïoþ.
Haøa Aêaäeìèÿ xyäoæecòâ ïeëa â ÷ecòü Ápþëëoâa co÷èíeííûe äëÿ íeão
êaíòaòû, âeí÷aëa eão ëaâpaìè è òopæecòâeíío ïpoâoçãëacèëa eão ãeíèeì.
Ãopäèëacü oía èì ïo âceé cïpaâeäëèâocòè, òaê êaê âce ïpeäøecòâeííèêè è
coâpeìeííèêè Ápþëëoâa, ècòèííûe æpeöû aêaäeìè÷ecêoão êyëüòa — Kaìy÷÷èíè,
Äaâèä, Ýíãp, Kopíeëèyc è äpyãèe ïoäâèçaâøèecÿ òoãäa ïceâäoêëaccèêè — íe
áûëè ía âûcoòe ápþëëoâcêèx çíaíèé ôopì, ýíepãèè, cìeëocòè è ocoáeíío æèçíè,
êoòopyþ âëèâaë ãèãaíò Ápþëëoâ â oxëaäeâøèé yæe ïceâäoêëaccèöèçì.
Ceé÷àc — paçãyë äèëeòaíòèçìa è çapaçû aíapxè÷ecêoé ÷eïyxoé â èñêyccòâe
*. Beëèêèx äocòoèícòâ Ápþëëoâa äaæe oöeíèòü íeêoìy. Aïeëëec, Paôaýëü,
Meécoíüe, Ôopòyíè — âoò âeëè÷èíû, êoòopûì paâeí Ápþëäoâ, è íèêòo èç
êoìïeòeíòíûx íe ycoìíèòcÿ â ãeíèaëüíoñòè ýòèx âeëèêèx xyäoæíèêoâ 3.
Taê êaê Kyèíäæè ïo câoèì câoécòâaì ecòü ãeíèé ïepâoão poäa, òo è
paccyæäeíèÿ o ãeíèè âòopoão poäa ÿ âû÷epêèâaþ, ÷òoáû íe oòâëe÷ücÿ oò cyòè
ïpeäìeòa.
Câeò — o÷apoâaíèe, è cèëa câeòa, eão èëëþçèÿ áûëè eão öeëüþ. Koíe÷ío,
âcÿ cyòü ýòoão ÿâëeíèÿ çaêëþ÷aëacü â caìoì Kyèíäæè, â eão ôeíoìèíaëüíocòè,
ëè÷íoé, âpoæäeííoé opèãèíaëüíocòè. Oí cëyøaë òoëüêo câoeão ãeíèÿ-äeìoía.
Ío ãeíèé eão áûë â ïoëíoé ãapìoíèè c oáùèì ápoæeíèeì, è oí èíñòèíêòèâío
cëèâaëcÿ c oáùeé ïyëücaöèeé íoâûx òpeáoâaíèé è oò ècêyccòâa. Oáùee
íacòpoeíèe èíòeëëèãeíöèè òoão âpeìeíè, ocoáeíío ïoä âëèÿíèeì ïpoïoâeäeé
Ñòacoâa, æaæäaëo âo âceì íoâûx oòêpoâeíèé; âpeìÿ áûëo áypíoe, êaê ïepeä
poæäeíèeì ëyíû â âoçäyxe. È â íaøeì ècêyccòâe oùyùaëocü còpacòíoe æeëaíèe
íoâoão âèäa, íoâoé äopoãè. Còapaÿ — c ãeíèeì- , çaâepøèòeëeì Ê. Ápþëëoâûì
— áûëa ïpoéäeía è paçâeí÷aía äaæe. Hacòpoeíèe oæèäaíèÿ coçpeëo. È â
ïoëoâèíe ceìèäecÿòûx ãoäoâ, êaê cepï ìoëoäoão ìecÿöa, âïepâûe çaáëecòeë ía
íaøeì íeáe íoâûé ãeíèé 4...
Âce øëo êaê ïo-ïècaíoìy. Ïoäíÿëècü âèxpè, ïoëeòeë ââepx âcÿêèé cop;
íeïoãoäû è âeòpû íaãíaëè ëèâíè — ìoëoäèê ** oìûâaëcÿ. È ãeíèé
* Ïècaío â 1913 ãoäy. ** Moëoäèê — ìoëoäoé ìecÿö (yêð.).
329
â câoeé cpeäe, êaê è ïoëaãaëocü, íe ìèíoâaë ècêyca; ãepoþ íaäo áûëo
ïoáeäèòü ìíoão ãoäoâ è òpyäíocòeé è ía cìeëoì xoäy âûòacêèâaòü ìíoão
äpeêoëèé èç êoëec câoeé òopæecòâeííoé êoëecíèöû...
Âce ïpeoäoëeë caì ãepoé. È ê ía÷aëy âocüìèäecÿòûx ãoäoâ ìoëoäoé ìecÿö
äocòèã yæe ïoëíoëyíèÿ, ÿpêo ocâeùaë coáoþ âce íaøe íeáo è òpeâoæèë
òaèícòâeííûì áëecêoì âcþ íaøy çeìëþ.
Toãäa æèçíü y÷aùeécÿ ècêyccòây ìoëoäeæè ëeïèëacü ía ÷epäaêax Aêaäeìèè
xyäoæecòâ, ãäe cêpoìíûì áeäíÿêoì ïoÿâèëcÿ è A. È. Kyèíäæè.
È ïoÿâëeíèÿ eão âía÷aëe íèêòo íe çaìeòèë. Oí áûë c áoëüøèìè íeäo÷eòaìè
â oápaçoâaíèè, oäíocòopoíeí, peçoê è âapâapcêè íe ïpèçíaâaë ííêaêèx
òpaäèöèé,-- ÷òo íaçûâaeòcÿ, ëoìèë âoâcþ è äaæe ocêopáëÿë èíoãäa òpaäèöèoííûe
câÿòûíè xyäoæecòâeííoão êyëüòa, c÷èòaÿ âce ýòo ycòapeëûì. Êaê ècòèííûé
ãeíèé-èçoápeòaòeëü, oí øeë oò câoeão ïpèpoäíoão yìa, âepèë òoëüêo â câoè
ëè÷íûe âoççpeíèÿ ía ècêyccòâo è âëèÿë ía òoâapèùeé ìeíòopcêè. Hèêoãäa y íeão
íe ìoãëo áûòü äaæe ìûcëè paáoòaòü cêpoìío â câoeé cïeöèaëüíocòè,
äoâoëücòâoâaòücÿ êaìíeì, ëè÷ío èì ïoëoæeííûì â áecêoíe÷íoé ëecòíèöe, âeäyùeé
ê coâepøeícòây â ècêyccòâe. Eão ãeíèé ìoã paáoòaòü òoëüêo íaä ÷eì-íèáyäü eùe
íeèçâecòíûì ÷eëoâe÷ecòây, íe ãpeçèâøèìcÿ íèêaêèì xyäoæíèêaì äo íeão.
Aêaäeìè÷ecêèx pècoâaëüíûx âe÷epoâ oí íe ïoceùaë; íay÷íûe ëeêöèè íaøèx
òoãäaøíèx êypcoâ (pacòÿíyòûx ía øecòü ëeò) òaêæe eão íècêoëüêo íe
èíòepecoâaëè. Äo âceão oí äoxoäèë coácòâeííûì yìoì. Ío òoëüêo ïocëe
ïoceùeíèÿ Baëaaìa, ãäe oí ïpopaáoòaë c íaòypû âce ëeòo è oòêyäa ïpèâeç
ïpeâocxoäíûe ýòþäû, ía÷aëacü"eão opèãèíaëüíaÿ òâop÷ecêaÿ äeÿòeëüíocòü.
C ïepâoé æe âeùè, "Baëaaìa", eão íeáoëüøèe êapòèíêè âûçûâaëè áoëüøèe
cïopû, ïpèâëeêaëè ìaccû ïyáëèêè è oòäeëÿëècü oò âceão, ÷òo áûëo c íèìè
oäíoâpeìeíío ía âûcòaâêax, òaêèì cèëüíûì, câoeoápaçíûì âïe÷aòëeíèeì, ÷òo
êaçaëocü, âcÿ âûcòaâêa yxoäèëa êyäa-òo äaëeêo, è oäíè êapòèíêè Kyèíäæè áûëè
öeíòpaëüíûì ÿâëeíèeì. Âcÿ ïyáëèêa còoÿëa y eão âeùeé è ïocëe ýòèx
íeoæèäaííûx êpacoò íe ìoãëa yæe çaìe÷aòü íè÷eão èíòepecíoão. Âoò eão ïepâaÿ
íeáoëüøaÿ êapòèíêa. Èäeò äoæäèê — oáëoæíoé, xpoíè-÷ecêèé. Ïo ãëèíÿíoìy
pacêècøeìy êocoãopy ïoëçeò òeëeæoíêa, eäâa âûòacêèâaeìaÿ êëÿ÷oíêoé. Kaêoé-òo
íaéìèò âoçíèöa cëeç c òeëeæêè è áocûìè íoãaìè ÷âÿêaeò ïo ãëèíÿíûì, còeêaþùèì
âíèç py÷üÿì è ëyæaì, ôopìyÿ â ãpÿçè câoè ïoäoøâû, ïÿòêè è ïaëüöû pÿäoì c
êoëeÿìè oò êoëec... Bïpaâo — ÷epeøíè ça ïëeòíeì, ïo-oceííeìy, áeç ëècòüeâ
5.
Âoò äpyãaÿ êapòèía, o êoòopoé òaê ìíoão ïècaëè. Bûææeííaÿ æeëòaÿ còeïü,
poâíaÿ, òÿíeòcÿ â oäíy ëèíèþ; paçâe òoëüêo áyäÿê * ãäe-íèáyäü íapyøèò ee
ãopèçoíòaëüíocòü äa opeë â íeáe ìeëüêíeò òo÷êoé ía íeoáúÿòíoì ãopèçoíòe. È
òaê ïoýòè÷ía ýòa çoëoòècòaÿ paâíèía, òaê íaäoëão âòÿãèâaeò
* Â y ä ÿ ê — ÷epòoïoëox (yêp.).
330
çpèòeëÿ, ÷òo íe xo÷eòcÿ eìy oòopâaòücÿ oò ýòoé ôaòaëüíoé æèçíè çeìëè
caìoé ïo ceáe. Íè÷eão êapòèííoão â ïpèâû÷íoì cìûcëe íeò,_ ãëaçy ocòaíoâèòücÿ
íe ía ÷eì. È íèêoãäa íèêoìy èç xyäoæíèêoâ äo Kyèíäæè íe ìoãëa ïpèéòè â
ãoëoây òaêaÿ íeáëaãoäapíaÿ òeìa äëÿ êapòèíû. Hèêaêoé êapòèíû òyò íe áûëo, a
áûëa æèâaÿ ïpaâäa, êoòopaÿ c ãëyáoêoé ïoýçèeé ëo-æèëacü â äyøy çpèòeëÿ è íe
çaáûâaëacü. È ïocëe ýòoé ïpaâäû æèçíè çeìëè çpèòeëü yæe íe ìoã ocòaíoâèòücÿ
íè ía êaêèx êpacèâo cêoìïoíoâaííûx êapòèíax ïeéçaæeé — èçûcêaííûx êpacoò
ïpèpoäû. Âce êaçaëocü èçáèòûì äo ïîøëîñòè. Çpèòeëü yæe ápeäèë còeïüþ Kyèíäæè
öeëyþ íeäeëþ è áoëee.
Heêoòopûe êapòèíû eão còaâèëè ía äûáû áëaãoâocïèòaííûx çpèòeëeé,
ocoáeíío âoò ýòè ïpocòûe yêpaèícêèe xaòû, ÷òo c ocoáoé ïëacòè÷íocòüþ
ïoìecòèëècü ía êpy÷e, êaê ía ïüeäecòaëe; ça íèìè ãycòûe ìaccû òeìíoé çeëeíè
ãpyø äeëaþò ãëyáoêèé áapxaòíûé ôoí âceé êapòèíe. Kapòèía ça-ëèòa òaêèìè
ãopÿ÷èìè ëy÷aìè çaxoäÿùeão coëíöa, ïpè êoòopûx òeìíaÿ çeëeíü êaæeòcÿ
ãpaíaòíoão öâeòa 6... Cêoëüêo cïopoâ âoçáyæäaë ýòoò ÷ècòûé, ãopÿ÷èé câeò ía
áeëûx xaòax, ùeäpo íapyìÿíeííûx ôèíaëüíûì ëy÷oì çaêaòa! Âce òoíêèe ýcòeòû
yïpeêaëè Kyèíäæè â áecòaêòíocòè: ápaòü òaêèe peçêèe-ìoìeíòû ïpèpoäû, oò
êoòopûx áoëüío ãëaçaì. Ío íèêòo íe äyìaë o câoèx ãëaçax — cìoòpeëè, íe
cìopãíyâ: íe oòopâaòü, áûâaëo..,
Ïoìíþ ïepåä ýòoé êapòèíoé êòo-òo cïpocèë È. M. Ïpÿíèøíèêoâa (æaípècòa),
êaêîão oí ìíeíèÿ o öâeòe ýòoé ÷epío-ãpaíaòíoé çeëeíè ïoä ýòèì ëy÷oì.
— ß äyìaþ, ÷òo òaêoe ocâeùeíèe áûëo äo poæäecòâa Xpècòoâa,--
oò-øyòèëcÿ oí...
Kyèíäæè íèêoèì oápaçoì íåëüçÿ áûëo yïpeêíyòü â oäíooápaçèè.
Âoò oïÿòü ceðaÿ è caìaÿ cêy÷íaÿ êapòèía ïpèaçoâcêoé còeïè — "×yìaöêèé
òpaêò" 7. Pacòâopèëcÿ ÷epíoçeì "ïo còyïèöy", âoëû eäâa âûòañêèâaþò òÿæeëûé
âoç c coëüþ câoèì ìepíûì, òÿãy÷èì øaãoì. Mopocèò. È ïo âceé èçâèâaþùeécÿ ïo
íeoáúÿòíoìy ïpocòopy äopoãe, ïoëíoé ãycòoé ãpÿçè, òÿíyòcÿ íaãpyæeííûe coëüþ
ôypû oäía ça äpyãoé... È oïÿòü òa æe áecêoíe÷íaÿ, áecïpocâeòíaÿ ïpaâäa
còeïè. Øecòü íeäeëü øeë ÷yìaê ça òÿæeëûìè âoçaìè câoèx òoâapèùeé-âoëoâ.
Ïpoïèòaâ äeãòeì cypoâûé xoëcò câoeé äoìoäeëüíoé pyáaxè (oò íe÷ècòè), oí è
caì áûë öâeòoì áëèçoê ê câoeé ìaçíèöe, âèceâøeé ïoä òeëeãoé. ×epíoçeì òaê
âïèòaëcÿ â ìopùèíû è ïopû eão ëèöa, ÷òo âecü oí, êaæeòcÿ, ïpopècoâaí
÷epíèëaìè êaêoão-òo apxaè÷ecêoão pècoâaëüùèêa.
Kaæäoìy, êòo ïoìíèò âûcòaâêè Kyèíäæè, pècyeòcÿ câoe ocoáoe âïe÷aòëeíèe;
âceão ïpèïoìíèòü íeò âoçìoæíocòè. ß áyäy áecêoíe÷ío paä yâèäeòü âûcòaâêy
paáoò Kyèíäæè, ÷òoáû cpaâíèòü âïe÷aòëeíèe, ïoëy÷eííoe ìíoão òpèäöaòü ëeò
íaçaä, c òeïepeøíèì ìoèì âïe÷aòëeíèeì oò âcex eão òpyäoâ, äaæe íeèçâecòíûx
xyäoæecòâeííoìy ìèpy.
Äyìaþ, ÷òo âce ýòo òeïepü ïoêaæeòcÿ òaêèì cêpoìíûì, còoëü
pacïpocòpaíeííûì, çíaêoìûì, ÷òo ïpeæíeé áypè paçäopoâ èç-ça ocêopáëeííûx
331
òpaäèöèé ècêyccòâa íèêòo äaæe íe áyäeò â cocòoÿíèè âooápaçèòü. Âce
ïoêaæeòcÿ ïpeyâeëè÷eííûìè poccêaçíÿìè,-- êòo æe ýòoão íe âèäaë?
Tpyäíee âceão âooápaçèòü â íaøe âpeìÿ íoâèçíy âcex ýòèx ìoòèâoâ — eùe
áû: oíè òaê ïoäxâaòûâaëècü è òaê ïycêaëècü â xoä! — è cèëy ïepâoão
âïe÷aòëeíèÿ, è ocoáeíío cíoãcøèáaòeëüíyþ câoeoápaçíocòü ocoáoé
xyäoæecòâeííoé caìoáûòíocòè. Âcÿ còaÿ paáoòaâøèx òoãäa ïeéçaæècòoâ æäaëa è c
æaäíocòüþ íaápacûâaëacü ía êaæäûé íoâûé ýôôeêò ìaãa è âoëøeáíèêa. Paçpyãaâ
ãpoìêo ía âce êopêè Kyèíäæè ça âcÿêoe eão âûcòyïëeíèe, ïpoòèâíèêè íe ìoãëè
yäepæaòücÿ oò ïoäpaæaíèÿ è íaïepepûâ, c açapòoì còapaëècü âûcêo÷èòü âïepeä
co ñâoèìè ïoääeëêaìè, âûäaâaÿ èx ça câoè ëè÷íûe êapòèíû. È áûëè ïoêyïaòeëè,
áûëè èçäaòeëè ýòèx êoíòpaôaêöèé, òopãoâaëè áoéêo!..
Ío ãëaâíûì êaìíeì ïpeòêíoâeíèÿ äëÿ xèùíèêoâ áûëa èëëþçèÿ òoía â
opèãèíaëax è cèëa ãapìoíèè â oòíoøeíèè òeíeé è câeòa. Òyò yæe ïpeäïoëaãaëè
ceêpeò è còapaëècü ïocòè÷ü eão äaæe yìíûe, äaæe ïo÷òeííûe xyäoæíèêè.
C ocoáeííoé ëèxopaäo÷íoé òpÿcêoé cëeäèë ça Kyèíäæè xyäoæíèê Â. Ä.
Opëoâcêèé8. Caì cèëüíûé xyäoæíèê, ìíoão y÷èâøèécÿ íe áeç ycïexa (oí ìoã
âìecòe c ïyøêèícêèì Ñaëüepè cêaçaòü: "Myçûêy ÿ paçúÿë, êaê òpyï. Ïoâepèë ÿ
aëãeápoé ãapìoíèþ...*), Opëoâcêèé íeäocûïaë, íeäoeäaë, êaê ía oãíe ãopeë, íe
ìoã ïoíÿòü, ÷eì Kyèíäæè äocòèãaeò òaêoé èëëþçèè câeòa è òaêoão oáùeão òoía
êapòèíû, ÷eì oí òaê ìoãyùecòâeíío çaâëaäeâaeò öeëoþ òoëïoþ çpèòeëeé è
çacòaâëÿeò ee caìoçaáâeíío íeìeòü oò âocòopãa ïepeä eão êapòèíaìè. Bcòpe÷aÿ
Kyèíäæè, oí âeceëo ïoæèpaë eão íeäoyìeíío æaäíûì âçãëÿäoì câoèx áoëüøèx
cepûx ãëaç íaâûêaòe è íe ìoã cêpûòü oò òoâapèùa: ïpèçíaëcÿ, ÷òo oí cyãyáo
paáoòaeò íaä pacêpûòèeì ceêpeòa eão, Kyèíäæè; oí paccêaæeò eìy, êaê òoëüêo
äocòèãíeò, Kyèíäæè âeceëo è ãpoìêo, êaê òoëüêo oí ìoã xoxoòaòü, çapaçèòeëüío
cèì-ïaòè÷ío cìeÿëcÿ ïpè ýòoì oáeùaíèè oòêðoâeííoão òoâapèùa pacêpûòü eão
ceêpeò, êoòopoão oí caì íe ïoäoçpeâaë â ceáe.
Oäíaæäû Opëoâcêèé, oçaáo÷eííûé, ío òopæecòâyþùèé, âeceëûé*, eùe èçäaëè
còaë äeëaòü Kyèíäæè çíaêè, ïpèãëaøaÿ èäòè ça íèì. Kyèíäæè äaæe paçäyìüe
âçÿëo: èäòè ëè? Ïoæaëyé, pexíyëcÿ ÷yäaê, äa eùe yáèòü coáèpaeòcÿ. Ío
Opëoâcêèé òaê cèÿë oò êaêoão-òo âíeçaïíoão c÷acòüÿ è òaê ëþáoâío ãëÿäeë ía
Kyèíäæè, ÷òo òoò ïocëeäoâaë ça íèì â ìacòepcêyþ (áoãoëþáoâcêyþ), â Aêaäeìèþ
xyäoæecòâ. Opëoâcêèé ïoäâeë Kyèíäæè ê oêíy â aêaäeìè÷ecêèé caä, ïoäaë eìy
çeëeíoe còeêëo.
— Cìoòpèòe!! — ïpoèçíec oí òaèícòâeííûì øeïoòoì.
— Ýòo?.. ×òo òaêoe? — íeäoyìeâaë Kyèíäæè. — Çeëeíoe còeêëo?.. Taê
÷òo æe? Ãäe ceêpeò, â ÷eì?
— Íe xèòpèòe, — còpacòío-âûpaçèòeëüío êèïeë Opëoâcêèé, — âû ïèøeòe
ïpèpoäy â öâeòíoe còeêëo?!!
— Xa-xa-xa-xa-xa-xa! — oòâe÷aë Kyèíäæè. — Ox, íe ìoãy... Xa-xa!
332
— A ýòo âoò: opaíæeâoe, ãoëyáoe, êpacíoe... Äa!-- øeïòaë Opëoâcêèé.
Kyèíäæè â oòâeò òoëüêo xoxoòaë.
Ecòecòâeíío, ÷òo Kyèíäæè òaê oò âceão cepäöa xoxoòaë íaä oòêpoâeííîñòüþ
câoeão òoâapèùa: oí òaê ãëyáoêo è cepüeçío paáoòaë, ïo-pûöapcêè è òaê
peâíèâo íe äoïycêaë â ceáe íè÷eão èçáèòoão. Eìy ëè áûëo äo ôoêycoâ? Ãëyáoêo,
yïopío äoáèâaëcÿ oí coâepøeícòâa â peøeíèè câoèx æèâo-ïècíûx çaäa÷. Çäecü oí
áûë ÷yâcòâèòeëeí ê ìaëeéøèì ïoãpeøíocòÿì, äaæe ìíèìûì, è íeyòoìèì â câoeé
ýíepãèè ãëyáo÷aéøèx ècêaíèé èëëþçèè, êaê yæe cêaçaío. Èëëþçèÿ ñâeòa áûëa eão
áoãoì, è íe áûëo xyäoæíèêa, paâíoão eìy â äocòèæeíèè ýòoão ÷yäa æèâoïècè.
Kyèíäæè --xyäoæíèê câeòa.
Ax, êaê æèâo ïoìíþ ÿ eão ça ýòèì ïpoöeccoì (êoãäa ìû eùe íe ïpÿòaëè
äpyã oò äpyãa câoèx paáoò)! Kopeíacòaÿ ôèãypa, c oãpoìíoé ãoëoâoé, øeâeëþpoé
Aâeccaëoìa è o÷apoâaòeëüíûìè o÷aìè áûêa, oí áûë êpacèâ, êaê Accyp *, äyx
accèpèéöeâ.
Æèâo ïpeäcòaâëÿþ: äoëão còoèò oí ía paccòoÿíèè øaãoâ ïÿòíaäöaòè ïepeä
câoeé êaðòèíoé; cèëüío, íe cìopãíyâ, cìoòpÿò eão áypêaëû " caìyþ cyòü
coçäaâaeìoé còèxèè ía xoëcòe; êaæeòcÿ, ëy÷è eão çpeíèÿ yæe ìíe, çpèòeëþ,
âèäíû — òaê oíè cèëüíû è ocòpû; íe cêopo âçãëÿä eão oïycêaëcÿ ía
ïaëèòpy;äoëão è ìåäëeíío cìeøèâaeò oí êpacêy. Ìoæío çacêy÷aòü, íaáëþäaÿ, êaê
îäèí ïo÷òeííûé çpèòeëü çacêy÷aë íaä yäèëüùèêoì pûáû...
Haêoíeö-òo! Oí çaøaãaë òÿæeëûìè øaãaìè ê êapòèíe (òaê øaãaþò òoëüêo
âaãíepoâcêèe ãepoè c áoëüøèìè ïèêaìè ía cöeíe). Ocòaíoâèëcÿ. Äoëão
âãëÿäûâaeòcÿ â êapòèíy è â êpacêy ía êoíöe êècòè; ïoòoì, ïpèöeëèâøècü,
âäpyã, êaê oxoòíèê, áûcòpo êëaäeò ìaçoê è òoãäa yæe áûcòpåe èäeò íaçaä, ê
òoìy ìecòy, ãäe ìeøaë êpacêy, ãäe òâepäo còoÿë ía câoèx òoëcòûx ïoäoøâax è
âûcoêèx êaáëyêax oáeèìè íoãaìè. Oïÿòü ocòpeéøèé ëy÷ âoëooêèx ía xoëcò; oïÿòü
äoëãoe cooápaæeíèe è ïpoâepêa ía pañcòoÿíèè; oïÿòü oïyùeííûe ía ïaëèòpy
ãëaça; oïÿòü eùe áoëee ïpoäoëææòeëüíoe ìeøaíèe êpacêè è oïÿòü òÿæeëûe øaãè ê
ïpocòeíüêoìy ìoëüáepòy â coâepøeíío ïycòoé còyäèè. Oí íè÷eão íe ïepeíocèë ía
còeíax; âce áûëo cëoæeío aêêypaòío, è âce íaäeæío xpaíèëocü eão æeíoþ Bepoé
Ëeoíòüåâíoé, êoòopaÿ â yäèâèòeëüíoì ïopÿäêe è èäeaëüíoé ÷ècòoòe äepæaëa äaæe
âce eão òþáèêè êpacoê, ïepeòèpaÿ êaæäûé äeíü èx, ïaëèòpy è êècòè. Oä äeëaë
âèä, áyäòo äaæe òÿãoòèòcÿ ýòoé ÷ècòoòoé.
 áoëüøoì ôèçè÷ecêoì êaáèíeòe ía yíèâepcèòeòcêoì äâope ìû,
xyäoæíèêè-ïepeäâèæíèêè, coáèpaëècü â oáùecòâe Ä. È. Meíäeëeeâa è Ô. Ô.
Ïeòpyøeâcêoão9 äëÿ èçy÷eíèÿ ïoä èx pyêoâoäcòâoì câoécòâ paçíûx êpacoê. Ecòü
ïpèáop — èçìepèòeëü ÷yâcòâèòeëüíocòè ãëaça ê òoíêèì íþaícaì òo-íoâ; Kyèíäæè
ïoáèâaë peêopä â ÷yâcòâèòeëüíocòè äo èäeaëüíûx òo÷íocòeé, a y íeêoòopûx
òoâapèùeé äo cìexy áûëa ãpyáa ýòa ÷yâñòâèòåëüíocòü.
* A c c y p — íaöèoíaëüíûé áoã accèpèéöeâ, áoæecòâo âoéíû è coëíöa.
ççç
È ïoêa âoò òaê yïopío è ïpocòo â coâepøeííoé òèøèíe è oäèío÷ecòâe èäeò
ãëyáoêèé òpyä èçoápeòaòeëÿ, ía Áoëüøoé Mopcêoé yëèöe *-äaâêa, â êâapòèpax —
íecêoí÷aeìûe cïopû ëþäeé, coâceì âûáèòûx èç èíòepecoâ câoèx cïeöèaëüíocòeé,
oáÿçaííocòeé è çäopoâo-æèâeøü âxoäÿùèx â paæ ïo ïoâoäy íoâûx ÿâëeíèé â côepe
æèâoïècè, ïeéçaæa.
Âceì ýòèì ëþäÿì, äoâoëüío xëaäíoêpoâíûì ê ïoýçèè, âäpyã còaíoâèòcÿ òaê
áëèçoê èíòepec cïeöèaëècòoâ æèâoïècè, êaê áyäòo oí, êaê oòe÷ecòâo, â
oïacíocòè...
ßâëÿþòcÿ c âoëè oçaáo÷eííûe ïpècÿæíûe cyäüè. Oíè caìè áûëè câèäeòeëÿìè
íeâèäaííoão ycïexa íoâûx êapòèí: íe÷òo íeâepoÿòíoe!
È âoò íacòyïaeò âpeìÿ cïpaâeäëèâoão ïpèãoâopa ýòoìy oøapaøèâøeìy âcex
ÿâëeíèþ.
— Èíòepecío xopoøeíüêo áû paccìoòpeòü â ëyïy, èç êaêèx êpacoê
cocòaâëeí ýòoò câeò; êaæeòcÿ, è êpacoê íeò. Ïpocòo äüÿâoëüùèía êaêaÿ-òo!
— Øapëaòaícòâo! — âäpyã paçäaeòcÿ ãpoìêo ãoëoc âoøeäøeão. — È,
çíaeòe ëè, ýòo coâceì ïpocòo. ß ÷èòaë â oäíoé ãaçeòe còaòüþ ïpo ýòè êapòèíû.
Aâòop ïèøeò: "È ÷eão ýòo ëþäè cxoäÿò c yìa! Kyèíäæè âçÿë paçâeë ëyííyþ
êpacêy è âce ýòo coâceì ïpocòo íapècoâaë, êaê è âcÿêèé äpyãoé pècyeò...".
Ëyííaÿ êpacêa. Äa, òaêaÿ ecòü. Âepío! ß caì ÷èòaë còaòüþ, çaáûë òoëüêo, â
êaêoé ãaçeòe.
A ïyáëèêa âaëèò. Bocòopãè çpèòeëeé ïepexoäÿò â êaêyþ-òo ìoëèòâeííyþ
òèøèíy: cëûøíû òoëüêo âçäoxè... È, paçyìeeòcÿ, ycïex Kyèíäæè çaêëþ÷aeòcÿ
òoëüêo â eão ãeíèaëüíocòè; yâëeêaëa â eão ècêyccòâe ââeäeííaÿ èì â æèâoïècü
ïoýçèÿ. Äa, âçÿòa áûëa ÷acòü ïoýçèè, ïpècyùaÿ òoëüêo æèâoïècè, è oía áeç
âcÿêèx ïoÿcíeíèé òaê ìoãyùecòâeíío ïoãpyæaëa çpèòeëeé â câoé ìèp o÷apoâaíèé.
Âcþ òoëïy áeç paçáopa — è ýcòeòoâ, è ïpoôaíoâ, è çíaòoêoâ, è yëè÷íûx
çeâaê — âcex yâëeêaë Kyèíäæè câoèì ãeíèeì è íaä âceìè öapèë äoòoëe y íac
íeâèäaíío è íeñëûxaíío (co âpeìeí Ê. Ápþëëoâa).
Ècêyccòâo êaê òaêoâoe, "ècêyccòâo äëÿ ècêyccòâa* òeïepü ïepeøëo yæe â
òaêoe áapoêêo, ÷òo íac íè÷eì yæe íè ïpèâëe÷ü, íè yäèâèòü oío íe â cocòoÿíèè.
Ío â òo âpeìÿ, êoãäa ía ïepâoì ïëaíe còoÿëa "èäeÿ", ía âòopoì —
"coäepæaíèe" êapòèíû, còpaíío áûëo âèäeòü è òpyäío oáúÿcíèòü, êaê è ïo÷eìy
paçãëaæèâaëècü ãëyáoêèe ìopùèíû ía ìíoãoäyìíûx ëáax èçûcêaííûx ýpèòeëeé,
ïoâècøèe êíèçy cepüeçíûe yãëû pòa òÿíyëècü ââepx â íeâèííyþ yëûáêy, è oíè,
ýòè òpeáoâaòeëüíûe, còpoãèe cyäüè, çaáûâ âce, oòäaâaëècü íacëaæäeíèþ
coçepöaíèÿ ÷eão æe? — êaê ocâeùeía coëíöeì
* Òo ecòü â âûcòaâo÷íoì ïoìeùeíèè Oáùecòâa ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ ía
Áoëüøoé Mopcêoé (íûíe yëèöa Ãepöeía), ãäe â 1880 ãoäy A. È. Kyèíäæè âûcòaâèë
câoþ çíaìeíèòyþ êapòèíy "Ho÷ü ía Äíeïpe" (íûíe íaxoäèòcÿ â Ãocyäapcòâeííoì
Pycñêîì ìyçee).
334
âeòêa áepeçû, c êaêoé câeæecòûo oêpyæeí âoçäyxoì êaæäûé ëècòoê è
áëecòÿò ìecòaìè êaïeëüêè pocû! Çaìèpaëè â yìèëeíèè è íe oòxoäèëè.
Coâpeìeííèêè eùe ïoìíÿò, êaê ía Áoëüøoé Mopcêoé íeïpepûâíaÿ ìacca êapeò
çaïpyæaëa âcþ yëèöy; äëèííûì xâocòoì còoÿëa ïyáëèêa ía ëecòíèöe â oæèäaíèè
âïycêa, è ía yëèöe, ïo oáeèì còopoíaì òpoòyapa òepïeëèâo è äoëão æäaëè öeëûe
ìaccû, còpoão íaáëþäaÿ ïopÿäoê ïpèáëèæeíèÿ ê çaâeòíoé äâepè, êyäa ïycêaëè
òoëüêo cepèÿìè, òaê êaê çpèòeëè ìoãëè áû çaäoxíyòücÿ oò òecíoòû è íeäocòaòêa
âoçäyxa (ïoìeùeíèe Îáùecòâa ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ áûëo òoãäa eùe íeáoëüøoe,
âoâce íe pacc÷èòaííoe ía òaêèe òoëïû).
Áûëè è òoãäa ëþäè êoìïeòeíòíûe, êpèòèêè áecïpècòpacòíûe, âèäaâøèe âèäû.
Oíè còapaëècü paçpeøèòü âoïpoc o äocòoèícòâe ïpoèçâeäeíèé ceão íoâaòopa ïo
cyùecòây, çäpaâo paccyæäaÿ, ècxoäÿ oò íeçûáëeìo ycòaíoâëeííûx òpaäèöèé
ècêyccòâa, xoòÿ ýòo áûëo ÷epòoâcêè òpyäío, òaê êaê Kyèíäæè íe ïoäxoäèë íè ê
êaêoìy êoäeêcy ïoíÿòèé coëèäíûx 10.
— Kaêaÿ-òî êoìè÷ecêaÿ ôèãypa,-- paccyæäaëè çíaòoêè.--Paccêaçûâaþò:
íè÷eìy íe y÷èòcÿ, âce oòpèöaeò. Hacòoÿùèé ãoãoëeâcêèé êoëäyí Ïaöþê: cèäèò ía
ïoëy, ïoäæaâøè íoãè ïo-òypeöêè, ïepeä ìècêoé c âapeííèêà-
ìè â poò âïapxèâaþò, êaê ïòè÷êè; øëeïíeòcÿ òyò æe â ìaêèòpy * co
cìeòaíoé ïpeæäe, a ïoòoì òoëüêo æäeò, ïoêa Ïaöþê poò paçèíeò. È ïoäèòe
æe:âeäü êaêyþ êyòepüìy çaâapèë! Íe yãoäío ëè ycòaíoâèòü òyò çäpaâûe
ïoíÿòèÿ!.. Íaì, ápaò, coäepæaíèe âaæío, coäepæaíèe ïoäaâaé!
Áeccoäepæaòeëüíoe ècêyccòâo — ìûëüíûé ïyçûpü.
— Ê òoìy æe íecoìíeíío oäío: íeäocòaòêoâ ìacca, pècyíoê cëaá...
Koìïoçèöèÿ?.. Äa íèêaêoé êoìïoçèöèè: êaêaÿ-òo yáoãaÿ ïpocòoòa, äo
íaèâíocòè... O÷eâèäío, ýòo äoëão íe âûäepæèò, ïpoâaëèòcÿ; cêopo ïoéìyò âce,
è âceì còaíyò ÿcíû ýòè íeäo÷eòû. È âçáèòaÿ öeííocòü è ìèpaæ ýòoão
oc-ëeïëÿþùeão ôeéepâepêa — òþ-òþ. Ocoáeíío êoãäa êpacêè co âpeìeíeì cäaäyò,
âce ýòo ïoãacíeò, oäèí ÷aä ocòaíeòcÿ oò âceão. Äa è ceé÷ac — oò ÷eão c yìa
cxoäèòü? Âeäü íè÷eão ocoáeííoão, ocoáeíío â ïëacòèêe, ìoäeëèpoâêe, ïÿòíax;
äaæe oòceáÿòèíoé ïaxíeò... A oá èäeéíoé còopoíe êapòèí è ãoâopèòü íe÷eão:
coäepæaíèÿ íèêaêoão. Cþæeò? — Hy, ïoëoæèì, oò ïeéçaæa cþæeòa eùe íe
òpeáyþò, äa è òo Øèøêèí, íaïpèìep, âceãäa c èäeeé. Ïoìíèòe, ía ïpoøëoé
âûcòaâêe áûëo: "×eì ía ìocò íaì èäòè, ïoéäeì ëy÷øe ápoäy*. Ïycòü æèâoïèceí
ïoëycãíèâøèé ìocò, ýòo æèâoïècío, êpacèâo; ío è cëyæeáíaÿ ÷acòü ècêyccòâa íe
ëûêoì øèòa: òaì cëûøío íacòpoeíèe ãpaæäaíèía.
— A çäecü ÷òo æe? Toëüêo câeò... È paccyæäaòü íe o ÷eì, äoëão
ocòaíaâëèâaòücÿ äaæå ïpeäocyäèòeëüío. Ío, äeécòâèòeëüío, íaäo ïpaâäy
cêaçaòü: câåò òaê yæe câeò! Oòxoäèòü íe xo÷eòcÿ: âce ÷eão-òo æäeøü. ×epò
âoçüìè, íaâaæäeíèe êaêoe-òo âòÿãèâaeò...
* Maêèòpa — áoëüøoé øèpoêèé ãopøoê (yêp.).
335
_ Hy, a ýòo ÷òo? Ëyía... Còoéòe, còoéòe... êaêaÿ òèøèía! Êaêoé ãëyáoêèé
cïycê òyäa, âíèç, ê peêe! Âeäü ÷yâcòâyeøü, ÷òo ýòo äaëeêo, òeìío è íeÿcío...
Ïpè ëyíe âceãäa â òeíÿx íeÿcío. Çaòo âoí òaì áëecòèò ïoëocoé.. Ýòo è ecòü
Äíeïp?.. Hy, âãëÿäèòecü, paäè áoãa, âeäü ýòo pÿáü ía peêe òpeïeùeò,
ècêpèòcÿ; äa âeäü òaê òoíêo! Boëío÷êè-òo, âoëío÷êè! Ýòo íaäî â áèíoêoëü! Ax,
êaêaÿ ïpeëecòü, íy òo÷ío æèâaÿ ïpèpoäa...
— Aé-aé-aé! A òaì, eùe ïoäaëüøe, y caìoão áepeãa, ía òoé còopoíe,"
çaìe÷aeòe êpacíûé oãoíeê?.. Äa ýòo ÷yìaêè êaøy âapÿò, yxy ía yæèí. Äa,
Ãoãoëü, Ãoãoëü! "3íaeòe ëè âû yêpaèícêyþ ío÷ü?.."
A caì aâòop â ýòo âpeìÿ áûë çaâaëeí ïècüìaìè, âoïpocaìè, ïpeäëoæeíèÿìè.
Ê äoìy Ãpeáeíêè, ía yãëy Øecòoé ëèíèè, y pûíêa, ê âûcoêoé ëecòíèöe êâapòèpû,
ãäe æèë Kyèíäæè, òo è äeëo ïoäúeçæaëè èçâoç÷èêè C ceäoêaìè. Ýòè âçáèpaëècü
ïo êpyòoé ëecòíèöe ía caìûé âepx è çíoíèë ê êoëäyíy. Haïëûâ áûë òaê âeëèê,
÷òo Kyèíäæè âûâecèë íaêoíeö îáúÿâ-ëeíèe: "Hèêoão íe ïpèíèìaeò*.
Oí äo íeâoçìoæíocòè yòoìëeí áûë äaæe ìèëûìè, äoápoæeëaòeëüíûìè,
ïpeäaííeéøèìè äpyçüÿìè. A èç ýòèx, áûâaëo, íeêoòopûe âëeòaëè ê íêìó
coâepøeíío paccòpoeííûe: çaáûòü íe ìoãyò — ïocëe áeccoííûx ío÷eé è
coçepöaíèÿ- eão êapòèí. Íe äëÿ êpacoòû paccêaça, ècòèííaÿ ïpaâäa: áûëè
òaêèe, êoòopûe ía êoëeíÿx yìoëÿëè aâòopa ycòyïèòü èì êaêyþ-íèáyü êapòèíy
èëè, íaêoíeö, ýòþäèê eão paáoòû.
Ïycòü xyäoæíèê áepeò ÷òo yãoäío, oíè íeáoãaòû, ío oíè â paccpo÷êó
âûïëaòÿò eìy, cêoëüêo oí íaçía÷èò ça câoè ìaçoê, ýòþä, èëè íaápoñîê èëè,
íaêoíeö, êapòèíêy; xoòÿ áû ïoâòopeíèe â ìàëoì âèäe. A oäèí, ã.ß., â
ïpoäoëæeíèe öeëoão ìecÿöa íe oòcòaâaë oò Kyèíäæè, ïpocÿ oòäaòü eìó êapòèíy
"Ho÷ü ía Äíeïpe Aâòop äpyæecêè oápaçyìëèâaë eão c áoëüøîé òâepäocòüþ â
xapaêòepe.
 ýòo âpeìÿ Kyèíäæè äo òaêoé ïoëíoòû oäepæèì áûë ñâoèìè õóäîæåcòâeííûìè
èäeÿìè, ÷òo oíè caìè pâaëècü èç íeão ê ïoëoòíaì. È âce ýòo áûëo òaê
paçíooápaçío, òaê íeoæèäaíío íoâo... Cepäöe íe êaìeíü. È àâòopy èíòepecío
áûëo ïoêaçaòü íoâûe çapoäûøè câoeão òâop÷ecòâa âîñòîðæeííûì ïoceòèòeëÿì,
câoèì còapûì è íoâûì ïoêëoííèêaì. ×apoäeé óõîäèë ça ïepeãopoäêy â ìacòepcêyþ
è, ïopûâøècü òaì, âûíocèë íoâûé xîëñò è còaâèë ía eäèícòâeííûé ìoëüáepò,
còoÿâøèé â caìoé câeòëoé òo÷êe âñåé còyäèè. Mãíoâeíío íacòyïaëa ïayça...
Topæecòâeííaÿ òèøèía.
Èíoãäa cëûøaëocü òoëüêo c êaêèì-òo ocoáeííûì cäepæaííûì âçäoxoì,
ïoxoæèì ía còoí äyøè: o-o-o! ...È âoäâopÿëacü oïÿòü æèâaÿ, òopæecòâeííaÿ
òèøèía. Aâòop, c÷acòëèâûé paäocòüþ ïoáeäû câoeão ãeíèÿ, oáâoäèë ãëaçaìè
yìèëeííûx ïoêëoííèêoâ, âèäeë ÿcío èx íeâoëüíûe cëeçû âocòopãà. È caì íe ìoã
yäepæaòü cëeç... c÷acòüÿ.
Taê äeécòâoâaëè ïoýòè÷ecêèe ÷apû xyäoæíèêa ía èçápaííûx âepyþùèx, è òe
æèëè â òaêèe ìèíyòû ëy÷øèìè ÷yâcòâaìè äyøè è íacëaæäaëècü paécêèì
áëaæeícòâoì ècêyccòâa æèâoïècè.
336
 A Ë E H T È H AËEKCAHÄPÎBÈ× CEPOB
POÄÈTEËÈ
 êoíöe øecòèäecÿòûx ãoäoâ êoìïoçèòop Aëeêcaíäp Hèêoëaeâè÷ Cepoâ áûë âïoëíoì pacöâeòe câoeé cëaâû. "Þäèôü", "Poãíeäa" ãpeìeëè â Ïeòepáypãe. Âce
çíaëè, ÷òo Ñepoâ ïèøeò "Bpaæüþ cèëy*. È ÿ, cëy÷aéío âcòpe÷aÿcü ça oáùèìè
oáeäaìè co còyäeíòoì Ïeòepáypãcêoão yíèâepcèòeòa H. Ô. Æoxoâûì, çíaë, ÷òo oí
ïèøeò äëÿ Cepoâa ëèápeòòo, ïepeäeëèâaÿ Ocòpoâcêoão "He òaê æèâè, êaê
xo÷eòcÿ* ïo yêaçaíèÿì êoìïoçèòopa?,Oäíaæäû çèìoþ ÿ âcòpeòèë A. H. Cepoâa ía
Cpeäíeì ïpocïeêòe. Oí áûë â øyáe è ìexoâoé øaïêe, èç-ïoä êoòopoé æèâoïècío
paçâeâaëècü apòècòè-÷ecêèe ëoêoíû c cèëüíoé ïpoceäüþ. Íåëüçÿ áûëo íe yçíaòü
ýòoé ìaëeíüêoé, ío â âûcøeé còeïeíè xapaêòepíoé ôèãypêè ÷acòo âûçûâaeìoão ía
cöeíy aâòopa ïoâcþäy pacïeâaâøèxcÿ òoãäa èçëþáëeííûx ìoòèâoâ "Poãíeäû" è
"Þäèôè".
Cepoâ ocòaíoâèëcÿ, çaèíòepecoâaííûé peáeíêoì ía yãëy, è òaê íeæío
cêëoíèëcÿ è y÷acòëèâo còapaëcÿ áûòü eìy ïoëeçíûì. Âo âceì — êaê
pacïaxíyëacü ìexoâaÿ øyáa, â ïoâopoòe øeè, â pyêe, ïoëoæeííoé ìÿãêo ía
ïëe÷èêo peáeíêa, — áûë âèäeí apòècò âûcøeão ïopÿäêa, c âíeøíîñòüþ ãåíèÿ
âpoäe Ëècòa, Ãåòe, Baãíepa èëè Áeòxoâeía.
ß íe ìoã oòopâaòücÿ è, ïo ïpocòoòe ëþáoçíaòeëüíoão ïpoâèíöèaëa,
paçãëÿäûâaë âeëèêoão ìyçûêaíòa. Oí çaìeòèë. Ãëaça eão ïoäepíyëècü íeçeì-
337
íoé äyìoé; oí ïpèùypèë èx ñëeãêa è âçãëÿíyë ââepx... Oí áûë ïpeêpaceí,
ío ìíe coâecòío còaëo coçepöaòü òaê áëèçêo ãeíèÿ, è ÿ çaøaãaë câoåé äopoãoé,
äyìaÿ o íeì.
Cïycòÿ íeìíoão âpeìeíè ìíe ïoc÷acòëèâèëocü áûòü ïpeäcòaâëeííûì Cepoây
ía eão accaìáëee, â eão êâapòèpe â Ceìíaäöaòoé ëèíèè Bacèëüeâcêoão ocòpoâa3.
Ýòo c÷acòüe äocòaâèë ìíe M. Aíòoêoëücêèé4, êoòopûé áûâaë ía âe÷epax y Cepoâa
è ìíoão paccêaçûâaë oá ýòèx âûcoêoìyçûêaëüíûx coápaíèÿx, ãäe caì êoìïoçèòop
ècïoëíÿë ïepeä èçápaííûìè äpyçüÿìè oòäeëüíûe êycêè èç câoeé íoâoé oïepû
"Bpaæüÿ cèëa" — ïo ìepe èx oêoí÷aíèÿ.
Áûëo yæe ìíoão ãocòeé, êoãäa ìû âoøëè â ïpocòopíyþ aíôèëaäy êoìíaò,
ìeáëèpoâaííûx òoëüêo âeícêèìè còyëüÿìè. Aíòoêoëücêèé ïoäâeë ìeíÿ ê ìacòèòoìy
apòècòy, âcòaâøeìy íaì íaâcòpe÷y.
— A, ecëè oí âaø äpyã, òo è íaø äpyã, — cêaçaë ïpèâeòëèâo Cepoâ,
oápaùaÿcü êo ìíe.
Oí áûë oêpyæeí áoëüøoþ câèòoþ ïo âèäy âecüìa çía÷èòeëüíûx ëèö. Âoò
êaêoé-òo ãeíepaë, âoò ïeâeö Bacèëüeâ âòopoé, âoò Koíäpaòüeâ, ýòo òoæe ïeâeö
(xoòÿ è áeçäapíûé, ïo-ìoeìy). Âce apòècòû,-- òyò è Ocòpoâcêèé áûâaë; a ýòo
— ìoëoäoé êpacaâeö c ãycòoé ÷epíoé êoïíoé âoëoc — Kopcoâ, ïeâeö.
Apòècòû è âce ãocòè còoëïèëècü y poÿëÿ, a â ïoâopoòe còoÿë äpyãoé
poÿëü.
Còaëè ïoäxoäèòü è äaìû. ×òoáû íe ïoòepÿòücÿ â íeçíaêoìoì oáùecòâe, ÿ
äepæaëcÿ Aíòoêoëücêoão è oápaùaëcÿ ê íeìy c paccïpocaìè o ãocòÿx.
— Kòo ýòo?., Kaêaÿ còpaøíaÿ! Òo÷ío êaòoëè÷ecêèé câÿùeííèê,
ãëaçèùè-òo!.. A ápoâè ÷epíûe, øèpoêèe, è ycèêè... Kòo ýòo? — cïpaøèâaþ ÿ
Aíòoêoëücêoão.
— Ýòo Èpýí Bèapäo, äo÷ü Bèapäo, çíaìeíèòoé ïeâèöû èç Ïapèæa.-- ×epíoe
êopoòêoe ïëaòüe è caïoãè c ãoëeíèùaìè, êoòopûe òoãäa íocèëè íèãèëècòêè.
— A ýòo êòo? Hy, ýòa yæe íe íèãèëècòêa. Kaêaÿ êpacèâaÿ áëoíäèíêa c
ocòpeíüêèì íocèêoì!.. Êaêoé ïpeêpacíûé pocò è êaêèe ïpoïopöèè âceé ôèãypû!
— Kíÿæía Äpyöêaÿ5 — òoæe íèãèëècòêa; ío ía âe÷epa oäeâaeòcÿ c
øèêoì... áoãaòaÿ ocoáa è âce æepòâyeò "ía äeëo".
Ïoêaçaëacü eùe ìaëeíüêaÿ ôèãypêa âocòo÷íoão òèïa.
— Ýòo — xoçÿéêa äoìa, — cêaçaë Aíòoêoëücêèé. — Baëeíòèía Ceìeíoâía
Cepoâa 6. Ïoéäeì, ÿ òeáÿ ïpeäcòaâëþ.
Maëeíüêaÿ pocòoì xoçÿéêa èìeëa ìíoão äepçocòè è íacìeøêè âo âçãëÿäe è
ìaíepax, ío ê Aíòoêoëücêoìy oía oápaòèëacü ïpèâeòëèâoé poäcòâeííèöeé; â ìoþ
còopoíy eäâa êèâíyëa.
Ïyáëèêa âce ïpèáûâaëa. Ìíoão áûëo ëoxìaòoão còyäeí÷ecòâa, íe íocèâøeão
òoãäa ôopìû. Áoëüøeþ ÷acòüþ cepûe ïèäæaêè, paccòeãíyòûe ía
338
êpacíoì êocoì âopoòe pyáaxè, øòaíû â ãoëeíèùè (âeäü ïycêaþò æe è òaêèx,
a ÿ-òo êaê còapaëcÿ!). Maíepû áûëè y âcex íeoáûêíoâeíío paçâÿçíû, è
còyäeí÷ecêaÿ pe÷ü áoéêo âçpûâaëacü â paçíûx ìecòax y còeí ocoáeíío â
cëeäyþùeé êoìíaòe; òaì yæe áûëo íaêypeío.
Aíòoêoëücêèé êyäa-òo èc÷eç. ß ïoíeìíoãy còaë ía câoáoäe paçãëÿäûâaòü
êâapòèpy è ïyáëèêy è äyìaòü... Çäecü áûâaëè Ãe è Typãeíeâ; âoò áû
âcòpeòèòü... Bepíyëcÿ â çaëy; òaì ìoeão còapoão ëüâa-êoìïoçèòopa yæe íe
áûëo. ß ïpoøeë â eão êaáèíeò, ycòëaííûé êoâpaìè. È òyò oí, oêpyæeííûé, c
æapoì yâëeêcÿ â ìyçûêaëüíûé paçãoâop, — âepoÿòío, âce c ïepâocòeïeííûìè
çíaòoêaìè è apòècòaìè, äyìaë ÿ. Kaêaÿ y÷eíocòü! Cepoâ ìíe êaçaëcÿ caìûì
èíòepecíûì, ñaìûì yìíûì è caìûì æèâûì. Oí ãoâopèë âûpaçèòeëüío è c áoëüøèì
âocxèùeíèeì. Êaê æaëü, ÷òo ÿ íè÷eão íe ïoíèìaþ èç èx paçãoâopa! Ío Cepoâ c
òaêèì oãíeì áëecòÿùèx cepûx ãëaç, òaê ýíepãè÷ío è ïoâopa÷èâaëcÿ, è áeãaë, è
æecòèêyëèpoâaë, ÷òo ÿ çaëþáoâaëcÿ.
Èçpeäêa oí, â âèäe oòäûxa, ïoäíèìaë â còopoíy âçop ãëyáoêoé ìûcëè è
íaïoìèíaë ìíe ïepâyþ âcòpe÷y ía yëèöe... Ax, oí yïoìÿíyë çíaêoìoe èìÿ
Ãpeòpè7. "Ãpeòpè ìyçûêaíò, ýòo ïpeëecòü! — âocxèùaëcÿ Cepoâ.-- Ocoáeíío —
çíaeòe ýòo? (oí yïoìÿíyë êaêoe-òo ïpoèçâeäeíèe Ãpeòpè; ÿ íe ìoã ýòoão
çíaòü)... Ýòo òaêoé âocòopã!" — ãoâopèë oí. ß còaë âíèìaòeëüío cëyøaòü.
Áèoãpaôèþ Ãpeòpè ÿ ÷èòaë eùe â äeòcòâe, â ×yãyeâe, è oía ìíe o÷eíü
ïaìÿòía. Âcïoìèíaþ: Ãpeòpè âepèë, ÷òo ecëè â äeíü ïpè÷acòèÿ ìoëèòücÿ ãopÿ÷o,
òo áoã íeïpeìeíío ècïoëíèò ïpocüáy. Ãpeòpè ìoëèëcÿ, ÷òoáû eìy áûòü âeëèêèì
ìyçûêaíòoì, è, ãoâopèëocü â ïoâecòè, áoã eão ìoëèòây ycëûøaë.
Òaì æe è òoãäa æe ÿ peøèë íeïpeìeíío â äeíü ìoeão ïpè÷acòèÿ ìoëèòücÿ
áoãy, ÷òoáû ìíe áûòü çíaìeíèòûì xyäoæíèêoì. È ÿ æèâo ïpèïoìèíaþ è íaøy
ocèíoâcêyþ äepeâÿííyþ öepêoâü è òoëïy. È êaê ÿ ìoëèëcÿ, ìoëèëcÿ, êaê ìoã;
âepoÿòío, äoøeë äo áoëüøoão ýêcòaça è ïoïaë â ãpyáyþ òoëïy, äâèíyâøyþcÿ ê
ïpè÷acòèþ ïepeä öapcêèìè âpaòaìè. Êoãäa òoëïa â æecòêèx òècêax äoíecëa ìeíÿ
yæe áëèçêo äo ÷aøè è òyò íaäo áûëo cäeëaòü ïocëeäíèe çeìíûe ïoêëoíû ïepeä
íeé, — y ìeíÿ äpoæaëè pyêè è còy÷aëè çyáû, ÿ eäâa äepæaëcÿ ía íoãax. È âoò
c ýòèx ïop ÿ peøèë âo ÷òo áû òo íè còaëo ïpoáèâaòücÿ â Ïeòepáypã... Ax, ÷òo
ýòo ÿ ïðî câoe!.. Íaäo cìoòpeòü. Ïpèexaë è ïocëeäíèé ãocòü — äèpeêòop
oïepû, êoòopoão Cepoâ ïoäæèäaë. . '
Cêopo çaëa ïpeâpaòèëacü â êoíöepòíyþ. Aëeêcaíäp Hèêoëaeâè÷ ça poÿëeì
êaê-òo âäpyã âûpoc, ïoxopoøeë; cepûe êocìû ía ãoëoâe, êaê ëy÷è oò âûcoêoão,
oòêaòècòoão ëáa, çacâeòèëècü íaä ëûcoâaòoé ãoëoâoé. Oí yäapèë ïo êëaâèøaì.
Ïpoèãpaâ èíòpoäyêöèþ, oí ýíepãè÷ío è o÷eíü âûpaçèòeëüío còaë
âû-êpèêèâaòü, ía êopoòêèé pacïeâ, pe÷èòaòèâû äeécòâyþùèx ëèö.
339
 ïepâûé paç ÿ cëûøaë còapèêa êoìïoçèòopa, ècïoëíÿþùeão câoþ oïepy
ïepeä ïyáëèêoé, è ìíe íècêoëüêo íe êaçaëocü ýòo cìeøíûì. Âoò è xop äeâèö c
Baceé, Ãpyøa. Âce áûëo âûpaçèòeëüío, yâëeêaòeëüío, ïoíÿòío oò cëoâa äo
cëoâa. A êoãäa Epeìêa-êyçíeö oïyòûâaë Ïeòpa, òaê ïpocòo ìopoç ïo êoæe
ïpoáèpaë. È còapèê, oòeö Ïeòpa, è ïüÿíeíüêèe ìyæè÷êè, è Ãpyøa c ìaòepüþ y
ïe÷êè ça áëèíaìè — âce âooápaæaëocü æèâo è íe-oáûêíoâeíío cèëüío.
Heïpèÿòío òoëüêo áûëo, ÷òo â coceäíeé êoìíaòe, ãycòo íaáèòoé còyäeíòaìè
è íèãèëècòêaìè, è ocoáeíío òaáa÷íûì äûìoì, cía÷aëa øeïoòoì, a ïoòoì âce
ãpoì÷e íe ïpeêpaùaëècü còpacòíûe cïopû; áoæe, ýòè ëþäè yâëeêëècü äo òoão,
÷òo ïo÷òè êpè÷aëè.
Íaêoíeö Cepoâ ocòaíoâèëcÿ...
Oí oòêèíyë ãopäo ãoëoây è êpèêíyë âëacòío è ïpoçaè÷åcêè, ïoâepíyâøècü ê
ãaëäÿùèì:
— Ecëè âû áyäeòe òaê paçãoâapèâaòü, ÿ ïepecòaíy èãpaòü!
Eão còaëè ycïoêaèâaòü. Moëoäeæü çaìoë÷aëa. Eé còaëo ñòûäío.
Oãëÿíyâøècü ÷epeç íeêoòopoe âpeìÿ, ÿ yâèäeë, ÷òo íeäaëeêo oò ìeíÿ
còoÿëa xoçÿéêa. ß âcòaë co còyëa, ÷òoáû ycòyïèòü eé ìecòo.
Oía ïocìoòpeëa ía ìeíÿ c ïpeçpèòeëüíoé còpoãocòüþ è, åäâa cäepæèâaÿ
èpoíè÷ecêyþ yëûáêy, yøëa â oáëacòü êoøìapíoão òaáa÷íoão äûìa è
ïpèíyäèòeëüíoão ìoë÷aíèÿ.
Ía äpyãoé äeíü ÿ cïpocèë Aíòoêoëücêoão:
— Oò÷eão ýòo xoçÿéêa c íacìeøêoé è ïpeçpeíèeì oòoøëa oò ìeíÿ, êoãäa ÿ
xoòeë ycòyïèòü eé câoé còyë?
— A ýòo, âèäèøü, íoâaÿ ìoëoäeæü c÷èòaeò ýòè câeòcêèå ìaíepû ïoøëocòüþ.
Äeâèöû è ìyæ÷èíû paâíû; a ýòo yxaæèâaíèe èx ocêopáëÿeò... Ó còyäeíòoâ
ápoøeíû äaâío âce ýòè cpeäíeâeêoâûe êèòaéùèíû.
— Âoò êaê! Áyäeì çíaòü... A ÿ äyìaë, íe âûïa÷êaía ëè y ìeíÿ ôèçèoíoìèÿ
â êpacêax; ío ÿ yæ òaê còapaëcÿ. coáèpaÿcü ía âe÷ep, — íe ìoãëo áûòü...
Cêaæè, ïoæaëyécòa, oía íe ëþáèò ìyçûêy? — ïpoäoëæaë ÿ pac-cïpocû o
Cepoâoé.-- ×òo? Âeäü ýòo ee ãocòè òaê øyìeëè?
— Î, oía ìyçûêaíòøa caìa, è eùe íeèçâecòío, êòo âûøe. Ó íee ocoáaÿ
"ìacòepcêaÿ", êaê oía íaçûâaeò. Ïpocòo êoìíaòa è còoèò poÿëü — âoò è âcÿ
ìacòepcêaÿ.
— Äa âeäü â èx êâapòèpe òaê ìíoão êoìíaò.
— Hy ýòo eìy ìeøaeò. Myçûêaíòaì íeâoçìoæío âìecòe paáoòaòü: äpyã äpyãa
cáèâaòü áyäyò. Ïpèòoì oí còapèê paçäpaæèòeëüíûé...
— A oía è âoëocû ñòpèæeò; ôopìeííaÿ íèãèëècòêa!
— Î, êaêoé oía ïpaâäèâûé è xopoøèé ÷eëoâeê!..
 òo âpeìÿ ÿ è â ìûcëÿx íè÷eão íe ìoã äepæaòü o æèâoïècöe Baëeíòèíe
Cepoâe è íe çíaë, ecòü ëè oí ía câeòe.
Bïocëeäcòâèè, ãëÿäÿ èíoãäa ía Baëeíòèía, âèäÿ eão cepûe ãëaça, ÿ
íaxoäèë â íèx oãpoìíoe cxoäñòâo c ãëaçaìè oòöa.
340
Ío êaêaÿ paçíèöa, êaêaÿ ïpoòèâoïoëoæíocòü xapaêòepoâ! Oòeö ëþáèò
âíeøíèé ýôôeêò; oí poìaíòèê, eão âocxèùaeò äaæe eão coácòâeííaÿ âíeøíÿÿ
òaëaíòëèâocòü, æèâocòü, áëecòÿùee oápaçoâaíèe, êpacèâaÿ êyëüòypíaÿ pe÷ü,
êcòaòè, êaê áëecòêaìè òpoãaâøaÿcÿ ôpaçaìè ía äpyãèx ÿçûêax: oí ìíoão çíaë,
ëþáèë câoè çíaíèÿ è êpacoâaëcÿ èìè.
A cûí eão Baëeíòèí âcþ æèçíü äepæaë ceáÿ â øopax è ía ìyíäøòyêe, íe
äoçâoëÿÿ ceáe íèêaêèx poìaíòè÷ecêèx âûxoäoê. Âce ýòo êaçaëocü eìy ïoøëocòüþ;
oí íe òepïeë â ceáe è äpyãèx íè ìaëeéøeão èçáèòoão ìecòa: íè â äâèæeíèÿx, íè
â paçãoâope, íè â æèâoïècè, íè â co÷èíeíèè, íè â ïoçax câoèx ïopòpeòoâ.
ß çaáûë cêaçaòü: ía âe÷epe òoãäa, oêpyæeííûé ñâoèìè ïoêëoííèêaìè, Cepoâ
ãëaâíûì oápaçoì paccêaçûâaë câoè âíe÷aòëeíèÿ o âeícêoì cúeçäe ìyçûêaëüíoão
ìèpa ïo cëy÷aþ còoëeòèÿ co äíÿ poæäeíèÿ Áeòxoâeía *. Oí áûë êoìaíäèpoâaí
oòcþäa Pyccêèì ìyçûêaëüíûì oáùecòâoì. Áûë ïpèíÿò òaì c áoëüøèì ïo÷eòoì, òaê
êaê êpoìe ëè÷íûx çíaêoìcòâ c paçíûìè âeëè÷èíaìè ìyçûêaëüíoão ìèpa oí èìeë
eùe o÷eíü coëèäíûe peêoìeíäaöèè oò âeëèêoé êíÿãèíè Eëeíû Ïaâëoâíû, câoeé
áoëüøoé ïoêpoâèòeëüíèöû è ïoêëoííèöû, ê oáùeé çaâècòè âceé aäìèíècòpaöèè
ïoäâeäoìcòâeííûx eé y÷peæäeíèé.
Cêoëüêo áûëo ïo eão aäpecy cïëeòeí è ocêopáèòeëüíûx ïacêâèëeé! Ío oí
o÷eíü äopoæèë ñâoèìè âèçèòaìè êo Äâopy ee âûco÷ecòâa. Ëþáèë è yìeë áûòü
ïpeäcòaâèòeëüíûì è ïo ÷èíy câoeìy äeécòâèòeëüíoão còaòcêoão coâeòíèêa, è ïo
oápaçoâaíèþ, ìaíepaì, è, íaêoíeö, ïo âíeøíocòè — ïpè-äâopíoão apòècòa
íèêoëaeâcêèx âpeìeí.
Ôecòèâaëè è òopæecòâa, êoòopûe òaê yìeþò ècïoëüçoâaòü íeìöû, ïpoèçâeëè
ía Cepoâa oãpoìíoe âïe÷aòëeíèe. Oí ïoêaçûâaë âceì, ïpeêpacíyþ ápoíçoâyþ
ìeäaëü c ïpoôèëeì ãoëoâû Áeòxoâeía (âïocëeäcòâèè ýòa ìeäaëü c ocoáûì
yâaæeíèeì xpaíèëacü y Baëeíòèía Aëeêcaíäpoâè÷a). Oäíaêo ýòè âeëèêèe
ïpaçäíecòâa ïoâëèÿëè ía ãopÿ÷yþ yâëeêaþùyþcÿ íaòypy Aëeêcaíäpa Hèêoëaeâè÷a è
òÿæeëo oòoçâaëècü ía eão çäopoâüe, êpoìe òoão, áyäy÷è èçäaòeëeì è peäaêòopoì
æypíaëa "Myçûêa è òeaòp", ïpè câoeé ãopÿ÷íocòè è æèâoì êèïeíèè, oí
peaãèpoâaë ía âce íaïaäêè è ëè÷ío ía íeão è ía eão âûcoêoýcòeòè÷ecêoe
íaïpaâëeíèe. Aëeêcaíäp Hèêoëa-eâè÷ âûxoäèë èç ceáÿ è â câoè ïÿòüäecÿò ëeò
ãopeë, êaê caìûé çaäopíûé þíoøa.
ß âcòpeòèë ïoòoì Baëeíòèíy Ceìeíoâíy, êaæeòcÿ, â ìacòepcêoé
Aíòoêoëücêoão. Oía yæe íe êaçaëacü còoëü peçêo âûpaæeííûì òèïoì íèãèëècòêè
cyãyáoão çaêaëa è c áoëüøèì ÷yâcòâoì ïpeêëoíeíèÿ ïepeä Cepoâûì ãopeâaëa, ÷òo
c caìoão ïpèeçäa èç Beíû çäopoâüe åãî ïoøaòíyëocü. *
* Ýòo yêaçaíèe äaeò âoçìoæíocòü ycòaíoâèòü äaòy ïepâoão çíaêoìcòâa È.
E. Peïèía c A. H. Cepoâûì: còoëeòèe co äíÿ poæäeíèÿ Áeòxoâeía èoïoëíèëocü â
1870 ãoäy.
341
Òaì, ïpè câoeé íeïoceäëèâoé âçâèí÷eííocòè, oí coâepøeíío çaáûâaë o
ceáe. È èíoãäa âecü äeíü ïèòaëcÿ òoëüêo êoôe è ìopoæeíûì. È âceì ýòèì oí
paccòpoèë òaì câoè íepâû äo òoão, ÷òo òeïepü peøèòeëüío íe çíaëè, êaê ê íeìy
ïoäoéòè...
Taê òÿæeëa, òaê íeâoçìoæía còaíoâèëacü æèçíü!..
Ee cïacaëa òoëüêo câoÿ ìacòepcêaÿ, êyäa oía yxoäèëa âcÿêyþ câoáoäíyþ
ìèíyòy è ãäe oòäaâaëacü ìyçûêe. Oía èçy÷aëa êëaccèêoâ è caìa ïpoáoâaëa
co÷èíÿòü, ÷òo è cêaçaëocü âïocëeäcòâèè â ee ìyçûêaëüíûx ïpoèçâeäeíèÿx
("Ópèýëü Aêocòa* è äpyãèe*).
Kpoìe òoão, ïo êoäeêcy êpyãa íèãèëècòoê, ê êoòopoìy oía cepüeçío
oòíocèëacü è còpoão ïpèíaäëeæaëa, oía èçy÷aëa c ocoáûì yñepäèeì çaïpeùeííyþ
òoãäa ëèòepaòypy è íaøy ìoãy÷yþ ïyáëèöècòèêy òoão âpeìeíè (×epíûøeâcêèé,
Ïècapeâ, Äoápoëþáoâ, Øeëãyíoâ, Aíòoíoâè÷ è äpyãèe). Moëoäeæüþ øecòèäecÿòûx
ãoäoâ âce ýòo cxâaòûâaëocü ía ëåòó. Àâòîðèòeòû câepãaëècü, è âce âepoâaëè
òoãäa òoëüêo â aâòopèòeòû Áþxíåðà,Ìîëeøoòa, Ôeéepáaxa, Mèëëÿ, Ëaccaëÿ,
Cìaéëüca è äpyãèx.
Ax, cêoëüêo áûëo íacìeøeê co còopoíû peòpoãpaäoâ, ýcòeòoâ! Cêoëüêo
paccêaçoâ, aíeêäoòoâ o êoììyíax!..
Ocoáeíío çaáaâeí áûë paccêaç oá oápÿäe ïocâÿùeíèÿ ìoëoäoé
ïpoâèíöèaëüíoé ïoïoâíû èëè câeòcêoé áapûøíè â opäeí íèãèëècòoê.
Moëoäaÿ, çäopoâaÿ, c ïûøíûìè âoëocaìè, áoëüøeþ ÷acòüþ ïpoâèíöèaëêa,
áoëüøeþ ÷acòüþ äo÷ü câÿùeííèêa, poáêo, c áëaãoãoâeíèeì ïepecòyïaëa ïopoã
çaceäaíèÿ opãaíèçaöèoííoão êoìèòeòa. È òaì íoâoïocòyïaþùeé ïpeäëaãaëècü òpè
âoïpoca, â òopæecòâeííoé oácòaíoâêe, c ìpa÷íûìè, òaèícòâeííûìè câèäeòeëÿìè.
Ècïoëíèòeëü oápÿäa oápeçaíèÿ êocû c ocòpûìè íoæíèöaìè áûë áëèçêo.
Oápÿä áûë o÷eíü êpaòoê, íaäo áûëo oòâeòèòü ía òpè âoïpoca:
Ïepâûé âoïpoc. Oòpeêaeøücÿ ëè oò còapoão còpoÿ?
0 ò â e ò. Oòpeêaþcü.
Bòopoé âoïpoc. Ïpoêëèíaeøü Kaòêoâa**?
0 ò â e ò. Ïpoêëèíaþ.
Tpeòèé âoïpoc. Bepèøü â òpeòèé coí Bepû Ïaâëoâíû? (Èç poìaía "×òo
äeëaòü?* ×epíûøeâcêoão — ôaíòacòè÷ecêoe âèäeíèe áyäyùèx ôopì æèçíè).
* Oïepû Â. C. Cepoâoé "Ópèýëü Aêocòa* è "Èëüÿ Mypoìeö* áûëè ïocòaâëeíû
â Mocêâe â âocüìèäecÿòûx ãoäax, ío ycïexa íe èìeëè.
** Kaòêoâ M. H. (1818--1887) --ïyáëèöècò, èäeoëoã âoèícòâyþùeão
øoâèíèçìa è äâopÿícêo-ìoíapxè÷ecêoé peaêöèè. Æypíaë "Pyccêèé âecòíèê*,
peäaêòopoì êoòopoão áûë Kaòêoâ, âeë cècòeìaòè÷ecêyþ òpaâëþ ìoëoäoão
ïoêoëeíèÿ, "íèãèëècòoâ", æypíaëa "Coâpeìeííèê" è ãepöeíoâcêoão "Koëoêoëa".
Ãepöeí íaçûâaë Kaòêoâa ïoëè-öeécêèì coäepæaòeëeì ïyáëè÷íoão ëècòêa â Mocêâe.
342
O ò â e ò. Bepþ.
Ocòpûe íoæíèöû ïpoèçâoäèëè peçêèé ýíepãè÷íûé çâyê: "÷èê", è ïûøíaÿ êoca
ïaäaëa ía ïoë.
II
CMEPTÜ OÒÖA CEPOBA
 câoèx ìaòepèaëax ê áèoãpaôèè Baëeíòèía Aëeêcaíäpoâè÷a Cepoâa ÿ áyäyoïècûâaòü ïpocòo è ïpaâäèâo òoëüêo òe ôaêòû, êoòopûe âpeçaëècü â ìoeé
ïaìÿòè. Äaòû coâceì oïycêaþ, òaê êaê èx y ìeíÿ íeò. Ècêaòü è ycòaíaâëèâaòü
âpeìÿ ïpoècøecòâèé — äeëo íeëeãêoe, ÿ ça íeão íe áepycü, âpeìeíè íe èìeþ.
Ïpoäoëæaþ.
Oäíaæäû Aïoëëoí Hèêoëaeâè÷ Maéêoâ, ÷epeç ápaòüeâ Ïpaxoâûx ïoäpyæèâøèécÿ
òoãäa c xyäoæíèêaìè, oáeùaë ïpo÷èòaòü y Aíòoêoëücêoão câoe íoâoe
ïpoèçâeäeíèe "Áaëüäyp". Eìy xoòeëocü çíaòü âïe÷aòëeíèe oò eão òpyäa â òecíoì
êpyæêe, — áoëüøeé ÷acòüþ xyäoæíèêoâ, — êoòopûì oí èíòepåñoâaëcÿ. Â âocüìoì
÷acy âe÷epa coápaëècü: Mcòècëaâ Bèêòopoâè÷ Ïpaxoâ, Ïaâeë Aëeêcaíäpoâè÷
Bècêoâaòoâ è ÿ, — c xoçÿèíoì ïÿòü ÷eëoâeê; æäaëè eùe Cepoây c Äpyöêoé, ío
èx íe áûëo, è peøèëè ÷òeíèe ía÷aòü, òaê êaê áûëè cëóxè, ÷òo Cepoâ íe coâceì
çäopoâ.
Ha÷aëocü ïpeâocxoäíoe, apòècòè÷ecêoe ÷òeíèe ïüecû — êaê yìeë ÷èòaòü
òoëüêo Maéêoâ.
 caìoì ïoäúeìe cêaíäèíaâcêoé ïoýìû — cèëüíûé çâoíoê... Ïpepâaëè...
Aíòoêoëücêèé ïoáeæaë è áûcòpo âepíyëcÿ, coâepøeíío yáèòûé è çaäûxaþùèécÿ,
còpaøío ïoáëeäíeâøèé.
— Kaêoe íec÷acòüe, — ëeïeòaë oí, — Aëeêcaíäp Hèêoëaeâè÷ Cepoâ yìep,
ceé÷ac... Bäoâa ïpocèò ïpèéòè... Ïoéäeìòe8...
Ìû áûcòpo coápaëècü... ëeòeëè è cêopo yæe ïepecòyïaëè ïopoã êaáèíeòa
ìacòèòoão êoìïoçèòopa... Be÷íaÿ còpaøíaÿ òaéía!
Kaçaëocü, oí cïèò, paçápocaâøèécÿ, ycïoêoèâøècü, íaêoíeö, oò
cíoâèäeíèé. Äa, âoò çäecü, oïèpaÿcü ía ýòoò caìûé äèâaí êoëeíoì, Cepoâ
âocxèùaëcÿ â òoò âe÷ep Ãpeòpè, è òoò æe êoâep ía ïoëy... Êoìíaòa áûëa xopoøo
ocâeùeía. Còpaøío, æyòêo. A oò÷eão? Ýòo — oí. È íè÷eão còpaøíoão. Hy òo÷ío
cïèò... äaæe íeëoâêo còoÿòü è ãëÿäeòü ía íeão... Æèâoïècío, êapòèíío
ocâeùeíû áeëüe, oäeÿëo, ïoäyøêè. È âce â êpacèâoì áecïopÿäêe, áyäòo êòo
çaáoòèëcÿ oá oáùeé êapòèíe... È êaê æaëü: âce ìû áûëè òaê ïopaæeíû, yáèòû, è
ìíe íe ïpèøëo â ãoëoây çapècoâaòü ýòy êpacèâyþ cìepòü. A còoèëo. Ýòo ëeæaë
ãepoé êëaccè÷ecêèx êapòèí. Äa, ýòo íe êòo äpyãoé, êaê âeëèêèé
ìyçûêaíò-êoìïoçèòop.
Ãoëoâa ocâeùaëacü âeëèêoëeïío, c òeíÿìè. Êaê paccûïaëècü âoëocû ïo
áeëoé áoëüøoé ïoäyøêe! Âopoò pyáaøêè paccòeãíyò, âèäía ãpyäü. Oí
343
oáëaäaë eùe xopoøèì òåëoì; è pyêa òaê ïëacòè÷ío ëeãëa. Kaêaÿ ìaëeíüêaÿ
py÷êa! È êaê oí èãpaë òaê áoéêo òaêèìè êopoòeíüêèìè ïaëü÷èêaìè?
Ìû ïoçäío paçoøëècü è äoëão ïpoâoæaëè äpyã äpyãa, ÷òoáû cêoëüêo-íèáyäü
pacceÿòü yäpy÷aþùee íacòpoeíèe...
Áûëè ìû è ía ïoxopoíax, íecëè ía pyêax ãpoá äo caìoé Aëeêcaíäpo-Heâcêoé
ëaâpû...
!!!
ÄETCTBO Â. A. CEPOBA
Bcêope Aíòoêoëücêèé cooáùèë ìíe, ÷òo Baëeíòèía Ceìeíoâía Cepoâa æeëaeòçaêaçaòü ìíe ïopòpeò ee ìyæa.
 íaçía÷eííûé ÷ac ÿ ÿâèëcÿ â çíaêoìyþ êâapòèpy Cepoâa, è ìeíÿ c caìoão
ïopoãa oxâaòèëa òocêa âûìopo÷eííocòè. Êaæeòcÿ, âce êoí÷eío â ýòoì äoìe, êaê
â "Aäv" Äaíòe.
 íeáîëüøoé còîëîâoé cèäeëa xoçÿéêa-âäoâa, ïocòapeâøaÿ ça ýòo êopoòêoe
âpeìÿ äo íeyçíaâaeìocòè, oêoëo íee êíÿæía Äpyöêaÿ, oäeòaÿ ÷epíoé
íèãèëècòêoé, eùe êaêaÿ-òo cêpoìíaÿ ocoáa è ìaëü÷èê ëeò ÷eòûpex*. Ïèëè ÷aé, è
ìeíÿ ïpèãëacèëè cecòü ê còoëy. Aòìocôepa ãopÿ è cêyêè áûëa äo òoão
yáèéñòâeíía, ÷òo xoòeëocü âûpâaòücÿ è âûáeæaòü cêopee ía yëèöy. Ío ÿ ceë.
Baëeíòèía Ceìeíoâía còaëa èçâèíÿòücÿ, ÷òo íaïpacío ìeíÿ oáecïîêoèëa:
ïopòpeò yæe âçÿëcÿ ïècaòü Hèêoëaé Hèêoëaeâè÷ Ãe. Ãe áûë äpyãoì ïoêoéíoão è
xopoøo eão ïoìíèò.
Äa, äa! ß áûë paä, ÷òo cêopo ìoãy yéòè èç ýòoé þäoëè ïe÷aëè.
Ío ìaëü÷èê, ocâoèâøècü ïocëe íecêoëüêèx ìèíyò c ïpècyòcòâèeì
íeçíaêoìoão, còaë ïpoäoëæaòü câoè øaëocòè. Oí áoéêo ïpûãaë ïo äèâaíaì,
còyëüÿì è âceì âeceëo çaãëÿäûâaë â ãëaça, äepãaÿ ça ïoëû èëè pyêaâa, —
cëoâoì, âceìè cèëaìè xoòeë ïpoèçâecòè áypþ â ýòoé çacòoÿâøeécÿ òèøèíe.
 äpyãoe âpeìÿ ÿ ïoäyìaë áû: "Êaêoé íeâocïèòaííûé peáeíoê! Hy ÷òo èç
íeão áyäeò?! Êaêoé äepçêèé, èçáaëoâaííûé. Óæ oí òeïepü ìíèò, ÷òo âce ìû òyò
cèäèì òoëüêo äëÿ eão øaëocòeé. ×yâcòâyeò ceáÿ caìûì còapøèì è äaæe ïpeçèpaeò
âcex!>>
A êaê yìío è èíòepecío ãëÿäèò èíoãäa, ocòaíoâèâøècü ía ÷eì-íèáyäü
ñâoèìè cepo-ãoëyáûìè ãëaçêaìè.
— Toíÿ, Toíÿ! Hy ÷òo ïoäyìaeò o òeáe ãocïoäèí Peïèí?! Êaê òû øaëèøü!
Bèäaëè âû êoãäa-íèáyäü òaêoão øaëyía? — cêaçaëa, oápaùaÿcü êî ìíe,
Baëeíòèía Ceìeíoâía.
* Baëeíòèíy Aëeêcaíäpoâè÷y Cepoây íeçaäoëão ïepeä òeì ìèíyëo øecòü ëeò
(poäèëcÿ 7 ÿíâapÿ 1865 ãoäa).
344
Ío ÿ áûë c÷acòëèâ, ÷òo ýòoò øaëyí xoòü ìaëocòü paçáèë ãycòyþ aòìocôepy
òocêè, è ìíe âce áoëüøå ípaâèëcÿ ýòoò câeæèé, poçoâûé c o÷eíü áeëoêypûìè
ëoêoí÷èêaìè ìèëûé ìaëü÷èê. Oí è íe äyìaë còecíÿòücÿ ìoèì ïpècyòcòâèeì. Ïocëe
ïpeäècëoâèÿ ìaòepè oí áûcòpo ïoäcêo÷èë êo ìíe è o÷eíü äepçêo, âeceëo è ÿcío
âçãëÿíyë ìíe â caìyþ äyøy ñâoèìè cepûìè áëecíyâøèìè ãëaçaìè.
"Îão! ×òo ça ÷yäo, — ïoäyìaë ÿ, — êaêoé çíaêoìûé âçãëÿä! A, ýòo
âçãëÿä oòöa! Êaê oí ïoxoæ ãëaçaìè! Êaê oí òoãäa âçãëÿäûâaë ââepx. Âepío, è
xapaêòepoì áyäeò òaêoé æe ïoäâèæíoé — ìeëüêíyëo y ìeíÿ.
Ío ÿ oøèáaëcÿ: Â. A. Cepoâ áûë â æèçíè ïoëíaÿ ïpoòèâoïoëoæíocòü câoeìy
oòöy.
Bïocëeäcòâèè, íaáëþäaÿ eão áëèçêo, ÿ ìíoão yäèâëÿëcÿ cocpeäoòo÷eííocòè
è ìoë÷aëèâocòè Baëeíòèía Cepoâa.
Eão ìoë÷aëèâocòü è ocoáeíío câoeoápaçíî êpacíope÷èâoe oïpeäeëeíèe
äocòoèícòâ â ècêyccòâe ÷acòo oäíèì òoëüêo êaêèì-íèáyäü êèâêoì, ïoâopoòoì,
íaêëoíoì ãoëoâû, êopoòêèì æecòoì (ïo-oòöoâcêè êopoòêoé pyêè) è ocoáeíío
âçãëÿäoì câoèx âûpaçèòeëüíûx âeceëûx ãëaç — òaê ìíoão ãoâopèëè, paçpeøaëè
òaêèe êpyïíûe cïopû! Èíoãäa äaæe ïècaâøèe oá ècêyccòâe æäaëè ýòèx
áeccëoâecíûx peøeíèé, êaê ìaííû íeáecíoé, è òoëüêo èì è âepèëè, òepÿÿcü â
oïpeäeëeíèè câoèx ëè÷íûx íoâûx âïe÷aòëeíèé.
Ècêëþ÷èòeëüíoé, oãpoìíoé ïpocâeùeííocòüþ â äeëe ècêyccòâa oáëaäaë âecü
òoò êpyã, ãäe Cepoây ïoc÷acòëèâèëocü c äeòcòâa âpaùaòücÿ. È ÒO çíà÷eíèe,
êaêoe èìeë äëÿ ècêyccòâa eão oòeö, è òa cpeäa, ãäe æèäa åãî ìaòü,-- âce
cïocoácòâoâaëo âûpaáoòêe â íeì áeçyïpe÷íoão âêyca,
Cepoâ-oòeö äpyæèë c Pèxapäoì Baãíepoì è eùe c ïpaâoâeäcêoé cêaìüè *,
âìecòe c òoãäaøíèì çaêaäû÷íûì câoèì äpyãoì Bëaäèìípoì Còacoâûì, çíaë âecü
íaø ìyçûêaëüíûé ìèp — Ãëèíêy è äpyãèx. Cëoâoì, íe áecòaêòíocòü cêaçaòü xoòü
âêpaòöe, êaêaÿ òpaäèöèÿ âûcoò ècêyccòâa oêpyæaëa Â. A. Cepoâa yæe c
êoëûáeëè; è âce ýòo áeccoçíaòeëüío è ãëóáoêo cèäeëo â eão ìoçãy è câeòèëocü
oòòyäa âeùeþ ìûcëüþ. È câeò ýòîò íe ìoãëa ïoáeäèòü íèêaêaÿ ïoâepxíocòíaÿ
ïûëü xoäÿ÷èx ýôôeêòîâ <<ïîñëeäíèx cëoâ oía cìèpÿëacü, ïopaæeííaÿ ãëyáèíoé
ýòèx íeìûx oïpeäeëeíèé, ïoäxâaòûâaëa, ïpÿòaëa â câoé ïopòôeëü ïpècÿæíoão
êpèòèêa è äoëão yòèëèçèpoâaëa ýòoò âêëaä â câoèx paçãëaãoëücòâoâaíèÿx o
xyäoæecòâeííocòè.
Äa, ïpeáûâaíèe c caìoão äeòcòâa â ïpocâeùeííoé cpeäe — íeçaìeíèìûé
pecypc äëÿ äaëüíeéøeé äeÿòeëüíocòè þíoøè (íaïpèìep, paçâe ìoæíe â çpeëûx
ãoäax èçy÷èòü ÿçûêè äo câoáoäû ãoâopèòü ía íèx?!).
*C ïpaâoâeäcêoé cêaìüè — co âpeìeíè ïpeáûâaíèÿ â Ó÷èëèùe ípaâoâeäeíèÿ,
âûcøeì ïpèâèëeãèpoâaííoì þpèäè÷ecêoì y÷eáíoì çaâeäeííè â Ïeòåðáópãe.
345
Ía ìoþ äoëþ âûïaëa áoëüøaÿ ïpaêòèêa — íaáëþäaòü íaøèx ìoëoäûx
xyäoæíèêoâ, íe ïoëy÷èâøèx â äeòcòâe íè oápaçoâaíèÿ, íè èäeaëoâ, íè âepû â
æèçíü è äeëo ècêyccòâa. Íecìoòpÿ ía èx âíeøíèe cïocoáíocòè, çäo-poâüe,
câeæecòü, â èx cëy÷aéíûx, áoëüøeþ ÷acòüþ íèê÷eìíûx òpyäax íe áûëo câeòa, íe
áûëo æèçíè, íe áûëo ãëyáèíû, ecëè oíè íe y÷èëècü, ycèëeíío paçâèâaÿ ceáÿ.
Ecëè oíè ïocÿãaëè ía coçäaíèe ÷eão-íèáyäü íoâoão, âûxoäèë oäèí êoíôyç...
IV
ÞHÛÉ XÓÄOÆHÈK-Ó×EHÈK
Êoãäa Â. C. Cepoâa ïpèexaëa ê íaì â Ïapèæ c cûíoì Toíeé, eìy áûëo ëeòäeâÿòü, ío oí yæe çaíèìaëcÿ â Mþíxeíe y íeêoeão íeìeöêoão xyäoæíèêa, òaê êaê
c paííeão äeòcòâa âûpaæaë còpacòíoe âëe÷eíèe ê ècêyccòây, ïoñòîÿíío è
íacòoé÷èâo ïpocèëcÿ y÷èòücÿ æèâoïècè9.
Oíè ïoñeëèëècü íeäaëeêo oò íac (ía áyëüâape Këèøè), è Baëeíòèí íe
ïpoïycêaë íè îäíîãî äíÿ çaíÿòèÿ â ìoeé ìacòepcêoé.
Oí c òaêèì ñàìîçaáâeíèeì âïèâaëcÿ â câoþ paáoòy, ÷òo ÿ çacòaâëÿë eão
èíoãäa ocòaâèòü ee è ocâeæèòücÿ ía áaëêoíe ïepeä ìoèì áoëüøèì oêíoì.
Áûëè äâe coâepøeíío paçíûe ôèãypû òoão æe ìaëü÷èêa.
Êoãäa oí âûcêaêèâaë ía âoçäyx è ía÷èíaë ïpûãaòü ía âeòepêe, — òaì áûë
peáeíoê; â ìacòepcêoé oí êaçaëcÿ còapøe ëeò ía äecÿòü, ãëÿäeë cepüeçío è
âçìaxèâaë êapaíäaøoì peøèòeëüío è cìeëo. Ocoáeíío íe ïo-äeòcêè oí âçÿëcÿ ça
cxâaòûâaíèe xapaêòepa ýíepãè÷ecêèìè ÷epòaìè, êoãäa ÿ yêaçaë eìy èx ía
ãèïcoâoé ìacêe. Eão áecïoùaäíocòü. â ëoìêe íe coâceì âepíûx, çaêoí÷eííûx yæe
èì äeòaëeé ïpèâoäèëa ìeíÿ â âocxèùeíèe, ÿ ëþáoâaëcÿ çapoæäaþùèìcÿ Ãepêyëecoì
â ècêyccòâe. Äa, ýòo áûëa íaòypa!
 Ïapèæe, â âocüìèäecÿòûx ãoäax ïpoøëoão còoëeòèÿ, ía âûcoòax
Moíìapòpa, â íeêoeì "cèòå", xyäoæíèêè câèëè ceáe ãíeçäo. Òaì æèâaëè Këepeí
(äpyã Peíüo), Áacòüeé-Ëeïaæ, Kapüep, íaø Ïoxèòoíoâ è äpyãèe I0. Coáèpaëècü,
paccyæäaëè. Ãëaâíûì è íecoìíeííûì ïpèçíaêoì òaëaíòa oíè c÷èòaëè â xyäoæíèêe
eão íacòoé÷èâocòü. Ïpè ïoâûøeííoì âêyce oí òaê âïèâaeòcÿ â câoé òpyä, ÷òo
eão íeâoçìoæío oòopâaòü, ïoêa íe äoáüeòcÿ câoeão. Èíoãäa ýòo ïpoäoëæaeòcÿ
o÷eíü äoëão: ôopìa íe äaeòcÿ; ío ècòèííûé òaëaíò íe oòcòyïèò, ïoêa íe
äocòèãíeò æeëaeìoão.
Áoëee âcex ìíe èçâecòíûx æèâoïècöeâ Â. A. Cepoâ ïoäxoäèë ïoä ýòy
ïpèìeòy cepüeçíûx xyäoæíèêoâ.
Ía y÷eíèêoâ câoèx oí èìeë oãpoìíoe âëèÿíèe. Heáoëüøoão pocòa, c âèäy
ïpocòoâaòûé è cêpoìíûé, oí âíyøaë y÷eíèêaì ocoáoe áëaãoãoâeíèe,
346
äo còpaxa ïepeä íèì. Caìûe âûäaþùèecÿ èç oêoí÷èâøèx Kypc â Mocêoâcêoì
y÷èëèùe æèâoïècè, âaÿíèÿ è çoä÷ecòâa ïpèeçæaëè, êaê è òeïepü â Aêaäeìèþ
xyäoæecòâ ía cîcòÿçaíèe c íaøèìè y÷eíèêaìè, êoí÷aþùèìè çäecü. Cepoâcêèe
ïo÷òè âce ïocòyïaëè êo ìíe, è oíè c ãopäocòûo ãpyïïèpoâaëècü ocoáo.
"Baëeíòèí Aëeêcaíäpoâè÷, Baëeíòèí Aëeêcaíäpoâè÷", — íe cxoäèëo y íèx c
ÿçûêa. È â paáoòax èx ceé÷ac æe ìoæío áûëo yçíaòü áëaãopoäcòâo cepoâcêoão
òoía, ëþáoâü ê ôopìe è æèâyþ, èçÿùíyþ ïpocòoòy eão òexíèêè è oáùèx
ïocòpoeíèé êapòèíû, xoòÿ áû è â êëaccíûx ýòþäax.
Âce ïpoèçâeäeíèÿ Â. A. Cepîâa, äaæe caìûe íeyäa÷íûe, íe äoâeäeííûe
aâòopoì äo æeëaííûx peçyëüòaòoâ, cyòü áoëüøèe äpaãoöeííocòè, yíèêè, êoòopûx
íåëüçÿ íè oáúÿcíèòü, íè oöeíèòü äocòaòo÷ío.
Âoò, äëÿ ïpèìepa, eão "Èäa Pyáèíøòeéí". Â öèêëe eão paáoò ýòo âeùü
íeyäa÷íaÿ, oá ýòoì ÿ yæe çaÿâëÿë è ycòío è äaæe ïe÷aòío. Ío êaê oía
âûäeëÿëacü, êoãäa cyäüáa çaápocèëa ee ía áaçap äeêaäeíòùèíû 11.
Baëeíòèí Cepoâ áûë oäíoé èç caìûx öeëüíûx ocoáeé xyäoæíèêa-æèâoïècöa. Â
ýòoé peäêoé ëè÷íocòè ãapìoíè÷ecêè, â oäèíàêoâoé còeïeíè cocpeäoòo÷èëècü âce
paçíooápaçíûe cïocoáíocòè æèâoïècöa. Cepoâ áûë eùe y÷eíèêoì, êoãäa ýòoé
ãapìoíèè íe paç yäèâëÿëcÿ âeëeìyäpûé æpeö æèâoïècè Ï. Ï. ×ècòÿêoâ.
Haãpaæäeííûé oò ïpèpoäû áoëüøèì ÷epeïoì ècòèííoão ìyäpeöa, ×ècòÿêoâ äo òoão
ïepeãpyçèëcÿ òeopèÿìè ècêyccòâa, ÷òo coâceì ïepecòaë áûòü
ïpaêòèêoì-æèâoïècöeì è òoëüêo âeùaë câoèì caìûì òâepcêèì, ïpocòoíapoäíûì
æapãoíoì âce òoí÷aéøèe oïpeäeëeíèÿ æèçíè èñêyccòâa. ×ècòÿêoâ ïoâòopÿë ÷acòo,
÷òo oí eùe íe âcòpe÷aë â äpyãoì ÷eëoâeêe òaêoé paâíoé ìepû âcecòopoííeão
xyäeæecòâeííoão ïocòèæeíèÿ, êaêaÿ oòïyùeía áûëa ïpèpoäoé Cepoây 12. È
pècyíoê, è êoëopèò, è câeòoòeíü, è xapaêòepíocòü, è ÷yâcòâo öeëüíocòè câoeé
çaäa÷è, è êoìïoçèöèÿ — âce áûëo y Cepoâa, è áûëo â ïpeâocxoäíoé còeïeíè.
EÃO ÈCKÓCCTBO
Paçyìeeòcÿ, âo âcex ècêyccòâax âcÿ cyòü âo âpoæäeííocòè.Poäÿòcÿ ëþäè c äèâíûì ãoëocoì, — paçâe âoçìoæíî ïpoèçâecòè eão
ècêyccòâeíío? Heêoòopûe èìeþò êpacèâûé ïo÷epê, oáâopoæèòeëüíûe ãëaça,
÷apyþùèé òeìáp ãoëoca; âcÿ cèÿ cyòü äapû ïpèpoäû, è íèêaêèìè øêoëaìè íåëüçÿ
cpaâíèòücÿ c ècòèííûì òaëaíòoì, è íèêaêèìè äoêòpèíaìè íeâoçìoæío cäeëaòü
ãocïoäcòâyþùeé øêoëy ècêyccòâa, ecëè oía íe áyäeò cocòoÿòü èç coápaíèÿ
ècòèííûx òaëaíòoâ.
Ècêyccòâo Cepoâa ïoäoáío peäêoìy äpaãoöeííoìy êaìíþ: ÷eì áoëüøå
âãëÿäûâaeøücÿ â íeão, òeì ãëyáæe oí çaòÿãèâaeò âac â ãëyáèíy câoeão
o÷apoâaíèÿ.
347
Âoò íacòoÿùèé ápèëëèaíò. Cía÷aëa, ìoæeò áûòü, âû íe oápaòèòe âíèìaíèÿ:
ïpeäìeò cêpoìíûé, ocoáeíío ïo paçìepaì; ío còoèò âaì oäíaæäû ècïûòaòü
íacëaæäeíèe oò eão ÷ap — âû yæe íe çaáyäeòe èx. A ýòè ïoääeëêè êoëoccaëüíûx
paçìepoâ, â âeëèêoëeïíûx oïpaâax ïocëe ècòèííûx äpaãoöeííocòeé âaì ïoêaæyòcÿ
ãpyáûìè è æaëêèìè.
Míoãèe êpèòèêè íaøè, ëþáèòeëè è ìeöeíaòû, xyäoæíèêè è äèëeòaíòû
ïoâòopÿþò êaê ycòaíoâèâøyþcÿ aêcèoìy, ÷òo Cepoâ íe áûë cïocoáeí íaïècaòü
êapòèíy, íe äaë íè oäíoão çaêoí÷eííoão ïpoèçâeäeíèÿ â ýòoì caìoì âaæíoì
poäe.
Ëèøü ìaëaÿ èx ocâeäoìëeííocòü o òpyäax Cepoâa ìoæeò oïpaâäaòü òaêoe
çaêëþ÷eíèe... Toëüêo áëèçêèe, òoëüêo òoâapèùè-xyäoæíèêè çíaþò xopoøo, ÷òo
eùe ìoã cäeëaòü Cepoâ! Ax, êaêoe ãëyáoêoe ãope! Kaêaÿ íeâoçíaãpaäèìaÿ ïoòepÿ
äëÿ ècêyccòâa! Â òaêoì pacöâeòe cèëû! Ìoëoäoé, çäopoâûé, yâëeêaþùèécÿ
òpyæeíèê!
Kapòèíû?! Äa còoèò âçãëÿíyòü ía eão êoìïoçèöèþ ãpaíäèoçíoé êapòèíû ê
êopoíaöèè Hèêoëaÿ II, ÷òoáû yäèâèòücÿ ocoáoé xyäoæecòâeííocòè, êaêyþ oí òaê
âeëè÷ecòâeíío paçâèë: è â äâèæeíèè oòäeëüíûx, â âûcøeé còeïeíè ïëacòè÷ecêèx
ôèãyp, è â cèòyaöèè ìacc è ïÿòeí öeëoé êapòèíû, è â áëeñêe êpacoê,
ocëeïèòeëüío èãpaþùèx â coëíe÷íûx ëy÷ax cêâoçü yçêèe oêía còàpèííîão
Ócïeícêoão coáopa ía äeécòâyþùèx ïepcoíax òopæecòâa â âeëèêoëåïíûx ìyíäèpax,
pacøèòûx òÿæeëûì çoëoòoì, pacöâe÷eííûx, êaê öâeòaìè, ÿpêèìè ëeíòaìè paçíûx
êpacoê. A caìoe ãëaâíoe òopæecòâo êapòèíû — ýòo òèïè÷íocòü, æèâaÿ
ïopòpeòíocòü íe òoëüêo oòäeëüíûx ëèö, ío è öeëûx ôèãyp c èx câoeoápaçèeì
æèâûx ìaíep.
Kaêaÿ æaëocòü: ýòoé âeëèêoé êapòèíû ïo÷òè íèêòo íe âèäeë, òo ecòü o÷eíü
ìaëo c÷acòëèâöeâ, êoìy äocòyïeí òoò ôyòëÿp â câeòëeéøèx ÷epòoãax öapÿ, ãäe
ýòa aêâapeëü-òeìïepa * òùaòeëüío coxpaíÿeòcÿ.
Íe çíaþ, áûë ëè ýòoò aëüáoì âûcòaâëeí. ×epíoâoé ïepâûé ýcêèç ýòoé
êapòèíû cocòaâëÿeò coácòâeííocòü È. C. Ocòpoyxoâa 13 è xpaíèòcÿ â eão
íeáoëüøoé, ío oòáopíoé ía peäêocòü ïo êpacoòe è çía÷eíèþ êoëëeêöèè pècyíêoâ
è êapòèííoé ãaëepee â eão äoìe (Ïoâapcêaÿ, Tpyáíèêoâcêèé ïepeyëoê,
coácòâeííûé äoì).
Míe ïpèøëocü áûòü áëèçêèì câèäeòeëeì ïoÿâëeíèÿ ía câeò ýòoão äèâ-íoão
coçäaíèÿ Cepoâa. Ýòa aêâapeëü-òeìïepa ïècaëacü â ìoeé aêaäeìè÷e-cêoé
ìacòepcêoé, è ÿ âèäeë âcþ òèxyþ, yïopíyþ paáoòy ìoëoäoão ãeíèÿ íaä câoèì
÷yäecíûì coçäaíèeì. Âoò eùe ocoáeííocòü Cepoâa. ÿ òoëüêo ÷òo cêaçaë: —
òèxyþ, yïopíyþ paáoòy. Äa, Cepoâ c caìoão ìa-ëoão âoçpacòa (c âocüìè ëeò)
yæe paáoòaë â ìoeé ìacòepcêoé (Rue
* Kapòèía ècïoëíeía cìeøaííoé òexíèêoé — aêâapeëüþ (âoäÿíûìè êpacêaìè)
è òeìïepoé (êpacêaìè, pacòepòûìè ía ÿè÷íoì æeëòêe èëè ía êëeþ, áeç ïpèìecè
æè-
poâûx âeùecòâ).
348
Våron, 31, â Ïapèæe). Ïoòoì â Aápaìöeâe — yæe ëeò øecòíaäöaòè è òeïepü
— âce òoò æe yïopíûé äo caìoçaáâeíèÿ, äoëãèé äo ïoòepè ñoçíaíèÿ âpeìeíè, ío
âceãäa xyäoæecòâeíío câeæèé, æèâoé òpyä. A çpèòeëþ êaæeòcÿ, ÷òo âce ýòo
cäeëaío c ìaxy, â oäèí ïpècecò.
Âcïoìèíaþ: Ïoëeíoâ ìíoão paç yäèâëÿëcÿ, êaê ýòo Ñepoâ íe çacyøèâaeò
câoèx âeùeé, paáoòaÿ íaä íèìè òaê äoëão. Íaïpèìep, ãoëoâa Çèíû ßêyí÷èêoâoé
ïècaëacü èì áoëee ìecÿöa, a èìeëa âèä, áyäòo íaïècaía â äâa-òpè äíÿ 14.
Ío ÿ oòâëeêcÿ oò ãpaíäèoçíoé êapòèíû. Oía câeòèòcÿ, øeâeëèòcÿ è æèâeò è
ceé÷ac ïepeäo ìíoþ, còoèò òoëüêo ìíe çaêpûòü ãëaça. Oía òaê yíèâepcaëüía ïo
câoeìy xyäoæecòâeííoìy èíòepecy, ÷òo o íeé ìíoão ìoæío ïècaòü, è, êoíe÷ío,
ýòo ïècaíèe ïepoì — apxèâíaÿ ïûëü ïepeä æèçíüþ êapòèíû.
Ëèöa ïoëíû ïcèxoëoãèè è òoé òoíêoé xapaêòepècòèêè ôèãyp, ía êaêyþ áûë
cïocoáeí òoëüêo Cepoâ. Áûë câoé pèòì, áûëa câoÿ ìaíepa y êaæäoé ëè÷íoñòè,
íecìoòpÿ ía oáùèé ypaãaí äâèæeíèÿ, êoãäa ãpyïïaìè, â ïopÿäêe, ycòaíoâëeííoì
öepeìoíèaëoì, âûco÷aéøèe ocoáû äâèíyëècü ê öapcêèì âpaòaì, ãäe ãocyäapü
äoëæeí áûë ïpèíÿòü oápÿä ìèpoïoìaçaíèÿ. Òÿæeëo oáëa÷eííoe äyxoâeícòâo â
íoâûx òÿæeëûx, øèpoêèx, êoâaíoão çoëoòa, pèçax òopæecòâeíío çacòûëo è æäaëo
eão, — âce coâepøaëocü ïo-ìocêoâcêè, ïî còapèíe.
È, êaê âceãäa y Cepoâa, ocoáyþ ïpeëecòü êapòèíû cocòaâëÿeò oòcyòcòâèe
ïoøëocòè. Íaøè çaypÿäíûe xyäoæíèêè, a â yíècoí c íèìè âce ëþáèòeëè, — o,
êaê ýòo çíaêoìo! — ïpè oäíoì òoëüêo cëoâe o òaêoé îôèöèaëüíoé òeìe, êaê
êopoíaöèÿ, áeãyò oò íee, ceé÷ac æe ãpoìêo âoïèþò è oòïeâaþò xyäoæíèêa,
yâepÿÿ, ÷òo ýòa êaçeííaÿ è coâepøeíío íexyäoæecòâeííaÿ òeìa íèêoãäa íe äacò
êapòèíû, âûéäeò íe÷òo øaáëoííoe, èçáèòoe äo cêyêè. Áeäíûé xyäoæíèê...
ïpoäaëcÿ!.. Meæäy òeì èìeíío çäecü, ía ýòoé òeìe, è oáíapyæèëcÿ âo âceé
êpace ècòèííûé xyäoæíèê ãpoìaäíoão òaëaíòa. Êo âceìy ýòoìy oôèöèaëüíoìy
âeëèêoëeïèþ Ñepoâ ïoäoøeë æèâûì, ëþáÿùèì ÷eëoâeêa ÷eëoâeêoì, ïoòoìy è âce
ëèöa âûøëè y íeão ïoëíû æèçíè, íacòpoeíèÿ è êpacoòû ïëacòè÷ecêoé.
Ha÷èíaÿ c áëeäíoão ëèöa ãocyäapÿ, eão yäpy÷eííocòè ïocpeäè âceão
ïûøíoão òopæecòâa, è ãocyäapûíè, âeëèêèé êíÿçü Bëaäèìèp Aëeêcaíäpoâè÷ è
äpyãèe ïepcoíaæè — âce òaê òèïè÷íû â äâèæeíèÿx câoèx, âce, êaê æèâûe
ïopòpeòû.
Míe ocoáeíío ípaâèòcÿ ôèãypa Ï. Â. Æyêoâcêoão, cûía ïoýòa: òaê oía
öeëüía c ïpècyùèìè eìy ìaíepaìè, ïoâopoòoì è cêëaäoì ôèãypû.Cêoëüêo coâceì
æaípoâûx ôèãyp. È âce ýòo ìíoæecòâo, â xyäoæecòâeíío yãaäaííoé âeëè÷èíe
oòíoøeíèÿ ôèãyp ê ôoíy âeëè÷aâoé còapèâû Ócïeí-cêoão coáopa c pacïècíûìè
êoëoííaìè, cocòaâëÿeò ocoáyþ ïpeëecòü ïëacòèêè è áoãaòoão èçoáèëèÿ ëþäeé â
êapòèíe. Íè ìaëeéøåão øapæa, íè íaìeêa ía êapèêaòypíocòü íèãäe íe âêpaëocü â
êapòèíy,
349
Çpèòeëü ocoáo òpeáoâaòeëüíûé ïpè âçãëÿäe ía ýòy êapòèíy, ÿ yâepeí,
ceé÷ac æe âûïaëèò: "Äa âeäü ýòo íe oêoí÷eío"!
Äa, ìèëocòèâûé ãocyäapü, è êaêoe c÷acòüe, ÷òo ýòo íe oêoí÷eío;
ïo-âaøeìy, "íe oêoí÷eío", ãocïoäèí çpèòeëü, a ïo ìíeíèþ aâòopa — oêoí÷eío;
è ça ýòo eão íaäo ocoáo áëaãoäapèòü. Cêoëüêo íaäo èìeòü ìyæecòâa xyäoæíèêy,
÷òoáû íacòoÿòü ía câoeì âêyce è íe ècïopòèòü êapòèíû ïo yêaçêaì äocyæèx
êpèòèêoâ-çíaòoêoâ, ïoâeëèòeëeé, ïoêyïaòeëeé è çaêaç÷èêoâ! A èíoãäa è caìèx
aâòopoâ 15.
 ía÷aëe XX còoëeòèÿ ïoäoøëo òaêoe âpeìÿ, ÷òo êapòèíû âooáùe è ocoáeíío
"co cìûcëoì", êaê áû oíè íè áûëè æèâû, íe òpeáoâaëècü áoëee, èx oáxoäèëè
÷yòü íe ïpeçpeíèeì... ×yòêèe xyäoæíèêè ïepecòaëè âäpyã èíòepecoâaòücÿ
êapòèíaìè, êoìïoçèöèÿìè è cêopo ïepeøëè ê xyäoæecò-âeííûì "êycêaì" êapòèí
èëè ýòþäaì. Ýòo áûëo è ëeã÷e è ïpoäyêòèâíee, a ãëaâíoe, è òyò — ìoäa:
oòpèöaòü êapòèíy äo ãëyìëeíèÿ íaä íeþ áûëo ÿâíûì ïpèçíaêoì íoâoão
íaïpaâëeíèÿ è ïpaâoì íoâoão ïoêoëeíèÿ — ía÷èíaòü íoâyþ øêoëy...
Cepoâ áûë caì ïo ceáe è ïo câoeìy xyäoæecòâeííoìy cêëaäy áëèæe âcex
ïoäxaäèë ê Peìápaíäòy. Cepoâ c caìopo ìaëoão âoçpacòa íocèë "êapòèíû" â
câoeé äóøe è ïpè ïepâoé æe oêaçèè ïpèíèìaëcÿ ça íèx, âcacûâaÿcü íaäoëão â
câoþ xyäoæecòâeííyþ èäeþ ïo ìaêyøêy.
Ïepâyþ câoþ êapòèíy oí ía÷aë â Mocêâe, æèâÿ y ìeíÿ â 1878--1879 ãoäy.
Ía ypoêè ïo íayêaì (ça ÷òo íaäo ïpèíecòè áëaãoäapíocòü çaáoòaì eão ìaòepè Â.
C. Cepoâoé) eìy íaäo áûëo xoäèòü ïo÷òè oò Äeâè÷üeão ïoëÿ (Çyáoâo) ê
Kaìeííoìy ìocòy ía Çaìocêâope÷üe. Cïycòèâøècü ê Mocêâe-peêe, oí ïëeíèëcÿ
oäíèì ïpoëeòoì ìocòa, çaâaëeííûì,ïo-çèìíeìy, âcÿêèì xëaìoì âpoäe còapûx
ëoäoê, ápeâeí oò øëþçoâ è ïp.; caíè è ëoøaäè ëeäoêoëoâ ïoäaëüøe äaëè eìy
ïpeêpacíyþ êoìïoçèöèþ, è oí äoëão-äoëão çacèæèâaëcÿ íaä ëocêyòêoì áyìaãè,
ïepeòèpaÿ eão äo äûp, ïepexoäÿ ía câeæèe ëècòêè, ío íeyêëoíío ïpecëeäyÿ
êoìïoçèöèþ câoeé êapòèíû, êoòopaÿ äeëaëacü äoâoëüío xyäoæecòâeííoé.
Äíeì, â ÷acû äocyãa, oí ïepeïècûâaë âce âèäû èç oêoí ìoeé êâapòèpû:
caäèêè c áepeçêaìè è ôpyêòoâûìè äepeâüÿìè, ïpècòpoe÷êè ê äoìèêaì, ca-paé÷èêè
è âecü ïpo÷èé xëaì, äo öepêâyøeê âäaëè — âce c âeëè÷aéøeé ëþ-áoâüþ è
íeâepoÿòíoé ycèä÷èâocòüþ ïècaë è ïepeïècûâaë ìaëü÷èê Cepoâ, äoâoäÿ äo ïoëíoé
ïpeëecòè câoè ìaëeíüêèe xoëcòû ìacëÿíûìè êpacêaìè.
Kpoìe ýòèx câoáoäíûx paáoò ÿ còaâèë eìy oáÿçaòeëüíûe ýòþäû:
íeoäyøeâëeííûe ïpeäìeòû (ýòè ýòþäû xpaíÿòcÿ y ìeíÿ). Ïepâûé: ïoëèâaíûé
êyâøèí, êaëa÷ è êycoê ÷epíoão xëeáa ía òapeëêe. Ãëaâíûì oápaçoì còpoão
øòyäèpoâaëcÿ òoí êaæäoão ïpeäìeòa: êaëa÷ òaê êaëa÷, ÷òoáû è â òåíè, è â
câeòy, è âo âcex ïëocêocòÿx, ïpèíèìaâøèx peôëeêcû coceäíèx ïpeäìeòoâ,
coxpaíÿë áû ÿcío câoþ ìaòepèþ êaëa÷a; ïoëèâaíûé êyâøèí êopè÷íeâoão òoía èìeë
áû câoé ãëaäêèé áëecê è íè÷eì íe cáèâaëcÿ ía êopè÷íeâûé êycoê xëeáa ïopècòoé
ïoâepxíocòè è ìÿãêoão ìaòepèaëa.
350
Bòopoé ýòþä èçoáðaæaeò íecêoëüêo ïpeäìeòoâ ïo÷òè oäíoão òoía — êpeì:
÷epeï ÷eëoâeêa c paçíûìè oòòeíêaìè êocòè â paçíûx ÷acòÿx è ía çyáax; ÿòaãaí,
pyêoÿòü êoòopoão opaíæeâoé êocòè, íecìoòpÿ ía âce oòëè÷èe oò ÷eëoâe÷ecêoé,
âce æe òâepäaÿ áëecòÿùaÿ êocòü; oía xopoøo ãapìoíèpyeò c òeìíoé còaëüþ
ëeçâèÿ ÿòaãaía è êðàñíûìè êaìíÿìè. È âce ýòè ïpeäìeòû ëeæaò ía áypíyce
øepcòÿíoé ìaòepèè c êècòÿìè, êoòopûé âecü áëèçêo ïoäxoäèò ê öâeòy êocòè è
oòëè÷aeòcÿ oò íee òoëüêo coâepøeíío äpyãoé òêaíüþ, ïëoòíoñòüþ è öâeòoì
òeíeé. Ýòè ýòþäû ècïoëíeíû o÷eíü còpoão è âoçáyæäaþò yäèâëeíèe âcex
çaeçæaþùèx êo ìíe xyäoæíèêoâ.
Tpeòèé ýòþä (oäèí èç ïocëeäíèx) ÿ ïopeêoìeíäoâaë eìy ècïoëíèòü áoëee
øèpoêèìè êècòÿìè — ìaøècòee (oí âècèò â ìoeé ãocòèíoé). Èçoápaæaeò oí
ìeäíûé òaç, ÷ècòo âû÷èùeííûé, oápaùeííûé äíoì ê câeòy. Ía äíe, â eão
áëecòÿùeì ïaëeâoì êpyãy, ëeæèò áoëüøaÿ co÷íaÿ âeòêa âèíoãpaäa "Èçaáeëëa" è
äeëaeò cìeëoe òeìío-ëèëoâoe ïÿòío ía ëy÷ècòoì äíe òaça c pyêoÿòüþ (äëÿ âapêè
âapeíüÿ).
Ó ìeíÿ xpaíèòcÿ eùe ýòþä Cepoâa c ãoëoâû apòècòa Bacèëüeâa âòopoão
(êoãäa Â. A. ïècaë ïopòpeò câoeão oòöa â ìoeé ìacòepcêoé, oí, ÷òoáû
ïoääepæaòü ceáÿ peaëüíoé ôopìoé, íaïècaë ýòoò ýòþä c Bacèëüeâa â ïoâopoòe è
ocâeùeíèè ôèãypû câoeão oòöa). Â ýòo âpeìÿ oí yæe áûë ïoä âëèÿíèeì
×ècòÿêoâa, òaê êaê â Aêaäeìèè xyäoæecòâ ãëaâíûì oápaçoì cëyøaëcÿ eão.
Ýòa æèâoïècü peçêo oòëè÷aeòcÿ oò òoé, êoòopaÿ cëeäoâaëa ìoèì ïpèeìaì.
Ìoé ãëaâíûé ïpèíöèï â æèâoïècè: ìaòepèÿ êaê òaêoâaÿ. Míe íeò äeäa äo
êpacoê, ìaçêoâ è âèpòyoçíocòè êècòè, ÿ âceãäa ïpecëeäoâaë cyòü: òeëo òaê
òeëo. Â ãoëoâe Bacèëüeâa ãëaâíûì ïpeäìeòoì ápocaþòcÿ â ãëaça ëoâêèe ìaçêè è
paçíûe, íe cìeøaííûe êpacêè, äoëæeícòâyþùèe ïpeäcòaâëÿòü "êoëopèò"... Ecòü
paçíûe ëþáèòeëè æèâoïècè, è ìíoãèe â ýòèx apòècòè÷ecêèx äo ìaíepíocòè ìaçêax
äyøè íe ÷aþò... Kaþcü, ÿ èx íèêoãäa íe ëþáèë: oíè ìíe ìeøaëè âèäeòü cyòü
ïpeäìeòa è íacëaæäaòücÿ ãapìoíèeé oáùeão. Oíè, ïo-ìoeìy, ïecòpÿò è
peêoìeíäyþò ceáÿ, êaê òpecêy÷èe ôpaçû âòopocòeïeííûx ëeêòopoâ. Kaêoe
cpaâíeíèe c ãoëoâoé, êoòopyþ oí íaïècaë c ìeíÿ (òeïepü ýòo — coácòâeííocòü
ìyçeÿ È. E. Öâeòêoâa) 16. Òaì âûcoêèé òoí, òaì cêpèïêa Capacaòe 17.
Ãëaâíoe cxoäcòâo Cepoâa c Peìápaíäòoì áûëo âo âêyce è âçãÿäe xyäoæíèêa
ía âce æèâoe: ïëacòè÷ío, ïpocòo è øèpoêo â ãëaâíûx ìaccax; ãëaâíoe æe,
poäcòâeííû oíè â xapaêòepíocòè ôopì. Ó Cepoâa ëèöa, ôèãypû âceãäa òèïè÷íû è
âûpaçèòeëüíû äo êpacèâocòè. Paçíèöà æe c Peìápaíäòoì áûëa âo ìíoãoì:
Peìápaíäò áoëee âceão ëþáèë "ãapìoíèþ oáùeão", è äo cèx ïop íè oäèí xyäoæíèê
â ìèpe íe cpaâíÿëcÿ c íèì â ýòoé ìyçûêe òoíaëüíocòeé, â ýòoì èçÿùecòâe è
çaêoí÷eííocòè öeëoão. Cepoâ æe íe âûíaøèâaë äo êoíöa ïoä÷èíeíèÿ oáùeìy â
êapòèíe è ÷acòo êaïpèçío, êaê íeyêpoòèìûé êoíü, äepçêo äo ãpyáocòè âûáèâaëcÿ
ê câoáoäe ëè÷íoão âêyca è èç còpaxa áaíaëüíocòè äeëaë íapo÷èòo íeyêëþæèe,
aëÿïoâaòûe ìaçêè —
351
øèpoêo è íeoæèäaíío peçêo, áeç âcÿêoé ëoãèêè. Oí äaæe áoÿëcÿ áûòü
âèpòyoçoì êècòè, êaê íecpaâíeííûé Peìápaíäò, ïpè âceé câoeé ïpoñòîòå; Cepoâ
âoçëþáèë ïo÷eìy-òo ìyæèêoâaòocòü ìaçêoâ ìecòaìè äo ïpoçàè÷íocòè.
Eùe paçëè÷èe: Peìápaíäò oáoæaë câeò. C ocoáûì c÷acòüeì êyïàëñÿ, oí â
ïpoçpa÷íûx òeíÿx câoeão âoçäyxa, êoòopûé íepaçëy÷eí c íèì âceãäà, êaê äèâíaÿ
ìyçûêa opêecòpa, eão äpoæaùèx è äâèãaþùèxcÿ âo âceõ ãëóáèíax coãëacoâaííûx
çâyêoâ.
Cepoâ íèêoãäa íe çaäaâaëcÿ câeòoâûìè ýôôeêòaìè êaê òaêoâûìè: è â
"Kopoíaöèè" è â äèâíoì ïopòpeòe âeëèêoão êíÿçÿ Ïaâëa Aëeêcaíäpoâè÷à oí
paçpeøaë òoëüêo ïoäâepíyâøyþcÿ çaäa÷y coëíöa, íe ïpèäaâaÿ eé îñîáoão
çía÷eíèÿ, è ïpè câoeì ìoãy÷eì òaëaíòe æèâoïècöa cïpaâëÿëcÿ c íåþ ëeãêo è
ïpocòo 18.
Ïpoäoëæaþ eùe íeìíoão o cïocoáíocòè è o íeycûïíoì — c caìoé þíîcòè —
âëe÷eíèè cepoâcêoão òaëaíòa ê êapòèíe.
Çaêoí÷èâ câoþ êoìïoçèöèþ ïoä Kaìeííûì ìocòoì â pècyíêe, äoâoëüíî òoíêoì
è còpoãoì, oí ïepeøeë ê æaípoâoìy cþæeòy — ê yëè÷íoé cöåíêå íaøèx
xaìoâíè÷ecêèx çaêoyëêoâ. Ìaëü÷èê èç ìacòepcêoé, íaëeãêe, ïåðåáeæaâ ÷epeç
äopoãy ïo yæe çaòoïòaííoìy cíeãy, ëoìèòcÿ â äâepü íà áëoêe ìaëeíüêoão
êaáa÷êa c xapaêòepíoé âûâecêoé ía oáeèx ïoëoâèíax îïøapïaííoé äâepè.
Èçâoç÷èê, cúeæèâøècü è ïoäæaâ pyêè, òoï÷eòcÿ ía ìåcòe oò ìopoçöa; eão áeëaÿ
ëoøaäêa — ÷yäo êoëopèòa ïo ïÿòíaì, êoòopûìè oía íe ycòóïaeò çaòoïòaííoìy è
çaeçæeííoìy cíeæêy, a â oáùeì òoíe ïðå- êpacío âûäeëÿeòcÿ câoeé íaâîçíoé
òeïëoòoé. Íecìoòpÿ ía ïepâoïëaííîñòü câoeão ïoëoæeíèÿ â êapòèíe, èçâoç÷èê
cêpoìío ycòyïaeò ìaëü÷èøêe ïåðâeícòâo, è ãepoeì ìaëeíüêoé êapòèíêè ïocòaâëeí
çaìapaøêa; ïoâûøe äâåðè yæe çaææeí ôoíapü — äeëo ê âe÷epy.
Eùe ìaëü÷èêoì Cepoâ íe ïpoïycêaë íè oäíoão ìoòèâa æèâoé
äeécòâèòeëüíocòè, ÷òoáû íe cxâaòèòücÿ ça íeão opyäèeì xyäoæíèêa... Ãopàçäî
ïoçæe, ïyòeøecòâyÿ ïo Äíeïpy, ïo ìecòaì áûâøèx Çaïopoæcêèx ñå÷åé yêaçaííûx
ìíe Kocòoìapoâûì, ìû âìecòe ïepeïpaâëÿëècü ía ocòpoâ Õîðòèöy ía ïapoìe.
Ïpècòaíü Xopòèöû oêaçaëacü ïpeêpacíoé poâíoé ïëîùaäüþ ïaëeâoão ïecêy, æapêo
íaãpeòoão coëíöeì. Êpyãoì — íeâûcoêèå ãpaíèòíûe òeìío-cepûe cêaëû,
äaëüøe--êycòapíèê è ãoëyáoe-ãoëyáoe íåáî.
Ìû äoëão ápoäèëè ïo Xopòèöe, êaçaâøeécÿ íaì âûêoâaííoé èç ÷ècòîãî
ïaëeâoão çoëoòa c ëèëoâûìè òeíÿìè, cëeïèâøeão íaì ãëaça ía pacêaëåííoì
coëíöe, — ýòo âïe÷aòëeíèe coçäaâaëè ãycòo ïoêpûâaâøèe áoëüøèe ïðîcòpaícòâa
ïaëeâûe èììopòeëè. Ocìaòpèâaëè ìû còapûe, yæe ìecòaìè çàïaxaííûe êoëoíècòaìè
çaïopoæcêèe yêpeïëeíèÿ; ïèëè y êoëoíècòoâ ïèâî;ycòaëè èçpÿäío.
Ío ía äpyãoé äeíü, êaê òoëüêo ìû oïpaâèëècü, ÿ yâèäeë, ÷òo Baëeíòèí yæe
êoìïoíyeò xapaêòepíyþ cöeíy èç æèçíè çaïopoæöeâ. Co ìíoþ áûëè äâe ïpeêpacíûe
èçëþáëeííûe íaìè êíèæêè Aíòoíoâè÷a è Äpaãoìaíoâà-
352
"Ècòopèÿ êaça÷ecòâa â þæíopyccêèx ïecíÿx è áûëèíax" *. Ìû ça÷èòûâaëècü
ýïocoì Óêpaèíû, è Cepoâ, ïpoáûâ â êèeâcêoé ãèìíaçèè oêoëo äâyx-òpex ëeò, yæe
ïpeêpacío cìaêoâaë cyòü yêpaèícêoão ÿçûêa. Ío íe äyìaéòe, ÷òo oí âçÿë
êaêyþ-íèáyäü êaçeííyþ cöeíy èç ïpo÷èòaííoão; eão òeìa áûëa èç æèâoé æèçíè
"ëûöapeé", êaê áyäòo oí áûë y íèx â capaÿx-ëaãepÿx è âèäeë èx æèçíü âo âcex
ìeëo÷ax oáèxoäa.
Äeécòâèe ïpoècxoäèò ía ïec÷aíoé ïpècòaíè ïapoìa — Kè÷êac, òaê
cëeïèâøeé íac â÷epa. Çaïopoæöû ïpèâeëè cþäa êyïaòü câoèx êoíeé.
È âoò ía áëecòÿùeì còaëüíoì Äíåïpe, ïpè òèxoé è òeïëoé ïoãoäe, ìíoãèe
êoíè, ïîäaëüøe oò áepeãa, yæ, âçáèâaþò ãycòyþ áeëyþ ïeíy äo íeáec; ãoëûe
xëoïöû áapaxòaþòcÿ, øaëÿò â òeïëoé âoäe äo yïoeíèÿ, áaëyÿcü c ëoøaäüìè;
âäaëè ïapoì äâèæeòcÿ ía ïûøyùeì òeïëoì âoçäyxe — òaêoâ ôoí êapòèíû; caìyþ
cepeäèíy çaíèìaeò äo ÷peçâû÷aéíocòè ïëacòè÷ecêaÿ cöeía: ãoëûé çaïopoæeö
còapaeòcÿ yâëe÷ü â âoäy câoeão "÷epòa", a ýòoò âçâèëcÿ ía äûáû c òâepäûì
íaìepeíèeì âûpâaòücÿ è yíecòècü â còeïü. Koíü äeëaeò caìûe äèêèe ïpûæêè,
÷òoáû cáèòü êaçaêa èëè oáopâaòü ïoâoä, a êaçaê âúexaë ïo ùèêoëoòêy â ïecoê
öeïêèìè ïaëüöaìè íoã è êpeïêo äepæèò âepeâêy, oáìoòaâ ee y äþæèx êyëaêoâ
ìycêyëècòûx pyê: âèäíî, ÷òo íe ycòyïèò câoeìy ÷epíoìy cêaêyíy. Coëíe÷íûe
áëèêè ía ÷epíoé ïoòíoé øepcòè ëoøaäè, ïo íaïpÿæeííûì ìycêyëaì è ïo
çaãopeëoìy òeëy ïapyáêa coçäaâaëè âocxèòèòeëüíyþ êapòèíy, êoòopoé
ïoçaâèäoâaë áû âcÿêèé áaòaëècò.
Cepoâ o÷eíü ëþáèë ýòoò cþæeò, è ïocëe, â Mocêâe, y ìeíÿ, oí íe paç
âoçâpaùaëcÿ ê íeìy, òo aêâapeëüþ, òo ìacëoì, òo â áoëüøeì, òo â ìeíüøeì âèäe
paçpaáaòûâaÿ ýòy ëèxyþ êapòèíêy (êaæeòcÿ, y È. C. Ocòpoyxoâa ecòü oäèí
âapèaíò ýòoé òeìû) 19.
Áeç äocòaòo÷íoão ocíoâaíèÿ êaê-òo ycòaíoâèëocü ìíeíèe, ÷òo Cepîâ íe
âëaäeë êapòèíoé è íe ëþáèë ee. È ìíe xo÷eòcÿ ïoâeäaòü eùe oá oäíoé êapòèíe
Cepoâa, êoòopoé íe cyæäeío áûëo ÿâèòücÿ ía câeò. Ee âèäeëè òoëüêo çaêaç÷èêè
— y÷eíaÿ êoìèccèÿ oò Mocêoâcêoão ècòopè÷ecêoão ìyçeÿ. Ía oäíoé èç còeí
ìyçeÿ aäìèíècòpaöèeé peøeío áûëo èçoápaçèòü "Kyëèêoâo ïoëe" — ïoáeäy
Äìèòpèÿ Äoícêoão. C ýòèì çaêaçoì oápaòèëècü ê Cepoây. Cepoâ ïpèíÿëcÿ ça
ôpecêy c áoëüøèì ïoäúeìoì. Áûë cäeëaí ýcêèç, è êapòèía áûëa yæe ía÷aòa.
Koìèccèÿ çaêaç÷èêoâ ïoæeëaëa âèäeòü, ÷òo èçoápaçèë xyäoæíèê. Òyò è
oápûâaeòcÿ âce paçoì... ß cëûxaë òoëüêo, ÷òo ïocëe ïoceùeíèÿ êoìèccèè Cepoâ
ÿâèëcÿ ía äpyãoé äeíü ê ïpeäceäaòeëþ ìyçeÿ è oáúÿâèë, ÷òo oí oò çaêaça
êapòèíû ceé oòêaçûâaeòcÿ.
ß o÷eíü áoþcü, ÷òo êoìèccèÿ íe ïoíÿëa opèãÿíaëüíoé êoìïoçèöèè
xyäoæíèêa, è äeëo paccòpoèëocü ê áoëüøoìy yáûòêy äëÿ ècêyccòâa.
* To÷íoe çaãëaâèe: "Ècòopè÷ecêèe ïecíè ìaëopóccêoão íapoäa. C
oáúÿcíeíèÿìè Â. Aíòoíoâè÷a è M. Äpaãoìaíoâa", ò. I è II. Kèeâ, 1874--1875.
353
Cepoâ âceãäa òaê íoâ, ïpaâäèâ è xyäoæecòâeí, ÷òo eão íaäo çíaòü,
ëþáèòü, è òoëüêo òoãäa çpèòeëü ïoéìeò, oöeíèò eão è áyäeò â áoëüøèx áapûøax.
Ío äëÿ òaêoão oòíoøeíèÿ íaäo áûòü ècêëþ÷èòeëüíûì ëþáèòeëeì.
Íaøè çaêaç÷èêè è ocoáeíío y÷eíûe, êíèæíûe ëþäè ïoëíû còoëü èçëþáëeííûìè
áaíaëüíocòÿìè "ècòopè÷ecêoão" ècêyccòâa; òpeáoâaíèÿ èx — ycòaíoâëeííûe
òpaäèöèè oòæèâøèx yæe âêycoâ, a ãëaâíoe — c ïpoçaè÷ecêoþ oácòoÿòeëüíocòüþ
oíè òpeáyþò âûïoëíeíèÿ òaêèx íeâoçìoæíûx ìeëo÷eé, òaêoé ïoä÷epêíyòocòè
coäepæaíèÿ êapòèíû, ÷òo ècòèííoìy xyäoæíèêy yãoäèòü èì òpyäío. È Cepoâ, êaê
xapaêòep öeëüíoão xyäoæíèêa, ê ýòoìy íe áûë cïocoáeí; è oí oòêaçaëcÿ.
Cepoâ, êaê Toëcòoé, êaê ×exoâ, áoëee âceão íeíaâèäeë oáùèe ìecòa â
ècêyccòâe — áaíaëüíocòü, øaáëoííocòü. Òyò yæ oí äeëaëcÿ íeïoäcòyïeí. A
cêoëüêo íaøeé äaæe oápaçoâaííoé ïyáëèêè âocïèòaío ía oáopêaíèè áaíaëüíocòè,
oáùèx ìecò è èçáèòoé opäèíapíocòè. Haïpèìep Bèêòopy Bacíeöoây eäâa yäaëocü
áûòü oïpeäeëeííûì ê paáoòaì âo Bëaäèìèpcêoì coáope. È â ïepèoä caìoão
áoëüøoão ïoäúeìa eão xyäoæecòâeííîão òâop÷ecòâa â peëèãèoçíoé æèâoïècè ê
íeìy è êoìèccèÿ è äyxoâeícòâo oòíocèëècü o÷eíü cêeïòè÷ecêè, a â äyøe,
íaâepío, oòâopa÷èâaëècü oò åãoãëyáoêèx coç-äaíèé, íe ïoíèìaëè èx: ýòa
æèâocòü áûëa íe èxíeão ïpèxoäa. A êoãäa ïoÿâèëècü Ï. Câeäoìcêèé è
Koòapáèícêèé c caìoé èçáèòoé opäèíapíocòüþ çaeçæeííoé èòaëüÿíùèíû è êoãäa
oíè, íe çaäaâaÿcü ocoáo, opäèíapío ïècaëè eâaíãeëücêèe cþæeòû co câoèx
ôoòoãpaôè÷ecêèx ýòþäoâ, c âÿëûì äo cëeïoòû, èçáèòûì pècyíêoì, c ïoøëoé
pacêpacêoé êoe-êaê oò ceáÿ âceé êapòèíû, — äyxoâeícòâo xopoì çaïeëo èì
aëëèëyéþ è êoìèccèÿ ïo÷yâcòâoâaëa ceáÿ cïoêoéío, c ïoëíûì äoâepèeì ê
xyäoæíèêaì, êoòopûe òaê ïpeêpacío ïoòpaôèëè cpaçy ía èx âêyc20.
Âoò è c caìèì Bèêòopoì Bacíeöoâûì: êoãäa oí ycòaë oò câoeão
peëèãèoçíoão ïoäúeìa, ÷òo òpeáoâaëo áoëüøèx cèë xyäoæíèêa, è ïoä oáaÿíèeì
âèçaíòèéöeâ, èçy÷aÿ èx, íeçaìeòío ïepexoäèë ïo÷òè ê ìexaíè÷ecêoìy
êoïèpoâaíèþ èx oápaçöoâ è còaë ïoâòopÿòü yæe ìepòâyþ âèçaíòèéùèíy öeëèêoì,
eão ocoáeíío còaëè ïpocëaâëÿòü ça ýòè xoëoäíûe paáoòû, è çaêaçû ê íeìy
ïoâaëèëè, è eão òoëüêo c ýòèx ïop còaëè c÷èòaòü aâòopèòeòoì öepêoâíoão
ècêyccòâa.
Çaìe÷aòeëüío, ÷òo òeïepü äaæe ìoëoäûe apxèòeêòopû íaøè íacòoëüêo
yâëe÷eíû paácêèì ïoäpaæaíèeì còapûì íoâãopoäcêèì peìecëeííèêaì, ÷òo yæe
ìèpÿòcÿ òoëüêo c ïpèïopoxoé *, êoòopaÿ ïpaêòèêyeòcÿ èêoíoïècöaìè yæe áoëee
ïÿòècoò ëeò áeç èçìeíeíèé.
A ìeæäy òeì â òex æe íoâãopoäcêèx oápaçax ìoæío íaéòè o÷eíü öeííûe
yíèêè: òaëaíòëèâûe ìacòepa è òoãäa âûáèpaëècü èç pyòèíû yïaäêa yæe
çacêopyçëoé âèçaíòèécêoé ìaíepû, oæèâëÿëè câoè oápaça æèâûìè
* Ïpèïopoxa — cïocoá ìexaíè÷ecêoão íaíeceíèÿ êoíòypa æèâoïècöaìè.
354
òèïaìè âooápaæeíèÿ. Tpoãaòeëüío áûëo âèäeòü ía ïocëeäíeé âûcòaâêe ïpè
cúeçäe xyäoæíèêoâ â Aêaäeìèè xyäoæecòâ, êaê íoâãopoäöû-æèâoïècöû ècêaëè
òèïoâ êíÿçeé Áopèca è Ãëeáa, êaê yãaäûâaëè xapaêòepû è âíocèëè æèçíü â
peëèãèoçíyþ æèâoïècü. Ýòo caìoe æèâoé còpyeé áèëo è ocâeæaëo âcþ
ïepâoía÷aëüíyþ peëèãèoçíyþ æèâoïècü Bèêòopa Bacíeöoâa. È ýòè oápaça
cocòaâëÿþò ècòèííûé peíeccaíc íaøeão öepêoâíoão poäa æèâoïècè.
Baëeíòèí Aëeêcaíäpoâè÷ c ocoáeííoþ còpacòüþ ëþáèë æèâoòíûx., Æèâo, äo
íepaçäeëüíoé áëèçocòè ñ caìèì coáoþ oí ÷yâcòâoâaë âcþ èx opãaíè÷ecêyþ cyòü.
È ýòo âûpaæaëocü íeâoëüío â caìoì äaæe ìaëeéøeì æecòe, êoãäa oí íaìepeâaëcÿ
ïpeäcòaâèòü êoão-íèáyäü èç cyùecòâ æèâoòíoão ìèpa'.
Câèíüþ ëè, êoíÿ, ìeäâeäÿ èëè oáeçüÿíy xoòeë oí èçoápaçèòü, oí oäíèì
íaìeêoì çacòaâëÿë äo yïaäy xoxoòaòü oò âocòopãa ìoèx äeòeé, äëÿ êoòopûx
"Aíòoí" áûë âceãäa caìûì æeëaííûì ãocòeì è caìûì aâòopèòeòíûì còapøèíoé äëÿ
peøeíèÿ âcÿêèx íeäopaçyìeíèé, íeâeäeíèé è ïpeìyäpocòeé.
Áûë íeáoëüøoé çaêaçeö oò A. È. Maìoíòoâa: ê áacíÿì Kpûëoâa cäeëaòü
íecêoëüêo èëëþcòpaöèé èç æèâoòíoão öapcòâa. Baëeíòèí Aëeêcaíäpoâè÷ çaäyìaë
cäeëaòü cepèþ oäíèx êoíòypoâ. Èx, âepoÿòío, ìoæío äocòaòü è âèäeòü, è còoèò:
oíè äocòaâëÿþò ãpoìaäíoe íacëaæäeíèe xapaêòepíocòüþ è âaæíocòüþ câoeé
"caìocòè". Ïpeëecòíûe pècyíêè, ÿ èx o÷eíü ëþáëþ.
Òaêæe ecòü äeòcêaÿ êíèæêa èçäaíèÿ A. Maìoíòoâa â Mocêâe;
pècyíêè-aêâapeëè Cepoâa — äèâíûe âeùèöû 2:.
Ío áoëee âceão âêëaäûâaë oí äyøy â ôopìû è o÷epòaíèÿ ëoøaäè. Òyò yæ
ìoæío çaáûòü âce ïpo÷ee ïpè âçãëÿäe ía eão ýíepãè÷íûé êapaíäaø èëè ïepo,
êoãäa cìeëûé è yâepeííûé øòpèx eão oápècoâûâaeò còpacòíyþ ìopäy ía ocíoâe
êpacèâoão ÷epeïa ëoøaäè èëè áoéêo xâaòaeò òpeïeùyùyþ íoçäpþ, ãëyáoêo
opãaíè÷ecêè ïocaæeííûé ãëaç... äa âce, âce è ïepeäíèe ìûùeëêè êoëeíoê, è
ïocòaíoâêy ãpyäè ïoä øeéíûìè ìycêyëaìè, è peápa, â êpyï, è xâocò, è yøè,
yøè... Ax, êaê oí âce ýòo ãopÿ÷o ÷yâcòâoâaë! Èáo ãopÿ÷o ëþáèë è æèë âceì
cepäöeì ïpè ìûcëè è ÷yâcòâe oá ýòèx íaøèx ìeíüøèx ápaòüÿx.
Eùe c þíocòè Ñepoâ áûë xopoøèé íaeçäíèê. Â Aápaìöeâe y Maìoíòoâûx áûëo
ìíoão âepxoâûx ëoøaäeé; ÷acòo Caââa Èâaíoâè÷ ycòpaèâaë êaâaëüêaäû c
ãocòÿìè22. Hac÷eò ëoøaäeé áûëo "ïpocòo", è Cepoâ (ïÿòía-äöaòè-øecòíaäöaòè
ëeò) coâceì íe áoÿëcÿ eçäèòü ía ïo÷òè ïoëyäèêèx ëoøaäÿx. Ocoáeíío oòëè÷aëcÿ
ïoëycyìacøeäøèé ìoëoäoé êoíü Koïêa. Pyccêoe "aâocü" ÷acòo áûâaeò ïpè÷èíoþ
áoëüøèx íec÷acòèé c ëoøaäüìè; y íac íe â xoäy ìyíäøòyêè, a ía oäíoì òpeíçeëe
íeêoòopûx ëoøaäeé peïøòeëüío íeâoçìoæío yäepæaòü è ocòaíoâèòü. Âceì
èçâecòío, ÷òo íaøè pyccêèe ëoøaäè yíocÿò. Ïocëe êaêoão-íèáyäü øyìa, câècòa
oíè âäpyã âxoäÿò â paæ è íecyò êyäa ïoïaëo áeç ïaìÿòè.
ß caì ïoïëaòèëcÿ ça íeâeäeíèe xapaêòepa Koïêè. Haøa êaâaëüêaäa
ïoäúeçæaëa ê Xoòüêoây ìoíacòûpþ; èç ocòaíoâèâøeãocÿ ïoeçäa áoãoìoëüöû âûøëè
ïoêëoíèòücÿ ãpoáaì poäèòåëeé ïpeïoäoáíoão Ñepãèÿ Paäoíeæcêoão. Óçêaÿ yëèöa
oò ïoëoòía äo ìoíacòûpÿ ía ïpoòÿæeíèè ÷eòâepòè âep-
355
còû áûëa ïoëía èäyùèìè ïpÿìo cpeäè äopoãè, çaïoëíÿÿ âce ïpocòpaícòâo. ß
exaë ía Koïêe, íe çíaÿ íè÷eão o eão ípaâe; âèäeë paíüøe íe paç, ÷òo Cepoâ ía
íeì eçäèë coâceì áëaãoïoëy÷ío è ïpocòo.
Paçäaëcÿ oãëyøèòeëüíûé câècò ëoêoìoòèâa; ìoé Koïêa âäpyã ocaòaíeë,
âçâèëcÿ è ïycòèëcÿ ïpÿìo â òoëïy ïo yçêoé yëè÷êe; âce ìoè ycèëèÿ yäepæaòü
Koïêy íe ïoäeécòâoâaëè: oí yæe câaëèë oäíoão áoãoìoëüöa... âoò è äpyãoão; ÿ
eäâa ìoãy êpè÷aòü... âce oãëÿäûâaþòcÿ, âçìaxèâaþò pyêaìè, êpè÷aò ÷òo-òo
cyìacøeäøeìy ceäoêy, òo ecòü ìíe, c paçíûìè íeëecòíûìè ïpèëaãaòeëüíûìè... ß
câaëèë c íoã yæe ÷eëoâeê äecÿòoê è còapaëcÿ ça oäèí ïoâoä íaïpaâèòü eão ía
çaáop äoìa ïpoòèâ yëèöû. Íè÷eão íe ápaëo oäypeëoão cêaêyía, ïoêa oí íe
yäapèëcÿ ãpyäüþ oá çaáop...
A ïocëe, ïoä ìyíäøòyêoì, ýòoò æe Koïêa õîäèë ïpeêpacío, è Cepoâ c÷èòaë
eão "ñâoèì Koïêoé" è ocoáeíío ëþáèë è ÷acòo eçäèë ía íeì äaæe ía oäíoì
òpeíçeëe.
Oí, Toíÿ,eùe äoíaøèâaë òîãäa câoþ cepyþ ãèìíaçè÷ecêyþ øèíeëü èç Kèeâa.
Ìû òoëüêo ÷òo cäåëaëè áoëüøoe ïyòeøecòâèe ïo Äíeïpy, ïo êep÷eícêèì
coëoí÷aêaì áûëè â Oäecce, Ceâacòoïoëe, Áax÷ècapae, ãäe òaêæe eçäèëè âepxaìè
â ×yôyò-Kaëe. Êaê oòcòaâíoé ãèìíaçècò, Toíÿ oòïopoë oò câoeão cepoão
ôopìeííoão ïaëüòo ÿcíûe ïyãoâèöû è ïpèøèë êaêèe-òo øòaòcêèe.
Bcïoìèíaeòcÿ ÷epòa eão xapaêòepa: oí áûë âecüìa cepüeçeí è opãaíè÷ecêè
öeëoìyäpeí, íèêoãäa íèêaêoão öèíèçìa, íèêaêoé ëæä íe áûëo â íeì c caìoão
äeòcòâa. Â Kèeâe ìû ocòaíoâèëècü y H. È. Mypaøêo, y÷peäèòeëÿ êèeâcêèx
pècoâaëüíûx êëaccoâ (ìoeão aêaäeìè÷ecêoão òoâapèùa eùe ïo ãoëoâíoìy êëaccy)
23. Be÷epoì ïpèøeë eùe oäèí ïpoôeccop, oxoòíèê äo ôpèâoëüíûx aíeêäoòöeâ.
— Ãocïoäa, — çaìeòèë ÿ paçáoëòaâøèìcÿ äpyçüÿì, — âû paçâe íe âèäèòe
ceão þíoão câèäeòeëÿ! Âeäü âû eão paçâpaùaeòe!
— ß íepaçâpaòèì,-- yãpþìo è ãpoìêo cêaçaë ìaëü÷èê Cepoâ.
Oí áûë âooáùe ìoë÷aëèâ, cepüeçeí è ìíoãoçía÷èòeëeí. Ýòo ocòaëocü â íeì
ía âcþ æèçíü. È âïocëeäcòâèè, yæe âçpocëûì ìoëoäûì ÷eëoâeêoì, Cepoâ,
êaæeòcÿ, íèêoãäa íe yâëeêaëcÿ yxaæèâaíèeì ça áapûøíÿìè. O íeì íeäoïycòèìa
ìûcëü — çaïoäoçpèòü eão â paçâpaòe.
 Aápaìöeâe y C. È. Maìoíòoâa æèëocü èíòepecío: æèçíåíío-âeceëo.
Cêoëüêo áûëo ïëeìÿííèö è äpyãèx ïoäpocòêoâ âcex âoçpacòoâ, âo öâeòe êpacoòû.
Hèêoãäa "Aíòoí", êaê eão ïpoçâaë Cepeæa Maìoíòoâ, íe ïoäâepãaëcÿ co còopoíû
çpeëûx çaâceãäaòaeâ ïoäòpyíèâaíèþ íac÷eò ôëèpòa, — eão íe áûëo. È, íecìoòpÿ
ía íeyìoëêaeìo ïpoèçíocèìoe èìÿ "Aíòoí" ìèëûìè þíûìè ãoëocaìè, âce çíaëè,
÷òo Aíòoí íe áûë âëþáëeí. Ècïoëíÿÿ âceâoçìoæíûe ïpocüáû o÷apoâaòeëüíûx
câepcòíèö, oí ocòaâaëcÿ còpoão êoppeêòíûì è øyòëèâo cypoâûì. Hè÷òo eão íe
ápaëo. È êaê-òo íeoæèäaíío oí æeíèëcÿ è còaë âäpyã cepüeçíûé xoçÿèíoì câoeé
ceìüè. È æeíèëcÿ oí coâceì â äpyãoì êpyãy, íeèçâecòíoì ìaìoíòoâcêoìy
oáùecòây. È ïpèíÿò áûë oïÿòü áeç cìeøêoâ è yïpeêoâ, ïo-ïpeæíeìy.
356
VI
EÃO ÓÁEÆÄEHÈß
×eëoâeê áeç yáeæäeíèé — ïycòeëüãa, áeç ïpèíöèïoâ — oí íè÷òoæíaÿíèê÷eìíocòü. Äaæe è ïpè áoëüøoì òaëaíòe áecïpèíöèïíocòü ïoíèæaeò ëè÷íocòü
xyäoæíèêa: â íeì ÷yâcòâyeòcÿ paá èëè ïoòepÿííûé ÷eëoâeê.
Cepoâ áûë ÷eëoâeê ãëyáoêo yáeæäeííûé; íèêoãäa ïo÷òè íe âûcêaçûâaÿcü è
íe çaÿâëÿÿ c ïeíoé y pòa câoeão âoçìyùeíèÿ ÷yæèìè ãpexaìè, oí äaâaë
÷yâcòâoâaòü âceì coïpèêacaâøèìcÿ c íèì, ÷òo eìy íeçíaêoìa cäeëêa c coâecòüþ.
Íecìoòpÿ ía âce âûpaæeííûe íeoäíoêpaòío ïoæeëaíèÿ Aêaäeìèè xyäoæecòâ
èìeòü eão ïpoôeccopoì-pyêoâoäèòeëeì â âûcøeì xyäoæecòâeííoì y÷èëèùe, oí
còaâèë eé íeâûïoëíèìûe ycëoâèÿ — cëoâoì, âcÿ÷ecêè oòêa-çûâaëcÿ.
A âïocëeäcòâèè oí ïoäaë äaæe çaÿâëeíèe â oáùee coápaíèe Aêaäeìèè
xyäoæecòâ oá ècêëþ÷eíèè eão èç ÷ècëa äeécòâèòeëâíûx ÷ëeíoâ Aêaäeìèè, êoãäa
oáíapyæèëocü ee áeçpaçëè÷íoe oòíoøeíèe ê câoeé aâòoíoìíoé òpaäèöèè. Bûxoä
ýòoò oí coâepøèë íeëeãêo. Oí äaæe oápaòèëcÿ êo ìíe c ïècüìoì, yáeæäaÿ
paçäeëèòü eão peøeíèe. Èç äpyãèx ècòo÷íèêoâ ÿ çíaë, ÷òo oí áûë íe coâceì
ïpaâ; ìíe ocoáeíío æaëü áûëo òepÿòü eão èç êpyãa aêaäeìèêoâ. ß cïopèë c íèì
è coâeòoâaë íe âûxoäèòü.
Ïocëe ýòoão cëy÷aÿ è íecêoëüêèx íacòoé÷èâûx çaùèò câoeão âûxoäa oí
ïo÷òè ïpepâaë co ìíoþ âcÿêèe oòíoøeíèÿ — è âûøeë.
Òpè êpyïíûx èìeíè âûøëè èç cocòaâa aêaäeìèêoâ — äeécòâèòåëüíûx ÷ëeíoâ
Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Ïepâûé — Â. Ä. Ïoëeíoâ — eùe ïpè caìoì ía÷aëe äeécòâèé
ãpaôa È. È. Toëcòoão ïo íoâoìy ycòaây. Bïpo÷eì, Â. Ä. Ïoëeíoâ ôopìaëüío íe
çaÿâëÿë o câoeì âûxoäe, ío oòêaçaëcÿ ïocòyïèòü â ïpoôeccopa-pyêoâoäèòeëè è
íèêoãäa íe ïoceùaë oáùèx coápaíèé Aêaäeìèè.
Bòopoé — Â. M. Bacíeöoâ — peøèòeëüío è áecïoâopoòío çaÿâèë o câoeì
âûxoäe ïoòoìy, ÷òo aäìèíècòpaöèÿ Aêaäeìèè xyäoæecòâ íe cyìeëa ïpeäyïpeäèòü
ìèòèíãa y÷eíèêoâ, êoòopûe âopâaëècü â aêaäeìè÷ecêèe çaëû, êoãäa èx paçoãíaëè
è âûòecíèëè oòoâcþäy. Â çaëax Aêaäeìèè xyäoæeñòâ â ýòo âpeìÿ áûëè âûcòaâëeíû
èêoíû Bañíeöoâa — eão ïoëíaÿ âûcòaâêa... Bacíeöoâ íe ìoã ïepeíecòè
íeyâaæeíèÿ ïoëèòè÷ecêè âoçáyæäeííoé òoëïû ê ècêyccòây, ïocòaâèâ ýòo yïpeêoì
Aêaäeìèè, è âûøeë èç ee cocòaâa.
Cepoâ òaêæe yïpeêaë Aêaäeìèþ, ío coâceì â äpyãoì: â íeäocòaòêe yâaæeíèÿ
ê ïoëèòè÷ecêèì èíòepecaì ïpoáyäèâøeécÿ æèçíè pyccêoão oáùecòâa.
Èç oêoí Aêaäeìèè xyäoæecòâ oí áûë cëy÷aéíûì çpèòeëeì còpaøíoé còpeëüáû
â òoëïy ía Ïÿòoé ëèíèè Bacèëüeâcêoão ocòpoâa. Aòaêa êaçaêoâ ía áeçopyæíûé
íapoä ïpoèçoøëa ïepeä eão ãëaçaìè; oí cëûøaë âûcòpeëû, âèäeë yáèòûx 24...
357
C òex ïop äaæe eão ìèëûé xapaêòep êpyòo èçìeíèëcÿ: oí còaë yãpþì,
peçoê, âcïûëü÷èâ è íeòepïèì; ocoáeíío yäèâèëè âcex eão êpaéíèe ïoëèòè÷ecêèe
yáeæäeíèÿ, ïoÿâèâøèecÿ y íeão êaê-òo âäpyã; c íèì ïoòoì ýòoão âoïpoca
èçáeãaëè êacaòücÿ...
Hepeäêo ïpèxoäèëocü cëûøaòü co còopoíû:
— Cêaæèòe, ÷òo òaêoe ïpoèçoøëo c Cepoâûì? Eão yçíaòü íåëüçÿ: æeë÷íûé,
paçäpaæèòeëüíûé, yãpþìûé còaë...
— Ax, äa! Paçâe âaì íeèçâecòío! Êaê æe! Oí äaæe ýcêèç ýòoé cöeíû
íaïècaë, eìy äoâeëocü âèäeòü ýòo èç oêoí Aêaäeìèè 9 ÿíâapÿ 1905 ãoäa 25.
Èç Ó÷èëèùa æèâoïècè, âaÿíèÿ è çoä÷ecòâa Cepoâ âûøeë òaêæe ïo ïpè÷èíaì
"íeçaâècÿùèì". Ãyáepíaòopoì èëè ãpaäoía÷aëüíèêoì, íe ïoìíþ, íe áûëa äoïyùeía
ê çaíÿòèÿì â y÷èëèùe òaëaíòëèâaÿ y÷eíèöa ïo cêyëüïòype Ãoëyáêèía, o êoòopoé,
êaê o äapoâèòoé xyäoæíèöe, xëoïoòaë â y÷èëèùíoì coâeòe Cepoâ. Ïoëy÷èâ ýòoò
oòêaç ãyáepíaòopa, y÷èëèùíûé coâeò áûë cìyùeí, ío â êoíöe êoíöoâ ïoä÷èíèëcÿ.
È, êoãäa peøeío áûëo ïoä÷èíèòücÿ âeëeíèþ ía÷aëüñòâa, Cepoâ cêaçaë, ÷òo oí íe
ìoæeò ocòaâaòücÿ â y÷èëèùe, ãäe ïo câoeìy ycìoòpeíèþ ãpaäoía÷aëüíèê (èëè
ãyáepíaòop) ìoæeò ècêëþ÷aòü ëy÷øèx y÷eíèêoâ, è âûøeë.
Äoïècûâaÿ ýòè còpoêè, coçíaþ, êaê oíè íeèíòepecíû, ío ÷òo äeëaòü? — íe
âûäyìûâaòü æe ìíe poìaía, äa eùe o òaêoì ïaìÿòíoì âceì, çaìe÷aòeëüíoì
xyäoæíèêe!
Ëüþèc â câoeé áèoãpaôèè Ãåòe ãoâopèò: "Ecëè Ãåòe èíòepecío ïècaë, ýòo
íe yäèâèòeëüío: oí ãopaçäo èíòepecíee æèë. Æèçíü eão áûëa êaê-òo
yíèâepcaëüío ôaíòacòè÷ía* 27.
 äyøe pyccêoão ÷eëoâeêa ecòü ÷epòa ocoáoão, cêpûòoão ãepoèçìa. Ýòo —
âíyòpèëeæaùaÿ, ãëyáoêaÿ còpacòü äyøè, cúeäaþùaÿ ÷eëoâeêa, eão æèòeécêyþ
ëè÷íocòü äo caìoçaáâeíèÿ. Taêoão ïoäâèãa íèêòo íe oöeíèò: oí ëeæèò ïoä
cïyäoì ëè÷íocòè, oí íeâèäèì. Ío ýòo — âeëè÷aéøaÿ cèëa æèçíè, oía äâèãaeò
ãopaìè; oía äeëaeò âeëèêèe çaâoeâaíèÿ; ýòo oía â Meccèíe yäèâèëa
èòaëüÿíöeâ28; oía pyêoâoäèëa Áopoäèícêèì cpaæeíèeì; oía ïoøëa ça Mèíèíûì;
oía coæãëa Cìoëeícê è Mocêây. È oía æe íaïoëíÿëa cepäöe ïpecòapeëoão
Kyòyçoâa.
Beçäe oía: cêpoìíaÿ, íeêaçècòaÿ, äo êoíôyça ïpeä coáoþ èçâíe, ïoòoìy
÷òo oía âíyòpè ïoëía âeëè÷aéøeão ãepoèçìa, íeïpeêëoííoé âoëè è peøèìocòè.
Oía cëèâaeòcÿ âceöeëo co câoeé èäeeé, "íe còpaøèòcÿ yìepeòü*. Âoò ãäe ee
âeëè÷aéøaÿ cèëa: oía íe áoèòcÿ cìepòè.
Baëeíòèí Aëeêcaíäpoâè÷ Cepoâ áûë ýòoé ãëyáoêoé pyccêoé íaòypoé.
Æèâoïècü òaê æèâoïècü! — oí âoçëþáèë ee âceöeëo è áûë âepeí eé è æèë eþ äo
ïocëeäíeão âçäoxa.
Bocòopãoâ, êoòopûe ïepeæèâaëècü eão äyøoþ oò câoeé âoçëþáëeííoé, íaì
íèêoãäa íe yçíaòü. Oíè òaê äopoãè áûëè xyäoæíèêy: òo oãop÷eíèÿìè oò íeyäa÷,
òo ÿpêèì c÷acòüeì oò ècïoëíeííûx æeëaíèé; oòêpoâeíèe íoâoão â câoeé
âoçëþáëeííoé oçapÿëo eão òaêèì câeòoì paäocòè, áëaæeícòâa!
358
Ê æèçíè oí oòíocèëcÿ yæe ïpoçaè÷ío: òaê ëè, ýòaê ëè — íe âce ëè paâío?
Âce ïpoça è âce ýòo íe âaæío è íe èíòepecío... È âoò ýòo — íeèíòepecíoe —
òoëüêo è äocòyïío íaì ceé÷ac; ÷òo æe ìoæío ïècaòü oá ýòoì, äa eùe ïe÷aòaòü?
Pyccêoìy ïoäâèæíèêy íecpoäío caìoäoâoëücòâo oío eão êoíôyçèò. Öapü Ïeòp
Beëèêèé íe ìoã ïepeíecòè äaæe poëè pyccêoão öapÿ — ïepeäaë ee
Poìoäaíoâcêoìy, ÷òoáû câoáoäío ïoäòpyíèâaòü íaä íeþ, è yâëeêaëcÿ äeëoì äo
caìoçaáâeíèÿ 29.
Poëè caìoäoâoëüíûx ãepoeâ yìeþò ècïoëüçoâaòü íeìöû: Ëeìì (â "Äâopÿícêoì
ãíeçäe*), êoãäa eìy yäaëocü íaêoíeö ïpoèçâecòè, êaê eìy ïoêaçaëocü, íe÷òo,
ceé÷ac æe còaë â ïoçy è cêaçaë ïaòeòè÷ecêè: "Äa, ýòo ÿ cäeëaë, ïoòoìy ÷òo ÿ
âeëèêèé ìyçûêaíò"...
×yâcòâoâaëacü â Â. A. Cepoâe íeêoòopaÿ òaèícòâeííocòü cèëüíoé ëè÷íocòè.
Ýòo ocòaëocü â íeì ía âcþ æèçíü 30...
Â. M. Ã A P Ø È Í
Cïepâoão æe çíaêoìcòâa ìoeão c Â. A. Ãapøèíûì, — êaæeòcÿ, â çaëeÏaâëoâoé *, ãäe eão coïpoâoæäaëo íecêoëüêo ÷eëoâeê ìoëoäeæè, êypcècòoê è
còyäeíòoâ, — ÿ çaòëeëcÿ ocoáeííoþ íeæíocòüþ ê íeìy. Míe xoòeëocü eão è
ycaäèòü ïoyäoáíee, ÷òoáû oí íe çaøèácÿ è ÷òoáû eão êaê-íèáyäü íe çaäeëè.
Ãapøèí áûë cèìïaòè÷eí è êpacèâ, êaê ìèëaÿ, äoápaÿ äeâèöa-êpacaâèöa.
Ïo÷òè c ïepâoão æe âçãëÿäa ía Ãapøèía ìíe çaxoòeëocü ïècaòü c íeão
ïopòpeò, ío ocyùecòâèëocü ýòo íaìepeíèe ïoçæe . ß æèë y Kaëèíêèía ìocòa, a
Ãapøèí — y poäcòâeííèêoâ câoeé æeíû â Cyxoïyòíoé òaìoæíe ía Ïeòepãoôcêoì
ïpocïeêòe, â ïpeêpacíoì êaçeííoì ïoìeùeíèè.
Ía ïapoxoäèêe ïo Ôoíòaíêe Ãapøèí ïpoeçæaë oãpoìíûe ïpocòpaícòâa â
êaêoe-òo y÷peæäeíèe ía Ïecêax, ãäe ÷eì-òo cëyæèë, ÷òoáû oòâëeêaòü ceáÿ oò
òâop÷ecêoé paáoòû, êoòopaÿ eão — oí ýòoão áoÿëcÿ — ècòoùaëa äo òoão, ÷òo
oí íe ía øyòêy îïacaëcÿ ïcèxè÷ecêoão paccòpoécòâa **. Oá ýòoì oí ão-
* Koíöepòío-òeaòpaëüíûé çaë ía Tpoèöêoé yëèöe (íûíe yëèöa Aíòoía
Pyáèíøòeéía).
** C ía÷aëa 1883 ãoäa Ãapøèí cëyæèë â êaíöeëÿpèè Oáùeão cúeaäa
ïpeäcòaâè-òeëeé pyccêèx æeëeçíûx äopoã. Ïo eão coácòâeííûì cëoâaì, ýòa
cëyæáa ïpèíocèëa eìy "áoëüøyþ ïoëüçy co còopoíû, òaê cêaçaòü,
ïcèxoãèãèeíè÷ecêoé* (Â. M. Ã a pøèí. Ïècüìa. M.--Ë., "Academia", 1934, còp.
291, 297 è 509; ïpèì. 286).
360
âopèë êaê ÷eëoâeê, ïoãëoòèâøèé ìíoæecòâo ìeäèöèícêèx êíèã, paçûcêèâaÿ â
íèx oïècaíèe áoëeçíeé, ïoxoæèx ía eão coácòâeííyþ.
Êoãäa Ãapøèí âxoäèë êo ìíe, ÿ ÷yâcòâoâaë ýòo âceãäa eùe äo eão çâoíêa.
A âxoäèë oí áecøyìío è âceãäa âíocèë c coáoþ òèxèé âocòopã, cëoâío
áecïëoòíûé aíãeë.
Ãapøèícêèe ãëaça, ocoáeííoé êpacoòû, ïoëíûe cepüeçíoé còûäëèâocòè,
÷acòo çaâoëaêèâaëècü òaèícòâeííoþ cëeçoþ. Èíoãäa Ãapøèí âçäûxaë è cïeøèë
ceé÷ac æe oòâëe÷ü âaøe âíèìaíèe, paccêaçûâaÿ êaêoé-íèáyäü íè÷òoæíûé cëy÷aé
èëè ïpèïoìèíaÿ ÷üe íèáyäü cìeøíoe âûpaæeíèe. È ýòo âûxoäèëo y íeão òaê
âûpaçèòeëüío cìeøío, ÷òo, äaæe ocòaâøècü oäèí ía äpyãoé èëè ía òpeòèé äeíü è
âcïoìèíaÿ eão paccêaç, ÿ äoëão cìeÿëcÿ.
Âo âpeìÿ ceaícoâ, êoãäa íe òpeáoâaëocü ocoáeíío còpoãoão cèäeíèÿ
íeïoäâèæío, ÿ ÷acòo ïpocèë Bceâoëoäa Mèxaéëoâè÷a ÷èòaòü âcëyx. Kíèãè oí
âceãäa èìeë ïpè ceáe; äoëãèe ïyòè ía ôèíëÿíäcêèx ïapoxoäèêax ïpèy÷èëè eão
yïoòpeáëÿòü âpeìÿ c ïoëüçoþ. ×èòaë Ãapøèí ìaccy, ïoãëoùaÿ âce, è c òaêoé
áûcòpoòoþ ïpoèçíocèë cëoâa, ÷òo ÿ ïepâoe âpeìÿ, ïoêa íe ïpèâûê, íe ìoã
yëoâèòü ìeëüêaâøèx, êaê oáèëüíûe ïyøèíêè cíeãa, còpaíèö eão òèxoão ÷òeíèÿ.
Ío ÷èòaë oí oxoòío è êpoòêo ïepe÷èòûâaë íeïoíÿòíoe ìecòo âíoâü.
— Bceâoëoä Mèxaéëoâè÷,-- cêaçaë ÿ oäíaæäû ôpaçy, êoòopaÿ òoãäa íe
cxoäèëa c ÿçûêa êaæäoão èíòeëëèãeíòa è cêpèïeëa ía áyìaãe y ïècaâøèx o
ïpeëecòíûx ãapøèícêèx paccêaçax,-- Bceâoëoä Mèxaéëoâè÷, oò÷eão âû íe
íaïèøèòe áoëüøoão poìaía, ÷òoáû cocòaâèòü ceáe cëaây êpyïíoão ïècaòeëÿ?
ß ceé÷ac æe ïo÷yâcòâoâaë ãpyáocòü câoeão âoïpoca è ïoæaëeë, ÷òo íe-êoìy
áûëo äepíyòü ìeíÿ ça ïoëy âoâpeìÿ, ío Ãapøèí íe oáèäeëcÿ.
— Bèäèòe ëè, Èëüÿ Eôèìoâè÷,-- cêaçaë aíãeëücêè êpoòêo Ãapøèí,-- ecòü â
áèáëèè "Kíèãa ïpopoêa Aããeÿ". Ýòa êíèãa çaíèìaeò âceão âoò ýòaêyþ còpaíè÷êy!
È ýòo ecòü êíèãa! A ecòü ìíoão÷ècëeííûe òoìû, íaïècaííûe oïûòíûìè
ïècaòeëÿìè, êoòopûe íe ìoãyò íocèòü ïo÷eòíoão íaçâaíèÿ "êíèãè", è èìeía èx
áûcòpo çaáûâaþòcÿ, äaæe íecìoòpÿ ía èx ycïex ïpè ïoÿâëeíèè ía câeò. Ìoé
èäeaë — Aããeé... È ecëè áû âû òoëüêo âèäeëè, êaêoé oãpoìíûé âopox
ìaêyëaòypû ÿ âû÷epêèâaþ èç câoèx co÷èíeíèé! Caìaÿ oãpoìíaÿ paáoòa y ìeíÿ —
yäaëèòü òo, ÷òo íe íyæío. È ÿ ïpoäeëûâaþ ýòo íaä êaæäoé câoeé âeùüþ ïo
íecêoëüêy paç, ïoêa íaêoíeö ïoêaæeòcÿ oía ìíe áeç íeíyæíoão áaëëacòa,
ìeøaþùeão xyäîæecòâeííoìy âïe÷aòëeíèþ...
Ëeòoì 1884 ãoäa ÿ ocòaâaëcÿ äëÿ áoëüøoé paáoòû â ãopoäe *. Ïocëe ceaíca
ÿ ïpoâoæaë Ãapøèía ÷epeç Kaëèíêèí ìocò äo eão êâapòèpû è çaxoäèë ía ìèíyòy ê
poäíûì eão æeíû. Òaì, â yþòíoé oácòaíoâêe, ça
* Kapòèía "Èâaí Ãpoçíûé è cûí eão Èâaí".
361
çeëeíûìè òpeëüÿæaìè, âce èãpaëè â âèñò. Áoëüøèe oêía êaçeííoé êâapòèpû
áûëè oòêpûòû íacòeæü. Ñòoÿëè òeïëûe áeëûe ío÷è. Ãapøèí øåë ïpoâoæaòü ìeíÿ äo
Kaëèíêèía ìocòa, ío ÿ äoëão íe ìoã paccòaòücÿ c íèì, óâëe÷eííûí êaêèì-òo
cïopoì. Ìû ïpoxoäèëè Ïeòepãoôcêèé ïpocïeêò ïo íecêoëüêy paç òyäa è íaçaä.
ß çaáûë òeïepü, â ÷üeé êâapòèpe, êaæeòcÿ y êaêoão-òo xyäoæíèêa, ìû
÷acòeíüêo âcòpe÷aëècü co Bceâoëoäoì Mèxaéëoâè÷eì *. Òaì oí ÷èòaë íaì âcëyx
òoëüêo ÷òo ïoÿâèâøyþcÿ òoãäa, ÿ cêaçaë áû, "cþèòy" ×exoâa "Còeïü". ×exoâ áûë
eùe coâceì íeèçâecòíoe, íoâoe ÿâëeíèe â ëèòepaòype. Áoëüøèícòâo cëyøaòeëeé è
ÿ â òoì ÷ècëe — íaïaäaëè ía ×exoâa è ía eão íoâyþ òoãäa ìaíepy ïècaòü
"áeccþæeòíûe" è "áeccoäepæaòeëüíûe" âeùè... Toãäa eùe òypãeíeâcêèìè êaíoíaìè
æèëè íaøè ëèòepaòopû.
— ×òo ýòo: íè öeëüíîcòè, íè èäeè âo âceì ýòoì! — ãoâopèëè ìû,
êpèòèêyÿ ×exoâa.
Ãapøèí ño cëeçaìè â câoeì cèìïaòè÷íoì ãoëoce oòcòaèâaë êpacoòû ×åxoâa;
ãoâopèë, ÷òo òaêèx ïepëoâ ÿçûêa, æèçíè, íeïocpeäcòâeííocòè eùe íe áûëo â
pyccêoé ëèòåpaòype. Íaäo áûëo âèäeòü, êaê oí âocxèùaëcÿ òexíèêoé, êpacoòoé è
ocoáeíío ïoýçèeé ýòoão âocxoäÿùeão òoãäa íoâoão câeòèëa pyccêoé ëèòepaòypû.
Êaê oí cìaêoâaë è ïepe÷èòûâaë âce ÷exoâcêèe êopoòeíüêèe paccêaçû!
Â. M. Ãapøèí áûë íeoáûêíoâeíío ïpaâäèâ. ß íe cëûxaë oò íeão äaæe
íeâèííoé ëæè. Oäíaæäû oí ìíe caì paccêaçaë c áoëüøoé ÿcíocòüþ — oí ïoìíèë è
coçíaâaë âce òoãäa,-- êaê oí ÿâèëcÿ ê ãpaôy Ëopèc-Meëèêoây2, c ïëa÷eì
yáeæäaÿ âcecèëüíoão äèêòaòopa ïpeêpaòèòü cìepòíûe êaçíè, è ïepeäaë ìíe âecü
paçãoâop c íèì; êaê oí êyïèë ëoøaäü y êaçaêa, yæe áyäy÷è áëèç Xapüêoâa, è
eçäèë ía íeé äoëão, áeç âcÿêoé öeëè...
Ýòoò ýïèçoä ïoäòâepäèë ìíe ïocëe xyäoæíèê Ã. Ã. Mÿcoeäoâ. Oí eäâa yçíaë
Ãapøèía, êoòopûé ïoêaçaëcÿ eìy coâepøeíío ÷epíûì, oäè÷aëûì, c ëoxìaòoé
ãycòoé ãpèâoé Aâeccaëoìa.
Mÿcoeäoâ ïoxëoïoòaë o ïoìeùeíèè Ãapøèía ía Caáypoâoé äa÷e **, âáëèçè
Xapüêoâa, ãäe Bceâoëoä Mèxaéëoâè÷ ìaëo-ïoìaëy ycïoêoèëcÿ, a çaòeì âepíyëcÿ ê
peaëüíoé æèçíè.
Âo âce âpeìÿ câoeão còpaícòâoâaíèÿ Ãapøèí ïo÷òè íè÷eão íe eë, è
ía-còpoeíèe eão áûëo, âepoÿòío, o÷eíü ïoxoæe ía cocòoÿíèe Äoí-Kèxoòa.
Còpaícòâoâaíèe ïpoäoëæaëocü, êaæeòcÿ, øecòü íeäeëü, a ìoæeò áûòü, è áoëüøå
— íe ïoìíþ.
 ïocëeäíèé paç ÿ âcòpeòèë Ãapøèía ça íeäeëþ äo êaòacòpoôû â Ãocòèíoì
äâope. Míe çaxoòeëocü ïoápoäèòü c íèì. Oí áûë ocoáeíío ãpycòeí,
* Ó xyäoæíèêa M. Maëûøeâa.
** Áoëüíèöa äëÿ äyøeâíoáoëüíûx, ãäe Ãapøèí ïpoâeë íecêoëüêo ìecÿïeâ â
êoíöe 1880 ãoäa.
362
yáèò è paccòpoeí. ×òoáû oòâëe÷ü ìoé yïopíûé âçãëÿä, oápaùeííûé ía íeão,
Ãapøèí cía÷aëa ïûòaëcÿ øyòèòü, çaòeì còaë âçäûxaòü, è còpaäaíèe ãëyáoêoe
còpaäaíèe èçoápaçèëocü ía eão êpacèâoì, ío cèëüío ïoòeìíeâøeì ça ýòo âpeìÿ
ëèöe.
— ×òo c âaìè, äopoãoé Bceâoëoä Mèxaéëoâè÷,-- copâaëocü y ìeíÿ, è ÿ
yâèäeë, ÷òo oí íe ìoã cäepæaòü cëeç... Oí èìè çaxëeáíyëcÿ è, oòâepíyâøècü,
ïëaòêoì ïpèâoäèë â ïopÿäoê ëèöo.
— ...Âeäü ãëaâíoe, íeò, íeò, ýòoão äaæe ÿ â câoèx ìûcëÿx ïoâòopèòü íe
ìoãy! Êaê oía ocêopáèëa Haäeæäy Mèxaéëoâíy! * O, äa âû eùe íe çíaeòe è
íèêoãäa íe yçíaeòe... Âeäü oía ïpoêëÿëa ìeíÿ!
Êaê ïoòepÿííûé cëyøaë ÿ ýòè cëoâa, íè÷eão íe ïoíèìaÿ â íèx. È çäecü
yæe, ïpèçíaþcü, ÿ áûë- áëaãopaçyìeí, ÿ íe paccïpaøèâaë: íè — o êoì oí
ãoâopèë, íè — o ÷eì.
Ápoäèëè ìû ÷aca äâa, âce áoëüøå ìoë÷a. Ïoòoì Ãapøèí âcïoìíèë, ÷òo eìy
o÷eíü íeoáxoäèìo ïocïeøèòü ïo äeëy, è ìû paccòaëècü... íaâeêè...
"Áeç íeão íaì còûäío æèòü — çaêëþ÷èë Mèícêèé 3 câoe còèxoòâopeíèe ía
câeæeé ìoãèëe Â. M. Ãapøèía.
* Haäeæäa Mèxaéëoâía — æeía Â. M. Ãapøèía. Bceâoëoä Mèxaéëoâè÷ áûë
yäpy÷eí ïpoècøeäøèì íeçaäoëão ïepeä òeì paçpûâoì eão ìaòepè c æeíoþ. Áoëee
ïoäpoáío ýòa ïocëeäíÿÿ âcòpe÷a Peïèía c Ãapøèíûì oïècaía íèæe, ía còp. 443.
BACÈËÈÉ MAKCÈMOBÈ× M A Ê C È M Î Â*
ÏAMßTÈ MAKCÈMOBA
Óìep íapoäíûé xyäoæíèê, òèïè÷íûé ïepeäâèæíèê â áëaãopoäíeéøeì cìûcëeýòoão cëoâa, — Bacèëèé Maêcèìoâè÷ Maêcèìoâ. Ãëaâíûe êapòèíû eão ïpè
yïoìèíaíèè eão èìeíè ÿcío âcòaþò ïepeä ãëaçaìè pyccêoão ÷eëoâeêa. Âoò
"Ïpèxoä êoëäyía ía câaäüáy", âoò "Ceìeéíûé paçäeë", "3aeì xëeáa y coceäêè",
"Ïpèìepêa pèçû", "Bce â ïpoøëoì" (äëÿ çaøòaòíoé ïoìeùèöû), "Xoçÿèí — áyÿí" è
ò. ä.
Íe çapacòeò íapoäíaÿ òpoïa ê ýòèì ïpocòûì, ècêpeííèì, áeçûcêyccòâeííûì
êapòèíaì íapoäíoão áûòa. Íe ãpaíäèoçíû oíè ïo paçìepy, íe áüþò ía âû÷ypíûé
ýôôeêò òexíèêoé; cêpoìío è çaäyøeâío èçoápaæaeò xyäoæíèê áûò ëþáèìoão câoeão
ápaòa — íapoäa.
È ïècaë câoè êapòèíû Bacèëèé Maêcèìoâè÷ âceãäa â ãëyøè, â äepeâíe,
oêpyæeííûé ýòèì caìûì íapoäoì, â êpecòüÿícêoé èçáe, ïocòpoeííoé áeç âcÿêèx
ïpèêpac ìyæèêoì.
Toïopíaÿ câeòeëêa áûëa eão ìacòepcêoé. A âäoxíoâèòeëè è êpèòèêè — âce
òyò æe ïoä áoêoì. Ïoëía èçáa ïpèxoäèëa ê Bacèëèþ Maêcèìoâè÷y ïo eão çoây,
íapoä çäpaâo è yìío paçáèpaë êaæäûé eão òpyä.
* È. E. Peïèí ïocâÿòèë xyäoæíèêy Â. M. Maêcèìoây äâe íeáoëüøèe còaòüè
— oäíy â 1911 ãoäy, äpyãyþ â 1913 ãoäy. Çäecü ìû ïpèâoäèì oáe, òaê êaê oíè
âçaèìío äoïoëíÿþò oäía äpyãyþ.
364
Ax, ýòo äopoãaÿ ïyáëèêa! Bcÿêèé xyäoæíèê, áûâøèé â çaxoëycòüe ía
ýòþäax, çíaeò ìeòêèe cëoâöa ïoäpocòêoâ, cëûxaë cepüeçíûé, ïpaâäèâûé ïpèãoâop
còeïeííûx ìyæèêoâ âcÿêoìy ëèöy, âcÿêoìy ïpeäìeòy â êapòèíe è ïopaæaëcÿ
âepíocòüþ oöeíêè è áecïoùaäíocòüþ ìeòêèõ ýïèòeòoâ.
Bacèëèé Maêcèìoâè÷ íe paç paccêaçûâaë, êaê ìíoão ïpèxoäèëocü eìy
ïepeäeëûâaòü ïo çaìe÷aíèÿì äepeâeícêèx äpyçeé. Äo òex ïop íe c÷èòaë oí câoeé
êapòèíû çaêoí÷eííoé, ïoêa oía íe áûëa coâepøeíío oäoápeía èìè.
Âce, ÷òo êacaëocü ïoäpoáíocòeé â oácòaíoâêe áûòoâûx cöeí, âce
xapaêòepíûe ïpèìeòû äeécòâyþùèx ëèö paçáèpaëècü áeç ïoùaäû.
— Heò, ïocòoé, ïocòoé. A ýòo? — cïpaøèâaeò áoéêèé coceä. — Kòo?
— "Äpyæêy" ìíèë òyò ïocaäèòü.
— ×òo òû, ÷òo òû! Paçâe eìy ýòo ìecòo? Òyò íaäo êoão ïocòapøe, íe
câaòoâ ïocaäèòü. Oïÿòü æe äpyæêa y òeáÿ ìëaä — íeoïûòeí. Äa è íe áoeê —
cêy÷íoâaò oáëè÷üeì... Ãëè-êo, âoò ïoêaæy òeáe äpyæêy. Âèøü, êaêaÿ âeceëaÿ,
øèpoêaÿ poæa! Äa eão âceãäa è áepyò ía câaäüáû: áaëaãyp, âeceëü÷aê...
Oáùèé xoxoò. È èçëþáëeííûé "äpyæêa" èçúÿâëÿeò ïoëíoe coãëacèe ïocèäeòü
äëÿ êapòèíû.
Ïoêoéíûé Kpaìcêoé — ÷eëoâeê ãpoìaäíoão yìa, íeïoêoëeáèìo yáeæäeííûé â
çía÷eíèè íaöèoíaëüíoão â íaøeì ècêyccòâe, âceãäa, êaê òoëüêo ïpèíocèëè ía
âûcòaâêy êapòèíû Maêcèìoâa, íaäeâaë ïeícíe, ïpèceäaë ía êopòo÷êè ïepeä
êapòèíoé, eùe íe ïoâeøeííoé ía còeíy, è äoëão íe ìoã ïpepâaòü câoeão
íacëaæäeíÿÿ ýòèì ïoäëèííûì câèäeòeëücòâoì o æèçíè íapoäa.
— Äa, äa, caì íapoä íaïècaë câoþ êapòèíy... — ãoâopèë Èâaí
Hèêoëaeâè÷, ãëyáoêo pacòpoãaííûé.-- Óäèâèòeëüío, yäèâèòeëüío! Âoò, æaípècòû,
y êoão y÷èòecü...
Heìíoão êapòèí íaïècaë Bacèëèé Maêcèìoâè÷, ío ýòo íeìíoãoe áyäeò âe÷íûì
äocòoÿíèeì íaøeão íapoäa.
Óâepeí, ÷òo è âïocëeäcòâèè, ïpè câoáoäe coápaíèé è coþçoâ, êapòèíû
Maêcèìoâa áyäyò yêpaøaòü ìecòa íapoäíûx cáopèù, è íaø xyäoæíèê Bacèëèé
Maêcèìoâè÷ Maêcèìoâ áyäeò èçëþáëeííûì — câoèì.
Mèp ïpaxy òâoeìy, ïpeäaííûé òoâapèù! Tû íèêoãäa íe èçìeíÿë âepe è
íaïpaâëeíèþ Toâapèùecòâa ïepeäâèæíèêoâ. Tâoè êapòèíû ocòaíyòcÿ æèâûìè
cèìâoëaìè copoêaëeòíeé æèçíè ÿäpa, êpeïêoão coþça xyäoæíèêoâ câoeão íapoäa.
Be÷íaÿ ïaìÿòü, òoâapèù. Äo cêopoão câèäaíèÿ!
II
ÏPABÄA HAPÎÄHAß
Kpeìeíü "ïepeäâèæíè÷ecòâa", caìûé íecoêpyøèìûé êaìeíü eão ocíoâaíèÿ —Bacèëèé Maêcèìoâè÷ Maêcèìoâ íeìûcëèì áeç Poccèè, íeoòäeëèì oò câoeão íapîäa.
365
Äaæe cyäüáa Bacèëèÿ Maêcèìoâè÷a âcþ æèçíü êoëoòèëa eão, êaê çëaÿ
ìa÷exa,-- òo÷ío òaê æe, êaê oía áecïoùaäía ê ècêëþ÷èòeëüío äapoâèòoìy íapoäy
pyccêoìy è c êaêoé-òo òaéíoé çaâècòüþ íe äaeò eìy íè oòäûxy, íè cpoêy —
äyáacèò eão â caìûe áoëüíûe ìecòa. Taê è íaø áûòoïècaòeëü,-- â æèâûx
êapòèíax, ïoëíûx ëþáâè è cìûcëa, âecü câoé âeê áûë çaãëyøaeì ça áeççaâeòíyþ
ïpeäaííocòü, êpoâíyþ ëþáoâü è íeèçìeííyþ cëyæáy câoeìy âeëèêoìy íapoäy.
 ýòoì cëyæeíèè áûëo eäèícòâeííoe c÷acòüe Maêcèìoâa, è eão íaçía÷eíèe
oïpeäeëèëocü â caìoé paííeé þíocòè. Â caìoì ècêpeííeì ècêaíèè âepû â câoe
äeëo oí âcòpeòèë y÷eíèe o âeëè÷èè è çía÷eíèè câoeão oáeçäoëeííoão íapoäa.
Kapòèíû eão ìoæío íaçâaòü ïepëaìè íapoäíoão òâop÷ecòâa ïo xapaêòepíocòè
è ÷ècòo pyccêoìy ìèpoîùóùåíèþ. Oíè cêpoìíû, íe ýôôeêòíû, íe êpè÷aò ñâoèìè
êpacêaìè, íe âoïèþò câoèìè cþæeòaìè; ío ïpoéäyò âeêa, a ýòè ïpocòûe êapòèíû
òoëüêo ÷eì-òo cäeëaþòcÿ câeæee è áëèæe çpèòeëþ áyäyùèx âpeìeí. A ÷eì? Ýòo
âîâce íe çaãaäêa è íe òaèícòâeííûé cèìâoë,-- ýòo caìaÿ ïpocòaÿ pyccêaÿ
âe÷íaÿ ïpaâäa. Oía câeòèò èç íeâû÷ypíûx êapòèí Maêcèìoâa: èç êaæäoão ëèöa,
òèïa, æecòa, èç êaæäoão ìecòe÷êa eão áeäíûx oácòaíoâoê, áeäíoé æèçíè.
Êaêoé áû êyëüòypû íè äocòèã â áyäyùeì pyccêèé ãpaæäaíèí, êaêèx ïaëaò íè
ïoíacòpoèë áû oí âïocëeäcòâèè äëÿ paçâëe÷eíèé, oáy÷eíèé è oáùeæèòèé câoèì
ìoëoäûì opëÿòaì, âo âcex ýòèx âeëèêoëeïíûx xopoìax è oáøèpíûx ÷epòoãax
êapòèíû Â. M. Maêcèìoâa çaéìyò ïo÷eòíoe ìecòo; è èç ïoêoëeíèÿ â ïoêoëeíèe
áyäeò òpaäèöèoíío ïepexoäèòü ê íèì ëþáoâü è cepäe÷íûé èíòepec ê áeäíûì
ôopìaì áeäíoão áûòa ïpeäêoâ; a èìÿ aâòopa áyäeò âcïoìèíaòücÿ è ÷ecòâoâaòücÿ,
è áyäeò áeccìepòeí cêpoìíûé xyäoæíèê co câoeþ ïpocòoþ íapyæíocòüþ. È âce
peaëüíee è çíaêoìee áyäyò êaçaòücÿ âoçâeëè÷èâøeìycÿ ïoòoìcòây eão äopoãèe
÷epòû, è âce äopoæe áyäyò öeíèòü eão ïpaâäèâûe êapòèíêè. Èx áyäyò ëþáèòü è
âe÷ío èìè ëþáoâaòücÿ.
Âoò íaãpaäa xyäoæíèêy.
È ýòo íe ôaíòaçèÿ ê cëy÷aþ, íe yòeøeíèe â ãopüêoé þäoëè. Heò, c÷acòüe
xyäoæíèêa êaê xyäoæíèêa, íecoìíeíío, çaêëþ÷aeòcÿ â ýòoé c÷acòëèâoé íaxoäêe
câoeé "çeëeíoé ïaëo÷êè"; òoëüêo oía è yêaæeò eìy ïyòü â eão "öapcòâo
íeáecíoe".
Ìoæeò ïoêaçaòücÿ, ÷òo Maêcèìoây ïpocòo è áeç áopüáû ïpèøëocü äocòèãíyòü
câoeé xyäoæecòâeííoé âe÷íocòè. Heò, â äeécòâèòeëüíocòè ía ïyòè eão áûëo
ìíoão ècêycoâ è coáëaçíoâ, ìíoão çaìaí÷èâûx äopoã è áoëee áëecòÿùèx
ïepcïeêòèâ.
 Aêaäeìèè xyäoæecòâ Maêcèìoâ øeë oäíèì èç caìûx ïepâûx, â ïepâoì
äecÿòêe. Ïpoôeccopa c÷èòaëè eão êaíäèäaòoì ía âce âûcøèe oòëè÷èÿ
aêaäeìè÷ecêoão êypca, ía cepeápÿíûe è çoëoòûe ìeäaëè è, íaêoíeö, ía ca-ìyþ
áoëüøyþ íaãpaäy: ïîeçäêy â Eâpoïy ía øecòü ëeò äëÿ oêoí÷aòeëüíoão
366
ycoâepøeícòâoâaíèÿ â ècêyccòâe, ÷òoáû âoçâpaòèòücÿ äocòoéíûì çâaíèÿ è
äeÿòeëüíocòè ïpoôeccopa.
Êaê! Èìeÿ â âèäy òaêyþ áëecòÿùyþ xyäoæecòâeííyþ êapüepy, Maêcèìoâ
oòpeêcÿ oò íee è ocòaëcÿ â Poccèè äëÿ câoèx áeäíûx ìyæè÷êoâ?!
— Âoò ïpocòoòa!..
— Äa, ïpocòoòa è ïpaâäa,-- ìoæío oòâeòèòü ía ýòo íeäoyìeíèe ýcòeòa...
Ýcòeò paâíoäyøeí è ê Poccèè, è ê ïpaâäe ìyæèöêoé, è äaæe ê áyäyùeìy câoeé
poäèíû... Kòo òaì ee paçáepeò!.. Ècêyccòâo äëÿ ècêyccòâa, coâepøeícòâo —
oäío âceì. È íaêoíeö: ýòa "áeäíocòü äa áeäíocòü, äa íecoâepøeícòâo íaøeé
æèçíè"... Âce ýòo òaê òÿæeëo... Taê paccyæäaeò ýcòeò, êyïaÿcü ãëaçaìè, êaê
cûp â ìacëe, â ãepoè÷ecêèx ècòopèÿx Ãopaöèeâ è Kypèaöèeâ, ìy÷eíèêoâ â
êoëèçeÿx è Þëèeâ Öeçapeé ò. ä.
Ýcòeò oïüÿíeí ýòèì aáceíòoì; oí äaâío yæe aëêoãoëèê ýòèx xoëoäíûx
ýêçepöècoâ ía ècòopè÷ecêèe òeìû. ×òo eìy, ÷òo poäèía èpoíè÷ecêè íeìa ía eão
äoëãoëeòíèe yxèùpeíèÿ â òexíèêax "ïocëeäíeão cëoâa* ècêyccòâa... Oí íèêoãäa
íe çaäyìûâaëcÿ, cêoëüêo còoèëè oòe÷ecòây âce ýòè íèê÷eìíûe coâepøeícòâa...
Äa, íèê÷eìíûe. Paçâepíèòe "Boéíy è ìèp" Ë. H. Toëcòoão, ía÷íèòe ÷èòaòü
ýòy âeëèêyþ êíèãy æèçíè, êoòopyþ íaïècaë pyccêèé ÷eëoâeê, è âû íeâoëüío
cêoíôyçèòecü ïepeä âeëè÷èeì ècêyccòâa, âoïëoùaþùeão pyccêyþ ïpaâäy.
È xyäoæíèêy, æeëaþùeìy còaòü æèâûì, cápocèòü âecü xëaì â ïoøëocòü,
ïpèâèâaeìûe ìeòoäè÷ecêè êypcaìè aâòopèòeòíûx y÷peæäeíèé, ïpeäcòaíeò
êoëoccaëüíûé, caìocòoÿòeëüíûé è òpyäíûé ïyòü ècêyccòâa ïpaâäû è æèçíè; ÷òoá
èäòè ïo ýòoìy ïyòè, íyæío áecïoùaäío oòpe÷ücÿ oò ycâoeííoé ïoøëocòè oáùèx
ìecò, ãoòoâûx ôopì (êaê â ëèòepaòype — oò ëèòepaòypíocòè, íaâeâaþùeé
cêyêy). Hyæío còaòü ïoäâèæíèêoì, êaê Aëeêcaíäp Èâaíoâ, ïpeoäoëeâaâøèé
ëoæíûe, ìepòâûe ôopìû ècêyccòâa â òe÷eíèe äâa-äöaòè ceìè ëeò. "
È Bacèëèé Maêcèìoâè÷ ïoíÿë c þíûx ëeò ýòoò ïyòü ïpaâäû è èøçíè â
æèâoïècè.
Íè÷eão íe äaeòcÿ äapoì. È eìy äoëão íaäo áûëo oòy÷aòücÿ oò øaáëoííûx
ycëoâíocòeé — è paáoòaòü, òpyäèòücÿ íaíoâo: âèäeòü, ÷yâcòâoâaòü, ècêaòü è,
÷òo âceão âaæíee, yìeòü ïepeíåcòè ía xoëcò câoe íoâoe, èçëþáëeííoe. Ìíoão
áûëo òpyäa, è áeccìepòèe íeëeãêo äîcòèãíyòo èì.
ÈÇ MOÈX OÁÙEHÈÉ C Ë. H. TOËCTÛÌ
Ëeâ Hèêoëaeâè÷ Toëcòoé êaê ãpaíäèoçíaÿ ëè÷íocòü oáëaäaeò ïopaçèòeëüíûìcâoécòâoì coçäaâaòü â oêpyæaþùèx ëþäÿx câoe ocoáoe íàcòpoeíèe. Ãäe áû oí íè
ïoÿâèëcÿ, òoò÷ac âûcòyïaeò âo âceopyæèè ípàâcòâeííûé ìèp ÷eëoâeêa è íeò
áoëee ìecòa íèêaêèì íèçìeííûì æèòeécêèì èíòepecaì.
Äëÿ ìeíÿ äyxoâíaÿ aòìocôepa Ëüâa Hèêoëaeâè÷a âceãäa áûëa oáyðåâaþùeé,
çaxâaòûâaþùeé. Ïpè íeì, êaê çaãèïíoòèçèpoâaííûé, ÿ ìoã òoëüêî ïoä÷èíÿòücÿ
eão âoëe. Â eão ïpècyòcòâèè âcÿêoe ïoëoæeíèe, âûcêaçaííîå .èì, êaçaëocü ìíe
áeccïopíûì.
Eão òpaêòaòû èçâecòíû. Kacaòücÿ èx ÿ íe áyäy. Çäecü, â ýòoé êpaòêîé
çaìeòêe, ÿ ïoïûòaþcü cooáùèòü òoëüêo íecêoëüêo ýïèçoäoâ âíeøíåãî áûòoâoão
xapaêòepa eão æèçíè, áëèçêèì câèäeòeëeì êoòopûx ìíe ïîñ÷àñòëèâèëocü áûòü.
1 Â MOCÊÂE
Eão ïepâoe ïoÿâëeíèe. Â 1880 ãoäy â Mocêâe, â Áoëüøoì Tpyáíîì
ïepeyëêe, â ìoeé ìaëeíüêoé ìacòepcêoé, ïoä âe÷ep âce âäpyã ïpèíÿëo êà-
êoé-òo çapeâoé òoí è çaäpoæaëo â ocoáoì ïpèïoäíÿòoì íacòpoeíèè, êoãäà
368
âoøeë êo ìíe êopeíacòûé ãooïoäèí c oêëaäècòoé cepoé áopoäoé,
áoëüøeãoëoâûé, oäeòûé â äëèííûé ÷epíûé cþpòyê.
Ëeâ Toëcòoé. Heyæeëè? Taê âoò oí êaêoé! ß xopoøo çíaë òoëüêo eão
ïopòpeò paáoòû È. H. Kpaìcêoão è ïpeäcòaâëÿë ceáe äo cèx ïop, ÷òo Ëeâ
Toëcòoé o÷eíü câoeoápaçíûé áapèí, ãpaô, âûcoêoão pocòa, ápþíeò è íe òaêoé
áoëüøeãoëoâûé...
A ýòo còpaííûé ÷eëoâeê, êaêoé-òo äeÿòeëü ïo còpacòè, yáeæäeííûé
— ïpoïoâeäíèê. Çaãoâopèë oí ãëyáoêèì, çaäyøeâíûì ãoëocoì... Oí ÷eì-òo
ïoòpÿceí, paccòpoeí — â ãoëoce eão çây÷èò òpaãè÷ecêaÿ íoòa, a èç-ïoä ãycòûx
ãpoçíûx ápoâeé câeòÿòcÿ ôocôopè÷ecêèì áëecêoì ãëaça còpoãoão ïoêaÿíèÿ.
Ìû ceëè ê ìoeìy äyáoâoìy còoëy, è, êaçaëocü, oí ïpoäoëæaë òoëüêo
paçâèâaòü äaâío ía÷aòyþ èì ïpoïoâeäü o âoïèþùeì paâíoäyøèè íaøeé êo âceì
yæacaì æèçíè: ê íèì òaê ïpèâûêëè ìû — íe çaìe÷aeì, cæèëècü è ïpoäoëæaeì
æèòü è ïpecòyïío ïoäâèãaeìcÿ ïo oòâpaòèòeëüíoé äopoãe paçâpaòa; ìû ïoòepÿëè
coâecòü â íaøeé íecïpaâeäëèâocòè ê oêpyæaþùèì íac ìeíüøèì ápaòüÿì, òaê
áeccoâecòío íaìè ïopaáoùeííûì, è ïocòoÿíío yãíeòaeì èx.
È, ÷eì áoëüøå oí ãoâopèë, òeì cèëüíee âoëíoâaëcÿ è oòïèâaë còaêaíoì
âoäy èç ãpaôèía.
Ía còoëe yæe ãopeëa ëaìïa, ìpa÷íoe è òaèícòâeííoe ïpeäâecòèe äpoæaëo â
âoçäyxe. Kaçaëocü, ìû íaêaíyíe còpaøíoão cyäa... Áûëo è íoâo è æyòêo...
Êoãäa oí ïoäíÿëcÿ yxoäèòü, ÿ ïoïpocèë ïoçâoëeíèÿ ïpoâoäèòü eão äo èx
êâapòèpû — ÷eòâepòü ÷aca xoäüáû.
Ïpoùaÿcü, oí ïpeäëoæèë ìíe ïo âe÷epaì, ïo oêoí÷aíèè ìoeé paáoòû,
çaxoäèòü ê íèì äëÿ ïpeäoáeäeííoé ïpoãyëêè, êoãäa ÿ áyäy câoáoäeí.
Ýòè ïpoãyëêè ïpoäoëæaëècü ïo÷òè eæeäíeâío, ïoêa Toëcòûe æèëè â Mocêâe,
äo oòúeçäa â ßcíyþ Ïoëÿíy.
Ïo áecêoíe÷íûì áyëüâapaì Mocêâû ìû çaxoäèëè o÷eíü äaëeêo, coâceì íe
çaìe÷aÿ paccòoÿíèé: Ëeâ Hèêoëaeâè÷ òaê yâëeêaòeëüío è òaê ìíoão ãoâopèë.
Eão còpacòíûe è â âûcøeé còeïeíè paäèêaëüíûe paccyæäeíèÿ âçáyäopaæèâaëè
ìeíÿ äo òoão, ÷òo ÿ íe ìoã ïocëe cïaòü, ãoëoâa øëa êpyãoì oò eão áecïoùaäíûx
ïpèãoâopoâ oòæèâøèì ôopìaì æèçíè.
Ío caìoe áoëüíoe ìecòo äëÿ ìeíÿ â eão oòpèöaíèÿx áûë âoïpoc oá
ècêyccòâe: oí oòâepãaë ècêyccòâo.
— A ÿ,-- âoçpaæaþ eìy,-- ãoòoâ ïpèìêíyòü ê oãpoìíoìy áoëüøèíñòây
íaøeão oápaçoâaííoão oáùecòâa, êoòopoe còaâèò âaì â yïpeê âaøe oòcòpaíeíèe,
oò ceáÿ ocoáeíío, ýòoão ïpeêpacíoão äapa áoæüeão.
— Ax, ýòoò yïpeê! Oí ïoxoæ ía äeòcêèe òpeáoâaíèÿ oò íÿíè: íeïpeìeíío
paccêaçaòü òy caìyþ cêaçêy, ÷òo íÿíÿ â÷epa paccêaçûâaëa,-- çíaeòe?
Ç69
Heïpeìeíío ýòy, çíaêoìyþ,-- íoâoé íe íaäo. ß çíaþ, oäèí ìoëoäoé
xyäoæíèê ápocèë ècêyccòâo: oí íaøeë, ÷òo òeïepü oòäaâaòücÿ ècêyccòây —
ïpocòo áeçípaâcòâeíío. Oí ïoøeë â íapoäíûe y÷èòeëÿ.
Çía÷èòeëüío çaïoçäaâ ê oáeäy, ìû âoçâpaùaëècü yæe ía êoíêax. Heïpeìeíío
íaâepxy, ía èìïepèaëe,-- òaê oí ëþáèë.
 cyìepêax Mocêâa çaæèãaëacü oãíÿìè; c íaøeé âûøêè èíòepecío áûëo
íaáëþäaòü êèïy÷èé ãopoä â ýòè ÷acû oooáeííoão äâèæeíèÿ è òopoïëèâocòè
oáûâaòeëeé. Kèøeë ìypaâeéíèê è òoíyë â òeìíeâøeé ãëyáèíe yëèö, âo ìpaêe. Ío
ÿ ìûcëeíío áûë äaëeê oò ýòoé oáûäeííocòè, ìeíÿ ãëoäaëa coâecòü.
— Çíaeòe, ía ÷òo ïoxoæe âaøe ècêyccòâo è âaøe ïpècòpacòèe ê íeìy?--
cêaçaë Ëeâ Hèêoëaeâè÷.-- Ïaxapþ íaäo âçopâaòü ïoëe ïëyãoì ãëyáoêo, a eìy òyò
êòo-òo çacòyïaeò äopoãy, ïoêaçûâaeò êoïoøaùèxcÿ â çeìëe ÷epâÿêoâ è ãoâopèò:
"Äa ïoùaäèòe æe âû ýòèx òaê xopoøo ycòpoèâøèxcÿ ÷epâÿ÷êoâ,-- âeäü ýòo
âapâapcòâo Èëè eùe: "A Heyæeëè æe âû íe oáoéäeòe ýòèx êpacèâeíüêèx ïoëeâûx
öâeòêoâ?!" Âoò âaøe ècêyccòâo äëÿ íaøeão cepüeçíoão âpeìeíè.
II
 ßCHOÉ ÏOËßHE
 aâãycòe 1891 ãoäa â ßcíoé Ïoëÿíe ÿ yâèäeë Ëüâa Hèêoëaeâè÷a yæeoïpocòèâøèìcÿ '.
Ýòo âûpaæaëocü â eão êocòþìe: ÷epíaÿ áëyça äoìaøíeão øèòüÿ, ÷epíûe
ápþêè áeç âcÿêoão ôacoía è áeëaÿ ôypaæe÷êa c êoçûpüêoì, äoâoëüío
çaòacêaííaÿ. È, íecìoòpÿ ía âce ýòè áeäíûe oáíocêè, c òyôëÿìè ía áocy íoãy,
ôèãypa eão áûëa ïopaçèòeëüíaÿ ïo câoeé âíyøèòeëüíocòè. È ïpè âçãëÿäe ía íeão
íe áûëo yæe è ïoìèíy o òoé xapaêòepècòèêe oäíoão o÷eâèäöa, áûâøeão â
øecòèäecÿòûx ãoäax y÷èòeëeì â êpecòüÿícêoé ÿcíoïoëÿícêoé øêoëe: "×òo? Caì
Toëcòoé? Äa, ío ýòo æe, áaòeíüêa ìoé, ãpaô ía âcþ ãyáepíèþ".
Ïo ëecíoé òpoïèíêe ìû ÷acòo xoäèëè âìecòe êyïaòücÿ âepcòû ça äâe, â èx
êyïaëüíþ, â íeáoëüøoé pe÷êe c o÷eíü xoëoäíoé âoäoé.
Ëeâ Hèêoëaeâè÷, âûéäÿ èç ycaäüáû, ceé÷ac æe cíèìaë còapûe, câoeé
paáoòû, òyôëè, çacoâûâaë èx ça peìeííûé ïoÿc è øeë áocèêoì. Øeë oí
yâepeííûì, áûcòpûì, ïpèâû÷íûì øaãoì, íe oápaùaÿ íè ìaëeéøeão âíèìaíèÿ ía òo,
÷òo òpoïa áûëa çacopeía è cy÷êaìè è êaìeøêaìè. ß eäâa ïocïeâaë ça íèì è ça
ýòy áûcòpyþ äâyxâepcòíyþ xoäüáy òaê paçoãpeâaëcÿ, ÷òo c÷èòaë íeoáxoäèìûì
ïocèäeòü ÷eòâepòü ÷aca, ÷òoáû ocòûòü,-- ïpocòyäèòücÿ ìoæío cpaçy â òaêoé
xoëoäíoé âoäe.
370
— Âce ýòo ïpeäpaccyäêè,--ãoâopèë Ëeâ Hèêoëaeâè÷, áûcòpo cíèìaÿ c ceáÿ
câoe íecëoæíoe oäeÿíèe, è, íecìoòpÿ ía oáèëüíûe còpyè ïoòa ïo cïèíe, oäíèì
ïpûæêoì ápocaëcÿ â xoëoäíyþ âoäy.-- Íè÷eão oò ýòoão íe áûâaeò,-- ãoâopèë oí
yæe â âoäe.
ß eùe íe ycïeâaë ocòûòü, a oí, âûêyïaâøëcü, yæe áûcòpo oäeâaëcÿ, ápaë
câoþ êopçèío÷êy è øeë coáèpaòü ãpèáû oäèí.
Äa, âíyøèòeëüíaÿ, íeoáûêíoâeííaÿ ôèãypa: áocÿê c êopçèíêoé â ëecy, a
ocaíêa âoeííoão — â cêopoé ïoxoäêe è ocoáeíío â ìaíepe íoñèòü ýòoò áeëûé
êapòyçèê c êoçûpüêoì, íeìíoæêo íaáeêpeíü.
Ãpoçíûe íaâècøèe ápoâè, ïðîíçèòeëüíûe ãëaça — ýòo íecoìíeííûé
âëacòeëèí. Íè y êoão íe xâaòèò äyxy ïoäoéòè ê íeìy cïpocòa, oòíecòècü c
íacìeøêoé. Ío ýòo äoápeéøaÿ äyøa, äeëèêaòíeéøèé èç ëþäeé è ècòèííûé
apècòoêpaò ïo ìaíepaì è ocoáoìy èçÿùecòây pe÷è. Êaê câoáoäío è yòoí÷eíío
ãoâopèò oí ía èíocòpaííûx ÿçûêax! Êaê ïpeäyïpeäèòeëeí, âeëèêoäyøeí è ïpocò â
oáxoæäeíèè co âceìè! A cêoëüêo æèçíè, cêoëüêo còpacòè â ýòoì oòøeëüíèêe! Eùe
íèêoãäa â æèçíè íe âcòpe÷aë ÿ áoëee çapaçèòeëüío cìeþùeãocÿ ÷eëoâeêa. Êoãäa
cêyëüïòop Ãèíöáypã 2 ía òeppace y íèx, â ßcíoé Ïoëÿíe, ïocëe oáeäa
ïpeäcòaâëÿë ïepeä âceþ ceìüeþ è ãocòÿìè câoè ìèìè÷ecêèe òèïû,-- êoíe÷ío,
cìeÿëècü âce. Ío Ãèíöáypã ãoâopèë ïoòoì, ÷òo äaæe oí áoÿëcÿ c ýcòpaäû
âçãëÿíyòü ía Ëüâa Hèêoëaeâè÷a. Íeâoçìoæío áûëo yäepæaòücÿ, ÷òoáû íe
pacxoxoòaòücÿ, ãëÿäÿ ía íeão. A ÿ, ïpèçíaþcü, çaáûâàÿcü, cìoòpeë yæe òoëüêo
ía Ëüâa Hèêoëaeâè÷a, oòopâaòücÿ íe ìoã oò ýòoé ýêcïpeccèè.
×yâcòâa æèçíè è còpacòeé ëüþòcÿ ÷epeç êpaé â ýòoé áoãaòo oäapeííoé
íaòype xyäoæíèêa.
Toëüêo ìyäpeöû âcex âpeìeí è íapoäoâ, âoçëþáèâøèe áoãa, cocòaâëÿþò eão
æeëaííoe oáùecòâo, òoëüêo c íèìè oí ÷yâcòâyeò câoe áëaæeícòâo, òoëüêo c íèìè
oí â câoeì êpyãy. Paçyìeeòcÿ, eão peëèãèoçíocòü íecoèçìepèìa íè c êaêèì
oïpeäeëeííûì ôopìaëüíûì êyëüòoì peëèãèé* oía y íeão oáoáùaeòcÿ â oäíoì
ïoíÿòèè: áoã oäèí äëÿ âcex.
 oäíoì âïe÷aòëèòeëüíoì ìecòe, â ìoëoäoì ëecy, íaä áoëüøèì cïycêoì
âíèç, Ëeâ Hèêoëaeâè÷ paccêaçaë, êaê â äeòcòâe oíè èãpaëè çäecü c äpyãèìè
äeòüìè, è èx èãpaìè çaïpaâëÿë âceãäa, còapøèé eão ápaò Hèêoëaé. Koíeö öeëoé
cepèè èãp, c oäíoé çaâeòíoé ïaëo÷êoé, ýaêëþ÷aëcÿ òaéíûìè ïoxopoíaìè ýòoé
ìaãè÷ecêoé ïaëo÷êè. Áûëo cêaçaío, ÷òo êoãäa íaéäeòcÿ ýòa ïaëo÷êa, òoãäa ía
çeìëe íacòyïèò paécêaÿ æèçíü.
— Ìû âce c äeòüìè oáoæaëè ápaòa Hèêoëaÿ è ÷acòo è ïoäoëãy* ècêaëè
çaâeòíyþ ïaëo÷êy,-- âcïoìèíaë Ëeâ Hèêoëaeâè÷.
— Òeïepü ÿ ïoéäy oäèí,-- âäpyã cêaçaë Ëeâ Hèêoëaeâè÷ ía ïpoãyëêe.
Bèäÿ, ÷òo ÿ yäèâëeí, oí äoáaâèë:
— Èíoãäa ÿ âeäü ëþáëþ ïocòoÿòü è ïoìoëèòücÿ ãäe-íèáyäü â ãëyøè ëeca.
371
— A paçâe ýòo âoçìoæío äoëão? — cïpocèë ÿ íaèâío è ïoäyìaë: "Ax, ýòo
è ecòü "yìíoe äeëaíèe* y ìoíaxoâ äpeâíocòè*.
— ×ac ïpoxoäèò íeçaìeòío, — oòâe÷aeò Ëeâ Hèêoëaeâè÷ çaäyì÷èâo.
— A ìoæío ìíe êaê-íèáyäü, èç-ça êycòoâ, íaïècaòü c âac ýòþä â ýòo
âpeìÿ?
ß pècoâaë c íeão òoãäa, ïoëüçyÿcü âcÿêèì ìoìeíòoì. Ío òyò ÿ cpaçy
ïo÷yâcòâoâaë âcþ áeccoâecòíocòü câoeão âoïpoca:
— Ïpocòèòe, íeò, ÿ íe ïocìeþ...
— Ox, äa âeäü òyò äypíoão íeò. È ÿ òeïepü, êoãäa ìeíÿ pècyþò, êaê
äeâèöa, ïoòepÿâøaÿ ÷ecòü è coâecòü, íèêoìy yæe íe oòêaçûâaþ. Taê-òo. ×òo æe!
Ïèøèòe, ecëè ýòo âaì íaäo, — oáoäpèë ìeíÿ yëûáêoé Ëeâ Hèêoëaeâè÷.
È ÿ íaïècaë c íeão ýòþä ía ìoëèòâe, áocoão. È ìíe çaxoòeëocü íaïècaòü
eão â íaòypaëüíyþ âeëè÷èíy â ýòoì ìoìeíòe. Ïoêaçaëocü ýòo ÷eì-òo
çía÷èòeëüíûì.
Taòüÿía Ëüâoâía ycòyïèëa ìíe câoé xoëcò, ío oí oêaçaëcÿ ìaë, ïpèøëocü
íaäøèâaòü.
Ëeâ Hèêoëaeâè÷ âeëèêoäyøío ïoçèpoâaë ìíe è äëÿ áoëüøoão ïopòpeòa
(ycòpoèëècü áëèæe â caäy) è äaæe oäoápÿë ìoþ paáoòy. Booáùe y Ëüâa
Hèêoëaeâè÷a ecòü cëaáocòü ê ècêyccòây, è oí yâëeêaeòcÿ èì íeâoëüío.
 oäèí æapêèé aâãycòoâcêèé äeíü, â caìyþ ïpèïeêy, ïocëe çaâòpaêa, Ëeâ
Hèêoëaeâè÷ coáèpaëcÿ âcïaxaòü ïoëe âäoâû; ÿ ïoëy÷èë ïoçâoëeíèe eìy
coïyòcòâoâaòü.
Ìû òpoíyëècü â ïyòü â ÷ac äíÿ. Oí áûë â ëeòíeé áeëoé ôypaæêe è ëeãêoì
ïaëüòo câepx ïocêoííoé paáo÷eé pyáaxè ëèëoâaòoão öâeòa. Ía êoíþøíe Ëeâ
Hèêoëaeâè÷ âçÿë äâyx paáo÷èx ëoøaäoê, íaäeë ía íèx paáo÷èe xoìyòû áeç øëeé è
ïoâeë èx â ïoâoäy.
Ça âûceëêaìè äepeâíè ßcíoé Ïoëÿíû ìû çaxoäèì ía íèùeícêèé äâopèê. Ëeâ
Hèêoëaeâè÷ äaeò ìíe ïoäepæaòü ça ïoâoä oäíy ëoøaäêy, a äpyãyþ ïpèâÿçûâaeò
âepeâo÷íûìè ïocòpoìêaìè ê âaëÿâøeécÿ òyò æe, ía äâope, áopoíe — äpÿííeíüêoé
poãaòoé caìoäeëüùèíe. Bûpaâíèâaeò ïocòpoìêè è èäeò â çíaêoìûé eìy capaé÷èê,
âûòacêèâaeò oòòyäa coxy, è, ïoâoçèâøècü c coøíè÷êaìè è âepeâo÷íûìè
ïpècïocoáëeíèÿìè, ïpèïpaâèâ èx yìeëo, êaê ïpèïpaâëÿþò ïëoòíèêè ïèëy, oí
çaïpÿãaeò â coxy äpyãyþ ëoøaäêy.
Áepeò ïaëüòo, âûíèìaeò èç eão áoêoâoão êapìaía áyòûëêy c âoäoé, oòíocèò
ee â oâpaæeê ïoä êycòû è ïpèêpûâaeò ïaëüòo. Òeïepü, ïpèâÿçaâ ê câoeìy ïoÿcy
cçaäè ça ïoâoä ëoøaäü c áopoíoé, áepeò â pyêè ïpaâèëa coxè. Bûexaëè co äâopa
è ía÷aëè ïaxaòü. Oäíooápaçío, äoëão äo cêyêè...
Øecòü ÷acoâ, áeç oòäûxa, oí áopoçäèë coxoé ÷epíyþ çeìëþ, òo ïoäíèìaÿcü
â ãopy, òo cïycêaÿcü ïo oòëoãoé ìecòíocòè ê oâpaãy.
372
Ó ìeíÿ â pyêax áûë aëüáoì÷èê, è ÿ, íe òepÿÿ âpeìeíè, còaíoâëþcü ïepeä
cepeäèíoé ëèíèè eão ïpoeçäa è ëoâëþ ÷epòaìè ìoìeíò ïpoxoæäeíèÿ ìèìo ìeíÿ
âceão êopòeæa. Ýòo ïpoäoëæaeòcÿ ìeíee ìèíyòû, è, ÷òoáû yäâoèòü âpeìÿ, ÿ
äeëaþ ïepexoä ïo ïaxoòe ía ïpoòèâoïoëoæíyþ òo÷êy, øaãax â äâaäöaòè
paccòoÿíèÿ, è còaíoâëþcü òaì oïÿòü â oæèäaíèè ãpyïïû. ß ïpoâepÿþ òoëüêo
êoíòypû è oòíoøeíèÿ âeëè÷èíû ôèãyp; òåíè ïocëe, c oäíoé òo÷êè, â oäèí
ìoìeíò.
Ïpoxoäèëè íepeäêo êpecòüÿíe ÿcíoïoëÿíöû, cíÿâ øaïêy, êëaíÿëècü è øëè
äaëüøe, êaê áû íe çaìe÷aÿ ïoäâèãa ãpaôa.
Ío âoò ãpyïïa, äoëæío áûòü, äaëüíèe. Ìyæèê, áaáa è ïoäpocòoê-äeâo÷êa.
Ocòaíoâèëècü è äoëão-äoëão ñòoÿëè. È còpaííoe äeëo: ÿ íèêoãäa â æèçíè íe
âèäeë ÿcíee âûpaæeíèÿ èpoíèè ía êpecòüÿícêoì ïpocòoì ëèöe, êaê y ýòèx
ïpoxoäÿùèx. Íaêoíeö ïepeãëÿíyëècü c íeäoyìeâaþùeé yëûáêoé è ïoøëè câoeé
äopoãoé.
A âeëèêèé opaòaþøêa âce òaê æe íeèçìeíío ìeòoäè÷ecêè äâèãaëcÿ âçaä è
âïepeä, ïpèáaâëÿÿ áopoçäû. Meíÿëècü òoëüêo òåíè oò coëíöa äa ïocêoííaÿ
pyáaxa eão còaíoâèëacü âce òeìíee è òeìíee, ocoáeíío ía ãpyäè, ía ëoïaòêax è
ïëe÷ax oò ïoòa è ÷peçìepíoé caäèâøeécÿ òyäa ïûëè. Èçpeäêa, âçoápaâøècü ïo
pûxëoé çeìëe ía âçëoáoê, oí ocòaâëÿë- ía ìèíyòy coxy è øeë ê oâpaæêy
íaïèòücÿ èç áyòûëêè âoäû, çaïpaâëeííoé ñëeãêa áeëûì âèíoì. Ëèöo eão áëecòeëo
ía coëíöe oò py÷üeâ ïoòa, còpyèâøeãocÿ ïo âïaäèíaì c ÷epíûì pacòâopoì ïûëè
3.
Íaêoíeö ÿ ïoïpocèë ïoçâoëeíèÿ ïoïpoáoâaòü ïoïaxaòü. Eäâa-eäâa ïpoøeë
ëèíèþ ïoä ãopy,-- yæacío íaêpèâèë, a êoãäa ïpèøëocü ïoäíèìaòücÿ ía âçëoáoê,
íe ìoã cäeëaòü äecÿòè øaãoâ. Còpaøío òpyäío! Ïaëüöû c íeïpèâû÷êè äepæaòü ýòè
òoëcòûe oãëoáëè oäepeâeíeëè è íe ìoãëè äoëee âûíocèòü, ïëe÷è oò ïocòoÿííoão
ïoäíèìaíèÿ coxè äëÿ yperyëèpoâaíèÿ áopoçäû còpaøío ycòaëè, è â ëoêòÿx,
çaêpeïëeííûx â oäíoé òo÷êe cãèáa, ïpè ïocòoÿííoì ycèëèè ýòoão pû÷aãà
äeëaëacü íecòepïèìaÿ áoëü. Mo÷è íe áûëo. "Boò oío, â ïoòe ëèöa",-- ïoäyìaë ÿ
yòèpaÿcü.
— Ýòo c íeïpèâû÷êè, — cêaçaë Ëeâ Hèêoëaeâè÷. — È ÿ âeäü íe cpaçy
ïpèâûê; y âac eùe è çaâòpa â pyêax è ïëe÷ax cêaæeòcÿ òpyä. Äa, âce æe
ôèçè÷ecêèé òpyä caìûé òÿæeëûé,-- äoápoäyøío paccyæäaë oí c yëûáêoé.
È oïÿòü ía÷aëocü áecêoíe÷íoe òÿæeëoe xoæäeíèe âçaä è âïepeä ïo pûxëoé
ïaxy÷eé çeìëe. Âoò oí, Mèêyëa Ceëÿíèíoâè÷, íeïoáeäèìûé íèêaêèìè xpaápeöaìè â
äocïexax. Mèêyëa âoopyæeí òoëüêo âoò òaêèì òepïeíèeì è ïpèâû÷êoé ê òpyäy.
Ìû âoçâpaùaëècü ê äoìy â cyìepêax; âûçâeçäèëo ía xoëoä. Áûëo yæe
íacòoëüêo câeæo, ÷òo ÿ áoÿëcÿ, êaê áû oí íe ïpocòyäèëcÿ. Âeäü eão pyáaxa
áûëa ìoêpaÿ íacêâoçü. Â oêíax äoìa âeceëo áëècòaë câeò: íac æäaëè ê oáeäy. ß
ìoã ïoâòopèòü ça ìyxoé: "Mû ïaxaëè*.
373
3
 ÃOËOÄHÛÉ ÃOÄ
Çèìoþ â 1892 ãoäy, âo âpeìÿ ãoëoäa, ÿ áûë y Ëüâa Hèêoëaeâè÷a âPÿçaícêoé ãyáepíèè, ãäe oí êopìèë ãoëoäaþùèx â opãaíèçoâaííûx èì còoëoâûx.
Cíeãy âûïaëo òoãäa íeâepoÿòío ìíoão. Çaíocû çaìeòaëè âce äopoãè è coâepøeíío
çaãëaæèâaëè âce, äaæe ãëyáoêèe oâpaãè *.
Paéoí còoëoâûx Ëüâa Toëcòoão pacêèíyëcÿ âepcò ía òpèäöaòü, è Ëeâ
Hèêoëaeâè÷ íecêoëüêo paç â íeäeëþ oáúeçæaë èx äëÿ ïpoâepêè.
— Íe xoòèòe ëè ïpoêaòèòücÿ co ìíoþ? — ïpèãëacèë oí ìeíÿ.
— ß, êoíe÷ío, c yäoâoëücòâèeì.
— Äa, y âac ýòo ãopoäcêaÿ øèíeëü, ýòoão ìaëo, â ïoëe ïpoäyeò, íaäo
oäeòücÿ ïoòeïëee. Íe íaäeíeòe ëè ìoé òyëyï?
Tyëyï ÷epíoé oâ÷èíû, êpûòûé cèíèì ïoëycyêíoì, áûë òaê òÿæeë — íe
ïoäíÿòü, è ÿ peøèë ocòaòücÿ â câoeé øèíeëè; ïoïpocèë òoëüêo eùe ÷òo-íèáyäü
ïoääeòü. A ãëaâíoe — âaëeíêè.
— Heïpeìeíío íaäeíüòe âaëeíêè. ×òo, ãëyáoêèe êaëoøè? Heò, áeç âaëeíoê
íåëüçÿ exaòü,-- âû yâèäèòe. Ó íac çaïacíûe ecòü.
È äeécòâèòeëüío, ÿ yâèäeë (yáeäèëcÿ ía oïûòe) è áûë o÷eíü paä, ÷òo
íaäeë âaëeíêè.
Äeíü áûë ìopoçíûé, ãpaäycoâ äâaäöaòü ïo Peoìþpy ïpè ceâepíoì âeòpe, è
câeòoì coëíöa cëeïèëo ãëaça. Â äepeâíÿx oò çaíocîâ ïoÿâèëècü
èìïpoâèçèpoâaííûe ãopû; cèëüíûì ìopoçoì oíè áûëè òaê cêoâaíû, ÷òo êaçaëècü
èç áeëeéøeão ìpaìopa c áëecòêaìè. Äopoãà ìecòaìè øëa âûøå èçá, è cïycêè ê
èçáaì áûëè âûpûòû â cíeãy, ìeæäy áeëûìè còeíaìè. Coâceì ocoáûé, íeoáû÷íûé
âèä äepeâíè.
Ìû çaeçæaëè â äâa ìecòa. Â oäíoé áoëüøoé èçáe âo âcþ äëèíy, è äaæe â
ceíÿx, ñòoÿëè ïpèãoòoâëeííûe còoëû, yçêèe, â äâe äocêè ía ïoäcòaâêax. Çäecü
êopìèëocü ìíoão äeòeé. ×ac äëÿ eäû eùe íe íacòyïèë, ío äeòè äaâío, yæe c
yòpa, æäaëè çäecü oáeäa, oêoëa÷èâaÿcü òo ía ëaâêax, òo â ceíÿx è ocoáeíío ía
ïe÷è, ãäe cèäeëè oäèí ía äpyãoì. Ëeâ Hèêoëaeâè÷ ïpèíÿë oò÷eò oò
pacïopÿäèòeëüíèö-xoçÿeê, è ìû ïoexaëè äaëüøe. Â äpyãoì ceëe, ïoêa ìû
äoexaëè, íaxëeáíèêè òoëüêo ÷òo âcòaâaëè èç-ça còoëa. Moëèëècü, áëaãoäapèëè è
yxoäèëè íe òopoïÿcü. È çäecü áoëüøå ïoäpocòêè-äeòè. Bçpocëûe êaê áyäòo
còûäèëècü.
Heêoòopûì ceìüÿì âûäaâaëè ïaéêè,-- ìû çaexaëè è ê òaêèì ïaéùèêaì Â
oäíoé èçáe ìíe o÷eíü ïoípaâèëcÿ câeò. Â ìaëeíüêoe oêoíöe peôëeêcoì oò coëíöa
ía áeëoì cíeãy câeò äeëaë coâceì peìápaíäòoâcêèé ýôôeêò.
— Â 1891--1893 ãoäax Toëcòoé paáoòaë cpeäè ãoëoäaþùèx: oáúeçæaë
íeêoòopûe ïocòpaäaâøèe oò íeypoæaÿ yeçäû, oòêpûâaë còoëoâûe è ïp. Peïèí
ïoceòèë Toëcòoão â Áeãè÷eâêe, Äaíêoâcêoão yeçäa, Pÿçaícêoé ãyáepíèè.
374
Ëeâ Hèêoëaeâè÷ äoâoëüío äoëão paccïpaøèâaë xoçÿéêy o íyæäax o coceäÿx.
È, íaêoíeö, ìû ïoâepíyëè íaçaä, äoìoé, ío äpyãoé äopoãoé! Mecòo ïoøëo
ãopècòoe. Êpacèâo. Bäaëè âèäíeëcÿ Äoí. Òo c ãopû, òo ía ãopy. Caíè íaøè ïpè
ïoâopoòax cèëüío pacêaòûâaëèñü. Âeceëo áûëo. Ío xoòeëocü yæe è äoìoé
âepíyòücÿ; cèäeòü â caíÿx íaäoeëo, ïëe÷è è íoãè ycòaëè.
È ìû áûcòpo íeceìcÿ äoìoé ïo áëecòÿùe-çaëocíeííoé äopoãe. Ëoøaäü
ïocòoÿëa â ÷eòûpex ìecòax è áeæaëa äoìoé peçâo. Cêpèïeëè ãyæè, è âopêoâaëa
äyãa c oãëoáëÿìè.
— Ýx, ìopoç-ìopoçåö!
Ío âoò ía cïycêe c oäíoão ïpèãopêa íaøè poçâaëüíè áeç ïoäpeçoâ o÷eíü
cèëüío pacêaòèëècü, cäeëaëè áoëüøoé ïoëyêpyã, çaâepíyëècü âëeâo, òp-p-p! —
è ìû c caíÿìè ïoòÿíyëècü íaçaä: âäpyã ãëyáoêo ïpoâaëÿëècü â oâpaã è ïoòÿíyëè
ça coáoé ëoøaäü; oãëoáëÿìè ïoäáèâaëo ee ïoä íoãè, oía íe ìoãëa yäepæaòücÿ ía
çaëocíeííoé ãope, cäaâaëacü, cäaâaëacü ça íaìè íaçaä è ïpoâaëèëacü íaêoíeö è
caìa ìeæäy oãëoáëeé ãëyáæe caíeé; òoëüêo ãoëoâa èç xoìyòa òop÷aëa ââepx.
Ïoáèëacü, ïoáèëacü, áeäíaÿ, è yëeãëacü cïoêoéío... Ìÿãêo eé còaëo. È ìû â
caíÿx cèäeëè yæe ïo ãpyäü â câeãy.
ß peøèòeëüío íeäoyìeâaë, ÷òo ìû áyäeì äeëaòü. Cèäeòü è æäaòü, íe
ïpoeäyò ëè äoápûe ëþäè è íe âûòaùaò ëè íac èç cíeæíoão ïoòoïa?
Ío Ëeâ Hèêoëaeâí÷ áûcòpo áapaxòaeòcÿ â cíeãy, cíèìaeò c ceáÿ câoé
ïÿòèïyäoâûé òyëyï, ápocaeò eão ía cíeã ïo íaïpaâëeíèþ ê ëoøaäè è ía÷èíaeò
oáìèíaòü cíeã, ÷òoáû äoápaòücÿ ê íeé.
— Ïpeæäe âceão íaäo pacïpÿ÷ü,-- ãoâopèò oí,-- ooâoáoäèòü oò
÷âpâo-ceäeëüíèêa è oãëoáëeé, ÷òoáû oía ìoãäa âûápaòücÿ ía äopoãy.
Ceâepíûé âeòep ïoäíèìaë êpyãoì íac áeëoe oáëaêo cíeæíoé ïûëè. Ía ôoíe
ãoëyáoão íeáa Ëeâ Hèêoëaeâè÷, áapaxòaÿcü â áeëoì cíeãy, êaçaëcÿ êaêèì-òo
ìèôè÷ecêèì áoãoì â oáëaêax. Ýíepãè÷ecêoe ëèöo eão pacêpacíeëocü, øèpoêaÿ
áopoäa ècêpèëacü áëecòêaìè ceäèíû è ìopoça. Êaê íeêèé ÷apoäeé, oí äâèãaëcÿ
peøèòeëüío è êpacèâo. Cêopo oí áûë yæe áëèç ëoøaäè. Toãäa ÿ, cäeäyÿ eão
ïpèìepy, ía÷èíaþ ïpoáèpaòücÿ ê ëoøaäè ñ äpyãoé còopoíû ïo êpaþ caíeé è ïo
oãëoáëÿì, ÷òoáû ïoìoãaòü. Boò ãäe ÿ cêaçaë "cïacèáo" câoèì âaëeíêaì! ×òo áû
ÿ òeïepü äeëaë â êaëoøax? Oíè áûëè áû ïoëíû cíeãy. Kaêoe áëaæeícòâo! Âoò ÿ è
y ëoøaäè.
Ío c æèâoòíûì íeäaëeêo äo áeäû: oío íe ïoíèìaeò íaøèx äoápûx íaìepeíèé.
È, oòäoxíyâ, òaê âäpyã pâaíeòcÿ è äâèãaeò íoãaìè! Óøèáeò, íoãy cëoìaeò! ß
yæe ïoëy÷èë íecêoëüêo ÷yâcòâèòeëüíûx òoë÷êoâ oò ee ïoäêîâaííoão êoïûòa.
A Ëeâ Hèêoëaeâè÷ yæe paçìoòaë cyïoíü, âûíyë äyãy, ápocèë ee â ñaíè è,
ocâoáoäèâ ëoøaäü oò oãëoáëeé, âçÿë ee ça xâocò è ïoãíaë ê äopoãe, ía êpy÷y.
Ëoøaäü âçëeçëa ía äopoãy ïpûæêaìè, è Ëeâ Hèêoëaaâè÷, íe âûïycòèâ ee xâocòa
èç pyê, yæe còoÿë ía äopoãe; oí äepæaë ee â ïîâîäy, ápocèâ ìíe âoææè, ÷òoáû
çaâÿçaòü èìè oãëoáëè caíeé è ëoøaäüþ âûòaùèòü caíè ía äopoãy.
375
Pyêè êo÷eíeëè oò ìopoça è oò íeïpèâû÷êè. Òpyäío, ío, êaê
çaãèïíoòèçèpoâaííoìy, ìíe êaê-òo âce yäaeòcÿ: ÿ âce ïoíèìaþ ÿ âce äeëaþ êaê
íaäo Çaâÿçaë âoææè ça oãëoáëè, âûòaùèë äaæe âòoïòaííûé â cíeã òyëyï, âçâaëèë
eão ía caíè è ïo çía÷èòeëüío yæe ïpèìÿòoìy cíeãy ëeçy c êoíöaìè âoææeé êo
Ëüây Hèêoëaeâè÷y. Oí âûòÿãèâaeò ìeíÿ ía âoææax, ïpèâÿçûâaeò èx ê ãyæaì
xoìyòa, è íaøè caíè òopæecòâeíío ïoäíèìaþòcÿ ía äopoãy. Kaêoe c÷acòüe!
È âo âce ýòo âpeìÿ íè äyøè ïpoeçæèx.
Cëaâa áoãy, è caíè è cápyÿ --âce â öeëocòè, òoëüêo çaïpÿ÷ü. Ëeâ
Hèêoëaeâè÷ coâepøeíío ëeãêo è ïpocòo ïpoäeëaë âcþ çaïpÿæêy, êaê oáû÷íoe
äeëo, xopoøo eìy çíaêoìoe. Çaêëaäûâaeòcÿ äyãa, ïoäíèìaeòcÿ íoãa ê xo-ìyòy,
÷òoáû còÿíyòü ãyæè òoíêèì peìeøêoì cyïoíè, ïpoäeâaeòcÿ ïoâoä â êoëüöo äyãè,
çaâoææèâaeòcÿ ëoøaäü,-- ãoòoâo. Íaäo áûëo òoëüêo âûáèòü oâ÷èíy òyëyïa. Ìû
âçÿëè eão ça êpaÿ è äoëão còapaëècü âûòpÿxíyòü çaáèâøèécÿ â oâ÷èíy cíeã. Âoò
òÿæecòü! Ía ìecòe òpyäío yäepæaòücÿ âo âpeìÿ òpÿcêè. Íåëüçÿ æe eão íaäeâaòü
co cíeãoì... Paçãopeëcÿ è ÿ oò ýòèx yïpaæíeíèé, âeceëo còaëo.
— Xo-ox, òaê âoò êaê...-- yëûáíyëcÿ Ëeâ Hèêoëaeâè÷ paäocòío.--
Òeïepü,-- ãoâopèò oí,-- ìû cïycòèìcÿ âoí c òoé ãopû è ïoeäeì Äoíoì. ß çíaþ,
òaì äopoãa xopoøaÿ, è âíèçy ïo peêe íe íaìeòaeò òaêèx cyãpoáoâ. A? Kaêoâ
ãëyáoêèé oâpaã. Óæac êaê íaìeëo. A âû ìíe xopoøo ïoìoãaëè. ß çaìe÷aþ:
æèâoïècöû íapoä cïocoáíûé. Âoò Ãe — òoæe, áûâaëo, yäèâèòeëüío ïoäâèæíoé
÷eëoâeê, íeoáûêíoâeíío íaxoä÷èâ è ëoâoê âo âcex òaêèx äeëax. Hy ÷òo, âû íe
ïpoìepçëè? — cìeeòcÿ oí äoápeéøèìè ãëaçaìè co cëeçèíêaìè oò âeòpa è ìopoça.
Ïo òèxoìy Äoíy ìû êaòèëè âeceëo è áoéêo. Ëoøaäü, ïoëeæaâ â oâpaãe,
oòäoxíyëa, äa è äopoãà poâíaÿ ïo ëüäy — êaòè! Toëüêo ëeâyþ còopoíy
íeyìoëèìo ïpoáèpaeò ìopoçíûì âeòpoì. Áopoäa ìoeão ìeíòopa paçâeâaeòcÿ ïo
oáeèì còopoíaì, è ìû âeceëo paçãoâapèâaeì o paçíûx çíaêoìûx.
— Hy, òaê êaê æe? A âû âce òaêoé æe ìaëoäapoâèòûé òpyæeíèê? Xa-xa!
Xyäoæíèê áeç òaëaíòa? Xa! A ìíe ýòo ípaâèòcÿ, ecëè âû äeécòâèòeëüío òaê
äyìaeòe o ceáe. Ècêyccòâo o÷eíü ëþáèòe è íèêoãäa eão íe ápocèòe?
— Äa.
— Âoò òaê!.. Êaê ëoøaäêa áeæèò oxoòío... È ïo câoèì ípaâcòâeííûì
èäeaëaì âû âce eùe ÿçû÷íèê, íe ÷yæäûé äoápoäeòeëè? Taê, êaæeòcÿ, ãoâopèëè
âû? Ýòoão ìaëo, ìaëo.
Âäpyã ÿ c ïopaçèòeëüíoé ÿcíocòüþ âèæy: âïepeäè íac, øaãax â òpèäöaòè,
ïoëûíüÿ. Èç ãëyáèíû ÷epíoé âoäû âaëèò ìopoçíûé ïap. ß oãëÿäûâaþcü ía Ëüâa
Hèêoëaeâè÷a, ío oí coâepøeíío cïoêoéío ïpaâèò paçoãíaâøeécÿ ëoøaäüþ. Peçâo
ìû ëeòèì ïpÿìo â ïpoïacòü. ß â yæace...
C êpèêoì "áoæe ìoé!" ÿ cxâaòûâaþ eão ça oáe pyêè c âoææaìè, còapaÿcü
ocòaíoâèòü.
376
Ío ãäe æe yäepæaòü ía ëeòy! Ëoøaäü cêoëüçèò, è ìû, êaê â cêaçêe, ëeòèì
ïo ïapy íaä ÷epíoé ãëyáèíoé.
O c÷acòüe! Taê çepêaëüío â ýòoì ãëyáoêoì è òèxoì oìyòe çaìepç Äoí, a
cíeæíaÿ ïûëü, íecyùaÿcÿ ïoâepxy, äeëaeò âèä ïapa. ß òo÷ío ïpocíyëcÿ oò
òÿæeëoão cía, è ìíe áûëo òaê coâecòío 4.
IV
 ÏETEPÁÓPÃE  1897 ÃOÄÓ
Moÿ aêaäeìè÷ecêaÿ ìacòepcêaÿ â Ïeòepáypãe òaêæe yäocòoèëacü ïoceùeíèÿËüâa Hèêoëaeâè÷a, äaæe â oáùecòâe Coôüè Aíäpeeâíû è peâíocòíûx eão
ïocëeäoâaòeëeé — ×epòêoâa, Áèpþêoâa, Ãopáyíoâa è äpyãèx.
Áûëo oêoëo oäèííaäöaòè ÷acoâ yòpa [8 ôeâpaëÿ], êoãäa íeoæíäaííûe ãocòè,
êaê áypÿ c ãpoçoé, ocâeæèëè ìoè paáoòû.
Äopoãèe ãocòè çaøëè êo ìíe ïo äopoãe ê ×epòêoây â Ãaâaíü, ãäe oí æèë â
äoìe câoeé ìaòepè. Ë. H. ïpèexaë èç Mocêâû ïpoâoäèòü ×epòêoâa ça ãpaíèöy,
êyäa eão âûcëaëè c Áèpþêoâûì aäìèíècòpaòèâíûì ïopÿäêoì *.
È âoò â ìoeé oãpoìíoé ìacòepcêoé coápaëacü ãpyïïa áëèçêèx, ïpeäaííûx
Ëüây Hèêoëaeâè÷y. Ïoceòèâøèe xoäèëè ãypüáoé ça y÷èòeëeì è cëyøaëè, ÷òo
cêaæeò oí ïepeä òoé èëè äpyãoé êapòèíoé.
C÷acòüe âûïaëo ía äoëþ êapòèíû "Äyýëü" 5. Ïepeä íeé Ëeâ Hèêoëaeâè÷
ïpocëeçèëcÿ è ìíoão ãoâopèë o íeé c âocxèùeíèeì. Âce cìoòpeëè êapòèíy è
ëoâèëè êaæäoe eão cëoâo.
Ïocëe ocìoòpa öeëoé ãypüáoé ïo aêaäeìè÷ecêoé ëecòíèöe ìû cïycòèëècü ía
yëèöy, ãäe íac æäaëa yæe ïopÿäo÷íaÿ òoëïa.
Coeäèíèâøècü, ìû çaíÿëè âecü òpoòyap, è äâèãaëècü ê Áoëüøoìy ïpocïeêòy,
ê êoíêaì.
Koíäyêòop êoíêè, yæe íeìoëoäoé ÷eëoâeê, ïpè âèäe Ëüâa Hèêoëaeâè÷a
êaê-òo âäpyã oòopoïeë,øèpoêo pacêpûë ãëaça è ïo÷òè êpèêíyë: "Ax, áaòþøêè, äa
âeäü ýòo æ, ápaòöû, Ëeâ Hèêoëaeâè÷ Toëcòoé — è áëaãoãoâeéío cíÿë øaïêy.
Ëeâ Hèêoëaeâè÷, â äyáëeíoì ïoëyøyáêe, â âaëeíêax, èìeë âèä íeêoeão
ïpeäâoäèòeëÿ cêèôoâ.. ×òo-òo íecoêpyøèìoe áûëo â eão òâepäoé ïocòyïè —
æèâaÿ còaòyÿ êaìeííoão âeêa.
* Ïocòaíoâëeíèe âëacòeé o âûcûëêe Â. Ã. ×epòêoâa è Ï. È. Áèpþêoâa (ïo
äeëy äyxoáopoâ) ïocëeäoâaëo 2 ôeâpaëÿ 1897 ãoäa. ×epòêoâa âûcëaëè ça
ãpaíèöy, a Áèpþ-êoâa — â Kypëÿíäcêyþ ãyáepíèþ.
377
Óäèâèòeëüío! Øèpoêèe cêyëû, ãpyáo âûpyáëeííûé íîñ, äëèííaÿ êocìaòaÿ
áopoäa, oãpoìíûe yøè, cìeëo è peøèòeëüío o÷ep÷eííûé poò, êaê y Bèÿ, ápoâè
íaä ãëaçaìè â âèäe ïaíöèpeé. Bíyøèòeëüíûé, ãpoçíûé, âoèícòâeííûé âèä, a
ìeæäy òeì è ýòoò ïpeäâoäèòeëü è ïocëeäoâaòeëè eão coæãëè yæe äaâío âcÿêoe
opyæèe íacèëèÿ è âoopyæèëècü òoëüêo yáeæäeíèÿìè êpoòocòè ía çaùèòy ìèpa
æèçíè è câoáoäû äyxa.
È caì Ëeâ Hèêoëaeâè÷ câoeþ ëè÷íocòüþ è ôèçèoíoìèeé âûpaæaeò ïoáeäy äyxa
íaä ìèpoì coácòâeííûx æèòeécêèx còpacòeé. È ãëaça eão ÿpêo câeòÿòcÿ câeòoì
ýòoé ïoáeäû.
Â. Ã. ×epòêoâ ïoìeùaëcÿ âceãäa íeoáûêíoâeíío æèâoïècío, ãäe-íèáyäü ía
oêpaèíax. Êpacoòa eão æèëèùa ía÷èíaëacü yæe c oãpaäû — áoëüøèìè êyäpÿâûìè
äepeâüÿìè. È caìûé äoì còoÿë â ãëyáèíe ïapêa. Ýòo áûë eùe ïoìeùè÷èé ocoáíÿê
â oäèí ýòaæ, pacïoëoæeííûé o÷eíü cèìïaòè÷ío.
Çäecü, ía äâope è â êoìíaòax, eão yæe æäaëè íeçíaêoìûe cepüeçíûe ëþäè,
cêpoìío è oïpÿòío oäeòûe ceêòaíòû, c âèäy ëþäè peøèòeëüíoão xapaêòepa,
áoëüøå ìyæ÷èíû òèïa peìecëeííèêoâ.
 caìoé áoëüøoé êoìíaòe cêopo ía÷aëocü íe÷òo âpoäe ïpoïoâeäè.
Ëeâ Hèêoëaeâè÷ cèäeë â öeíòpe, êpyãoì íeão êòo ía ÷eì, cèäeëè, ñòoÿëè,
áeç âcÿêoão ïopÿäêa, äaìû, èíòeëëèãeíòû, êypcècòêè, ïoäpocòêè, ãèìíaçècòêè,
a äaëüøe ía÷èíaëècü òe ïpocòûe cepüeçíûe ãëaça èç-ïoä cäâèíyòûx ápoâeé. Caìo
âíèìaíèe.
Çaë âce íaïoëíÿëcÿ, oápaçoâaëècü âoçâûøeíèÿ âpoäe aìôèòeaòpa ê còeíaì è
yãëaì. Cèäeëè, ñòoÿëè íe òoëüêo ía ïoëy, ía ïoäoêoííèêax, ïoäcòaâêax,
cêaìeéêax, còyëüÿx — äaæe ía êoìoäax è ía øêaôax êoe-êaê ãpoìoçäèëècü ëþäè.
Äâepè â äpyãèe êoìíaòû òaêæe áûëè çaïoëíeíû cëyøaòeëÿìè oáoeão ïoëa. È âce
áoëüøå ïpocòûe, cepüeçíûe ëþäè è âçãëÿäû, ïoëíûe âepû. Ëacêoâo, ío
âíyøèòeëüío paçäaâaëcÿ ÷acòo âèápèpyþùèé oò cëeç ãoëoc ïpoïoâeäíèêa. È òaê
äoòeìía, êoãäa çaæãëècü ëaìïû, cëyøaëè eão c caìoçaáâeíèeì.
È ìíe êaçaëocü, ÷òo y Ëüâa Hèêoëaeâè÷a ýòo áûëè oäíè èç caìûx æeëaííûx
÷acoâ eão æèçíè.
OÏßÒÜ Â ßCHOÉ
 êoíöe ceíòÿápÿ 1907 ãoäa ÿ oïÿòü áûë â ßcíoé Ïoëÿíe, cïycòÿ äâaäöaòüëeò ïocëe ïepâoão ïoceùeíèÿ.
Ëeâ Hèêoëaeâè÷ áûë o÷eíü áoäp è çäopoâ, ío ïoÿâèëacú â íeì êaêaÿ-òo
áeccòpacòíocòü ïpaâeäíèêa.
Oí âce ïoíÿë è âce ïpocòèë.
378
Ãëaâíoe eão âíèìaíèe cocpeäoòo÷eío òeïepü ía êíèãe "Kpyã ÷òeíèÿ*
êoòopyþ oí peäaêòèpyeò è äoïoëíÿeò äëÿ íoâoão èçäaíèÿ. È êaæeòcÿ, ÷òo oí
òoëüêo äëÿ ýòoé êíèãè è cyùecòâyeò *.
Óòpoì, äo äeâÿòè ÷acoâ, oí ãyëÿeò ïeøêoì; ïoòoì, äo ÷acy c ïoëoâèíoþ,
áeç ïepepûâa paáoòaeò íaä êíèãoé, è â ýòo âpeìÿ yæe íèêòo íe cìeeò oòâëeêaòü
eão. Â êaáèíeò íèêòo íe âxoäèò.
Ceìeécòâo çaâòpaêaeò â ïoëoâèíe ïepâoão. Oäèí oí âûxoäèò çaâòpaêaòü âo
âòopoì ÷acy. Ïocëe çaâòpaêa cïycêaeòcÿ ê äepeây áeäíûx, ãäe æäyò eão, èíoãäa
c yòpa, ÷aþùèe ïîìîùè: ìyæ÷èíû, còpaííèöû, áocÿêè, ïpoxoæèe è èíoãäa äaæe
ìoíaxèíè.
Ïocëe ïpèeìa ýòèx áoæüèx ëþäeé Ëeâ Hèêoëaeâè÷ caäèòcÿ ía âepxoâyþ
ëoøaäü äëÿ ïpoãyëêè ïo oêpecòíocòÿì. Eçäèò c íeáoëüøèì äâa ÷aca.
Boçâpaùaeòcÿ ÷acaì ê ïÿòè è oêoëo ïoëy÷aca oòäûxaeò ïepeä oáeäoì.
Ó ìeíÿ íacëeäcòâeííaÿ còpacòü ê ëoøaäÿì è âepxoâoé eçäe, è ÿ ëþáèë
cìoòpeòü, êaê Ëeâ Hèêoëaeâè÷ caäèòcÿ ía ëoøaäü è yeçæaeò.
Ìeíÿ âoçìyùaëa ïpoôaíaöèÿ eçäoêoâ, ëeçyùèx ía ëoøaäü, êaê ía èçáy; ïo
ëecòíèöe cáoêy, äaæe íeìíoæêo cçaäè, èëè co cêaìee÷êè, c òyìáû êapaáêaþòcÿ
oíè c oïacíocòüþ æèçíè ía ëoøaäü, áeç âcÿêèx ïpèeìoâ; xopoøo, ÷òo ýòè
äepeâeícêèe êëÿ÷è, a ía còpoãyþ ëoøaäü paçâe òaê cÿäeòe?!
Ëeâ Hèêoëaeâè÷ ïoäxoäèò ê ëoøaäè, êaê oïûòíûé êaâaëepècò, c ãoëoâû,
áepeò, ïpaâèëüío ïoäoápaâ, ïoâoäa â ëeâyþ pyêy è, âûpoâíÿâ èx y ãpèâû ía
xoëêe ÿ çaxâaòèâ âìecòe c ïoâoäaìè ïy÷oê xoëêè, áepeò ïpaâoé pyêoé ëeâoe
còpeìÿ. Íecìoòpÿ ía äoâoëüío ïoäúeìíûé pocò ëoøaäè, áeç âoçâûøeíèÿ, áeç
âcÿêoé ïoìoùè êoíþxa c äpyãoé còopoíû y ceäëa oí — â ceìüäecÿò äeâÿòü ëeò
— âûcoêo ïoäíèìaeò ëeâyþ íoãy, ãëyáoêo ïpocoâûâaeò ee â còpeìÿ, áepeò
ïpaâoé pyêoé çaä aíãëèécêoão ceäëa è, cpaçy ïoäíÿâøècü, áûcòpo ïepeápacûâaeò
íoãy ÷epeç ceäëo. Hocêoì ïpaâoé íoãè ëoâêo òoëêaeò ïpaâoe còpeìÿ âïepeä,
áûcòpo âêëaäûâaeò íocoê caïoãa â còpeìÿ, è êaâaëepècò ãoòoâ — êpacèâoé,
ïpaâèëüíoé ôpaíöyçcêoé ïocaäêè.
 1873 ãoäy ìíe ïècaë Kpaìcêoé, êoòopûé paáoòaë òoãäa íaä ïopòpeòoì
Ëüâa Toëcòoão, ÷òo â oxoòíè÷üeì êocòþìe, âepxoì ía êoíe Toëcòoé — caìaÿ
êpacèâaÿ ôèãypa ìyæ÷èíû, êaêyþ eìy ïpèøëocü âèäeòü â æèçíè.
 ýòoò ïpèeçä ìoé ÿ coïyòcòâoâaë äâa paça Ëüây Hèêoëaeâè÷y â eão
ïpoãyëêax âepxoì. Ía ïepâoé ïpoãyëêe oí íaïpaâèëcÿ ïo ôpyêòoâoìy caäy ââepx,
ïoâepíyë íaïpaâo, âûexaë ÷epeç oêoï caäa ía äopoãy è êpyòo ïoâepíyë ê ëecy,
áeç âcÿêoé äopoãè. Ìeæäy âeòâÿìè âûcoêèx äepeâüeâ, ïo ãycòoé òpaâe, oí còaë
cïycêaòücÿ â òeìíûé oâpaã, çapocøèé âûcoêoé òpaâoé. ß eäâa ïocïeâaë ça íèì,
âeòêè ìeøaëè âèäeòü, ëoøaäü yâÿçaëa â cûpoé ïo÷âe ïoä òpaâoé oâpaãa; íaäo
áûëo oòcòpaíÿòü âeòêè oò ãëaç è oòâaëèâaòü-
* "Kpyã ÷òeíèÿ. — Èçápaííûe, coápaííûe è pacïoëoæeííûe ía êaæäûé äeíü
Ëüâoì Toëcòûì ìûcëè ìíoãèx ïècaòeëeé oá ècòèíe, æèçíè è ïoâeäeíèè".
379
cÿ íaçaä ïpè êpyòoì cïycêe âíèç. È ìíe âäpyã còaëo òaê âeceëo oò âcex
ýòèx íeyäoácòâ, ÷òo ÿ ïo÷yâcòâoâaë ceáÿ o÷eíü ìoëoäûì è xpaápûì. A âïepeäè
ìoé ãepoé, êaê paôaýëeâcêèé áoã â âèäeíèè Èeçeêèèëÿ, c paçäâoeííoé áopoäoé,
c êaêoé-òo ocoáoé ãpaöèeé è ëoâêocòüþ âoeííoão èëè ÷epêeca ëaâèpyeò ìeæäy
âeòâÿìè, òo ïpèãèáaÿcü ê ceäëy, òo oòcòpaíÿÿ âeòêè pyêoé. Bûexaëè ía äopoãy.
Âcÿ oía ãycòo ïoêpûòa æeëòûìè ëècòüÿìè êëeíoâ è äyáoâ, øóìèò ïoä êoïûòaìè.
— A âû íe áoèòecü — xopoøeé pûcüþ èëè ïpocêaêaòü? — ocâeäoìëÿeòcÿ oí
êpoòêo è ëacêoâo.
--Heò,-- oòâe÷aþ ÿ â âocòopãe.-- Êaê âaì yãoäío, ÿ íe oòcòaíy,
ïoæaëyécòa!
Ìoé ëecíoé öapü ïoíeccÿ áûcòpo aíãëèécêoé pûcüþ. Tpaícïapaíòíûì câeòoì,
ïoä coëíöeì, ocoáeíío ýôôeêòío áëecòèò çoëoòoì eão áopoäa ïo oáe còopoíû
ãoëoâû. Öapü âce áûcòpee íaääaeò, ÿ ça íèì. A âïepeäè, âèæy, ìoëoäaÿ áepeça
ïepeãíyëacü apêoé ÷epeç äopoãy, â âèäe øëaãáayìa. Êaê æe ýòo? Oí íe âèäèò?
Íaäo ocòaíoâèòücÿ... Ó ìeíÿ äaæe âce âíyòpè çaxoëoíyëo... Âeäü ïepeêëaäèía
eìy ïo ãpyäü. Ëoøaäü ëeòèò... Ío Ëeâ Hèêoëaeâè÷ ìãíoâeíío ïpèãíyëcÿ ê ceäëy
è ïpoëeòeë ïoä apêy. Gëaâa áoãy, íe çaäeë. ß ça íèì — äaæe ïo cïèíe ñëeãêa
epçíyëa áepeçêa.
"Boò áeccòpaøíûé è íeocòopoæíûé ÷eëoâeê! Ýòo íeáëaãopaçyìío",-- ïoäyìaë
ÿ.
Ío cêopo ÿ ïpèâûê ê ýòèì çacòaâaì. Â ìoëoäoì ëecy ía íaøeé äopoãe èx
áûëo áoëee äâaäöaòè.
Ïpoeçæaëè êaçeííûì ëecoì, ãäe áûëo ìíoão ápoøeííûx çapocøèx è
ïoëyçapocøèx ÿì,-- èç íèx äoáûòo æeëeço è ÷yãyí. Ïoòoì Ëeâ Hèêoëaeâè÷
ïoêaçaë ìíe äâa ïpoâaëa â oãpoìíoì äyáoâoì ëecy. Eùe âo âpeìeía eão þíocòè
ýòè ìecòa ïpoâaëèëècü òaê ãëyáoêo, ÷òo caìûe âûcoêèe äyáû, còoÿâøèe ía íèx,
áûëè âèäíû òoëüêo âepøèíêaìè, êoãäa âoäa òoò÷ac æe çaëèëa ýòè ïpoâaëû.
Òeïepü ía cepeäèíe ýòèx ìecò oápaçoâaëècü ocòpoâa, è ía íèx âíoâü pacòyò yæe
äoâoëüío âûcoêèe äyáû. Ìû cïycêaëècü âíèç ê py÷üþ. Ïpèpoäa áoãaòeéøaÿ.
Ïoæeëòeâøèe êoëoccaëüíûe êëeíû, ïopûæeâøèe äyáû-âeëèêaíû, è öeëaÿ äoëèía
ëeca yxoäèëa ïo cêëoíy âäaëü. Â ýòy cyxyþ oceíü çoëoòo ëècòâû, c cepûì
cepeápoì ìeëêèx âeòâeé, ocoáeíío oò ocèí, áëecòeëo êoe-ãäe ía coëíöe è
coçäaâaëo ÷yäo. Êaêoé xyäoæecòâeííûé è íoâûé ìoòèâ! Òo÷ío èç ìeòaëëa âce
âûêoâaío òoíêo ía ãoëyáoé ýìaëè oceííeão ãycòoão, cèíeão íeáa.
— A ÷òo æe âû òaê coâceì íe âocxèùaeòecü ïpèpoäoé,-- yïpeêaeò ìeíÿ
ëacêoâo Ëeâ Hèêoëaeâè÷.-- Ïocìoòpèòe, êaê çäecü êpacèâo!
— Ïepeä òaêoé ïpèpoäoé ìoë÷aòü xo÷eòcÿ,-- oòâe÷aþ ÿ.-- Toëüêo âeäü y
âac â ïapêe, êpyãoì ycaäüáû, ocoáeíío c âaøeão áaëêoía, eùe êpacèâee.
ß äaæe íe âooápaæaë âcòpeòèòü â íaøe âpeìÿ â Poccèè òaêèe áoãaòcòâa
ïpèpoäû! Ýòaêèe êoëoccû äyáû! Â÷epa ceé÷ac ça ïapêoì ìû âäâoeì íe ìoãëè
oáíÿòü oäíoão äyáa; è âeäü ýòo òÿíeòcÿ áeç êoíöa, öeëûé ëec!
380
C ãopêè Ëeâ Hèêoëaeâè÷ âäpyã áûcòpo pûcüþ ïycòèëcÿ ê py÷üþ. Ó py÷üÿ eão
ëoøaäü âçâèëacü è ïepecêo÷èëa ía äpyãyþ còopoíy, ß äaæe yäèâèëcÿ; cúeçæaþ —
ío òèøe — è íaìepeâaþcü ècêaòü ìecòe÷êa ïepeexaòü py÷eé âápoä.
— A ÷òo, çaïíyëècü? — oãëÿíyëcÿ, cìoòpèò ía ìeíÿ Ëeâ Hèêoëaeâè÷.-- Âû
ëy÷øe ïepecêo÷èòe paçoì. Íaøè ëoøaäè ïpèâûêëè.  py÷üe âû çaâÿçíeòe —
òoïêo, ýòo äaæe íe áeçoïacío... Íè÷eão, íè÷eão, âû eão oáëacêaéòe
çaâepíèòecü íeìíoão íaçaä è paçoì ïoíyêíèòe eão. ß çíaþ, oí cêa÷eò xopoøo.
Hèêoãäa eùe ìíe íe ïpèxoäèëocü cêaêaòú ÷epeç òaêoé py÷eé, è ìíe còaëo
còûäíoâaòo. Hy, äyìaþ, áyäü ÷òo áyäeò... È oïÿòü, êaê çaãèïíoòèçèpoâaííûé,
còapaþcü ïpoäeëaòü ïo-cêaçaííoìy. È òaê ïpèãoòoâèëcÿ ê cêa÷êy, ÷òo äaæe íe
yçíaë caìoão ìoìeíòa, a ýòo — êaê áoëüøoé pacêaò ía êa÷eëÿx — äaæe
ïpèÿòío; òoëüêo yæ o÷eíü cêopo.
— Hy, âoò,-- cêaçaë c äoâoëüíoé yëûáêoé Ëeâ Hèêoëaeâè÷.-- Äa âû
íeäypío eçäèòe è cèäèòe â ceäëe êaê-òo êpeïêo. Ócìexíyëcÿ.
— Ëy-y-÷øe, ëy-y-÷øe, ÷eì â øaxìaòû èãpaeòe. A âoò ×epòêoâ çäecü
câaëèëcÿ. Ío oí íe âèíoâaò: ëoøaäü íoãoé çaâÿçëa — oí âeäü oòëè÷íûé
êaâaëepècò-êoííoãâapäeeö! A ëoøaäü ïoä íèì yïaëa è äaæe íoãy eìy oòäaâèëa. ß
yæ òyò eão âûòacêèâaë, è oí äaæe ïpoëeæaë íeìíoão c íoãoé.
Â. Ã, ×epòêoâ — ÷eëoâeê oãpoìíoão pocòa è äoâoëüío òy÷íûé.
Âo âòopyþ ïoeçäêy ìû cäeëaëè, ïo cëoâaì Ëüâa Hèêoëaeâè÷a, âepcò
ceìíaäöaòü. Exaëè è íaïpÿìèê ëecoì, è ïo eäâa çaìeòíûì äopoæêaì, è coâceì
áeç äopoã. Íaêoíeö Ëeâ Hèêoëaeâè÷ oáúÿâèë, ÷òo oí ïoòepÿë äopoãy...
— Hy, ýòo íè÷eão, êcòaòè, è äoìoé ïopa. Òeïepü ÿ oòïyùy eé ïoâoäüÿ, è
oía íac âûâeäeò ê äoìy, âoò çaìeòüòe. <
È ìû, yæe cêopûì øaæêoì, ïoäâèãaëècü ïo âoëe ëoøaäeé, ÷òoáû íe cáèòü èx
c ïyòè. Bïepeäè, êaê âcþ äopoãy, øëa ëoøaäü Ëüâa Hèêoëaeâè÷a. Ïpoexaëè
âepcòû ÷eòûpe, ëoøaäü ïoâepíyëa ìeæäy êycòaìè âëeâo.
— ×òo æe ýòo? — ocòaíoâèë ëoøaäü Ëeâ Hèêîëaeâè÷.-- Çäecü, êaæeòcÿ,
íaäo ïpÿìo, ÷òo ýòo oí ïoâepíyë âëeâo? Êaæeòcÿ, íaäo ïpÿìo.
Eäeì ïpÿìo. Ïpoexaëè c ïoëâepcòû. Ëüâa Hèêoëaeâè÷a áepeò coìíeíèe.
— Heò, íeò... ß íaïpacío ocòaíoâèë. Ýòo ÿ eão cïyòaë, íaäo íaçaä,
íaçaä!.. Âoò âèäèòe, íe íaäo áûëo eão cáèâaòü.
Ïpoexaëè ïoëâepcòû äo ïpeæíeão ìecòa. Koíü oïÿòü âopo÷aeò íaïpaâo â òoì
æe ìecòe. ,
— Âoò, êoíe÷ío, êoíü ïpaâ. Êaê ýòo ÿ íe yçíaë ýòoão ìecòa? Âoò è
äopoãa, âepío! Âoò âèäèòe, oíè ëy÷øe íac ýòè âeùè çíaþò.
Cêopo ïoêaçaëocü áoëüøoe ïoëe oçèìoé pæè ÷yäecíoão òeìío-èçyìpyäíoão
öâeòa. Ëeâ Hèêoëaeâè÷ câopa÷èâaeò íaïpÿìèê ïo çeëeíÿì; âäaëè çaâèäíeëacü yæe
ycaäüáa ßcíoé Ïoëÿíû.
381
— A êaê æe ýòo,-- ocòopoæío çaìe÷aþ ÿ,-- ìû ïo xëeáy? Âeäü ýòo poæü.
— Äa ýòo òeïepü eé íè÷eão. Ýòo âceãäa; âoò è ía oxoòe áûâaëo: ýòo
íè-ïo÷eì; äaæe cêoò ïaceòcÿ ía oçèìè â ìopoçíûe äíè.
Ìû âoçâpaùaëècü âûcoêèìè xoëìaìè ïoëeé, òo cïycêaëècü c ãopû, òo
ïoäíèìaÿcü. È ÿ äèâèëcÿ ëoâêocòè íaeçäíèêa â ceìüäecÿò äeâÿòü ëeò. Â o÷eíü
êpyòûx ìecòax, ãäe ÿ ïpècïocoáëÿëcÿ c òpyäoì, oí cúeçæaë áeç çaïèíêè,
íeçaìeòío.
— Çíaeòe, ía ýòèx êpyòûx ïoäúeìax íaäo äepæaòücÿ ça ãpèây è xopoøeíüêo
ïpèæèìaòü êoëeíÿìè ceäëo ê ëoøaäè,-- ïpeäyïpeæäaeò ìeíÿ Ëeâ Hèêoëaeâè÷,-- a
òo, èíoãäa áûâaeò, ëoøaäü o÷eíü âûòÿíeòcÿ, ïoäïpyãè ocëaáíyò è ceäëo ìoæeò
câaëèòücÿ.Ñeäoê òoãäa, ecëè äepæèòcÿ òoëüêo ça ïoâoä, ìoæeò câaëèòücÿ è
ëoøaäü ïoâaëèòü íaçaä.
Ócaäüáa yæe áûëa áëèçêo ça äopoãoé. Coëíöe câeæèìè poçoâaòûìè ëy÷aìè
peçêo pècoâaëo êoíòypû Ëüâa Hèêoëaeâè÷a è eão ãíeäoé ëoøaäè. Cúexaâ âíèç, ía
äopoãy, Ëeâ Hèêoëaeâè÷, âäpyã ïycòèëcÿ â êapüep. Míe ïoêaçaëocü ýòo ïpoòèâ
ïpaâèë: è áëèçêo ê äoìy, è ëoøaäè yæe áûëè äocòaòo÷ío ãopÿ÷è. È âce-òaêè
ïoäúeì ê ycaäüáe.
Ío yæ òyò ìoeão Kaçaêa — èìÿ ìoeé ëoøaäè — yäepæaòü áûëo íeâoçìoæío,
òaê oí ìeíÿ ïoäxâaòèë. Ìû ïpocêaêaëè âocxèòèòeëüío. Cêoëüêo ãepoèçìa è
çaäopy â xapaêòepe ëoøaäeé. Ìoé Kaçaê âoøeë ïpÿìo â paæ oò cêa÷êè! Äoøeë äo
ïoëíoé aíapxèè, oòâepã ìoe ïo÷òèòeëüíoe ïoëoæeíèe coïpoâoæäaþùeão íecêoëüêo
cçaäè, êaêèì äepæaëcÿ ÿ âcþ äopoãy, è oácêaêaë ëoøaäü ìoeão ìeíòopa.
Íeâoçìoæío áûëo yäepæaòü eão ía òpeíçeëe. Oí ãope ñ êaêèì-òo áypíûì ïëaìeíeì
ïoäo ìíoé è êaçaëcÿ êaê èç pacêaëeííoão æeëeça; cèëüío ÷yâcòâoâaëocü, êaê
ïoä ceäëoì ìycêyëû eão xoäèëè xoäy-íoì. Çäopoâo ïpoêaòèëècü.
Ó êpûëüöà Ëeâ Hèêoëaeâè÷ coâceì ìoëoäöoì cocêo÷èë c êoíÿ, è ÿ
ïo÷yâcòâoâaë, ÷òo è ÿ ía äecÿòü ëeò ïoìoëoäeë oò ýòoé ïpoãyëêè âepxoì.
ÏÈÑÜMA OÁ
ÈCKÓCCTBE
1893*1894ÏÈÑÜMO ÏEPBOE
Ïèøy âaì, êaê oáeùaë, câoè ìèìoëeòíûe äyìû oá ècêyccòâe, áeç âcÿêoéòeíäeíöèè, áeç âcÿêoão ïpècòpacòèÿ.
Óæe ía âoêçaëe â Ïeòepáypãe, cëy÷aéío paçâepíyâ ôoëèaíòû "Pyccêoão
xyäoæecòâeííoão apxèâa" ÿ ïpèêoâaëcÿ ê "Pacïÿòèþ" . Ôoòoòèïèÿ, o÷eâèäío, c
pècyíêa ceïèeé, ècïoëíeííoão c òaêoé cèëoé, c òaêèì ìacòepcòâoì ãeíèaëüíoão
xyäoæíèêa, c òaêèì çíaíèeì aíaòoìèè! Ýíepãèÿ, âèpòyoçíocòü êècòè... È ía
ýòoì íeáoëüøoì êëo÷êe ôoía òaê ìíoão âäoxíoâeíèÿ, câeòa, òpaãèçìa! Pyêè
Xpècòa êpeïêo çaêoëo÷eíû áoëüøèìè ãâoçäÿìè; òoùaÿ ãpyäü oò ïocëeäíeão âçäoxa
peçêo oáíapyæèëa ëèíèþ peáepíûx xpÿùeé; ãoëoâa çaêèíyëacü è ïoòepÿëacü â
oáùeé aãoíèè òeëa. Åùe ìãío-âeíèe — è íaäâèãaþùaÿcÿ ïoëocaìè òüìa ïoêpoeò
ýòo còpaøíoe còpaäaíèe... Áoæe, cêoëüêo ýêcòaça, cêoëüêo cèëû â ýòèx òeíÿx,
â ýòèx peøèòeëüíûx ëèíèÿx pècyíêa! Kòo æe ýòo? Kòo aâòop?.. Bãëÿäûâaþcü âo
âce yãëû pècyíêa, ìeëüêíyëa èíocòpaííaÿ ïoäïècü. Koíe÷ío, ãäe æe íaì äo
ýòoão ècêyccòâa. Haäeâaþ ïeícíe — C. Brullof. Taê ýòo Ápþëëoâ! Eùe òaê
íeäaâío y ìeíÿ áûë âeëèêèé cïop â çaùèòy ýòoão ãèãaíòa.
Beòpeíaÿ còpacòíaÿ ëþáoâíèöa ýòoão ìaýcòpo — cëaâa — ïo cìåðòè eão
áûcòpo èçìeíèëa eìy. Äaâío ëè oía ïpoâoçãëacèëa eão âeëè÷aéøèì ãe-
383
íèeì, äaâío ëè èìÿ eão ïpoãpeìeëo oò Pèìa äo Ïeòepáypãa è çacèì ãðîìêo
ïpoêaòèëocü ïo âceé Pycè âeëèêoé?
Bocüìèëeòíèì peáeíêoì ça òûcÿ÷y ïÿòücoò âepcò oò còoëèöû, â ïÿòèäecÿòûx
ãoäax, eùe äo æeëeçíûx äopoã, â ïoëyãpaìoòíoé cpeäe,--ÿ óæå çíaë ýòo èìÿ è
ìíoão ëeãeíä ïpo æèâoïècü ýòoão ãeíèÿ. Â øecòèäecÿòûõ ãoäax ía ëeêöèÿx
cëoâecíocòè â Aêaäeìèè xyäoæecòâ ïpoôeccop Ýâàëüä eùe yâëeêaë ïoëíûé
âocòopãoì âcþ ayäèòopèþ, oïècûâaÿ "Ïocëeäíèé äåíü Ïoìïeè>>. Ío íe ïpoøëo è
äecÿòè ëeò, êaê ìaíèÿ câepæeíèÿ aâòopèòåòîâ oxâaòèâøaÿ, êaê ïoâeòpèe,
pyccêoe oáùecòâo, íe ïoùaäèëa è ýòoé çàñëóæeííoé cëaâû. Ïpè÷èíû áûëè
yâaæèòeëüíûe: ê ýòîìy âpeìeíè y íac ïðîÿâèëcÿ âêyc íaöèoíaëüíûé; oáùecòâo
æaæäaëo ïpaâäû âûpaæeíèÿ èñêpeííocòè âäoxíoâeíèÿ xyäoæíèêoâ è caìoáûòíocòè;
ìaëeéøaÿ òpaäèöèÿ oáùeeâpoïeécêoé øêoëû èòaëüÿíèçìa ïpeòèëa pyccêoìy äyxy.
Âo ãëaâe ýòoão íaöèoíaëüíoão äâèæeíèÿ âcecoêpyøaþùèì êoëoññîì còoÿë
Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ Còacoâ; oí ïepâûé ïoâaëèë ãopäoão oëèìïèéöa Ápþëëoâa,
ýòoão xyäoæíèêa ïopoäû ýëëèíoâ ïo âêycy è äyxy.Îí yæe ãopÿ÷o ëþáèë câoe
âapâapcêoe ècêyccòâo, câoèx íeáoëüøèx eùå íî êopeíacòûx, íeêpacèâûx ïo
ôopìe, ío ècêpeííe äûøaâøèx ãëyáoêoþ ïðàâäoé äoìopoùeííûx xyäoæíèêoâ.
Ôeäoòoâ, Ïepoâ, Ïpÿíèøíèêoâ yæe áûëè ía ÿçûêe y âcex, è íeáoëüøèe êapòèíêè
èx câeòèëècü ocoáûì câeòoì ðîäíoé ïpaâäû. Ápþëëoâ còaíoâèëcÿ ÷yæä. Pyccêaÿ
èíòeëëèãeíöèÿ yæe òîëüêo cêoíôyçèëacü, êoãäa íaä íeé oêoëo ýòoão âpeìeíè
ïpoãpeìeëè çíaìåíèòûe cëoâa oáoæaeìoão òoãäa aâòopa: "Äâaäöaòü ëeò
ïoêëoíÿëècü íè÷òîæíoé ëè÷íocòè Ápþëëoâa" *. Ãpoçíûé ïpèãoâop áûë ïpoèçíeceí,
è íè êòî êaæeòcÿ, ècêëþ÷aÿ xyäoæíèêoâ, íe äepçíyë ycoìíèòücÿ, ÷òo Ápþëëîâ
áûë íè÷òoæíaÿ ëè÷íocòü.
Ýëëèíû ècêyccòâa, âeäyùèe câoé poä oò ÷ècòoêpoâíûx Ôèäèacoâ,
Ïðàêcèòeëeé, Aïeëëecoâ, Ïoëèãíoòoâ, oò âoçpoäèâøèxcÿ âíoâü â Èòaëèè â XV
âeêe Áoòòè÷eëëè, Paôaýëeé, Tèöèaíoâ, Bepoíeçoâ,-- áûëè ïoïpàíû. Èx
öapcòâeííûe êoìïoçèöèè, ýòa íeoáxoäèìaÿ côepa äëÿ âûpaæeíèÿ âåëè÷aéøeão äyxa
áoãoâ, êaçaëècü yæe xoëoäíoé ycëoâíocòüþ; cïoêoécòâèå èçÿùíûx ëèíèé —
ycëoâíûì èçy÷eíèeì; ãapìoíèÿ oáùeão oòíocèëacü ê íeäocòaòo÷íocòè cpeäcòâ.
Boöapÿëècü âapâapû: yãëoâaòûe, c peçêèìè äâèæeíèÿìè, oíè áûëè ïoëíû
æèâoé ÷eëoâe÷ecêoé ïpaâäû. Èx æèâûe ãëaça áëecòeëè íacòoÿùèì ÷yâcòâoì;
êoìïoçèöèè äûøaëè còpaøíûé òpaãèçìoì æèçíè; íeêpacèâûå ëèöa áûëè áëèçêè
cepäöy; poäíûe, çíaêoìûe aêceccyapû yñèëèâaëè ïðàâäy oáùeão.âïe÷aòëeíèÿ.
Bìecòo ïpeæíèx aácòpaêòíûx èäeé ýòèìè xyäîæíèêaìè òpaêòoâaëacü
æèâoòpeïeùyùaÿ òeíäeíöèÿ ía÷èíaþùeão æèçíü îáùecòâa. Ècêyccòâo êaê ècêyccòâo
oòoäâèãaëocü ía ïocëeäíèé ïëaí,êàê
* Cëoâa Ïoòyãèía â poìaíe Typãeíeâa "Äûì".
384
íe÷òo íeíyæíoe, çaìeäëÿþùee âocïpèÿòèe, äa eão è ïoíèìaëè íeìíoãèe
âeòepaíû ýcòeòèêè. Xyäoæecòâeííûé ycïex èìeëè èëëþcòpaöèè Tpyòoâcêoão2 ê
áacíÿì Kpûëoâa. "Ècêyccòâo äëÿ ècêyccòâa" áûëo ïoøëoé, ïoçopíoé ôpaçoé äëÿ
xyäoæíèêa, oò íee âeÿëo êaêèì-òo paçâpaòoì, ïeäaíòèçìoì. Xyäoæíèêè cèëèëècü
ïoy÷aòü, íaçèäaòü oáùecòâo, ÷òoáû íe ÷yâcòâoâaòü ceáÿ äapìoeäaìè,
paçâpaòíèêaìè è òoìy ïoäoáíûì íè÷òoæecòâoì.
"Caì Paôaýëü ãpoøa ìeäíoão íe còoèò, äa è oíè íe ëy÷øe eão",--
ïpoèçíocèò yâëeêaòeëüíûé ãepoé ýòoão âpeìeíè Áaçapoâ. Ïyøêèí, Áeëèícêèé áûëè
yæe ocìeÿíû áecïoâopoòío Ïècapeâûì. Ëepìoíòoâ c÷èòaëcÿ ïoýòoì þíêepoâ, è eão
çpeëoe ïpeäècëoâèe, â êoòopoì oí òaê áoèòcÿ, ÷òoáû eão íe çaïoäoçpèëè â
íaçèäaíèÿx, è ãoâopèò: "èçáaâè áoã aâòopa oò òaêoão íeâeæecòâa* (ïoäëèííûx
cëoâ íe ïoìíþ),-- âce ýòo èãíopèpoâaëocü, âepoÿòío, êaê íeäoìûcëèe
ía÷èíaþùeão ïècaòeëÿ *. Paçyìeeòcÿ, íaì íe êo äâopy ÷ècòûé ýëëèíèçì â
ècêyccòâe è òeïepü, â paçãape èäeé Toëcòoão.
Ëeâ Hèêoëaeâè÷ äaæe äoïycêaeò ècêyccòâo êaê âûpaæeíèe áëaãèx æeëaíèé;
ío ça÷eì ýòo òaê cëoæío? Ê ÷eìy ýòè cïeöèaëüíûe ìacòepcêèe, ýòè oãpoìíûe
xoëcòû? Âeäü èäeÿ ìoæeò áûòü âûpaæeía c oäèíaêoâûì peçyëüòaòoì ía íeáoëüøoì
ëocêyòêe áyìaãè, oäíèì ÷epíûì öâeòoì. A íeäaâío ÿ cëûøaë, ÷òo Ëeâ
Hèêoëaeâè÷, ía÷aâ ïècaòü â xyäoæecòâeííoé ôopìe êaêyþ-òo câoþ äoêòpèíy,
cêopo ápocèë ýòo ïècaíèe è ïepeøeë ê ôèëocoôcêoé íay÷íoé ôopìe èçëoæeíèÿ.
Ýòo ïoíÿòío. Ïoy÷aòü — òaê ïoy÷aòü — oòêpoâeíío, ïpocòo, êpaòêo ÿcío. Ê
÷eìy ôaáyëa? Ê ÷eìy xyäoæecòâeííûe èëëþçèè? Ècêpeííèé ècêaòeëü âepû, ïpaâäû
æaæäeò ïpîcòoão, ÿcíoão cëoâa y÷èòeëÿ, âcÿêaÿ xyäoæecòâeííocòü eìy òoëüêo
ìeøaeò.
Ox, ïpocòèòe, ÿ coâceì çaïyòaëcÿ, ÷yâcòâyþ, ÷òo ïepeøeë íe â ñâoþ
côepy.
Áyäy äepæaòücÿ òoëüêo ècêyccòâa è äaæe òoëüêo ïëacòè÷ecêoão ècêyccòâa
äëÿ ècêyccòâa. Èáo, êaþcü, äëÿ ìeíÿ òeïepü òoëüêo oío è èíòepecío — caìo â
ceáe. Hèêaêèe áëaãèe íaìepeíèÿ aâòopa íe ocòaíoâÿò ìeíÿ ïepeä ïëoxèì
xoëcòoì. Â ìoèx ãëaçax oí òeì ïpoòèâíee, ÷òo âçÿëcÿ íe ça câoe äeëo è
øapëaòaíèò â ÷yæäoé eìy oáëacòè, âûeçæaeò ía íeâeæecòâe çpèòeëeé. È eùe paç
êaþcü: âcÿêèé áecïoëeçíûé ïycòÿê, ècïoëíeííûé xyäoæecòâeíío, òoíêo, èçÿùío,
co còpacòüþ ê äeëy, âocxèùaeò ìeíÿ äo áecêoíe÷íocòè, è ÿ íe ìoãy äocòaòo÷ío
íaëþáoâaòücÿ ía íeão — áyäü òo âaça, äoì, êoëoêoëüíÿ, êocòeë, øèpìa,
ïopòpeò, äpaìa, èäèëëèÿ. Koíe÷ío, ÷eì
*  çaêëþ÷èòeëüíoé ÷acòè ïpeäècëîâèÿ êo 2 èçäaíèþ "Ãepoÿ íaøeão âpeìeíè
Ëepìoíòoâ ïècaë: "He äyìaéòe, oäíaêo... ÷òo aâòop ýòoé êíèãè èìeë
êoãäa-íèáyäü ãopäyþ ìe÷òy cäeëaòücÿ ècïpaâèòeëeì ëþäcêèx ïopoêoâ. Áoæe eão
èçáaâè oò òaêoão íeâeæecòâa
385
âûøe çaäa÷a, òeì cèëüíee oòâeòcòâeííocòü aâòopa è áëaão yãaäaâøeìy câoè
cpeäcòâa è cpeäcòâa câoeão ècêyccòâa âooáùe...
Ïepexoæy oïÿòü ê Ápþëëoây, ïoòoìy ÷òo â Bèëüíe, êyäa ÿ çaexaë
ïoâèäaòücÿ c ïpèÿòeëeì 3, ÿ áûë oïÿòü âocxÿùeí ïopòpeòoì Ïaâëa Kyêoëúíuêa
eão paáoòû. Ía ïopòpeòe íeäoïècaí êocòþì, ío ãoëoâa íaïècaía c òaêoé æèçíüþ,
a âûpaæeíèe, pècyíoê âûïoëíeíû c òaêèì ìacòepcòâoì, ÷òo íeâoëüío cpûâaeòcÿ c
ÿçûêa: "Bû, íûíeøíèe, íy-òêo!".
Ceãoäíÿ â Bapøaâe ÿ ïepecìoòpeë òpè âûcòaâêè êapòèí. Ía "ïocòoÿííoé"
áûëo äo äecÿòêa ïopòpeòoâ Aíäpûxeâè÷a 4. Ýôôeêòíûe, oíè èçäaëè ïpoèçâoäÿò
âïe÷aòëeíèe xopoøeão ècêyccòâa. Aâòop íe ÷yæä còpeìëeíèÿ ê opèãèíaëüíocòè.
Íe yãoäío ëè âçãëÿíyòü ía ýòoão áëeäíoão ãocïoäèía ía êpacíoì oãíeííoì ôoíe,
cèäÿùeão â âèäe côèíêca c âûòÿíyòûìè âïepeä pyêaìè. Câeò ýêcòpaopäèíapíûé,
êoíòpacò cèíeâaòoão òoía âûäepæaí cìeëo è äeëaeò cèäÿùeão ìepòâeöa còpaøíûì.
Ê äoâepøeíèþ oáùeé çaòeè aâòopa paìa ïpeäcòaâëÿeò eãèïeòcêèé ïèëoí. Âoò è
caì aâòop, òo ecòü ïopòpeò eão, c ïaïèpocoé â çyáax; âoò eão oòeö c ãepáoì
äâopÿíèía ía ôoíe — òèïè÷íûé ïoëÿê. Æaëü, ãëaça íe íapècoâaíû, oíè øèpoêo
paccòaâëeíû è íe èìeþò ïepcïeêòèâíoão yãëyáëeíèÿ â câoèx opáèòax. Ëèöo
aâòopa òaêæe còpaäaeò pacøèpeíèeì â òeíeâoé còopoíe. Heâoëüío oïÿòü
âcïoìèíaeòcÿ Ápþëëoâ,-- êaê oí òo÷ío oxâaòûâaeò êècòüþ âcþ ãoëoây è ìaëeéøyþ
äeòaëü ëèöa, êaê ïëocêocòè eão ïpeêpacío yxoäÿò â ïepcïeêòèây è c
ìaòeìaòè÷ecêoé òo÷íocòüþ âcòpe÷aþòcÿ ìeæäy coáoþ!
Ío ýòo cêy÷íaÿ cïeöèaëüíocòü. Âoò âeceëûe cþæeòû — âapøaâcêèe
èìïpeccèoíècòû. "Cêoëüêo èx!.." ß íe ìoãy äoëão cìoòpeòü ía ýòo paçëoæeíèe
öâeòoâ; ãëaçaì äeëaeòcÿ áoëüío câoäèòü ýòè ÿpêoçeëeíûe êpacêè c ãoëyáûìè
ïoëocaìè, äoëæeícòâyþùèe èçoápaæaòü òåíè, ýòè poçoâûe aápèêocoâûe ïoëocêè è
òo÷êè câeòa, ôèoëeòoâûe òåíè. Êaê íaäoeëè! Êaê ycòapeëè ýòè ïapèæcêèe
oáíocêè! Äâaäöaòü ëeò òpeïëþò èx xyäoæíèêè-ïoäpaæaòeëè, è òeïepü eùe aâòopû
ýòèx ycëoâíûx ìaëeâaíèé âooápaæaþò, ÷òo oíè oòêpûâaþò íe÷òo íoâoe â
ècêyccòâe; âce eùe íe ïoéìyò oíè, ÷òo còaëè caìûìè çaypÿäíûìè pyòèíepaìè
ýòoão yæe íaäoeâøeão ïpèeìa.
Bûcòaâêa Aíäpèoëëè o÷eíü òéïè÷ía: ýòoò ïoëyïoëÿê, ïoëyèòaëüÿíeö o÷eíü
âûpaçèòeëeí. Oí xpaáp è áëaãopoäeí, êaê ïoëücêèé pûöapü, còpacòeí è êèïy÷,
êaê èòaëüÿíeö. Eão ýíepãè÷ecêèe ôèãypû ïocòoÿíío ïepeïëeòaþòcÿ òo ïoëücêèìè,
òo èòaëüÿícêèìè òèïaìè. Pÿäoì c äyøoé ùåäpoão cëaâÿíèía paáoòaeò
èòaëüÿíeö-çaòeéíèê c êèïy÷èì âooápaæeíèeì, c íecoêpyøèìoé còpacòüþ è
íeyòoìèìoé ïpoèçâoäèòeëüíocòüþ. Òo oí âüã÷ypeí, êaê ïoçäíèe "áapoêêo"
Mèêeëaíäæeëo, òo òpaãè÷eí câoeé ÷epíoòoé, êaê Maòeéêo. È ÷eão íeäocòaâaëo
ýòoìy ÿpêoìy poìaíòèêy, ÷òoáû âïècaòü câoe èìÿ â cïècoê çaìe÷aòeëüíûx
xyäoæíèêoâ? Óâû, xopoøeé.øêoëûl Aíäpèoëëè.5. co. âceì ñâoèì æaípoì —
ïocpeäcòâeííûé xyäoæíèê.
386
Ía òpeòüeé âûcòaâêe êapòèía "3aãaäo÷íoe yáèécòâo* — xopoøèé, âïoëíe
ìacòepcêoé æaíp; íaïoìèíaeò ëy÷øèe âeùè â ýòoì poäe Myíêa÷è6. Æaëü, ÷òo è
ýòo yæe íe òaê íoâo.
Âoò "Æeëeçíoäopoæíûé còopoæ" — ýòo íoâaÿ âeùü. Ío÷ü: çèìíÿÿ, òeìíaÿ,
oçapÿeòcÿ ôoíapÿìè, êðàñíûìè, çeëeío-ôocôopè÷íûìè è áeëûì câeòoì ëyíû; eão
ôèãypa òeìíûì cèëyýòoì, ío òèïè÷ía è æèâa; áëecíyëè peëücû, ocâeòèëcÿ ïoä
íoãaìè áeëûé cíeã, ío ìopoç è òüìa öapÿò â êapòèíe, — câeæo.
Âoò eùe íoâèíêa — ýòa eùe íe ycïeëa ycòapeòü: ïpoäyêò ceêòû "Rose
Cãoix" *. Äa Bapøaâa áëèæe ê Ïapèæy. Xoòÿ ïoäïècaío, ÷òo ýòo âçÿòo èç
êaêoé-òo cêaçêè, ío ýòo äeòèùe ïpèxoäa Ïeëaäaía. Êaê â áoëüøèícòâe ïo÷èíoâ,
çäecü ècêyccòâo äeòcêoe, ío ÷òo-òo ïpèòÿãèâaeò ê ýòoìy ôocôopè÷ecêè-áëeäíoìy
ïpoôèëþ, câeòÿùeìycÿ câoèì câeòoì. O÷apoâûâaeò ýòa íeïoíÿòíaÿ çaãaäêa â
öapcòâeííoì âeíöe ía ãëyáoêoì ôoíe ío÷è; è íaèâío è òpoãaòeëüío... Òyò ecòü
ïoýçèÿ, a ýòo è ecòü áeccìepòíaÿ äyøa ècêyccòâa.
Äoïècûâaþ ïècüìo â Kpaêoâe. 23 oêòÿápÿ 1893 ã., Kpaêoâ
ÏÈCÜMO BTOPOE
Ceãoäíÿ yòpoì, äoïècûâaÿ ïècüìo âaì, ÿ âce äyìaë o Maòeéêe7. Eùe âÏeòepáypãe ÿ peøèë çaexaòü â Kpaêoâ ïocìoòpeòü ýòoão íeñoêpyøèìoãe
ýíòyçèacòa ïoëÿêa è, áyäe âoçìoæío, íaïècaòü c íeão ïopòpeò. Äâaäöaòü ëeò
íaçaä, ía âeícêoé âûcòaâêe, êapòèíû eão ïpoèçâeëè ía ìeíÿ, ãëyáoêo
ïoòpÿcaþùee âïe÷aòëeíèe. Tpaãè÷ecêaÿ "Ïpoïoâeäü Cêapãè"> âeëè÷aâaÿ
"Ëþáëèícêaÿ yíèÿ" è ceé÷ac òo÷ío còoÿò y ìeíÿ ïepeä ãëaçaìè. Íe çaáûòü íè
ýòèx êoëeíoïpeêëoíeííûx ôèãyp, oáëa÷eííûx â ÷epíoe ía aëoì ôoíe, íè
ïpocòepòûx pyê êapäèíaëa â êpacíûx ïep÷aòêax. Xapòèÿ, âeòxèe êíèãè,
âeëè÷aâûe ìaãíaòû, ïpeëaòû --*- âce ýòo æèâoïècío ïepeïyòûâaëocü â câoeé
ocoáoé aòìocôepe, âoëíoâaëo è yâëeêaëo çpèòeëÿ. A âäoxíoâeííûé "Cêapãa!"...
8
Ïpeæäe âceão ê íeìy, ê Maòeéêe... "×òo-òo yâèæy ÿ òeïepü?* — äyìaë ÿ,
ïocïeøaÿ â oäèííaäöaòü ÷acoâ ía yëèöy.
Êaê æèâoïèceí Kpaêoâ! Cêoëüêo òyò ïpeâocxoäíîé ãîòèêè ïåðeä ìoã,èìè
ãëaçaìè! Öeëûé áaçap cëaâÿícêèx òèïoâ â áapaøêoâûõ øaïêaõ â êo-
* "R o s e C ã o i x" ("Poçoâûé êpecò*) — íaçâaíèe ïapèæñêoé
xyäoæecòâeííoé ãpyïïèpoâêè 80--90-õ ãoäoâ ìècòè÷ecêoão íaïpaâäeâèÿ,
âoçãëaâëÿâøeécÿ ïèñaòeëeì Cap-Ïeëaäaíoì (Sar Peladan).
387
áeíÿêax è êèpeÿx c âèäëoãaìè; æeíùèíû ïoâÿçaíû, êaê xoxëyøêè. Êpacíûe
oáøëaãa ía cèíèx ìyíäèpax, ÿcíûe ãyçèêè *, áeëûe êaôòaíû c øèpoêèìè ïoÿcaìè,
pacøèòûe, pacêâèòêoâaííûe, ïepeíocÿò ìeíÿ âo âpeìeía êaçaêoâ ãeòìaíùèíû...
Ío ÷òo ýòo òaì ââepxy, íaä êyïoëoì êaêoão-òo ãpaíäèoçíoão çäaíèÿ? ×òo
ça còpaøíoe, ÷epíoe, êoëoccaëüíoe çíaìÿ èç ôëepa? Êaê oío âeëè÷aâo âoëíyeòcÿ
ía cepoì, áeçoòpaäíoì íeáe!.. Æyòêo äaæe. ß oòâepíyëcÿ ê âeëèêoëeïíoìy
còapoìy ãoòè÷ecêoìy coáopy è äoøeë ê íeìy. Ó äâepeé eão eùe èçäaëè ìíe
ápocèëacü â ãëaça oãpoìíaÿ òpaypíaÿ aôèøa c ÷epíûì êpecòoì... ß ãëaçaì íe
âepèë — ÿcío ìoæío áûëo ïpo÷èòaòü: "Jan Matejko". Oí yìep â÷epa, â òpè ÷aca
ïoïoëyäíè. Âce ïocëe ýòoão ìíe ïoêaçaëocü â òpaype, ía÷èíaÿ c ïoãoäû.
Çaìopocèë äoæäèê, íaäâèíyëacü òy÷a, è, êoãäa ïpoãëÿäûâaëo âpeìeíaìè coëíöe,
oío òoëüêo áëecòeëo â ëyæax è cêoëüçèëo ïo êoíòypaì ÷epíûx ôèãyp ïeøexoäoâ,
oío òoëüêo oòòeíÿëo âceoáùèé òpayp ãopoäa. Âoò eùe êoëûøeòcÿ ÷epíoe çíaìÿ —
ïoäúeçä Aêaäeìèè íayê. A òaì, ÷epeç yëèöy, oïÿòü ïoâèc ÷epíûé êpeï, eùe è
eùe.
ß còaë paccïpaøèâaòü o êâapòèpe âeëèêoão ïoëücêoão xyäoæíèêa. Ía
Ôëopèaícêoé yëèöe yêaçaëè ía oãpoìíûé ÷epíûé ôëep y ïoäúeçäa. Çäecü ìíe
cêaçaëè, ÷òo áaëüçaìèpyþò òeëo è íèêoão íe ïycêaþò. Ó äâepeé còoÿëa êy÷a
íapoäy, ïoäxoäèëè è yxoäèëè ëþäè apòècòè÷ecêoão âèäa. ß íaïpa-âèëcÿ â ìyçeé.
Ía ëy÷øèx ìecòax, â caìoé cepeäèíe ïpoäoëüíûx çaë íapoäíoão ìyçeÿ, â
âeëèêoëeïíûx çoëoòûx èêoíocòacax c ãepáaìè è ãpèôoíaìè âoçäâèãíyòû ÷eòûpe
eão êoëoccaëüíûe êapòèíû. Ïepeä äâyìÿ ëeæaëè oãpoìíûe câeæèe ëaâpoâûe âeíêè
c áîëüøèìè øèpo÷aéøèìè ëeíòaìè è c íaäïècÿìè, oáepíyòûe ÷epíûì ôëepoì; è
ïepeä paìaìè ía ïoëy è ía paìax oíè äaâaëè ìpa÷íûe, ío æèâoïècíûe ïÿòía...
ß íe pacïoëoæeí áûë cìoòpeòü eão êapòèíû. Âoò ïpoôèëü caìoão xyäoæíèêa,
áapeëüeô èç ìpaìopa, âäeëaí â ocoáoão poäa ïocòaâeö, òoæe ïoä ôëepoì, äaëüøe
eão æe ôèãypa, â ïoëíaòypû, èç ápoíçû... Âèäío, ïoëÿêè íe oòíocÿòcÿ ê íeìy
paâíoäyøío. Cepäöa, çaææeííûe eão còpacòüþ ê poäèíe, ãopÿò ïepeä íèì
ôaêeëaìè... Çaâòpa â äeâÿòü ÷acoâ yòpa ïoxopoíû. ß âepþ, ÷òo ýòoò ôaêeëüöyã
áyäeò ècêpeííèé, ãëyáoêèé, êaê eão êapòèíû, êaê eão pècyíoê.
Oäíaêo äeëo ïoxopoí ïpèíèìaeò áoëee çía÷èòeëüíûé xapaêòep. Ê âe÷epy ÿ
yçíaë, ÷òo ceéì aâòoíoìíoé aâcòpèécêoé Ïoëüøè âûpaçèë æeëaíèe xopoíèòü
câoeão xyäoæíèêa ía c÷eò íaöèè. Ïoxopoíû oòêëaäûâaþòcÿ äo âòopíèêa. Äa,
Maòeéêo èìeë âeëèêyþ íaöèoíaëüíyþ äyøy è yìeë ãopÿ÷o è êcòaòè âûpaæaòü
ëþáoâü ê câoeìy íapoäy câoèì òâop÷ecòâoì. Â ãoäèíy çaáèòocòè, yãíeòeíèÿ
ïopaáoùeííoé câoeé íaöèè oí paçâepíyë ïepeä íeé
*Áëecòÿùèe ïyãoâèöû.
388
âeëèêoëeïíyþ êapòèíy áûëoão ee ìoãyùecòâa è cëaâû. Xoëä ïpyccêèé,
êypôþpcò ïpyccêoão êopoëÿ, ía êàëeíÿx ïepeä ïoëücêèì êopoëeì ïpèíèìaeò oò
íeão caíêöèþ. Áëecòÿùe èëëþìèíoâaía êpaêoâcêaÿ ïëoùaäü, è êaòaôaëê yêpaøeí
êpacíûì cyêíoì. Pûöapè è äaìû, êoííûe è ïeøèe ôèãypû äâèæyòcÿ ýôôeêòíûìè
ïÿòíaìè. Hapoä âcex cocòoÿíèé è âoçpacòoâ òoëïèòcÿ ïepeïëeòaeòcÿ ía òoì
òopæecòâe. Poäèòeëè yêaçûâaþò äeòÿì ãëaâíûx ëèö è oáúÿcíÿþò çía÷eíèe
âeëèêoão coáûòèÿ. Â êapòèíe còoëüêo çoëoòa è áëecêa, êoëopèò ee òaê ãopÿ÷,
íacòpoeíèe òaê còpacòío, ÷òo íeâoëüío oòäaeøücÿ eìy è yâëeêaeøücÿ ýòoé
ãepoè÷ecêoé cöeíoé — oía ïopaæaeò, ocëeïëÿeò 9...
Ïoâepíyâøècü, íaêoíeö, íaçaä, yâèäeë êapòèíy Ceìèpaäcêoão "Câeòo÷è
Hepoía" * è eäâa yçíaë ee; oía ìíe ïoêaçaëacü ÷epíoé è áeçæèçíeííoé. ß eäâa
âepèë ãëaçaì — yæeëè ýòo òa caìaÿ, òaê ocëeïëÿâøaÿ âecü Ïeòepáypã êapòèía?
Heò, oía ïo÷epíeëa âcëeäcòâèe cûpocòè èëè äpyãoão xèìè÷ecêoão ïpoöecca â
êpacêax. Èëè òaê âeëèêa cèëa ècêpeííeão, ãëyáoêoão âäoxíoâeíèÿ ïepeä
ècêyccòâeíío âoçáyæäeííûìè ïpaçäíûìè cèëaìè òa-ëaíòa? Äa è cëaáûé pècyíoê
Ceìèpaäcêoão paçâe ìoæeò èäòè â cpaâíeíèe c ìoãy÷èì còèëeì Maòeéêè!
Ïpaâäa, Maòeéêo yæ ÷epec÷yp äoápocoâecòeí, äaæe â yùepá ceáe. Macca
ïoäaâëÿþùeão ìaòepèaëa â äpyãèx eão êapòèíax, íaïpèìep â "Áèòâe ïpè
Ãpþíâaëüäe*, äaæe ìeøaeò oáùeìy âïe÷aòëeíèþ. Íecìoòpÿ ía ãeíèaëüíûé ýêcòaç
öeíòpaëüíoé ôèãypû, âce æe êpyãoì, âo âcex yãëax êapòèíû, òaê ìíoão
èíòepecíoão, æèâoão, êpè÷aùeão, ÷òo ïpocòo èçíeìoãaeøü ãëaçaìè è ãoëoâoé,
âocïpèíèìaÿ âcþ ìaccy ýòoão êoëoccaëüíoão òpyäa. Heò ïycòoão ìecòe÷êa; è â
ôoíe è â äaëè — âeçäe oòêpûâaþòcÿ íoâûe cèòyaöèè, êoìïoçèöèè, äâèæeíèÿ,
òèïû, âûpaæeíèÿ. Ýòo ïopaæaeò, êaê áec-êoíe÷íaÿ êapòèía âceëeííoé, ïo ìepe
òoão êaê íaïpÿãaeòcÿ çpèòeëüíûé aïïapaò íaáëþäaòeëÿ.
Äa, êapòèíû Maòeéêè íaäo èçy÷aòü, xoòÿ áoëüøoe íacëaæäeèèe äocòaâëÿeò
coçepöaíèe è êaæäoão êycêa eão êapòèíû. Bûpeæüòe ëþáoé êycoê — ïoëy÷èòe
ïpeêpacíyþ êapòèíy, ïoëíyþ ìeëü÷aéøèx, äeòaëeé; äa, ýòo-òo, êoíe÷ío, è
òÿæeëèò oáùee âïe÷aòëeíèe oò êoëoccaëüíûx xoëcòoâ. Âoò xoòÿ áû eão "Kocòþøêo
ïocëe ïoáeäû ïoä Paöëaâèïaìè*. Cêoëüêo ÷yäecíûx êycêoâ; còpoão íapècoâaííûx,
ïpeêpacío íaïècaííûx, a â oáùeì âpeäÿùèx êapòèíe. Äa, â êapòèíax --íyæíû
ôoíû, íyæíû ïpocòpaícòâa äëÿ oòäûxa ãëaç è äëÿ ïpocòopa ãëaâíûx ôèãyp.
Ãoâopÿò, áëèçopyêocòü aâòopa áûëa ïpè÷èíoé òaêoé paáoòû, — âoçìoæío.
Áoëüøaÿ òexíè÷ecêaÿ oøèáêa ýòoão ìoãèêaía ècòopè÷ecêoé æèâoïècè, ÷òo oí
peøèòeëüío âeçäe ía âñex ïëaíax è âo âcex yãëax êapòèíû — ïoäpoáío
çaêaí÷èâàeò âce
* Òo ecòü "Câeòo÷è xpècòèaícòâa* (1877). Kapòèía áûëa ïoäapeía
xyäoæíèêoì Kpaêoâcêoìy ìyçeþ.
389
äeòaëè âcex ïpeäìeòoâ c oäèíaêoâoé còpacòûo è ëþáoâüþ. Maëeéøèe
ïoëyòoía, êoòopûe âèäíû â íaòype òoëüêo ïpè äoëãoì paccìaòpèâaíèè
êaêoão-íèáyäü êycêa, — æèëû ía pyêax, íoãòè, áëecê ía íèx, âce ìeëü÷aéøèe
ïepeëèâû, peôëeêcû oò âcex ïpeäìeòoâ, ÷acòo äaæe â ïpeyâeëè÷eííoé äoçe,--
âce ïoä÷epêíyòo. Heyæeëè oøèáo÷íaÿ òeopèÿ, áyäòo áû â áoëüøoé êapòèíe, ÷òoáû
íe ïpoïaäaëè äeòaëè, íaäo èx peç÷e o÷ep÷èâaòü? Heò, ÿ äyìaþ, ýòo ïpocòo
íeäocòaòoê çpeíèÿ — áëèçopyêocòü æèâoïècöa — áûë òoìy ïpè÷èíoé.
Oòoäâèãaÿcü íeìíoão oò câoeé êapòèíû, oí yæe cìyòío âocïpèíèìaë íaïècaííoe è
ïoòoìy yìûøëeíío ycèëèâaë âce ìeëo÷è.
Ío c êaêoé ëþáoâüþ, c êaêoé ýíepãèeé íapècoâaíû âce ëèöa, pyêè, íoãè;
äa è âce, âce! Êaê ýòo âce âeçäe crescendo, crescendo, oò êoòopoão êpyæèòcÿ
ãoëoâa! Íåëüçÿ íe yäèâëÿòücÿ ýòoé ãèãaíòcêoé âûäepæêe, ýòoìy áecïpèìepíoìy
òepïeíèþ. Taêoe oòíoøeíèe âoçìoæío òoëüêo ïpè ãopÿ÷eé, còpacòíoé ëþáâè ê
ècêyccòây.
Ceãoäíÿ â äecÿòü ÷acoâ ÿ áûë yæe ía Ôëopèaícêoé yëèöe. Ó ïoäúeçäa, ãäe
æèë Maòeéêo, còoÿë è êoëûxaëcÿ íapoä ïoä oãpoìíûì ÷epíûì ôëaãoì. Â yçêyþ
äâepü â ïopÿäêe âxoäèëè è âûxoäèëè ïoceòèòeëè. Æaíäapì, ìoëoäoé êpacèâûé
ïoëÿê, ïocpeäè äâepè yïopÿäo÷èâaë ïyáëèêy.è íe ïycêaë íèùèx è ápoäÿã, ïëoxo
oäeòûx. Âcÿ òeìíaÿ ëecòíèöa, äo ceäüìoão ýòaæa, äeêopèpoâaía ÷epíûì ãaçoì,
pacòeíèÿìè è câe÷aìè.
Âoò è ïoêoéíèê. C êpeïêo cëoæeííûìè òoíêèìè ïaëüöaìè áëeäíûx pyê. Ëèöo
öâeòa ïepãaìeíòa áûëo còpaøío, íecìoòpÿ ía êpoòocòü è cïoêoécòâèe: âûcoêèé
ãopá ía íocy âûcòyïèë òeïepü eùe áoëee. Ça÷ecaííûe íaçaä âoëocû è áopoäa
Henri IV c eäâa çaìeòíoé ïpoceäüþ. Eìy áûëo âceão øecòüäecÿò ïÿòü ëeò.
Paío cãopeë ýòoò âeëèêèé ýíòyçèacò, ãopÿ÷èé ïaòpèoò. Ïoäâèã eão ía
ïpocëaâëeíèe câoeé poäèíû — áecïpèìepíûé ïo câoeé êoëoccaëüíocòè. Äëÿ
coçäaíèÿ ýòoão âeëèêoão öèêëa ïoëücêoé ýïoïeè íyæíû áûëè ãèãaíòcêèe cèëû è
ïpeäaííaÿ äyøa. Äa, â ýòoì íeáoëüøoì òeëe æèëa, äeécòâèòeëüío, ãepoè÷ecêaÿ
äyøa...
Ïocëe ïoëyäíÿ ïpoÿcíèëocü. ß âûøeä ça ãopoä, ïpoøeë ïo ïoëoòíy äo
øocce. Ïo ïpeêpacíoìy, poâíoìy, êaê áèëüÿpä, ïoëþ y÷èëècü íoâoápaíöû, è
çaëïû èx ÷acòo íaïpaâëÿëècü â ìeíÿ. ß íe áoÿëcÿ — ÿ çíaë, ÷òo ýòo xoëocòûe
çapÿäû. ß áoëüøå ÷eì êoãäa-íèáyäü âepþ â oáùee ïpèìèpeíèe âcex íapoäoâ...
Ïycòü ýòè ìoëoäûe xëoïöû áeãaþò, peçâÿòcÿ co ñâoèìè ìoëoäûìè oôèöepaìè è
íeycòpaøèìo øëeïaþò â ëyæax è êaíaâax âoäû.
Íaä ýòèìè ëèëèïyòèêaìè, êaê êaçaëocü c íacûïè, âecü ãopèçoíò ïoêpûâaëa
æèâoïècíaÿ ãopa c caäaìè è äoìèêaìè y ïoäoëa. Mèpoì è áëaãoïoëy÷èeì âeÿëo oò
ýòoé êapòèíû; òoëüêo ïocpeäè ãopû ècêyccòâeíío íacûïaííaÿ êoëoccaëüíaÿ
ïèpaìèäa — Kocòþøêèí xoëì — peçêo êyïoëoì âçäûìaëacü ê íeáy è ïpèòÿãèâaëa
ê ceáe. Ãoâopÿò, ýòoò xoëì íacûïaëè ïoëÿêè ïoä còpoãèì çaïpeòoì aâcòpèécêèx
âëacòeé — â pyêaâax íocèëè çeìëþ.
390
Ía öeíòpaëüíoé ïëoùaäè êaæäoe yòpo ÿ âèæy câeæèé âeíoê Kocòþøêe,
ëeæaùèé ía êaìeííoé ïëèòe ía òoì ìecòe, ãäe oí ïpèíèìaë ïpècÿãy íaöèè.
 êapòèíe Maòeéêè oí ïpeäcòaâëeí ía âeëèêoëeïíoì êoíe, â câeòëoì
øeëêoâoì êaôòaíe c paçâeâaþùèìècÿ êyäpÿìè âpeìeí Äèpeêòopèè è âäoxíoâeííûì
c÷acòëèâûì ëèöoì þíoøè. Ùeãoëeâaòûe yëaíû, xpaápûe øëÿxòè÷è è ìacca, ìacca
xëoïoâ-ãaëè÷aí â áeëûx êaôòaíax, c íacaæeííûìè ía äpeâêe êocaìè — âce
ëèêoâaëo ïoáeäy ía ìecòe ýòoão xoëìa.
23 oêòÿápÿ 1893 ã., Kpaêoâ
ÏÈCÜMO TPETÜE
Beòpeííoe ïëeìÿCêaêyíoâ çaáûëo, ÷òo â ïoëÿx â òo âpeìÿ
Myçûêè è âêyca áûë oí ïpeäcòaâèòeëü,
ß. Ï. Ïoëoícêèé*
Â÷epa yæe öeëoé êaâaëüêaäoé â oáùecòâe ìoëoäûx êpaêoâcêèx xyäoæíèêoâ ìû
eçäèëè ía "Koïeö Kocòþøêè" **; çäecü, ãoâopÿò oíè, ïoãpeáeío eão cepäöe.
Bèä oòòyäa ía âce còopoíû yäèâèòeëüíûé. Ça còo ïÿòüäecÿò âepcò
cèëyýòoì, áëeäíûì, êaê âoçäyx, âèäíû ãpaíèöû — pyccêaÿ â aâcòpèécêaÿ. Kpyþì
ía âcex âûäaþùèxcÿ ïyíêòax — êpeïocòè. È ïoä íaìè ía âcex âûcòyïax ãopû —
ïyøêè; cíyþò ìoëoäûe coëäaòèêè, ëèëèïyòèêè-apòèëëepècòû.
Êpacèâo èçâèâaeòcÿ áoëüøaÿ äopoãa âíèç, âcÿ oía ãycòo çacaæeía
êaøòaíaìè. Ó êpeïocòíûx âopoò âèäíû è íaøè áeëûe âepxoâûe ëoøaäè, êoòopûx ìû
oòäaëè coëäaòèêaì ïoäepæaòü. Bíyòpeííÿÿ êèpïè÷íaÿ còeía êpeïocòè âcÿ
èçìaëeâaía cèíèìè ìèøeíÿìè paçíûx âeëè÷èí è paçíûx ôèãyp. Eùe áëèæe ê ïoäoëy
*Koïåöa" — ãpeáeíü ïpeëecòíoé ãoòè÷ecêoé öepêâè íoâoé ïocòpoéêè. Ïepeä íaìè
ía caìoé ïëîùaäêe ía êìeííoì íeâûcoêoì ïüeäecòaëe ëeæèò apøèía â ïoëòopa
êyáè÷ecêèé êaìeíü c ãëaäêo oòecaííûìè êpaÿìè. Ïocpeäè oäíoé còeíêè —
íaäïècü — Kosciuszko, Äopoãa èäeò cïèpaëüþ ía ýòy çeìëÿíyþ ïèpaìèäy, è
acôaëüòoâûe còoêè äëÿ âoäû â áoëüøoì ïopÿäêe è ÷ècòoòe. Âcÿ ýòa çeìëÿíaÿ
áaøíÿ ãycòo çapocëa òpaâoé ïo oòâecíûì ïo÷òè ñòeíaì.
 Bèëüío, â Bapøaâe è eùe áoëüøå çäecü, â Kpaêoâe, è, âepoÿòío, âo âcex
ïoäücêèx ãopoäax ecòü ýòè âoçâûøeííûe òo÷êè, ãäe ëeãêo è câoáoäío äûøèòcÿ,
ãäe âepèòcÿ â æèçíü è â ëy÷øee áyäyùee. Aíòè÷íûå ãpeêè ça-
* "Kyçíe÷èê-ìyçûêaíò".
** "Kypãaí Kocòþøêè" — xoëì ía ãpaíèöe Aâcòpèè è Ïoëüøè.
391
ïpeùaëè paáaì âcxoäèòü ía ïíèêc*. Ío Ôpaíö-Èocèô äoápoäyøeí è äoâep÷èâ,
âce âoécêo — ÷ècòoêpoâíûe ïoëÿêè: íèêòo â Kpaêoâe íe ãoâopèò ïo-íeìeöêè; íè
oäíoé íeìeöêoé âûâeoêè âo âceì ãopoäe. Óíèâepcèòeò, áèáëèoòeêa, ìaãècòpaò,
coáopû — âce ýòo â ëy÷øeì âèäe, pecòaâpèpoâaío è çaíoâo âûcòpoeío â
çaòeéëèâoì, äopoãoì còèëe ãoòèêè. Ñaìoyïpaâëeíèe è câoáoäa ïoëíûe. Ïoëÿêè
ãoâopÿò, ÷òo oíè Ôpaíöa-Èocèôa oáoæaþò, ÿ coìíeâaþcü â ýòoì. Æaëyþòcÿ ía
áeäíocòü — ýòo ïpaâäa.
Ìoè íoâûe äpyçüÿ, xyäoæíèêè ïoëÿêè, âce èç Ïapèæa, âce ïoáûâaëu òaì.
Toëüêo äâoe æèâyò çäecü, a ïpo÷èe ïpèexaëè äëÿ ýòþäoâ ía poäèíy ça
ìaòepèaëaìè ê êapòèíaì, êoòopûe oíè ãoòoâÿò äëÿ ïapèæcêoão Caëoía. Â èx
êapòèíax yæe íeò íè÷eão oáùeão c Maòeéêoé. Èx æaíp æèçíepaäocòíûé, âeceëûé.
Bìecòo ãopüêoão, òpaãè÷ecêoão òoía ëeca ía èx êapòèíax — áëecê coëíöa,
ãoëyáoe íeáo, çeëeíaÿ òpaâa è cìeþùèecÿ ôèçèoíoìèè äèâ÷aò è ïapyáêoâ. Âoò
ïocëe paáoòû, â êocoâèöy, oíè oòäûxaþò â êapòèíe Â. Boäçèíoâcêoão10. Ïapíè
ocòpÿò íaä äeâêaìè; øyòêè, cìex, âeceëüe ëüþòñÿ èç êapòèíû, eùe íe
oêoí÷eííoé.
Maòeéêo ãocòeïpèèìío äaâaë ìacòepcêèe â øêoëe ýòèì ìoäpäûì xyäoæíèêaì
y÷èâøèìcÿ òo â Mþíxeíe, òo â Ïapèæe. Âoò eùe áoëüøoé æaíp Â.
Ï[øepâa]-Týòìaéepa è â äepeâíe, âo âpeìÿ ïacxè, â oæèäaíèè êceíäça, äëÿ
ocâeùeíèÿ êyëè÷eé, caëa, ÿèö, äeâ÷aòa, ïapíè, ìaëü÷èêè è äpyãèe ïecòpo
çaãpoìoçäèëè yëèöy è êpacèâo èëëþìèíyþò ee ñâoèìè áeëûìè êocòþìaìè, êðàñíûìè
øaëÿìè è pacöâe÷eííûìè ÿâcòâaìè.
Áaòaëècò A. Ïèoòpoâcêèé 12, èçâecòíûé yæe ñâoèìè êapòèíaìè, ïèøeò
áyêoëè÷ecêyþ êapòèíy: ïoëyoäeòûé ïacòyx aíòè÷íoão ìèpa èãpaeò ía câèpeëè,
ïepeä íèì còoèò ïacòyøêa, êoe-êaê ïpèêpûâaÿcü çâepèíûìè øêypaìè. Oceííÿÿ
ïoæeëòeâøaÿ òpaâa, âäaëè ÷epíûe ãopû è ìãëècòûé cepûé âoçäyx äaþò øèpoêèé
ïpocòop è ìeëaíxoëè÷ecêoe íacòpoeíèe.
Xyäoæíèêè paccêaçûâaëè ìíe, ÷òo Maòeéêo äepæaë ceáÿ ãopäo è íeïpècòyïío
è áûë ïoä âëèÿíèeì câoeão ceêpeòapÿ, êoòopûé ccopèë eão co âceìè. Oäíaæäû
Maòeéêo áyäòo áû íe ïycòèë â câoþ còyäèþ äaæe ïoêoéíoão ïpyccêoro ïpèíöa,
êoòopûé ïyòeøecòâoâaë èíêoãíèòo. Maëeíüêèé pocòoì, c áoëüøoé ãoëoâoé, oí áûë
o÷eíü cëaá è áoëeçíeí. Â ïocëeäíee âpeìÿ eäâa õîäèë. Ceìeéíaÿ æèçíü eão áûëa
íeyäa÷ía. Æeía eão — ïoëycyìacøeäøaÿ.
Ïo cëoâaì ìoëoäûx xyäoæíèêoâ, øêoëa æèâoïècè çäecü, â Kpaêoâe,
äèpeêòopoì êoòopoé áûë Maòeéêo, o÷eíü ïëoxa.Î íeé ãoâopÿò c äoápoäyøíoé
èpoíèeé, áoÿcü ocêopáèòü ïaìÿòü câoeão âeëèêoão ìoãèêaía.
Beëèêèé xyäoæíèê Ïoëüøè ïècaë, ïècaë è ïècaë câoè êapòèíû è íè÷eão íe
xoòeë çíaòü. Íe òoëüêo øêoëy, oí çaáûâaë äaæe ecòü. Kypèë câoè òoëcòûe
ïaïèpocû "äoápoão êpeïêoão òþòþíy>>, êaê paccêaçûâaþò xyäoæ-
Ïëoùaäü â Aôèíax, ía êoòopoé ïpoècxoäèëè íapoäíûe coápaíèÿ.
392
íèêè. Kypèë áecïpecòaíío, yòoëÿÿ êoôeeì âoçáyæäeííyþ íèêoòèíoì æaæäy.
Ýòo, ãoâopÿò, è áûëo ïpè÷èíoé eão paííeé cìepòè — ïocòoÿííûé, ycèä÷èâûé
òpyä è oòpaâa íèêoòèíoì... Heäapoì êoíöû eão ïaëüöeâ äaæe â êpecòíoì
cëoæeíèè â ãpoáy áûëè áypo-æeëòoão íèêoòèíoâoão öâeòa.
Èíoãäa oí çaxoäèë â câoþ øêoëy è, cìoòpÿ ïo pacïoëoæeíèþ, ÷òo-íèáyäü
ãoâopèë y÷eíèêaì. Beë øêoëy íeápeæío, áeç âcÿêoé cècòeìû. Oí ïoëüçoâaëcÿ
íeoãpaíè÷eííûì aâòopèòeòoì. Íèêòo íe cìeë äeëaòü çaìe÷aíèé çíaìeíèòoìy
ãèãaíòy: ïoëÿêè c÷èòaëè eão áecïpèìepíûì âeëèêèì æèâoïècöeì... A ìeæäy òeì
ïapèæcêèé plein-air'èçì *, èìïpeccèoíèçì ïpoíèêaë â ãoëoâû þíoøeé, è âce
áoëee äapoâèòûe cèëû yxoäèëè â Ïapèæ. Â Ïapèæe oíè áûcòpo íaáèpaëècü íoâûx
ïoâeòpèé â ècêyccòâe è Maòeéêo yæe c÷èòaëè oòcòaëûì, ycëoâíûì. Ça ïocëeäíèe
äâaäöaòü ëeò "plein-air" cèëüío äâèíyë ècêyccòâo âíeøíocòè. Ïoìíþ, ÷òo eùe â
1875 ãoäy ía âûcòaâêe â Ïapèæe oãpoìíaÿ êapòèía Maòeéêè "Ñòeôaí Áaòopèé
ïpèíèìaeò ïocëoâ Ïcêoâa" yæe íe ïpoèçâoäèëa âïe÷aòëeíèÿ ía ïapèæaí è â pÿäy
íoâûx câeæèx còyäèé êaçaëacü ãoáeëeíoì.
Òeïepü ía íoâûx âûcòaâêax â Bapøaâe ïoëücêèe aäeïòû plein-air'èçìa
äoâeëè eão äo ãaäocòè: ïecòpoòa ëèëoâûx peôëeêcoâ íacoâaía èìè áeç òoëêy âo
âce ïëocêocòè è ïpoèçâoäèò äypaöêoe âïe÷aòëeíèe. Cèíèe òåíè äaþò ìepòâûé
xoëoä êapòèíaì. Ío aâòopû ëèêyþò. Ïoä çíaìeíeì pleirü air'èçìa è
èìïpeccèoíèçìa ëèëoâoé è ãoëyáoé êpacêoé oíè xpaápo çaâoeâûâaþò ycòapeëûe —
êopè÷íeâûe — òoía äâyx ïpeäûäyùèx còoëeòèé æèâoïècè. Oäíaêo äíè òopæecòâa
èx co÷òeíû. Íaä íèìè yæe paçâeâaeòcÿ çaãa-äo÷íûé ôëaã poçeíêpeéöepoâ **.
Cèìâoëèçì, aëëeãopèÿ, èñêaíèe caìoé íeâepoÿòíoé è íeâoçìoæíoé opèãèíaëüíocòè
y ïocëeäíèx ècêëþ÷aeò yæe âcÿêyþ peaëúíocòü, âcÿêyþ øòyäèþ. ×eì íaèâíee, ÷eì
íeïocpeäcòâeííee âûpaæeío êaêoe-íèáyäü eùe íeáûâaëoe ía íaøeé ïëaíeòe
oùyùeíèe, òeì èíòepecíee ïpoèçâeäeíèe. Èìïpeccèoíèçì âxoäèò â ýòè êapòèíû
òoëüêo â cìûcëe òexíè÷ecêoé câoáoäû. A â ãëaâíoì ïpoÿâëeíèè íoâûx
ïpoèçâeäeíèé äoëæía ëeæaòü yìoçpèòeëüíaÿ èäeÿ, â ïpeæíèx æe oòpèöaëècü
âcÿêaÿ ìûcëü, âcÿêoe ècêaíèe, âcÿêoe çíaíèe ôopìû. Bïpo÷eì, çíaíèe è y
cèìâoëècòoâ íe oáÿçaòeëüío. Oáÿçaòeëüío òoëüêo çíaíèe ñèìâoëè÷ecêoé
êaáaëècòèêè äa ìècòè÷ecêoe íacòpoeíèe: xyäoæíèê — æpeö, ècêyccòâo — xpaì
eão, êapòèía — èepoãëèô... 25 oêòÿápÿ 1893 ã., Kpaêoâ
* "Ïëeíepèçì", "ï ë e í e p" (oò ôpaíö. plein-air) — ïpèíöèï æèâoïècè
ía oòêpûòoì âoçäyxe, âûäâèíyòûé èìïpeccèoíècòaìè. Ïpèìeíeíèe ýòoão ïpèíöèïà
cäeëaëo âoçìoæíoé ïepeäa÷y êpacoê è òoíoâ âo âceì ìíoãooápaçèè
âçaèìooòíoøeíèé è peôëeêcoâ (â oòëè÷èe oò æèâoïècè â çaêpûòûx ïoìeùeíèÿx,
äaâaâøèx cìÿã÷eííûe èëè òeìíûe òoía).
** Peïèí èìeeò â âèäy ÷ëeíoâ xyäoæecòâeííoé ãpyïïèpoâêè "Pose Croix* (o
íeé cì. ïpèì. ía còp. 387).
393
26 oêòÿápÿ
 äeâÿòoì ÷acy yòpa ça ìíoé çaøeë ïpoôeccop çäeøíeão yíèâepcèòeòa
ôèçèoëoã Öûáyëücêèé, è ìû oòïpaâèëècü ía ïoxopoíû Maòeéêè. Ía yçêèx yëèöax
ãopeëè ôoíapè, ïepeâÿçaííûe ÷epíûì ãaçoì, cíoâaëè òoëïû, è êoëûxaëècü â
paçíûx ìecòax öexoâûe çíaìeía. Ía Ôëopèaíoêyþ ìû eäâa ïpoápaëècü. Ïepeä
äoìoì Maòeéêè äeôèëèpoâaëa òaêæe ìacca oãpoìíûx çíaìeí, ïpèêpûòûx câepxy
òpaypíûì êpeïoì. Ïpoxoäèëè êopïopaöèè c âeíêaìè è áeëûìè ÿpëûêaìè êaæäoé
ãpyïïû. Óëèöa cïëoøü íaáèòa íapo-äoì. Ïoëèöeécêèx coâceì íeò. Oäèí òoëüêo
âûcoêèé ïoæèëoé ïoëÿê â êacêe còoÿë y êaôeäpû ïpoòèâ ïoäúeçäa äoìa Maòeéêè.
Èìïpoâèçèpoâaííaÿ êaôeäpa yêpaøeía ïepcèäcêèìè êoâpaìè. Opaòop yæe còoÿë
oêoëo. ß yçíaë eão ïo ïopòpeòy Maòeéêè. Ýòo áûâøèé peêòop yíèâepcèòeòa
Tapíoâcêèé, ceäoé, êpacèâûé ïoëÿê c áopoäoé. Ía ïopòpeòe oí èçoápaæeí â
öapcòâeííoé, êpacíoão áapxaòa, ìaíòèè, c ãopíocòaeâûì âopoòíèêoì è øèpoêoé
çoëoòoé öeïüþ. Òeïepü oí âo âceì ÷epíoé, â áapaøêoâoé øaïêe, â øyáe c
øèpoêèì áapaøêoâüì âopoòíèêoì è â ÷epíûx ëaéêoâûx ïep÷aòêax. Toëïa âce
pocëa, êopïopaöèè âce ïpoxoäèëè ìèìo ê ãoòè÷ecêoìy coáopy "Ïaííû Mapèè".
Âoò çaêoëûxaëècü è xopyãâè, oáíaæèëècü ãoëoâû, ïoøëo è íeïpèÿòío çaïeëo
êaòoëè÷ecêoe äyxoâeícòâo; ïocpeäè íeão øeë áècêyï (eïècêoï) â áoëüøoé áeëoé
òèape. Beíêè oò êaæäoé ãpyïïû ïpoäoëæaëècü. Ïocëeäíèé âeíoê oò xyäoæíèêoâ
áûë cocòaâëeí èç ïaëèòp.
Âoò âûíecëè ÷epíûé ãpoá, ãoëoâû oïÿòü oáíaæèëècü. Toëïa çaìepëa. Ía
êaôeäpy âçoøeë opaòop. Oí ïo÷òè çaïeë câoþ pe÷ü. Beëèêoëeïío, èçÿùío, c
áëaãopoäíûìè æecòaìè òoïêèx apècòoêpaòè÷ecêèx pyê. Ýòo êpacèâûé âèpòyoç
cëoâa. Pe÷ü eão ëèëacü cëaäêo, ïëaâío. ß ïoíèìaë o÷eíü ìaëo, ío c
yäoâoëücòâèeì cëyøaë è ëþáoâaëcÿ ýòèì ceìèäecÿòèëeòíèì còapèêoì. Öûáyëücêèé
ïocëe ìíe paccêaçaë, ÷òo Tapíoâcêèé o÷eíü áoãaò è áoëüøoé ïaòpèoò. Oí ìíoão
âûíocèò ía câoèx ïëe÷ax êyëüòypíûx ía÷èíaíèé còpaíû, è áoëüøå aíoíèìío.
Ãpoá ïoíecëè â coáop "Ïaííû Mapèè". Âíyòpè ýòoò coáop ïpeäcòaâëÿeò eùe
íeâèäaííoe ìíoþ âeëèêoëeïèe. Ïo còapûì, yöeëeâøèì êoe-ãäe ïoä øòyêaòypêoé
ocòaòêaì pacêpacoê eão âíoâü âecü pacïècaëè è paççoëoòèëè ïoä pyêoâoäcòâoì
Maòeéêè. Oí caì äeëaë ýcêèçû aêâapeëüþ äëÿ âcex ÷acòeé opíaìeíòoâ, òoíoâ è
ôèãyp àíãeëoâ. Óxoäÿùèe â íeáo ãoòè÷ecêèe* câoäû ycûïaíû çoëoòûìè çâeçäaìè
ïo ãoëyáoìy ôoíy; ãëaâíûe ïo÷òè áecêoíe÷íûe êoëoííû pacïècaíû êoëüöaìè
æeëòoé, ÷epíoé --è êpacíoé --, xopoøo ãapìoíèpyþùèìè — êpacêaìè.
Ía ãëaâíoé íèøe aëòapÿ còoèò ïpeâocxoäíaÿ --äepeâÿííaÿ pacêpaøeííaÿ
cêyëüïòypa — âçÿòèe áoãoìaòepè ía íeáo (cêyëüïòypa XV âeêa ïoëÿêa Bèò
Còâoøa 18, y÷eíèêè Ôèøepa â Hþpíáepãe), Çäecü ÷epíûe è êopè÷íeâûe êpacêè
o÷eíü ýôôeêòío ãapìoíèpyþò c çoëoòûìè êycêaìè ìaòe-
394
pèè. C oáeèx còopoí ïo còeíaì, ìeæäy êpacèâûìè ãoòè÷ecêèìè opíaìeíòaìè,
cïycêaþòcÿ ïî ãoëyáoìy íeáy aíãeëû c xapòèÿìè ãèìía áoãopoäèöe.
Ïocpeäèíe ýòoé aëòapíoé ÷acòè xpaìa ía âûcoêoì êaòaôaëêe, ïoêpûòoì
êpacíûì cyêíoì, ïocòaâèëè ãpoá Maòeéêè ía äâyx çoëo÷eíûx c peçüáoé
ïoäcòaâax. Kaòaôaëê cocòaâëÿë ïèpaìèäy èç ïÿòè còyïeíeé ïo òpè ÷eòâepòè
apøèía; ãycòoé ëec ëaâpoâ, ïaëüì è äpyãèx pacòeíèé oêpyæaë eão, yæe
oêpyæeííoão ãpaíäèoçíûìè êaíäeëÿápaìè c ìaccoé áoëüøèx ãopÿùèx câe÷eé.
Öeëûé ÷ac ápoäèëè ìû ïo ïëoùaäè, çaïpyæeííoé íapoäoì âcex ïoëoæeíèé è
âoçpacòoâ. Cpeäè ïecòpoé coâpeìeííoé òoëïû ýôôeêòío âûäeëÿëècü ïoëÿêè â
câoèx íaöèoíaëüíûx êocòþìax c oòêèäíûìè pyêaâaìè â coáoëüèx øaïêax c áeëûìè
cyëòaíaìè è çoëoòûìè êoêapäaìè. Áoëüøèìè ãpyïïaìè ñòoÿëè ÷ëeíû
ãèìíacòè÷ecêèx oáùecòâ â êoíôeäe-paòêax è âeíãepêax. Ìaëü÷èêè ïpèþòoâ òaêæe
èìeëè íaöèoíaëüíûé êocòþì.
Ïpèexaëa ïoxopoííaÿ êoëecíèöa øecòepêoé âopoíûx êoíeé c ÷epíûìè
ïëþìaæaìè.
Ìû cíoâa ïpoòoëêaëècü â öepêoâü.
Ïpoòèâ ãpoáa, cëeâa ía êaôeäpe, âce eùe opaòopcòâoâaë êceíäç, Kaçaëocü,
oí êoìaíäoâaë âoécêaìè.
Eão peçêèe coëäaòcêèe âoçãëacû cëûøíû áûëè ía ïëoùaäè; oòpûâècòûe æecòû
cæaòûx êyëaêoâ ÷epeäoâaëècü c òeaòpaëüíûì áèeíèeì â ãpyäü è âoçäûìaíèeì ãëaç
ê íeáy. Oí áûë cêy÷eí äo íeâûíocèìocòè. ß äaæe ycòaë yäèâëÿòücÿ ýòoé
çaêaëeííocòè äoìèíèêaíöa-èeçyèòa, — áoëüøå ÷eì ía ïoëòopa ÷aca xâaòèëo eão
ôaëüøèâoé ýíepãèè, Booáùe ïoëÿêè ãoâopèòü ìacòepa!
È ÷òo ça xapaêòepíûe ôèçèoíoìèè! Â æèçíü ìoþ ÿ íe âèäûâaë èx, còoëüêo
coápaííûx âìecòe. Caìûe paçíooápaçíûe, caìûe íeoæèäaííûe òèïû: òo
âeëèêoëeïíûé ìaãíaò, òo áoeâoé còapûé âoeâoäa, òo cpeäíe-âeêoâûé y÷eíûé, òo
òoíêèé, íeïpoíèöaeìûé, êaê côèíêc, èeçyèò, òo xpaápûé ápaâûé ãaéäyê c
òpexýòaæíûìè ycaìè è ãâapäeécêèì pocòoì, òo íeäocÿãaeìaÿ apècòoêpaòêa äâopa
Ëþäoâèêa XV, òo ïoëyìepòâaÿ êapìeëèòêa* ïoä áeëoé ïaëaòêoé, òo ùeãoëeâaòaÿ
êoêeòêa ïaíe÷êa, òo ïoäpocòoê c íeâepoÿòíoé êpacoòû ãëaçaìè, — paçíooápaçèþ
íeò êoíöa.
Ãpoá ìeäëeíío, ça ïpoöeccèeé, oáâeçëè êpyãoì ïëoùaäè è oïÿòü äoâeçëè ïo
Ôëopèaícêoé yëèöe, ÷epeç ocòaòoê êpeïocòè, ãäe ÿpêo ãopeëè ãaçoâûe ôaêeëû,
ìèìo øêoëû æèâoïècè, ïoä êoòopoé òaêæe paçâeâaëcÿ oãpoìíûé ÷epíûé ôëaã. Âce
yëèöû áûëè ïoëíû íapoäy. Â oòâopeííûx oêíax ía
* Moíaxèíÿ.
395
áaëêoíax ëeïèëècü ìaccû ëèö, âce ýòo áûëo pacöâe÷eío êoâpaìè,
ìaòepèÿìè, ôëaãaìè; èíoãäa äaæe áþcò Maòeéêè â çeëeíè è äpaïèpoâêax
âoçâûøaëcÿ íaä çpèòeëÿìè.
Ça ãopoäoì, ïo äopoãe ê êëaäáèùy, ìû áûëè oãëyøeíû ïaëüáoé ïyøeê,
ïpoäoëæaâøeécÿ öeëyþ ÷eòâepòü ÷aca. Ía êëaäáèùe ïepeä ôaìèëüíûì cêëeïoì
Maòeéêè ãpoá ïocòaâèëè. ×eòûpe opaòopa ïpoèçíecëè pe÷è. Ocoáeíío èíòepecíû
áûëè pe÷è xyäoæíèêa, ïoòepÿâøeão pyêè â âoccòaíèe 63-ãî ãoäa, è ìoëoäoão
äoöeíòa yíèâepcèòeòa, ïocëeäíÿÿ ïo câoeé ècêpeííeé còpacòíocòè.
ÏÈCÜMO ×ETBEPTOE
*Beía, 28 oêòÿápÿ
Eùe â Kpaêoâe ìoëoäûe xyäoæíèêè ïoëÿêè cêaçaëè ìíe, ÷òo oíè y÷aòcÿ èëè
â Mþíxeíe, èëè â Ïapèæe.
— Ïo÷eìy æe íe â Beíe?
— Î, â Beíe Aêaäeìèÿ xyæe êpaêoâcêoé øêoëû, y÷èòücÿ òaì íe y êoão.
ß ýòoìy íe âepèë äo ceãoäíÿ, êoãäa ÿ ïoceòèë Aêaäeìèþ — êëaccû è
ìacòepcêèe.
Aêaäeìèÿ xyäoæecòâ øèpoêo paçâepíyëacü ía ïëoùaäè Øèëëepa, ïpoòèâ eão
xopoøeé còaòyè. Ýòo — íoâoe ïpeâocxoäíoe çäaíèe c äâyìÿ öeíòaâpaìè y âxoäa.
Moçaè÷íûe yêpaøeíèÿ â âèäe ôèãyp, ïpeêpacíûé òoí eäâa çaìeòíoé pacêpacêè
cepoão êaìíÿ, coëèäíocòü, êaïèòaëüíocòü ïocòpoéêè yäèâëÿeò, ía ïepâûé
âçãëÿä, câoèì âeëèêoëeïèeì. È âooáùe Beía ïopaçèëa ìeíÿ ïocëe ïo÷òè
äecÿòèëeòíeão ïpoìeæyòêa, êoãäa ÿ âèäeë ee â ïocëeäíèé paç. Áypã-òeaòp *,
paòyøa è ìíoão äpyãèx âeëèêoëeïíûx, êoëoccaëüíûx çäaíèé, âpoäe Ècòopè÷ecêoão
ìyçeÿ, ïpocòo oøeëoìëÿþò câoèì âeëèêoëeïèeì, áoãaòcòâoì äeòaëeé,
ãpoìaäíocòüþ. Heâoëüío pacøèpÿþòcÿ ãëaça, poáêo cæèìaþòcÿ oïycòèâøèecÿ
pyêè... Âoò oía, Eâpoïa!.. Ãäe yæ íaì!
Ío, êaê òoëüêo ocòaíoâèøücÿ ïoäoëüøe ïepeä ýòoé êaæyùeécÿ
ãpaíäèoçíocòüþ, oêaçûâaeòcÿ, ÷òo cìoòpeòü òyò íe÷eão.
Ïpoïopöèè ãëaâíûx ÷acòeé íe xyäoæecòâeííû, â äeòaëÿx cêy÷íeéøaÿ
êoìïèëÿöèè âce òoão æe çaeçæeííoão íeìeöêoão Peíeccaíca. È âce ýòo "còèëü
êoìïoçèò" **, ècïop÷eííûé. Âce òe æe íeíyæíûe êoëoííû, è íèêaêoé
èçoápeòaòeëüíocòè. Â Paòyøe âû âèäèòe, ÷òo apxèòeêòop paácêè
* Ãopoäcêoé òeaòp.
** "Còèëü êoìïoçèò" ècïoëüçyeò ôopìû òaê íaçûâaeìoão cëoæíoão opäepa,
oäíoão èç íaèáoëee cëoæíûx è çaòeéëèâûx opäepoâ apxèòeêòypû, co÷eòaþùeão
ýëeìeíòû èoíè÷ecêoão è êopèíôcêoão còèëeé.
396
íe ìoã oòäeëaòücÿ oò Ñòeôaíêèpxe*; êcòaòè, y Paòyøè xapaêòep ãoòè÷ecêèx
coáopoâ!.. Âce, ÷òo ecòü ëy÷øeão ía câeòe, òaùèë ýòoò êoìïèëÿòop ê ceáe â
Paòyøy. Â ãëaâíoì êopïyce âû òoò÷ac yçíaeòe âeíeöèaícêèé Ïaëaööî äoæeé, êaê
â Áypã-òeaòpe âû âèäèòe òoò÷ac ïapèæcêyþ Grande Opera **, ío áeç ee
opèãèíaëüíûx äeòaëeé. Cëoâoì, íèãäe âû íe íaéäeòe íè ìaëeéøeão òâop÷ecòâa,
íè äaæe èçÿùecòâa â oòíoøeíèÿx ÷acòeé. Âce ýòo íaêpoøeío è íaïèxaío, êaê y
áeçâêycíoé íeìêè-ïopòíèxè oáopo÷eê â äaìcêèe ïëaòüÿ. Âceão òyò â yêpaøeíèÿx
ãopaçäo áoëüøå, ÷eì íaäo, òoëüêo íeò xyäoæecòâeííocòè.
Ýòo — áeçäapíoe êoìïèëÿòèâíoe ècêyccòâo oápaçoâaííûx còpoèòeëeé
áeç òaëaíòa.
 ýòèx çäaíèÿx íè â oäíoé íeò öeëoão, íeò coçäaíèÿ, íeò äyøè ècêyccòâa.
Oíè íaçoéëèâû câoeé ïpeòeíçèeé ía øeäeâpû, a â cyùíocòè cêy÷íû è ìepòâû.
Ïocòoÿâ íeìíoão ïepeä ýòoé âeëèêoëeïíoé íoâoé Aêaäeìèeé xyäoæecòâ, ÿ
ìûcëeíío ïpeäcòaâèë ceáe íaøy Aêaäeìèþ eêaòepèíèícêoão âpeìeíè, ïocòoÿíío
ïepeêpaøèâaeìyþ òo â êpacíûé, òo â poçoâûé öâeò, è òoëüêo çäecü eùe áoëee
oöeíèë còpoãocòü còèëÿ, ãapìoíè÷ecêoe oáùee è, ãëaâíoe, ïpocòoòy, ýòy âepíyþ
ïpèìeòy ècòèíío xyäoæecòâeííoão ïpoèçâeäeíèÿ. Ïpaâäa, ýòo coçäaíèe
Koêopèíoâa — ëy÷øee, ÷òo y íac ecòü â Ïeòep-
áypãe14 .
Myçeé â Beícêoé Aêaäeìèè áoëüøoé. Ecòü ïpeâocxoäíûe Ïoëü-Bepoíeçû,
ïocpeäcòâeííûe Pyáeícû è Baíäèêè.
Èç íoâûx âeëèêoëeïíûe äâa — Aíäpeé è Ocâaëüä Axeíáaxè è oäèí Keëëep 15
è ìíoão êoïèé ïëoxèx è ìíoão ôaëüøèâûx opèãèíaëoâ.
 aêaäeìè÷ecêèx êëaccax ìaíepa ïpeïoäaâaíèÿ còapaÿ, cêy÷íaÿ, ycëoâíaÿ;
y÷eíèêoâ ìaëo. Äaëeêo èì äaæe äo íaøeé Aêaäeìèè. ß íe ãoâopþ yæe o íaøeé
ìocêoâcêoé øêoëe, êoòopaÿ ìîãëa áû cëyæèòü oápaçöoì äëÿ âcex eâpoïeécêèx
aêaäeìèé. Ó íac ýòoìy íèêòo íe ïoâepèò, íaäo
áoæèòücÿ.
ß ïoëþáoïûòcòâoâaë çaãëÿíyòü â"ìacòepcêèe ìoëoäûx ïoäaþùèx íaäeæäy
xyäoæíèêoâ, — oé, êaê ïycòo è ãpycòío!.. Êaê còapo è áeçoòpaäío. O÷eâèäío,
òyò íeò æèçíè â ècêyccòâe. Co cìepòüþ ècêyccòâeííoão, áoëüíoão Maêapòa
ècêyccòâa íeò. Â ìaãaçèíax âûcòaâëeíû òoëüêo oëeoãpaôèè â paìax äa ïopòpeòû,
pacïècaííûe ïo ôoòoãpaôèÿì, òo÷ío y íac ãäe-íèáyäü â Hèæíeì Hoâãopoäe.
Tocêëèâo còaíoâèòcÿ ía äyøe oò ýòoão âêyca, oò òaêèx ïoòpeáèòeëeé. A ìeæäy
òeì êaêaÿ âûcòaâëeía ïpeêpacíaÿ ìeáeëü â ìaãaçèíax, êaêaÿ êepaìèêa, êaêèe
ápoíçû! Ío, êoíe÷ío, âce ýòo èç Ïapèæa èëè êoïèè ïo ïapèæcêèì ìoäeëÿì.
* Coáop câ. Còeôaía — ïaìÿòíèê ãoòè÷ecêoé apxèòeêòypû (XIV â.).
** Áoëüøoé oïepíûé òeaòp.
397
ÏÈCÜMO ÏßTOE Beía, 29 oêòÿápÿ
 ïpoøeäøeì ïècüìe ÿ äaë âaì ìaëeíüêyþ xapaêòepècòèêy Beíû. < Áûëo áû,
oäíaêo, íecïpaâeäëèâo è íeäoápocoâecòío oãpaíè÷èòücÿ eþ êaê ïoëíoþ. Paçâe
âèíoâaò ÷eëoâeê, ÷òo oí poäèëcÿ íeêpacèâûì? Taê æe íe âèíoâaò oí, ÷òo íe
òaëaíòëèâ. Çaòo ÷eëoâeê ýòoò áeçyïpe÷eí âo âceì, ÷òo çaâèceëo oò eão âoëè.
Oí áeçyêopèçíeíío èçy÷èë câoe äeëo, paáoòaeò íaä coáoé è íe ïoêëaäaÿ pyê
yëy÷øaeò, yêpaøaeò âce âoêpyã ceáÿ.
Âce, ÷òo êacaeòcÿ òexíèêè, ïocëeäíèx èçoápeòeíèé, âce ïpèìeíeío çäecü
øèpoêo, ùeäpo è yìío. Âce ycòpoeío coëèäío è òaê êpacèâo, .êaê òoëüêo
pècoâaëocü âooápaæeíèþ âeíöa. Íe íaäeÿcü ía coácòâeííoe òâop÷ecòâo, oí
èçy÷aë è êyëüòèâèpoâaë âce ëy÷øèe oápaçöû eâpoïeécêoão èñêyccòâa.
Óëèöû âûìoùeíû òaê ÷ècòo, xoòü paccûïaé èãoëêè, òaê ãëaäêo, ÷òo íe
áoëüøaÿ coáaêa ìoæeò âeçòè áoëüøyþ ôypy êëaäè. Heïpepûâíaÿ è ÷acòî
ïepeêpeùèâaþùaÿcÿ ceòü peëücoâ äëÿ êoíoê ycòpoeía òaê, ÷òo íe ìeøaeò íè
êoëecaì, íè ïeøexoäaì. Òyò íe èçyâe÷èëè áû ïoêoéíoão [C. Ï. Áoòêèía, êaê ýòo
cëy÷èëocü â íaøeì áoãocïacaeìoì Ïèòepe. Êpacoòa áyëüâapoâ âûøe âcÿêoão
oïècaíèÿ, äepeâüÿ â cêâepax ïopaæaþò câoeé peäêocòüþ, èäeaëüíûì yxoäoì ça
íèìè è ÷yäecíûì âèäoì. È òyò èäeò ïocòoÿííaÿ paáoòa. Ía âcex yëèöax âû
âèäèòe íeêpûòûe ôypû âeëèêaícêoão âèäa. Ýòè êoëoccaëüíûe òeëeãè, oêoâaííûe
ìaccèâíûì æeëeçoì, âeçyò ía ècïoëèícêèx êoëecax (øèpo÷aéøèx, c òoëcòeéøèìè
øèíaìè); ôypû ýòè íaïoëíeíû çeìëeé. Boçÿò èx ïapoé êaêèx-òo ÷yäoâèù: íe òo
cëoíû, íe òo áeãeìoòû — ýòo yæe íe ëoøaäè.
Ía áoëüøoé ÷acòè áyëüâapoâ ïpoèçâoäèòcÿ òeïepü ïepecaäêa ïpeëecòíûx
ïëaòaíoâ. Hacûïaþò câeæyþ çeìëþ â íoâûe ÿìû è ãoòoâÿò ïo÷ây äëÿ ïocaäêè eùe
íoâûx äepeâüeâ. Bûêaïûâaþò oïëoøaâøèe ýêçeìïëÿpû è çaìeíÿþò èx câeæèìè,
çäopoâûìè.
A êaêèe ëoïaòû! È êaêèe ïpèëè÷íûe äæeíòëüìeíû â êoòeëêax è ïèäæaêax
òpyäÿòcÿ â ïoòe ëèöa íaä ýòoé êyëüòypoé!..
 oáùeì, ïo êpacoòe è èçÿùecòây yëèöû íe ycòyïaþò Ïapèæy. A ãëaâíûe
ïëoùaäè co còaòyÿìè, c çaòeéëèâûìè öâeòíèêaìè, è ía òaêèx íeoáúÿòíûx
ïpocòpaícòâax, êaê, íaïpèìep, Øapëoòòeí-ïëaö, ïpocòo ïpeâocxoäÿò âooápaæeíèe
câoeé pocêoøüþ è áoãaòcòâoì,
È íe yãoäío ëè ïepeíecòècü ïocëe ýòoão ía íaøy ïëoùaäü Ècaaêèÿ c
÷yäecíoé còaòyeé Ôaëüêoíeòa! * Ía ýòoò íeïpoxoäèìûé áyëûæíèê, ía êo-
* Ïaìÿòíèê Ïeòpy I â Ëeíèíãpaäe ("Måäíûé âcaäíèê*), paáoòû ôpaíöyçcêoão
ñêyëüïòopa Ýòüeía Mopèca Ôaëüêoíe (1716--1791).
398
òopoì ÷epò íoãy cëoìèò, ââèäy ÷axëûx ëèï è Aäìèpaëòeécòâa
còapoêaçapìeííoão ïoêpoÿ... Kaêaÿ òocêa íaïaäaeò äaæe ïpè oäíoì
âocïoìèíaíèè!..
Moe yäèâëeíèe áoãaòcòây Beíû pacòeò c êaæäûé äíeì.
Âeäü âoò coâceì íoâûé Ècòopè÷ecêèé ìyçeé! Ío ýòo íaäo âèäeòü, cþäa íaäo
xoäèòü ãoäû, ÷òoáû èçy÷èòü çäeøíèe coêpoâèùa. A âeëèêoëeïèe caìoão çäaíèÿ, a
yápaícòâo ëecòíèû, äeêopaöèè çaë, pocïècü ïëaôoíoâ! Â Öeíòpaëüíoì çaëe ía
ïoòoëêe íaïècaía êapòèía êoëoccaëüíoão paçìepa, oía ïpeäcòaâëÿeò coeäèíeíèe
ôèãyp paçëè÷íûx äeÿòeëeé ía ïo÷âe ãaácáypãcêoé èìïepèè. Kopoëè, êopoëeâû,
èçoápeòaòeëè, y÷eíûe, xyäoæíèêè — âce ýòo êpacèâo è øèpoêo paçìecòèëocü ía
ôaíòacòè÷ecêoì ïopòèêe. Tèöèaí còoèò pÿäoì c Kapëoì V, òoëêíyë eão ëoêòeì è
oòâepíyëcÿ; a Kapë òoëêíyë Tèöèaía â ëoêoòü è òoæe oòâepÿyëcÿ. Êaæeòcÿ, Kapë
pacêaÿëcÿ, ÷òo ïoäíÿë oäíaæäû êècòü ýòoìy íaxaëy, paçpÿäèâøeìycÿ â êpacíyþ
ìaíòèþ, — âoò çaçíaëcÿ! Çaòo äpyãèe xyäoæíèêè ïepeä öeíòpaëüíoé ôèãypoé
ýpöãepöoãa, êaæeòcÿ Maêcèìèëèaía I, ïoêaçûâaþò câoè paáoòû, còoÿ ía êoëeíÿx.
 ýòoé êapòèíe ìíoão xopoøeão â oápaáoòêe ôèãyp, ío êaêaÿ còpaííocòü:
íeâûcoêèé âûcòyï ïëaòôopìû ápocaeò ía còyïeíè oïpeäeëeííyþ òeíü oò coëíöa,
òoãäa êaê oò ôèãyp coâceì íeò òeíeé ía ïoëy. Xyäoæíèê çaáûë èëè ïoáoÿëcÿ
ècïopòèòü êapòèíy òeíÿìè? Âoò, êyäa âeäeò òpaäèöèÿ ãeíèeâ. Øeêcïèp, Ãåòe,
Øèëëep ïpoèçâoëüío èçìeíÿëè ècòopè÷ecêèe ëèöa è coáûòèÿ â xyäoæecòâeííûx
öeëÿx, a æèâoïèceö ìeíÿeò ïo âêycy çaêoíû câeòa è òåíè. Ýòo câoe, aâòopcêoe.
A â oáùeì ýòa êapòèía ecòü ïoäpaæaíèe "Ïoëyêpyãy" Ïoëÿ Äeëÿpoøà â Ïapèæñêîé
Aêaäeìèè.
×òo-òo y âac òaì? Çäecü ceãoäíÿ c paííeão yòpa âaëèò cíeã â oòeëe
xoëoäío, ío ïpoòèâ ìoèx oêoí ía yëèöy oêía pacòâopeíû, è âce ìaòpaöû è
ïyxoâèêè âûëoæeíû ía ïoäoêoííèê, êaê âceãäa ïo yòpaì. Míe ípaâÿòcÿ çäecü
ípaâû: â äecÿòü ÷acoâ âe÷epa âce yæe cïÿò, â ceìü ÷acoâ yòpa yæe âce ïo
äeëaì.  Kpaêoâe â ceìü ÷acoâ ïpoôeccop yæe ÷èòaeò còyäeíòaì ëeêöèè, è
íèêoãäa íèêòo íe ìaíêèpyeò, xoòÿ íèêaêoão êoíòpoëÿ íeò íè íaä êeì. Heò è
ýêçaìeíoâ, a y÷aòcÿ xopoøo.
ÏÈÑÜMO ØECTOE Beía, 1 íoÿápÿ 1893 ã.
Beía c êaæäûì äíeì âce áoëee è áoëee ïopaæaeò ìeíÿ ñâoèìè áoãaòcòâaìè.
'
Êaêèe íeèc÷ècëèìûe êaïèòaëû øëè ía âoçâeäeíèe ýòèx êoëoccaëüíûx
oáùecòâeííûx âeëèêoëeïèé!.. Âoò ìeñòa, ãäe äâaäöaòü ëeò íaçaä, âo âpeìÿ
Bceìèpíoé âûcòaâêè 1873 ãoäa, ñòoÿëè ïycòûpè, oãopoæeííûe âaáopaìè,
çaëeïëeííûìè êoëoccaëüíûìè aôèøaìè. Ía ýòèx ìecòax òeïepü c poáocòûo
399
ïpèáëèæaeøücÿ ê öapcòâeííûì äâopöaì; íe âepèøü ãëaçaì, ÷òo ýòo
oáùeäocòyïíûe ìyçeè; ocìaòpèâaeøü ceáÿ êpyãoì, câoþ oáyâü, ÷òoáû íe âíecòè
êaê-íèáyäü ïûëè, copa â ýòoò äèâíûé xpaì áëecêa è ÷ècòoòû.
Âíyòpè c êaæäûì øaãoì, c êaæäûì ïoâopoòoì âçãëÿäa yäèâëeíèe pacòeò.
Koíöa íeò çaòeÿì, ïepeìeíaì äeòaëeé. Ía êaæäoì øaãy íaäo ocòaíaâëèâaòücÿ ïo
êpaéíeé ìepe ía ïoë÷aca, ÷òoá xoòü áeãëo ocìoòpeòü âce çaòeè apxèòeêòopa è
òexíèêoâ. Ïoä íoãaìè — êaëeéäocêoï ìpaìopoâ, öoêoëü èç pocêoøíoé ÿøìû, âûøe
— êoëoííû ÷epíoão ìpaìopa c áeëûìè øèpoêèìè paçâoäaìè, çoëoòûe êaïèòeëè,
áeëûe ïüeäecòaëû; äaëee — poçoâûe áaëþcòpaäû. Eùe âûøe — paçíûe còaòyè, a
òaì ìoçaè÷íûé êyïoë c êpyïíûì ïpoëeòoì âo âòopoé ýòaæ... Âce ýòo íoâo,
÷ècòo. Ío ïecòpo, íe ãàpìoíè÷ío, íe xyäoæecòâeíío.
 ècòopè÷ecêoì ìyçee âxoä â êapòèííyþ ãaëepeþ êpoìe ïpo÷eão
âe-ëèêoëeïèÿ eùe áoãaòo yêpaøeí è æèâoïècüþ. Míoãèe ïaíío íaïècaíû Maêapòoì
16. Cpeäíèé ïëaôoí — Myíêa÷è. Âo âcex äaæe íeáoëüøèx ïpoìeæyòêax ìeæäy
êëaccè÷ecêèìè ïèëÿcòpaìè áeëûx ìpaìopoâ o÷apoâaòeëüío ãapìoíèpyeò
ìaêapòoâcêèé òoí ãëyáoêoé æèâoïècè.
Íaäo oòäaòü cïpaâeäëèâocòü, ÷òo ýòo caìûé èçÿùíûé æèâoïèceö Ãepìaíèè ça
âce XIX còoëeòèe. Eäèícòâeíío â íeì âoçpoäèëcÿ, ïpoìeëüêíyë Peíeccaíc, xoòÿ
è áoëeçíeíío, c íeápeæíûìè ôopìaìè, ío çaòo c ãëyáèíoé è ïoýçèeé â òoíax,
eùe íeáûâaëûx.
Êaê cêy÷íû, áeçäapíû, cyxè âce eão ïpeäøecòâeííèêèl Âce XVIII còoëeòèe
coâceì íè÷òoæío ïo ècêyccòây. Oío äaæe íe ïpeäcòaâëÿeò áapoêêo èòaëüÿíöeâ,
êaê íaïpèìep, Tüeïoëo, Ïoìïeé Áaòoíè è ìíoãèe èç Áoëoícêoé øêoëû. Òaì
âèäèòcÿ íeêoòopûé ÷peçâû÷aéíûé paçìax ècêyccòâa, òpaäèöèé eùe xopoøeé øêoëû,
xoòÿ è èçypoäoâaííoé paçíyçäaííocòüþ.
Heò, XVIII còoëeòèe äaëo ìaëo, ça ècêëþ÷eíèeì íeêoòopûx òaëaíòëèâûx
èìeí, êoòopûe yæe ìoæío oòíecòè ê ía÷aëy XIX âeêa, íaïpèìep: Kaíoâa, Ãpeç,
Baòòo, Äeëaêpya, Ápþëëoâ, Topâaëüäceí, Kayëüáax, Ïèìeíoâ I7.
Âce ocòaëüíoe ça öeëûe ïoëòopa âeêa ïpeäcòaâëÿeò òaêyþ ìèçepíyþ
ìeëo÷íyþ ëaâo÷êy êapòèí è ocoáeíío êapòèíoê, ÷òo ïpè ocìoòpe ýòèx íè÷òoæíûx
xoëcòoâ çäecü èëè â Áepëèícêoì ìyçee íeâoëüío äyìaeøü, êaê xopoøo áûëo áû
cæe÷ü âcþ ýòy äpÿíü, ÷òoáû oía íe yòoìëÿëa ãëaç è íe çaíèìaëa áû ìecòa â
ýòèx ÷yäíûx, pocêoøíûx ïoìeùe-íèÿx.
Âoò è çäecü, â Beíe, â ýòoì paþ äëÿ ècêyccòâa, cêoëüêo coápaío ýòoão
xëaìy! Aâòopaì ýòoão xyäoæecòâeííoão copa âoçäâèãëè ìpaìopíûe, ÷yäecíoé
paáoòû, áþcòû è ïocòaâèëè èx ía âûcoòe Tèöèaíoâ, Beëacêecoâ, Paôaýëeé,
Peìápaíäòoâ; íeêoòopûe èç ýòèx íeìeöêèx ìyæeé, âepoÿòío áëaãoäapÿ
èäeaëèçaöèè cêyëüïòopoâ, èìeþò äaæe yäèâèòeëüío xyäoæe-
400
còâeííyþ âíeøíocòü: oäèí ïoxoæ ía Beëacêeca, äpyãoé ía Mypèëüo; âce oíè
çaäpaïèpoâaíû ïëaùaìè...
Ío, xoòü yáeéòe, ÿ íe ïoìíþ íè oäíoão èx èìeíè, íè oäíoão ïpoèçâeäeíèÿ
èx êècòè èëè peçöa. È êaê ïoäaâëÿþùe ýòo oãpoìíoe êoëè÷ecòâo èx ycèä÷èâoão,
aêaäeìè÷ecêoão òpyäa, ýòèx ãëaäêo âûëoùeííûx êapòèí, êapòèíoê, êapòèío÷eê c
ìaccoé ôèãyp èëè â oäíy ôèãypy. Âo âcex æaípax ïëoäoâèòocòü èx íeèc÷ècëèìa,
ocoáeíío â áaòaëüíoì. A êëaccè÷ecêèé æaíp ía âce òeìû êëaccè÷ecêoão ìèpa!
Ecòü òopæecòâa ïoáeä, ecòü èäèë-ëèè, ecòü ìèôoëoãèÿ — ãepoè è áoãè
ïepeápaíû âce, — ecòü áyêoëè÷ecêèe ïpaçäíecòâa, ecòü äpaìû, òpaãeäèè,--
âce, âce òyò ecòü, òoëüêo íeò íè oäíoé ècêopêè òaëaíòa, âêyca, æèçíè.
Ïo÷eìy æe ýòa ýïoxa òaê oòäeëèëacü oò ïoäëèííoão ècêyccòâa? Ýòa ìûcëü
äoëão íe äaâaëa ìíe ïoêoÿ. Heâoëüío ïepeáèpaëècü â ãoëoâe âce coáûòèÿ ýïoxè
è y÷peæäeíèÿ, êoòopûe ìoãëè âëèÿòü òaêèì èëè äpyãèì oápaçoì ía ècêyccòâo.
Ïpaâèòeëücòâaìè eâpoïeécêèx còpaí oêaçaía áûëa eùe íeáûâaëaÿ çaáoòëèâocòü ê
ècêyccòây; âeçäe áûëè y÷peæäeíû aêaäeìèè, ïoëüçoâaâøèecÿ ïoêpoâèòeëücòâoì
öapcêèx ocoá. Ècêyccòâo ââepÿëocü ocoáo êoìïeòeíòíûì ëèöaì.
Bìecòo ïpeæíèx âoëüíûx ìacòepcêèx è eäèíè÷íûx ìeöeíaòoâ,
pyêoâoäcòâoâaâøèxcÿ òoëüêo ëè÷íûìè ïoòpeáíocòÿìè è âêycaìè äa ïpèâaòíûìè
çíaíèÿìè xyäoæâcòâa, â ýòo âpeìÿ aêaäeìèÿì äaëè ïpèâèëeãèè, èx
êyëüòèâèpoâaëè â câÿçè c íayêaìè; âûpaáaòûâaëècü ìeòoäû ïpeïoäaâaíèÿ
ècêyccòâa. Ïèòoìöû oácòaâëÿëècü opèãèíaëaìè. A âìecòo ïpeæíèx cëy÷aéíûx
cèìïaòèé oòäeëüíûx ìacòepoâ ècêyccòâo âeëocü yæe ïo âoçìoæíocòè ïoëío è
øèpoêo. Èçy÷aëècü aíòèêè, èçy÷aëacü ýïoxà Peíeccaíca, èçy÷aëacü è íaòypa.
×eão æe íeäocòaâaëo ýòèì øêoëaì?
Heäocòaâaëo äyøè ècêyccòâa.
Cäeëaâøècü ÷èíoâíûìè y÷peæäeíèÿìè, øêoëû ýòè âìecòo paáoòaþùèx ìacòepoâ
âeëècü ïpo÷ío çaceâøèìè ïocpeäcòâeííocòÿìè, êoòopûe âceãäa cèëüíû òoëüêo
câoèì ïeäaíòèçìoì è òpaäèöèÿìè. Çaâëaäeâ oôèöèaëüío oáùecòâeííûì ìíeíèeì,
oíè coâceì çaäaâèëè ïpoÿâëeíèe ëè÷íûx âêycoâ. Meöeíaòû äoâepÿëècü èx
êoìïeòeíòíocòè; y÷eíèêè áûëè çaäaâëeíû èx ïeäaíòèçìoì, ìacòepa paáoòaëè ïo
òpaäèöèè, áeçäyøío, yêpeïëÿÿcü â ïeäaíòèçìe.
Äapoâèòûe ëþäè yæe ÷yâcòâoâaÿè ýòoò ãíeò ïocpeäcòâeííûx êopïopaöèé è
âoçìyùaëècü.
Äaâèä18 ïepâûé ycoìíèëcÿ â èx ïoëeçíocòè è, áûâ ÷ëeíoì Koíâeíòa,
ïpeäëoæèë çaêpûòü Aêaäeìèþ. Äeëaêpya yæe oòêpûòo oáúÿâèë èì âoéíy âo èìÿ
câoáoäû ècêyccòâa. Peíüo â íaøe âpeìÿ còpaøío òÿãoòèëcÿ èx oïeêoé è èç
ïpeêpacíoé âèëëû Meäè÷è â Pèìe áeæaë â Aëüãaìápy è Mapoêêo 19. Ó íac íaøe
pyccêoe ècêyccòâo òoëüêo co âpeìeíè òpèíaäöaòè ïpoòecòaíòoâ oòêpûòo ïepeøëo
ê caìoäeÿòeëüíoé æèçíè â èñêyñ-
401
còâe è òoëüêo áëaãoäapÿ ÷acòíoé ëè÷íoé èíèöèaòèâe Tpeòüÿêoâa èìeëo
ìaòepèaëüíyþ âoçìoæíocòü paçâèòücÿ â íe÷òo çía÷èòeëüíoe, íaöèoíaëüíoe.
È ýòo íècêoëüêo íe òeíäeíöèoçío, êaê ïoäyìaþò ìíoãèe, êòo yäocòoèò
ïpo÷òeíèeì cèè còpoêè.
O÷eíü ecòecòâeíío, ÷òo ïpeäocòaâëeííûe coácòâeííoé èíèöèaòèâe xyäoæíèêè
áyäyò êyëüòèâèpoâaòü òoëüêo ècêyccòâo, còapaÿcü áûòü èíòepecíûìè
ãocïoäcòâyþùeìy oáùecòâeííoìy. âêycy è ïoòpeáíocòÿì còpaíû. Òaì íe áyäeò
ìecòa ìe÷òaì oòcòaëûx æpeöoâ ècêyccòâa o òeïëûx ìecòax, ïocòoÿííûx oêëaäax.
×acòíûé oápaçoâaííûé ìeöeíaò coáèpaeò, êaê, íaïpèìep, Tpeòüÿêoâ coáèpaë,
òoëüêo âce ëy÷øee, âce âûäaþùeecÿ, âce æèâoe áeç âcÿêoé òeíäeíöèè, áeç
âcÿêoé ïapòèéíocòè, äeécòâyÿ òoëüêo ïo ëþáâè ê ècêyccòây.
ÏÈCÜMO CEÄÜMOE Mþíxeí, 5 íoÿápÿ 1893 ã.
"Bíe íaöèoíaëüíocòè íeò ècêyññòâa", — cêaçaío ãäe-òo y Typãeíeâa.
Äa, ècêyccòâo xopoøo è âïoëíe ïoíÿòío òoëüêo ía câoeé ïo÷âe, òoëüêo
âûpocøee èç caìûx íeäp còpaíû. Hèêaêèe âíeøíèe ìepû ïooùpeíèÿ íe ñoçäaäyò
çäopoâoe ècêyccòâo, íèêaêèe aêaäeìèè, íèêaêèe ãeíèaëüíûe xyäoæíèêè-y÷èòeëÿ
íe â cocòoÿíèè íe òoëüêo coçäaòü, ío è ïpaâèëüíî paçâèòü òaëaíò.
Ècêyccòâo êaæäoão íapoäa ôaòaëüío ïpoxoäèò âce ôaçû câoeão paçâèòèÿ.
Hèêaêèe ìepû íe ïoìoãyò eìy ïepeøaãíyòü câoé apxaè÷ecêèé ïepèoä. Âce, ÷òo
øaãíeò âïepeä ïoä âëèÿíèeì áoëee êyëüòypíoé còpaíû, oòopâaâøècü oò
xyäoæecòâeííoão pocòa câoeé íaöèè, áyäeò eé ÷yæäo è, xoòÿ âoçáyäèò áoëüøoe
yäèâëeíèe cïeöèaëècòoâ, â êoíöe êoíöoâ çaáyäeòcÿ è íeáyäeò èìeòü çía÷eíèÿ â
oáùeì pocòe øêoëû. Âce ïooùpèòeëüíûe ïpècïocoáëeíèÿ, âce òeopèè, âce
oãpoìíûe coopyæeíèÿ ocòaíyòcÿ íe y äeë, êaê òoëüêo íaöèÿ ía÷íeò æèòü câoèì
ècêyccòâoì. Toãäa âcÿêèé ìoëoäoé òaëaíò cìeëo è câoáoäío còaíeò oòâe÷aòü
äyxy è âêycy câoeão âpeìeíè. Hèêaêèe ïooùpeíèÿ è ïpèâèëeãèè íe yäepæaò åão â
çaòxëoé cpeäe oòcòaëûx cïeöèaëècòoâ.
Míe yæe cëûøèòcÿ poïoò oápaçoâaííoão ÷èòaòeëÿ: "He âce pyêoâoäèòeëè
áyäyò oòcòaëûe! Áyäyò è câeæèe cèëû, áyäyò òaëaíòëèâûe ïpoôeccopa, a òaëaíòû
íacòoÿùèe íe còapeþòcÿ>>.
Óâû, pyêoâoäèòeëÿìè âûáèpaþò ëþäeé âceãäa yæe ía cêëoíe ëeò. È íåëüçÿ
oòpèöaòü, ÷òo äaæe ãeíèaëüíûe xyäoæíèêè còapeþò. Eùe â÷epà çäecü, â
ìþíxeícêoé còapoé Ïèíaêoòeêe, ÿ âèäeë oäíy èç ïocëeäíèx paáoò Tèöèaía —
"Ècòÿçaíèe Xpècòa>>. Kaêoe còap÷ecòâo! Koìïoçèöèÿ ãpyáaÿ; pècyíoê íeyêëþæèé,
ôopìû äpÿáëûe.Koíe÷ío, ýòa âeùü ocòaíoâèò çpè-
402
òeëÿ, è, ïpo÷òÿ ïoäïècú aâòopa, oí ceé÷ac æe ïpècìèpeeò è ía÷íeò
âíèìaòeëüío ècêaòü xopoøee. Ío âeäü ýòo òeïepü cìoòpèì ìû, òypècòû, çpèòeëè
c poçoâûì íacòpoeíèeì. A ïpeäcòaâüòe ceáe yæe ïoäcëeïoâaòoão còapèêa
äeâÿíocòa ëeò, c äpoæaùèìè pyêaìè, c ycòaíoâèâøèìècÿ ïpèeìaìè, íe
äoïycêaþùeão âoçpaæeíèé. Ýòo — Tèöèaí. Ïpeäcòaâüòe ceáe eão â ìacòepcêoé,
êaê y÷èòeëÿ ìoëoäoão Meécoíüe...
 êaæäoì ècòèííoì òaëaíòe ecòü çapoäûø íoâoé, eùe íeáûâaëoé ,còpyè
ècêyccòâa. Ïpeäocòaâëeííûé caìoìy ceáe ía÷èíaþùèé òaëaíò cêopee oêpeïíeò è
ïpopoeò coácòâeííoe pycëo; âocïèòaòeëè æe y÷peæäeíèÿ ïo òpaäèöèè ïocòapaþòcÿ
cïëaâèòü eão â ãoòoâûe áepeãa êaêoão-íèáyäü èçëþáëeííoão ìacòepa, ãäe oí
áûcòpo è áeçëè÷ío ïoòe÷eò ïo òe÷eíèþ, ecëè íe oáëaäaeò yïopíûì xapaêòepoì.
Íaø Ápþëëoâ áûë ïoëíûì òopæecòâoì ècêyccòâeííoão âocïèòaíèÿ òaëaíòa.
Kocìoïoëèò xyäoæíèê ïpoèçâeë ôypop â Èòaëèè. Ó÷peæäeíèe ëèêoâaëo cëaây
câoeão ãeíèÿ, c÷èòaÿ eão Paôaýëeì câoeé còpaíû. Ío, êaê òoëüêo còpaía còaëa
ía coácòâeííûe íoãè, oía çaáûëa eão è paäoâaëacü yæe ècêpeííe câoèì cêpoìíûì
xyäoæíèêaì, xoòÿ ýòè òexíè÷ecêè áûëè cëaáee.
Maòeéêo, ecëè âepèòü ïoëücêèì xyäoæíèêaì, áûë caìoy÷êa. Ýòa còpaøíaÿ
cèëa ïoëücêoão òaëaíòa xoòÿ è paçâèâaëacü ïoä âëèÿíèeì Ïoëÿ Äeëÿpoøa, ío
cêopo âûëèëacü â íoâyþ, ýíepãè÷íyþ ôopìy ècòopè÷ecêoão æèâoïècöa. Eão
ïoäíÿëè ía ùèò è eão íaöèÿ è âeícêoe ïpaâèòeëüeòâo â ëèöe èìïepaòopa.
Kapòèíû eão ïocòaâëeíû áûëè â ocoáo âûcòpoeííûx ìyçeÿx ía ëy÷øèx ìecòax. Â
Kpaêoâe íapo÷ío âûcòpoèëè eìy ãpoìaäíyþ ìacòepcêyþ co âceìè ïpècïocoáëeíèÿìè
câeòa äëÿ paáoòû è öeëoe áoëüøoe çäaíèe äëÿ eão coácòâeííoé øêoëû æèâoïècè,
ãäe áû oí ìoã y÷èòü òaëaíòëèâyþ ïoëücêyþ ìoëoäeæü áeç âcÿêoão ïocòîpoííeão
âìeøâòeëücòâa.
Ïo÷eìy æe" òeïepü íeò íacëeäíèêa Maòeéêo? Ïo÷eìy íe ïoÿâëÿeòcÿ
êaêoé-íèáyäü ceícaöèoííoé cèëüíoé êapòèíû èç ècòopèè ïopaáîùeííoé íaöèè?
Ïo÷eìy íè oäèí ïoëücêèé òaëaíò íe áëècòaeò ía ýòoì ïpocëaâëåííoì ïoïpèùe?
Èëè ïoëücêoe oáùecòâo ycòaëo, èçâepèëocü â câoè cèëû, èëè oío ycïoêoèëocü â
òex ïpeêpacíûx ycëoâèÿx, êaêèe eìy ïpeäocòaâëeíû aâcòpèécêèì ïpaâèòeëücòâoì?
Êaê áû òo íè áûëo, ío øêoëa Maòeéêè áyêâaëüío ïycòa, è còyäèè, âûcòpoeííûe
äëÿ eão y÷eíèêoâ, çaíèìaþò ìo-ëoäûe xyäoæíèêè, y÷èâøèecÿ êòo â Mþíxeíe, êòo
â Ïapèæe. È â ýòèx ïpeêpacíûx ïoìeùeíèÿx âìecòo ìpa÷íoão òoía y÷èòeëÿ öapèò
öâeòècòûé âoëüíûé âoçäyx ïapèæcêoé ìaíepû. Ïpè òeïepeøíèx cooáùeíèÿx è
áûcòpoì oáùeì paçâèòèè òpyäío yäepæaòü ìoëoäûx ëþäeé äoìa. Ïapèæ, còîëèöa
ìèpa äëÿ âcex ïpoÿâëeíèé æèçíè, ìaíèò ê ceáe xyäoæíèêoâ âcåx còpaí. Òyäa,
êaê y íac ía Çaïopoæüe â oíoe âpeìÿ, còeêaþòcÿ òeïåðü âñe yäaëûe ãoëoâû è
òaì yçíaþò öeíy âceìy, òaì ìepÿþòñÿ cèëaìè xoòÿ áàpaxòaþòcÿ â ýòoé cyòoëoêe
è ïoãèáaþò ìaccaìè, êaê ìyxè â ìóõîëîâêå.
403
Òpyäío oòpeøèòücÿ oò ýòoão áy÷èëa æèçíè; íaäo èìeòü oãpoìíûe cèëû,
÷òoáû ocòaòücÿ çäecü caìèì coáoé.
Haøa Ïeòepáypãcêaÿ Aêaäeìèÿ xyäoæecòâ ïo oòíoøeíèþ êo âceé Poccèè
ïpeäcòaâëÿeò äëÿ ìoëoäûx xyäoæíèêoâ òaêyþ æe ïpèòÿãaòeëüíyþ cèëy, êaê Ïapèæ
äëÿ Eâpoïû. Êaê, ïoæèâÿ òaì, xyäoæíèê áûcòpo òepÿeò câoé íaöèoíaëüíûé
oòòeíoê, ïoä÷èíÿeòcÿ cèëe òeêyùeão íaïpaâëeíèÿ, ïepecòaeò æèòü èäeaëaìè
câoeé còpaíû, òaê è â Ïeòepáypãe ÿ âèäeë ìíoão ïpèìepoâ òoão, êaê
òaëaíòëèâûe, c òoíêèì ÷yòüeì ôopìû êoëopècòû èç oäeccêoé øêoëû áûcòpo
âïaäaëè â cepyþ, çaypÿäíyþ ìaçíþ íaøeé Aêaäeìèè; a ïpaêòè÷íûe ìocêâè÷è c
peçêèì, oïpeäeëeííûì pècyíêoì, c æèçíeííûìè ìoòèâaìè è câeæecòüþ âïaäaëè
çäecü â aïaòèþ, áeçäeëüe è cïeöèaëüíoe êpèòèêaícòâo. Bïpo÷eì, èç ýòèx âce,
êòo ïoäaëüíoâèäíeé, ïocêopee âepíyëècü â Mocêây è Oäeccy; òeïepü ýòo yæe
oïpeäeëèâøèecÿ è o÷eíü èíòepecíûe pyccêèe xyäoæíèêè, êaê íaïpèìep, Hèëyc,
Áyêoâeöêèé è äpyãèe oäeccèòû; Pÿáyøêèí, Hecòepoâ, Èâaíoâ è äpyãèe ìocêâè÷è.
Èíòepec íaøèx ïepeäâèæíûx âûcòaâoê çía÷èòeëüío ïoäíèìaeòcÿ êaæäûé ãoä
ìoëo-äûìè oäeccêèìè è ìocêoâcêèìè xyäoæíèêaìè 20.
Òeïepü ÿ íaxoæycü â ãepìaícêoé òeïëèöe ècêyccòâa — Mþíxeíe.
Öapcòâoâaâøèe ocoáû, ocoáeíío Ëþäâèã I áaâapcêèé, âoçëþáèëè çäecü ècêyccòâo
è âoçìe÷òaëè coçäaòü íe òoëüêo âòopoé Peíeccaíc, ío äaæe âòopûe Aôèíû. Ýòo
òaê eùe ÿcío. Eùe íe âïoëíe âûëèíÿëè còeíû íoâoé Ïèíaêoòeêè, c ýíòyçèaçìoì
pacïècaííûe ïo pècyíêaì Â. Kayëüáaxa 21, èçoápaæaþùèe øyìíûé aïoôeoç êopoëþ,
ëþáèòeëþ ècêyccòâa, è xyäoæíèêaì, pâeíèeì cëyæèâøèì câoeìy oáoæaeìoìy
ãocyäapþ.
Âoò èçoápaæeí öeëûé pÿä ýòèx oòëè÷eííûx æpeöoâ, còoÿùèx c aòpèáyòaìè
câoeão xyäoæecòâa — êòo c ïaëèòpoé, êòo c ìoäeëüþ ïëoxoão, íè÷òoæíoão
çäaíèÿ, êòo c xapòèeé (ïoýò, âepoÿòío).
Âoò aëëeãopè÷ecêaÿ êapòèía: êaêèe-òo âaíäaëû cèëÿòcÿ coêpyøèòü
ècêyccòâo, ío âoopyæeííaÿ Ïaëëaäa-ïoêpoâèòeëüíèöa oòpaæaeò âapâapoâ è
âoäâopÿeò xyäoæíèêoâ.
Âoò äaëüøe xyäoæíèêè yæe âïoëíe áëaãoïoëy÷ío çaíèìaþòcÿ câoèì äeëoì:
êòo ïèøeò êapòèíy, êòo âûceêaeò èç ìpaìopa, êòo coçäaeò ïpoeêò, êaê
Mèêeëaíäæeëo, c ïoëíûì yâëe÷eíèeì. Ê äoâepøeíèþ ïoëíoão c÷acòüÿ øèpoêo
oòâopÿeòcÿ äâepü èx oãpoìíoé còyäèè, è ãepoëüä c ãoëyáûì çíaìeíeì êpè÷èò èì:
"0ãëÿíèòecü, ëþáeçíûe, yáeäèòecü, êaê öeíÿò âac!".
Ía ìaëèíoâoé áapxaòíoé ïoäyøêe ïpèäâopíûé ÷èí íeceò èì òopæecòâeíío
öeëyþ êy÷y ùeäpo íacûïaííûx opäeíoâ...
Äaëüíeéøaÿ êapòèía èçoápaæaeò ïoëíoe yìèëeíèe è âocòopã: xyäoæíèêè ía
êoëeíÿx ïpèíèìaþò ùeäpûe ìèëocòè êopoëÿ; a caìaÿ äaëüíeéøaÿ — aïoôeoç.
Ïocpeäè còoèò còaòyÿ oáoæaeìoão Ëþäâèãa I; eão âeí÷aþò öâeòaìè ìyçû;
oc÷acòëèâëeííûe xyäoæíèêè ïo íoòaì ïoþò ãèìí. Ýòoò ãèìí ìaãè÷ecêèé: oí
âûçâaë äaæe òåíè äaâío yøeäøèx ìeöeíaòoâ è äeÿòeëeé ècêyccòâa, Cïpaâa —
Meäè÷è âpeìeí Boçpoæäeíèÿ, Ôpaíöècê I
404
è eùe êòo-òo. Cëeâa --Aëüápexò Äþpep, Ôèøep è eùe êòo-òo. È ìíoão eùe
êapòèí, íaçèäaòeëüíûx äëÿ ïoòoìcòâa22.
Ê coæaëeíèþ, âpeìÿ, cëeïoe ê coçäaíèÿì ÷eëoâe÷ecêoão ãeíèÿ, ïo÷òè
còepëo ýòè ïpoèçâeäeíèÿ c ëèöa êaçeííoé còeíû. Ío yòeøüòecü, ÷èòaòeëè. Ecëè
âû íèêoãäa íe yâèäèòe "3eâca" Ôèäèÿ è äaæe íe ocòaíeòecü äoâoëüíû oïècaíèeì
o÷eâèäöeâ ýòoão ãeíèaëüíoão coçäaíèÿ Ãpeöèè, òo çäecü âçoéäÿ ïo còyïeíÿì
cêpoìíoé ëecòíèöû íaâepx, âû yâèäèòe ïoâûøe âce ýòè øeäeâpû. Çaáoòëèâûe
aâòopû yâeêoâe÷èëè èx â ìaëoì paçìepe. Ãëaçaì íe âepèòcÿ ïpè âçãëÿäe ía ýòè
ãpyáûe êaçeííûe ìaëeâaíèÿ, ÷òo âceão òpèäöaòü-copoê ëeò íaçaä èx c÷èòaëè
xyäoæecòâeííûìè ïpoèçâeäeíèÿìè!..
È âoò áëaãoäapÿ ècêyccòâeííûì ïooùpeíèÿì â ýòoì íeáoëüøoì ãopoäe, â
ýòèx Aôèíax Ãepìaíèè, êaê íaçûâaþò Mþíxeí, oápaçoâaëcÿ íapo÷èòo áoëüøoé
öeíòp xyäoæecòâa. Ãoâopÿò, çäecü äo ïÿòè òûcÿ÷ xyäoæíèêoâ. Còeêëÿííûé äâopeö
äëÿ âûcòaâoê, ìíoão ãaëepeé ècêyccòâa — è ÷acòíûx, è ïpaâèòeëücòâeííûx, è
òopãoâûx. Âo ìíoãèx ìaãaçèíax âûcòaâëeíû xopoøèe êapòèíû è êapòèíêè. Äaæe â
ïepeäíeé oòeëÿ "Bauerischer Hof" ÿ áûë oçaäa÷eí ïpeêpacíoé êapòèíêoé ía
còeíe. Còeíû ìíoãèx ïèâíûx pacïècaíû o÷eíü íeäypíûìè êapòèíaìè. Beçäe
êapòèíû, êapòèíû.
Ío ÷òo-òo oáùee, oäíopoäíoe, öexoâoe âèäèòcÿ âo âcex ýòèx
ìíoão÷ècëeííûx xoëcòax. Ìeæäy xyäoæíèêaìè còoëüêo paçíooápaçâûx
íaöèoíaëüíocòeé: íeìöû, ïoëÿêè — ìíoão ïoëÿêoâ,-- âeíãepöû, eâpeè,
èòaëüÿíöû, äaæe ôpaíöyçû; ío âce oíè, êaê âèäío, ïèøyò ïo ycòaíoâëeííoìy
øaáëoíy. Oíè ïèòaþò câoe ècêyccòâo òoëüêo ìacòepcêèìè, òoëüêo ïpoèçâeäeíèÿìè
äpyã äpyãa. Äa è ãäe æe íaáèpaòücÿ âïe÷aòëeíèé â ýòoì cêpoìíoì ãopoäêe? Â
âoceìü ÷acoâ âe÷epa ía yëèöax yæe ïycòo. Âce òyò aêêypaòío, âce â èçâecòíûe
ìèíyòû oòïpaâëÿþò câoè oáÿçaííocòè, âce ïoãëoùeíû çaáoòoé o coácòâeííoì
áëaãoäeícòâèè. A ècêyccòâo pacòeò... Ècêyccòâa âce áoëüøå è áoëüøå...
Xyäoæíèêè ïpèâûêëè çäecü æèòü xopoøo,-- èx òaê ïooùpÿëè, o íèx òaê
çaáoòèëècü. Eùe ãoäa ÷eòûpe íaçaä áûëo ìíoão ïoêyïaòeëeé, ocoáeíío èç
Aìepèêè. Ío òeïepü — íeâepoÿòíûe ëè ïoøëèíû, ïepeìeíèëacü ëè ìoäa ía
ècêyccòâo,-- òoëüêo ïoêyïêa ïpèocòaíoâèëacü. Xyäoæíèêè o÷eíü ïpèyíûëè.
Ócòpaèâaþò oãpoìíûe ìeæäyíapoäíûe âûcòaâêè, coáèpaþò ïpeêpacíûe âeùè co
âceão câeòa; ío âûcòaâêè äaþò äeôèöèò. Eùe áû! Â ýòoì çaxoëycòüe!.. Âeäü ýòo
íe Ïapèæ, ãäe âcÿêoe ïpeäïpèÿòèe ìoæeò oáoãaòèòü. Òyò âcÿ ïyáëèêa ìoæeò
ïepeáûâaòü â oäèí äeíü, a èíocòpaíöû íe eäyò... Heçaâèäíoe ïoëoæeíèe ýòoão
ècêyccòâeíío paçâeäeííoão peçepâyapa xyäoæecòâ. Ïoæaëyé, y÷peäèòeëè äoæäyòcÿ
ïpoêëÿòèé íec÷acòíûx ïoòoìêoâ... Âoò è çaáoòücÿ ïocëe ýòoão o íacaæäeíèè
ècêyccòâa!
Mþíxeícêyþ Aêaäeìèþ ìoæío c÷èòaòü oápaçöoâoé è ïo cècòeìe è äaæe ïo
xapaêòepy. Pècyþò òoëüêo c íaòypû. Ãèïcû è aíòèêè èçãíaíû eùe ïoêoéíûì
Kayëüáaxoì. Â. Kayëüáax c÷èòaë ceáÿ â câoe âpeìÿ poìaíòèêoì;
405
oí oáúÿâèë íeïpèìèpèìyþ âoéíy êëaccèöèçìy, ïoâûêèäaë âce aíòè÷íûe
còaòyè èç êëaccoâ,-- òeïepü oíè còoÿò â êopèäope. È êapòèía ïo eão ýcêèçy ía
còeíe íoâoé Ïèíaêoòeêè, èçoápaæaþùaÿ âoéíy c ïapèêaìè, ecòü cèìâoëècòè÷ecêoe
èçoápaæeíèe âoéíû poìaíòèçìa c êëaccèöèçìoì. Âoò oí áûë êaêoâ!
Çäecü Aêaäeìèÿ âûäaeò y÷eíèêaì äeíúãè ía íaeì íaòypû, cëaãaÿ ýòyÃ
çaáoòy c ceáÿ. Ó÷eíèêè coeäèíÿþòcÿ â ãpyïïû, è êaæäaÿ, ïo coãëacèþ, còaâèò
ceáe câoáoäíyþ ìoäeëü ía ycëoâëeííoe âpeìÿ. Âoò êëacc ãoëoâ. Âû âèäèòe
÷eòûpe ìoäeëè, oêpyæeííûe ÷eòûpüìÿ ãpyïïaìè y÷eíèêoâ. Moäeëè ýòè íe òaê, êaê
y íac,-- âce oäíè è òe æe, êaçeííûe, ïocòoÿííûe; çäecü ía aêaäeìè÷ecêoé
ïaïepòè êaæäûé äeíü âû çaìeòèòe ïecòpyþ ãpyïïy ëþäeé âcÿêoão âoçpacòa è
êocòþìa. Ïapa íeèçáeæíûx èòaëüÿícêèx ìaëü÷èêoâ, ÷y÷apêa, ceäoé èíòepecíûé
còapèê, cìaçëèâaÿ ìeùaío÷êa, âeòxaÿ còapyxa c ÷yëêoì è ò. ä. Âce oíè
òepïeëèâo æäyò, ïoêa ïoçoâyò èx â oáùèé êëacc èëè â ocoáyþ ìacòepcêyþ ê
ìacòepy-ïpoôeccopy èëè ê y÷eíèêy, êoí÷èâøeìy êëaccû, yæe èçy÷aþùeìy
êoìïoçèöèþ è çaíèìaþùeìy ocoáyþ ìacòepcêyþ.
Ó÷eíèêè pècyþò yãëeì â íaòypaëüíyþ âeëè÷èíy. Bepoÿòío, áëaãoäapÿ
ïpaâèëüíoìy è còpoãoìy ïpèeìy ía ècïûòaíèè áoëüøèícòâo pècyeò xopoøo. Â
êëaccax ïpocòopío, oíè íe çaãpoìoæäeíû çäecü oãpoìíûì êoíòèíãeíòoì ëþäeé
íeïpèçâaííûx, ÷òo â ïocëeäíee âpeìÿ ïpoècxoäèò â íaøeé Aêaäeìèè, ãäe ìíoão
ìoëoäûx ëþäeé íaxoäèò ceáe ëaçeéêy yêëoíèòücÿ ía âpeìÿ oò âoèícêoé
ïoâèííocòè.
Ó÷eíèê çäecü â êëacce câoáoäío ìoæeò oòoéòè oò câoeé paáoòû, cpaâíèòü
paáoòy c íaòypoé. Òyò è yãëeì pècyþò ía ocoáûx ìoëüáepòax, còoÿ, a íe òaê,
êaê â íaøèx êëaccax,-- cèäÿ, â còpaøíoé òecíoòe. Paáoòû y÷eíèêoâ ïpoèçâoäÿò
âïe÷aòëeíèe câeæee, æèâoe, áeç cyxocòè, ío c áoëüøoé âûäepæêoé è âepíoé
çaêoí÷eííocòüþ.
 íaòypíoì êëacce òaêæe oáùaÿ còyäèÿ áoëüøå. Ãoëûx íaòypùèêoâ
÷eòûpe-ïÿòü, â paçíûx èíòepecíûx ïoçax, oêpyæeííûx íeoïpeäeëeííûì
êoëè÷ecòâoì y÷eíèêoâ, áeç òecíoòû; pècyþò âce oãpoìíûe êapòoíû còoÿ, Æeícêaÿ
ìoäeëü oòäeëeía øèpìaìè. Ìeæäy y÷eíèêaìè íeò y÷eíèö; oíè â Mþíxeíe
çaíèìaþòcÿ ocoáo, ïpèâaòío.
Æèâoïècü òaêæe paçäeëeía ía äâa êëacca: ãoëoâ è ôèãyp,-- ïèøyò òaêæe
còoÿ. Â ôèãypíoì êëacce æèâoïècè íeêoòopûe íaòypùèêè äpaïèpoâaíû ñëeãêa òo
êycêoì ìaòepèè, òo øêypoé çâepÿ. Heêoòopûe ïpoôeccopa còaâÿò äëÿ æèâoïècè
öeëûé êocòþì, oáíaæaÿ òoëüêo ÷acòü òeëa, íaïpèìep êocòþì cpeäíeâeêoâoão
pûöapÿ: y còeíû ïpeäcòaâëeí paíeíûé, co câÿòûì ïaíöèpeì oêoëo, â
èçíeìoæeííoé ïoçe,-- o÷eíü æèâoïècío.
Ocoáeíío ìíe ïoípaâèëacü ìacòepcêaÿ cêyëüïòypû. Oía áoëüøå âcex; ee
çaíèìaëè øecòü ìoäeëeé (oäía æeícêaÿ, ça øèpìaìè). C êaæäoé ìoäeëè ëeïèë
òoëüêo oäèí cêyëüïòop-y÷eíèê êpyãëyþ còaòyþ â íaòypaëüíyþ âeëè÷èíy. Moäeëè
ïocòaâëeíû o÷eíü ïëacòè÷ío, ío âce ía còapûe cþæeòû.
406
Óáèòûé Aâeëü, ïpèâÿçaííûé Còeôaí, pacïÿòèe (êaê åcòü, c êpecòoì íoãa ía
íoãy) è äpyãèe --âce âpoäe yæe áûâøèõ xopoøèx coâpeìeííûx ôpaíöyçcêèx
cêyëüïòyp. Moëoäûe cêyëüïòopû paáoòaþò xopoøo è còpoão, ÷acòo ïpèáeãaÿ ê
äepeâÿííoìy áoëüøoìy öèpêyëþ, êoòopûì oíè âûìepÿþò êaæäyþ ÷acòü ìoäeëè, òaê
êaê âce oíè ëeïÿò â íaòypaëüíyþ âeëè÷èíy.
Áoëee áeäíoe è äaæe áeçíaäeæíoe âïe÷aòëeíèe ïpoèçâoäÿò ìacòepcêèe
ocoáûe (Componier Schule). Oíè äoâoëüío ìaëû ïo oáúeìy, ìeíüøe ïo
xyäoæecòâeííocòè è eùe ìeíüøe ïo coäepæaíèþ. Míe ÷acòo ïpèxoäèòcÿ âcïoìèíaòü
èçpe÷eíèe oäíoão ìoeão ïpèÿòeëÿ, êoòopûé Cêaçaë ïpo xopoøo âocïèòaííûx
èícòèòyòoê: "Ãoâopèòü-òo èx âûy÷èëè ía âcex ÿçûêax, ío èx coâceì íe y÷èëè,
÷òo ãoâopèòü, è oíè ìoë÷aò èëè âeäyò caìûé èçáèòûé paçãoâop". Âoò òaêoâû è
ýòè âûy÷èâøèecÿ ïpeêpacío pècoâaòü è ïècaòü ìoëoäûe xyäoæíèêè. Aòpoôèpoâaíû
ëè y íèx òâop÷ecêèe cïocoáíocòè oò áëaãoípaâíoé ïocëyøíocòè, èëè oò ïpèpoäû
oíè oäapeíû òoëüêo íèçøeé cïocoáíocòüþ ïoäpaæaíèÿ?
Míe ïoípaâèëcÿ áoëee äpyãèx oäèí cëoâaê èç Byêoâèíû — Èâacþê 23. Oí
xopoøo ãoâopèò ïo-yêpaèícêè è òpaêòyeò áoëüøeé ÷acòüþ yêpaèícêèe cþæeòû: òo
êaçaêa c äèâ÷èíoé, òo çaïopoæöa â còeïè; yæe ìíoão âpeìeíè oí paçpaáaòûâaeò
"Búeçä Áoãäaía Xìeëüíèöêoão â Kèeâ". È çäecü êaê íåëüçÿ ëy÷øe oïpaâäaëocü
ìoe yáeæäeíèe o ïoìexe ïpoôeccopa. Ïepâûé ýcêèç, êoòopûé Èâacþê cäeëaë caì,
áeç âcÿêoão coâeòà-- ëy÷øèé. Xoòÿ oáùèe ïÿòía êapòèíû coâceì eâpoïeécêèe, a
apxèòeêòypa Kèeâa — íe÷òo êpaêoâcêoe, ãoòè÷åcêoe, ío âce æe â ýcêèçe ecòü
æèçíü è íaòypaëüíocòü â
co÷èíeíèè. Ío Ëèöeí-Meéep, eão ïpoôeccop, çaápaêoâaë eãî ñöeíy,
coçäaííyþ íeïocpeäcòâeííûì âooápaæeíèeì, è ââeë êëaccè÷ecêyþ yñëoâíocòü —
íaòÿíyòyþ, òeaòpaëüíyþ. Â êoëopèò âìecòo ïpaâäèâûx cëy÷aéíûx òîíoâ, êoòopûe
âceãäa äpaãoöeííû, íoâû è íeïpeìeíío xyäoæecòâeííû, peêoìeíäoâaío ââecòè
èçáèòûe, áaíaëúíûe êpacêè Ïèëoòè24, Maêapòa è ò. ä. Èâacþê, oäíaêo,
ïo÷yâcòâoâaë ýòo è oòëoæèë âûïoëíeíèe äo áëaãoïpèÿòíûx ycëoâèé. Ó íeão ía
còeíe ÿ yâèäeë câoèx "3aïopoæöeâ" â áåpëèícêoé peïpoäyêöèè, o÷eíü ïëoxo
ãpaâèpoâaííûx ía äepeâe, c ïyxëûì pècyíêoì, c ôaëüøèâûìè ïÿòíaìè.
Ío â Mþíxeíe, íecìoòpÿ ía ïpeêpacíyþ c âíeøíeé còîpoíû Aêaäeìèþ, ÿ â
oäíy c íeáoëüøèì íeäeëþ äoøeë äo ïoëíoão oòâpaùeíèÿ ê ècêyccòây, äo ïoëíoão
oò÷aÿíèÿ. È áûëo oò ÷eão. Íe yãoäío ëè ïpoéòècü â Kyícòôepeéí * èëè — ëy÷øe
— ïo ïocòoÿííoé âûcòaâêe â ïpeêpacíoì êaçeííoì ïoìeùeíèè ía êopoëeâcêoì
ïëaöy, ïpoòèâ Ïèíaêoòeêè... Çäecü äaæe âûy÷èâøaÿcÿ ïocpeäcòâeííocòü —
áoëüøaÿ peäêocòü. Ýòo öapcòâo paçâÿçíoé áeçäapíocòè, aíapxècòoâ â æèâoïècè.
C ëeãêoé pyêè ôpaíöyçoâ-èìïpec-
Xyäoæecòâeííoe oáùecòâo.
407
cèoíècòoâ, ïoòoì äeêaäeíòoâ, çäecü paçâèëacü è paçíyçäaëacü ÷epíü
æèâoïècè. Ocoáeíío ïpèøëècü ïo cepäöy íoâûe ïpaâèëa ýòoìy ëeãèoíy ìaçèë.
Ó÷èòücÿ — íe íaäo; aíaòoìèÿ — ÷eïyxa; pècyíoê — ycòapeëaÿ êaëëèãpaôèÿ;
äoáèâaòücÿ, ïepeïècûâaòü — caìoyíè÷òoæeíèe; êoìïoíoâaòú, ècêaòü — còapûé
pyòèííûé èäèoòèçì... È ïoøëè ïècaòü... Oäíaêo æe äëÿ íoâoão, äëÿ èçoápeòeíèÿ
âo âcÿêoì poäe íyæío òâop÷ecòâo, a oío — áoëüøaÿ peäêocòü âceãäa è âeçäe;
ìíoão ìeæäy ëþäüìè òoëüêo íèçøeé, oáûäeííoé cïocoáíocòè. È âoò ýòè oáeçüÿíû
ïycòèëècü, êòo âo ÷òo ãopaçä, yãoùaòü ïyáëèêy, coâceì òeïepü cáèòyþ c òoëêy,
câoèì xëaìoì. Paçyìeeòcÿ, âce ýòo còapo, cêâepío, áeçãpaìoòío è, ãëaâíoe,
áeçäapío, áeçâêycío è ýòoão ìíoão, ìíoão... Êaê íe oò÷aÿòücÿ!.. Míe yäaëocü
âèäeòü ocòaòêè eùe íe paçoápaííoé áoëüøoé âûcòaâêè, è òaì áûëo eùe áoëüøå
xëaìa.
Ío çaêpoeì ãëaça è ïpoéäeì ïocêopeé ìèìo ýòoé ãaäocòè ïpÿìo ê
ïepâocòeïeííoìy òaëaíòy — Áåêëèíy.
Ecëè áû áeç âcÿêoão ïpeäècëoâèÿ âûcòaâèòü öeëyþ cepèþ ïocëeäíèx paáoò
ýòoão ÷yäecíoão ìacòepa ïepeä íaøeé ïpocâeùeííoé ïyáëèêoé, oía áû âeceëo
pacxoxoòaëacü ïepeä ýòèìè ïoëyãpaìoòíûìè, íaèâíûìè xoëcòaìè, ío,
çaèíòepecoâaâøècü, cïpocèëa áû: âepoÿòío, ýòo êaêoé-íèáyäü ía÷èíaþùèé
ìaëü÷èê? Oí cìeøoí, äoëæío áûòü ãëyïoâaò, ío, êaæeòcÿ òaëaíòëèâ. È ÷eì
äoëüøe cìoòpeëè áû ía ýòè còpaííûe êapòèíêè è êapòèíû íaøè ëþáèòeëè, òeì
áoëüøå ïpèâûêaëè áû ê íèì è â oäèí ãoëoc cêaçaëè áû ïoä êoíeö: äa,
ýòo-áoëüøoé è ècòèííûé òaëaíò. Ó íeão ìíoãoe ïëoxo íapècoâaío, ío æèâoïècü
eão ïpeëecòía, ãëyáoêa, íacòpoeíèe cèëüíoe, o÷apoâaòeëüíoe, a ýòa þíaÿ
íaèâíocòü ïpocòo oáâopoæèòeëüía. ×òo oí? Heäoy÷êa? Þpoäcòâyeò èëè âïaäaeò â
äeòcòâo?
Apíoëüä Áåêëèí 25 poäèëcÿ â Áaçeëe â 1827 ãoäy. Ëþáèòeëè æèâoïècè,
ïoceùaâøèe â Mþíxeíe êapòèííyþ ãaëepeþ Øaêa, yæe áîëee äâaäöaòè ëeò çíaþò
eão êapòèíû, è áoëüøèícòâo âocxèùaeòcÿ èìè áeçycëoâío. Kapòèíû eão íeâeëèêè
ïo paçìepy, íe cëèøêoì ýôôeêòíû ía ïepâûé; âçãëÿä, ío íeoáûêíoâeíío còpaííû,
ïopaçèòeëüío opèãèíaëüíû è ãëyáoêè ïo âïe÷aòëeíèþ. Heêoòopûe èç íèx,
ocoáeíío ïocëeäíèe, o÷eíü cëaáû ïo âûïoëíeíèþ; ÿ íe ïoâepèë áû äaæe èx
ïoäëèííocòè, ecëè áû íe áûëa òaê yáeäèòeëüía èx ècêpeííocòü. Coäepæaíèe eão
êapòèí ïo÷òè íeâoçìoæío ïepeäaòü cëoâaìè. Èx íaäo cìoòpeòü ïoäoëüøe è,
ãëaâíoe, oòpeøèâøècü. oò ìíoãèx ycëoâíocòeé xopoøèx øêoë. Toãäa çpèòeëeì
oâëaäeâaeò íeâûpaçèìoe oùyùeíèe ïoýçèè. Ha÷èíaeøü ÷òo-òo ïpèïoìèíaòü,
÷yâcòâyeøü êaêyþ-òo câÿçü c ýòèì còpaííûì ìèpoì xyäoæíèêa è yâëeêaeøücÿ
eão-ôaíòaçèeé. A ïepeä òoáoé — âceão íeáoëüøoé êycoê þæíoé ïpèpoäû ïoä
âe÷ep. Ía cepoì oáëa÷íoì íeáe, äo oáìaía yxoäÿùeì â ïpocòop, âíèç, øèpoêo
pècyþòcÿ pocêoøíûe êèïapècû; áëèæe — ocòaòoê êaêoé-òo êaìeííoé òeppacû;
cëeâa oía çapocëa òeìíûì êycòapíèêoì co còpaííûìè êðàñíûìè öâeòaìè. Ía
ïepâûé ïëaí èäeò ãycòaÿ, òeìíaÿ, çeëeíaÿ òpaâa, ça-
408
ápûçãaííaÿ ïoëeâûìè öâeòaìè,-- âoò è âce *. È íè÷eão íe âûxoäèò èç
ìoeão oïècaíèÿ; ÷yâcòâyþ, ÷òo ýòo yæe oáëacòü æèâoïècè, íeçaìeíèìaÿ äpyãèì
ècêyccòâoì, èìeþùaÿ câoe ïpaâo ía íeçaâècèìoe cyùecòâoâaíèe _ ýòo íaäo
âèäeòü, ÷òoáû âocïpèíÿòü.
Ïoïûòaþcü oïècaòü eùe oäíy êapòèíy: ía cepeäèíe ìopÿ --ïëocêèé êaìeíü,
ïoêpûòûé òeìío-êpacíoé âoëoêíècòoé ïëeceíüþ; ía íeì cïèíoé ãoëoâoé ê
çpèòeëþ, ëeæèò íaÿäa, ío íe òa ycëoâíaÿ aêaäeìè÷ecêaÿ íaÿäa, êaêèx ïècaë
Paôaýëü è ìíoãèe äpyãèe xyäoæíèêè; ýòa íaÿäa êaêaÿ-òo cëy÷aéíaÿ, æèâaÿ, äaæe
íeêpacèâaÿ. Oía âûïa÷êaëa ïpaâoe êoëeío â ýòoé òeìío-êpacíoé âoäopocëè,--
êaæeòcÿ, áyäòo â pûáúeé êpoâè. Ëeâoé pyêoé oía ïpèäepæèâaeò êaêoão-òo
ôaíòacòè÷ecêoão çeëeíoão çìèÿ âpoäe êoëoc-caëúíoão yäaâa. Óäaâ áoëüøå ÷eì
íaïoëoâèíy ïoãpyæeí â ÷epíyþ ìopcêyþ-âoäy. Ça íaÿäoé cèäèò Hepeé, cïèíoé ê
çpèòeëþ; oí oápoc çeëeíûì ìxoì, è òoëüêo ía ÷eøye eão ëÿæêè áëecòèò,
oòpaæaÿcü ïepëaìyòpoì, cëy÷aéíoe âe÷epíee oáëaêo. Âèäío, ÷òo oí òoëüêo ÷òo
âûïëûë èç ãëyáèíû è ïpèíÿëcÿ òpyáèòü â oãpoìíyþ êpacíyþ paêoâèíy **... Oïÿòü
oïècaíèe ìoe êaêoe-òo cxeìaòè÷ecêoe, ÷òo-òo coâceì íe òo: èç êapòèíû âeeò
ìopeì, ïaxíeò êècëopoäoì, a cèäèò ïepeä çpèòeëeì òaêaÿ æèâaÿ ÷epòoâùèía, ÷òo
äaæe còpaøío äeëaeòcÿ,-- a oòoéòè íe xo÷eòcÿ.
Ío íeêoòopûe eão êapòèíû íeïoçâoëèòeëüío ïëoxo íapècoâaíû, íaïpèìep
"Coòâopeíèe ÷eëoâeêa>> ×eëoâeê èçoápaæeí eùe þíûì ìaëü÷èêoì — ýòo íoâo, íî
oí íaïècaí êaê ãyòòaïep÷eâûé ypoäeö; ía oòêpûòoì âoçäyxe oí ocâeùeí êaê-òo
ôaëüøèâo, cíèçy. A caì áoã-oòeö äaæe cìeøío íapècoâaí. Òo÷ío eëo÷íûé
èãpyøe÷íûé äeä: ãoëoâa ìaëeíüêaÿ, âoëocû íaëeïëeíû, òo÷ío èç ïaêëè, áopoäa
ïpèâeøeía, êaê y áaëaãaííoão äeäa, a ÿpêo-êpacíaÿ ìaíòèÿ c òaêèìè cêëaäêaìè,
êaê âèòeácêèe eâpeé÷èêè pècyþò ía âûâecêax câoèx öèpþëeí, äpaïèpyÿ ápeþùèxcÿ
è còpèãyùèxcÿ â paçíûe öâeòa. È, íecìoòpÿ ía òaêyþ ïpoôaíaöèþ øòyäèè, â ýòoì
íaèâíoì ìaëeâaíèè, ocoáeíío â ïeéçaæe (ïo÷eìy-òo coâceì ceâepíoì, áoëoòíoì
ïo xapaêòepy) c êpyãëûìè êaìíÿìè ía áoëoòe, ecòü oïÿòü òa æe ïpèòÿãèâaþùaÿ
còpyÿ ïoýçèè è òa æe cèëüíaÿ íeïocpeäcòâeííaÿ èíäèâèäyaëüíocòü. Beùü ýòa
ÿpêo âûäeëÿeòcÿ èç ëeãèoía áeçëè÷íûx è ïoäpaæaòeëüíûx âeùeé.
Ocoáeíío ïoäpaæaíèÿ — âoò ía ÷òo ïaäêè íeìöû. È äaæe òaêoé
ïpeâocxoäíûé xyäoæíèê, êaê Ëeíáax 26, â câoèx ïpeêpacíûx ïopòpeòax âceãäa
êoìy-íèáyäü ïoäpaæaeò: Tèöèaíy, Peìápaíäòy. Eão êoïèè c Tèöèaía â ãaëepee
Øaêa — coâepøeícòâo; èx cìoòpèøü, êaê opèãèíaëû — c áoëüøèì yäoâoëücòâèeì.
Ho cêoëüêo â ýòoé ïpocëaâëeííoé ãaëepee oòâpaòèòeëüíûx,
* Ïeéçaæ Áåêëèía "P y è í û y ì o p ÿ". Èçâecòeí â äâyx âapèaíòax
(1880, 1883). ** Kapòèía Áåêëèía "T p è ò o í è Hepeèäa" (1873--1874).
Haxoäèòcÿ â ãaëepee Øaêa.
409
íè÷òoæíûx êoïèé, êoòopûe cëeäoâaëo áû cæe÷ü, êaê íèêyäa íe ãoäíóþ
äpÿíü! È âooáùe ecëè âo âcex ìyçeÿx cäeëaòü ãeíepaëüíyþ o÷ècòêó oò íè÷òoæíûx
êapòèí, çaíèìaþùèx ïpocòpaííûe ìecòa, âcòaâëåííûx â äopoãèe paìû, a ãëaâíoe
— òaê yáèécòâeíío yòoìëÿþùèx ïoceòèòeëeé!
Còpaííûì ÿâëeíèeì êaæeòcÿ Áåêëèí â ìþíxeícêoé øêoëe: eão ìoæíî
ïpè÷ècëèòü cêopeé ê ôpaíöyçcêèì cèìâoëècòaì "Poçoâoão êpecòa>>*, õîòÿ oí
ía÷aë ëeò ça äâaäöaòü ïÿòü paíüøe ýòoão äâèæeíèÿ. Òeïepü y íeãî ecòü è
íacëeäíèê — Ôpaíö Øòyê 27. Oí paáoòaeò â òoì æe äyxe, êaê è Áåêëèí,
íeêoòopûe cþæeòû coâceì ïoâòopÿeò ça Áåêëèíoì, ío ía câoé ìaíeð êaê,
íaïpèìep, "Óáèécòâo ïoä íaáëþäeíèeì òpex ôypèé". Òeïepü â èçäàíèÿx o÷eíü
pacïpocòpaíeía eão çaãaäo÷íaÿ æeíùèía, oáâèòaÿ yäaâoì, --"Ãpex".  eão
paáoòax áoëüøå xyäoæecòâeííoé èçûcêaííocòè, ÷eì íaèâíîcòè. ß äyìaþ, ìíoãèe
âèäeëè òaêæe â peïpoäyêöèÿx eão caòèpoâ, áüþùèxcÿ ëáaìè ïepeä áoëüøèì
oáùecòâoì íèìô è caòèpoâ. Äeécòâèe ïpoècxoäèò ía ãopÿ÷eì ïecêe ïepeä òeìíoé
cêaëoé.
A ïpeäøecòâeííèêoì ýòèx äâyx xyäoæíèêoâ ìoæío c÷èòaòü Mopèöà Øâèíäa 28.
Ýòo o÷eíü ïëoxoíüêèé xyäoæíèê òpèäöaòûx-copoêoâûx ãoäoâ. Â ãaëepee Øaêa ecòü
áoëee äâaäöaòè eão êapòèíoê. Ìaëeíüêèe, ÷epíeíüêèe, oíè íe â cocòoÿíèè
ocòaíoâèòü è yâëe÷ü çpèòeëÿ. Oäíaêo æe oíè opèãèíaëüíû è íe áeç ôaíòaçèè.
Áeç êoììeíòapèÿ èx ïoíÿòü íåëüçÿ, a âîçèòücÿ c êoììeíòapèÿìè ïepeä ýòèì
ýìápèoíoì cêy÷ío.
È ïpèøëa æe ôaíòaçèÿ cäeëaòü xyäoæecòâeííûé öeíòp â Mþíxeíå! Këèìaò
oòâpaòèòeëüíûé, xyæe Ïeòepáypãa. Âoò yæe ïÿòü cyòoê èäeò áåñïpepûâío ìoêpûé
cíeã è òaeò ía ãpÿçíoé cëÿêoòè cêy÷íûx yëèö. Ïoâcþäó ìepòâo, â ceìü ÷acoâ
âe÷epa ía yëèöax ïycòo. Âce êpyãoì òaê ïopÿäo÷íî yíûëo è oäíooápaçío... Íe
cïacaþò, íe âeceëÿò íacòpoeíèÿ äaæe äâa ïpeêpacíûx çäaíèÿ-êoïèè: ãpe÷ecêèe
"Ïpoïèëeè" è ôëopeíòèícêèé ïopòèê "ëoäæèa" ïèaööû äeè Cèíüopèè; íe paäyeò
òaêæe è yöeëeâøaÿ êoe-ãäå ãoòèêa. Ïèâo, oäío ïèâo cocòaâëÿeò yòeøeíèe —
äeécòâèòeëüío áecïîäoáíoe.
12 íoÿápÿ 1893 ã., Mþíxeí"
ÏÈÑÜÌÎ ÂÎÑÜÌÎÅ.
C êaêèì yäoâoëücòâèeì ÿ yeçæaë èç Mþíxeía! Eão áeëaÿ cëÿêoòüèçâecòêoâoé ãpÿçè ía yëèöax, íeïpepûâíûé ìoêpûé cíeã â òe÷eíèe öeëûõ
* Peïèí èìeeò â âèäy xyäoæecòâeííoe oáúeäèíeíèe "Rose Croix", o êoòopoì
cì. ïpèìe÷aíèe ía còp. 387.
410
ïÿòè cyòoê è ocoáeíío ýòa ìepòâaÿ ïycòoòa ïo âe÷epaì ía÷èíaëè íaâoäèòü
òocêy. A âïepeäè ãpeçèëacü Beíeöèÿ.
Ha÷aëcÿ Tèpoëü.
Ãopû âce ïoêpûòû áeëûì cíeãoì; ía eëÿx, ía êpûøax äoìoâ è öepêâeé
ëeæaëè ÷ècòeéøèe, ãycòûe áeëûe ïoêpûâaëa. È còeíû âeçäe áeëûe, òoëüêo ÷epíûe
oêía, ÷epíûe ôèãypêè ëþäeé äa òeìíûe ïÿòía äepeâ oòòeíÿëè oáùyþ
áeëèçíy.Ñïoêoéío êpyãoì, êaê ía íeáe. Ío ïoeçä íaø òÿæeëo ãpeìeë ïo-çeìíoìy
è âop÷aë ïpo çeìíûe èíòepecû.
ß còaë câoäèòü c÷eòû c Mþíxeíoì, è ìíe cäeëaëocü coâecòío ça câoþ
oïpoìeò÷èâocòü â ïècüìax. Ïo ìoeìy oïècaíèþ ÷èòaòeëü ïoäyìaeò, ÷òo â Mþíxeíe
coâceì íeò xopoøèx xyäoæíèêoâ. Ýòo íeïpaâäa. A Èocèô Ápaíäò, a Kapë Mapp, a
Äèö, a Ôeëüòeí, Øïpèíã, íaêoíeö, y÷èâøèecÿ íeêoãäa â íaøeé Aêaäeìèè, äa ìíe
âcex èx è íe ïepe÷ecòü.
ß ëþáëþ È. Ápaíäòa29. Kapòèíû eão o÷eíü èçâecòíû íaøeé ïyáëèêe. Oí
ïèøeò æèâûe cöeíû. Òo â íeoáoçpèìoé còeïè çaïopoæöeâ, "÷èì÷èêyþùèx" íaïpÿìèê
ïo ãycòoé òpaâe, c áaíäypaìè, ía äoápûx "êîíÿx". Òo ía ïûëüíoé ÿpìapêe
áapûøíèêoâ ëoøaäüìè â Çaïaäíoì êpae — paccòepâeíèâøèxcÿ eâpeé÷èêoâ, êaê oíè
âçáy÷èâaþò câoèx êëÿ÷. Òo êoíôeäepaòoâ, çacòèãíyòûx âpacïëox ía êaêoì-íèáyäü
ïocòoe, ápocaþùèxcÿ ía êoíeé è — "äo ëÿcy", è ò. ï. Ó íeão áoëüøoe coápaíèe
äopoãèx, peäêèx ècòopè÷ecêèx âeùeé, êocòþìoâ, cápyè, opyæèÿ âcÿêèx poäoâ,
êëeéíoäoâ è áyëaâ ãeòìaícêèx. Caì oí ápaâûé ïoëÿê ëeò ïÿòèäecÿòè, æèâoé,
âeceëûé yìíûé. Oí ìíoão øòyäèpyeò c íaòypû è oáëaäaeò coëèäíûì çíaíèeì
câoeão äeëa.
Kapë Mapp èçâecòeí câoeé oãpoìíoé êapòèíoé*-- ôëopeíòèícêoé
êaòoëè÷ecêoé ïpoöeccèeé caìoáè÷eâaòeëeé.
Äèö31 — yæe ïoæèëoé ïpoôeccop, çaìe÷aòeëeí êpacèâûìè ècòopè÷ecêèìè
êoìïoçèöèÿìè.
Ôeëüòeí32 — ïpeêpacíûé ìèíèaòþpècò. Eão cpeäíeâeêoâûe cöeíêè pûöapcêèx
òpaícïopòoâ ïpeâocxoäíû ïo câoeé cepüeçíoé oòäeëêe.
Øïpèíã 33 — o÷eíü äoápocoâecòío ïèøeò cöeíû èç ìoíaøecêoé æèçíè. Äa, ÿ
÷yòü áûëo íe ïpoïycòèë Ãaápèeëÿ Maêca 34; ïpo Áåøøèa è Ëeíáaxa ÿ ïèñaë,--
xyäoæíèêè èçâecòíûe.
Xyäoæíèêè ïepâoão paíãa âeäyò ceáÿ çäecü apècòoêpaòè÷ecêè, co âceìè
ïpèeìaìè yòoí÷eííûx öepeìoíèé. Äaæe â ìacòepcêèx, êoòopûe y íèx èçÿùío
äeêopèpoâaíû, oíè paáoòaþò âceãäa oäeòûe ïo ìoäe, êaê â ãocòèíoé — c
èãoëo÷êè. Bèçèòû, êapeòû — âce êaê cëeäyeò. Æeíû íeêoòopûx èç íèx —
çaêoíoäaòeëüíèöû ìoä äëÿ ïpo÷èx äaì.
Oäíaæäû ía yëèöe ÿ áûë ïopaæeí oáùèì èçÿùecòâoì ïpeêpacíoé äaìû è ee
íeoáûêíoâeííûì- òyaëeòoì a la Makaãt, â áapxaòe, êpyæeâax, ïepüÿx. Ó ìoèx
êoìïaíüoíoâ ìèãoì øèpoêo oòìaxíyëècü øëÿïû c ãoëoâ, ïo çäeøíeé ìoäe. "Ýòo
æeía Ëeíáaxa*,-- cêaçaë ìíe ã. Øòèëëep (ïpeçèäeíò oáùecòâa âûcòaâêè). "Îía
ypoæäeííaÿ ãpaôèíÿ*, — ïpèáaâèë ã. Áayep (eão ceêpeòapü). Oáa oíè xyäoæíèêè
è o÷eíü ïo÷òeííûe ëþäè...
411
Ox, ÿ coâceì íe yìeþ oïècûâaòü. Ïoæaëyé, ïpo÷òyò eùe äa oáèäÿòcÿ. Âoò
ìoé äoápûé äpyã Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ Còacoâ còpaøío ía ìeíÿ oãop÷èëcÿ, äaæe
çaáoëeë oòòoão, ÷òo ÿ cêaçaë, ÷òo oí ëþáèò íaøe âapâaðcêoe ècêyccòâo35. È íe
oí oäèí âïpaâe oáèäeòücÿ ía ýòoò ýïèòeò. A y ìeíÿ ýòo ïpèëaãaòeëüíoe
copâaëocü íe÷aÿíío. Äpeâíèe ãpeêè íaçûâaëè âapâapcêèì âce, ÷òo íe áûëo èx,
ýëëèícêèì, a âapâapaìè âcex " ãpeêoâ". Â íeêoòopoì êpyãy xyäoæíèêoâ ìû äaâío
yæe äeëèì âcex xyäoæíèêoâ ïo xapaêòepy coçäaíèé èx ía äâa òèïa: ía ýëëèíoâ è
âapâapîâ, Cëoâo "âapâap", ïo íaøèì ïoíÿòèÿì, íe ecòü ïopèöaíèe: oío òoëüêo
oïpåäeëÿeò ìèpocoçepöaíèe xyäoæíèêa è còèëü, íepaçpûâíûé c íèì. Haïpèìep,
âapâapaìè ìû c÷èòaeì âeëèêoão Mèêeëaíäæeëo, Kapaâaäæo, Ïepãaìcêyþ øêoëy
cêyëüïòopoâ, Äeëaêpya è ìíoãèx äpyãèx. Bcÿêèé çíaêoìûé c ècêyccòâoì ïoéìeò
ìeíÿ. Bapâapcêèì ìû c÷èòaeì òo ècêyccòâo, ãäå "êpoâü êèïèò, ãäe cèë
èçáûòoê*. Oío íe yêëaäûâaeòcÿ â èçÿùíûe ìoòèâû ýëëèícêoão ìèpocoçepöaíèÿ,
oío íecoâìecòèìo c eão cïoêoéíûìè ëèíèÿìè? è ãapìoíè÷ecêèìè co÷eòaíèÿìè. Oío
còpaøío peçêo, áecïoùaäío, peaëüíî. Eão äeâèç — ïpaâäa è âïe÷aòëeíèe.
Koíe÷ío, êaê âce â ïpèpoäe peäêî âcòpe÷aeòcÿ â oïpeäeëeííûx peçêèx oápaçöax,
òaê è ýòè äâa òèïa áoëüøåþ ÷acòüþ ïepeïëeòaþòcÿ è cìeøèâaþòcÿ â câoèx
ïpoÿâëeíèÿx. Èç íaøèõ pyccêèx xyäoæíèêoâ ýëëèícêèì xapaêòepoì oòëè÷aþòcÿ
Aéâaçoâcêèé Ê. Maêoâcêèé, Ceìèpaäcêèé è äpyãèe. Paçyìeeòcÿ, ìíoãèe íe
coãëacÿòñÿ co ìíoé, áyäyò yïpeêaòü, ocïapèâaòü. ß eùe paç ïoâòopÿþ, ÷òo â
ýòèõ ïècüìax èçëaãaþ coâepøeíío ècêpeííe câoè ëè÷íûe âïe÷aòëeíèÿ è íe c÷èòaþ
èx íeïoãpeøèìûìè ècòèíaìè.
Ïoeçä íaø â ãopax çaìeòío ïoäíèìaëcÿ âce âûøe è âûøe: âce áeëeé è áeëeé
còaíoâèëocü êpyãoì. Ïopxaâøèe cía÷aëa â âèäe áeëûx ìoòûëüêoâ cíeæèíêè
ycèëèëècü, øeë íacòoÿùèé, cyxoé, çèìíèé cíeã; áûcòpo çaìeòaë oí cëeäû ïo
ãopaì oò cïycêoâ cpyáëeííûx äepeâ âíèç; còaíoâèëocü xoëoäío, ãpeçèëcÿ
Ïeòepáypã è eùe ÷òo-òo íeïpèÿòíoe...
Äa, ìeíÿ ïpoèçâeëè ïpÿìo â oòcòyïíèêè, â peòpoãpaäû ça òo, ÷òo
ocìeëèëcÿ íaïècaòü, ÷òo â äaííyþ ìèíyòy ìeíÿ èíòepecyeò òoëüêo "ècêyñcòâo
äëÿ ècêyccòâa". Êaê áyäòo ÿ ÷òo-íèáyäü ïpoïoâeäyþ, y÷y êoãî íèáyäü! Èçáaâè
áoæe, ÿ yæe oãoâopèëcÿ, ÷òo áyäy ïècaòü câoè ìèìoëeòíûe äyìû ïo ÷ècòoé
coâecòè. Äoëæeí coçíaòücÿ, ÷òo è òeïepü, íecìoòpÿ ía ìíoãèe âecêèe äoâoäû
âpoäe òoão, ÷òo òeopèÿ "ècêyccòâa äëÿ ècêyccòâa òaê äaâío oïpoâepãíyòa è
ocìeÿía, ÷òo òoëüêo êocòo÷êè oò íee ocòaëècü, ÿ ocòaþcü ïpè câoeì âçãëÿäe. È
çäecü òeïepü, êaê âceãäa, ìeíÿ èíòepecyþò òoëüêo òe oápaçöû ècêyccòâa,
êoòopûe èìeëè öeëüþ coâepøeícòâoâaíèe caìoão ècêyccòâa, oäía, ÷ècòo
xyäoæecòâeííaÿ còopoía äeëa. Äëÿ ìeíÿ, íaïpèìep, íe èìeeò íèêaêoão çía÷eíèÿ
âaæíocòü ïpèíöèïèaëüíûx ëèö, Ãèpëaíäaéo â eão ôpecêax âo Ôëopeíöèè â S.
Maria Novella è òpoãaþò áoëee âceão eão ÷ècòo aêceccyapíûe ëèöa è ïpeäìeòû,
íaïècaííûe xyäoæíèêoì ïo oäíoé ëþáâè ê ècêyccòây36. È êoìy èç íac íeèçâecòía
òa ìacca
412
oãpoìíûx êapòèí ía âaæíûe ècòopè÷ecêèe è ãocyäapcòâeííûe òeìû, êoòopûe
ìû ïpoxoäèì, êaê opäèíapíyþ ìeáeëü? È êòo èç ècòèííûx ëþáèòeëeé ècêyccòâa íe
ïpocòaèâaë ïoäoëãy íaä xyäoæecòâeííûìè ïycòÿêaìè, íe èìeþùèìè íèêaêoão
cepüeçíoão çía÷eíèÿ? Ê ÷eìy ýòo òeíäeíöèoçíoe èïoêpèòcòâo?.. * Paçâe íac
çaíèìaþò òeïepü ãëyáoêoìûcëeííûe aëëeãopèè xyäoæíèêoâ XVII è XVIII âeêoâ,
âcòpe÷aþùèecÿ äaæe y Tèöèaía, Ïoëÿ Bepoíeça? Ìû ëþáèì è öeíèì â íèx òoëüêo
ècêyccòâo...
Baãoí ïpeêpacío ycòpoeí òaê, ÷òoáû âèäeòü ãpaíäèoçíûe ïeéçaæè â ãopax,
— ïo÷òè cïëoøíaÿ còeêëÿííaÿ còeía. Caìûe âepøèíû ãop ocâeùaëècü yæe poçoâûì
câeòoì çaxoäÿùeão coëíöa. Êaêèe ïepcïeêòèâû äoëèí! C áypíûìè áèpþçoâûìè
ïoòoêaìè, c ìocòaìè, còapûìè çaìêaìè è áecêoíe÷íûìè èçâèâaìè âäaëü. ×òo-òo
íeâepoÿòíoe, íapo÷èòo èçûcêaííoe, ío âeëèêoëeïíoe. Êaê ìaëo âocïpoèçâoäÿò
eâpoïeécêèe xyäoæíèêè ýòy äeêopaòèâíyþ çèìy! È y íèx çäecü äaâío yæe
ãocïoäcòâyeò âêyc ê ïpocòûì ìoòèâaì íeçaòeéëèâoé ïpèpoäû âpoäe íaøeé...
Íaäoeëa
êpacoòa!
Ïoeçä íeccÿ c âoçìyòèòeëüíoé áûcòpoòoé. Teìíeëo — ãopû ÷epíeëè. Bçoøëa
ëyía. Còaíoâèëocü òeïëee, è yæe cíeãoâûe âepøèíû ãop câeòèëècü áeëûìè
ïpèçpaêaìè. Ïpoìeëüêíyëè êèïapècû, eùe è eùe. Còaëo coâceì òeïëo. Teppacû
äëÿ âèíoãpaäíèêoâ òeïëo è ïpoçpa÷ío ocâeùaëècü ëyíoé. Âoò è cèìïaòè÷íûe
ãopoäêè ía âoçâûøeííocòÿx — Èòaëèÿ!..
Ìû ïepeceëè ía ãpaíèöe â äpyãèe âaãoíû c íacòeæü oòêpûòûìè oêíaìè c
oáeèx còopoí. Cêâoçíÿê ïpèÿòío ïpoäyâaë, — â êoíöe íoÿápÿ! Êpyãoì çây÷aë
êpacèâûé ÿçûê oïep. Xoòeëocü âûéòè è ocòaòücÿ çäecü.
Ïepâûé paç ÿ ïpèexaë â Èòaëèþ â èþíe 1873" ãoäa. Ïepeä oòúeçäoì, êoí÷aÿ
Aêaäeìèþ, ÿ áûë c áoëüøèìè, paccòpoeííûìè íepâaìè è áoëee âceão xoòeë
oòäoxíyòü ãäe-íèáyäü â òèøè. Ío ÿ oáÿçaí áûë exaòü â Èòaëèþ êaê ïeícèoíep
Aêaäeìèè. Pacêaëeííaÿ oò coëíöa, êèïy÷aÿ æèçíüþ, êaê ìypaâeéíèê, Èòaëèÿ
yòoìëÿëa è paçäpaæaëa ìeíÿ. ß íe çíaë, êaê ïpoéòè æãy÷yþ yëèöy ìeæäy
âûcoêèìè êaìeííûìè còeíaìè. Â ãycòûx aïeëücèííûx caäax ïapèëo, êaê â áaíe...
Êaê o pae íeáecíoì, ìe÷òaë ÿ òoãäa o íaøeé òèxoé äepeâíe c çeëeíoé ìypaâoé,
c òeïëûì coëíûøêoì. ß còpaäaë íecòepïèìo, yïpeêaë òoâapèùeé, xâaëèâøèx
Èòaëèþ, è êaïpèçío, êaê áoëü-
íoé, ïopèöaë âce.
— Ïoäoæäè, òû ïocëe ïoëþáèøü Èòaëèþ áoëee âcex còpaí ía câeòe,--
ãoâopèë ìíe A. Â. Ïpaxoâ 37.
ß òoëüêo ãopüêo yëûáaëcÿ è íe ÷aÿë äoæäaòücÿ oceíè, ÷òoáû yexaòü
â Ïapèæ.
Ïoòoì â âocïoìèíaíèÿxl ìoèx Èòaëèÿ âce xopoøeëa è xopoøeëa. È, ïoáûâaâ
ïoíeìíoãy âo âceé Eâpoïe, ÿ ïpèøeë ê yáeæäeíèþ, ÷òo Èòaëèÿ íe
*Ëèöeìepèe.
413
òoëüêo ëy÷øaÿ còpaía ía íaøeé ïëaíeòe, ío äaæe íe ìoæeò áûòü è
cðàâíèâaeìa c äpyãèìè còpaíaìè ïo câoèì o÷eíü ìíoãèì c÷acòëèâûì ycëoâèÿì. Ee
ïpèpoäa, ee êyëüòypa, ècêyccòâo, ïaìÿòíèêè íaâceãäa ocòaíyòcÿ âíå âcÿêoão
êoíêypca... Â íeé ecòü ÷òo-òo òaêoe ÷apyþùee, yâëeêaòeëüíoe, èçÿùíoe, ÷òo,
ïoìèìo âoëè, ãëyáoêo çaïaäaeò â äyøy è, êaê ëy÷øèe ãpeçû äeòcòâa, êaê ìèp
ôaíòaçèè, âëe÷eò ê ceáe... Êaê ýòo ãëyáoêo ÷yâcòâoâaë è âûpaçèë Ãoãoëü!
— Oïÿòü èçìeía ïpeæíèì cèìïaòèÿì! Oïÿòü ïepeìeía yáeæäeíèé ïî
oòíoøeíèþ ê èòaëüÿícêoìy ècêyccòây! — âoçíeãoäyþò cïpaâeäëèâo ìîè äpyçüÿ.
Oäíaêo, âocòopãaÿcü èòaëüÿícêèì ècêyccòâoì, coâepøeíío çaêoííûì â câoeé
còpaíe, íåëüçÿ íe âèäeòü òoão íeïoïpaâèìoão çëa, êoòopoe oíî âíecëo â
ècêyccòâo ïpo÷èx còpaí, ocoáeíío âo âpeìeía câoeão yïaäêà. Òpyäío òeïepü
ïoíÿòü, êaê âû÷ypíûe áepíèíèeâcêèe ïoçû áapoêêo, ñî cìeøíûìè è
íeecòecòâeííûìè âûâepòaìè, äoëão c÷èòaëècü ãpaöèeé. Ãpóçíûe, paçìaøècòûe
cêëaäêè äpaïèpoâoê, ïëoòío oáxâaòûâaâøèe ïepeäíèå ÷acòè ôopì, áûëè
íeoáxoäèìoé ïpííaäëeæíocòüþ xopoøeé øêoëû. Oãoëe- íèe áeç âcÿêoão cìûcëa, äo
íeïpèëè÷èÿ, ÷acòeé òeëa áûëo íepaçpûâío ñ ïoíÿòèeì o âûcøeé
xyäoæecòâeííocòè. Êaê ècêoâepêaí áûë Pyáeíc ïpèâèâêoé ýòoé èòaëüÿíùèíû!
Äâa c ïoëoâèíoé âeêa (XVII, XVIII è ïoëoâèía XIX còoëeòèÿ) aêaäeìèè
âceé Åâpoïû paáoëeïío ïoêëoíÿëècü ýòoìy íaïpaâëeíèþ. Moëîäeæü âocïèòûâaëè
òoëüêo ía ãeíèaëüíûx oápaçöax Ãpeöèè è Èòaëèè, íî íe òoëüêo íe cäeëaëè íè
oäíoão øaãa âïepeä â ècêyccòâe, a íèçâeëè åãî ía íè÷òoæíocòü. Ècêyccòâo
ýòoão âpeìeíè — oäíooápaçíoe, cyxoe, áeçæèçíeííoe, cêy÷íoe. Êoão âocxèòèò
òeïepü Áoëoícêaÿ øêoëa, Kaìy÷÷èíè Äaâèä, Ëeccþýp, Ýíãp, Paôaýëü Meíãc,
Kopíeëèyc, Oâepáeê, íaøè Óãpþìoâ, Eãopoâ, Áacèí? Ýòo âce eùe âûäaþùèecÿ cèëû
câoeão âpeìeíè; à ÷òo íaäeëaëa ça äâa c ïoëoâèíoé âeêa âcÿ ïëeÿäa cpeäíèx
òaëaíòoâ, oêpóæaâøèx, êaê oáûêíoâeíío áûâaeò, ýòèx ãëaâíûx äeÿòeëeé! Âoò
xëaì, âçëeëeÿííûé, êaê opaíæepeéíûe pacòeíèÿ, ïooùpÿeìûé, coäepæèìûé
ïpaâèòeëücòâaìè!
Íe òoëüêo â ceâepíoé Eâpoïe, êoòopoé coâepøeíío ÷yæäo áûëo ýòî
íaïpaâëeíèe è êoòopaÿ ïoâceìecòío ápocèëa è ïpeçpeëa äëÿ íeão ñâîè
ïpeêpacíûe, ïoëíûe æèçíè ía÷èíaíèÿ, êaê, íaïpèìep, Ãoëëaíäèÿ, Ãepìaíèÿ, —
äaæe caìa Èòaëèÿ íè÷eão íe ìoãëa ïpoèçâecòè ïoä ãíeòoì câoèx ãeíèeâ; oía
æèëa ïo÷òè êoïèÿìè, o íeé coâceì çaìoë÷aëè. Â Pèìe íàø ãeíèaëüíûé xyäoæíèê
Èâaíoâ cëyøaeò, êaê opaêyëa, Oâepáåêa, cyxoão còèëècòa, íè÷òoæíoão xyäoæíèêa
íeìöa.
Áoëee aêòèâíoe ècêyccòâo ía÷aëocü âo Ôpaíöèè è âe ìoãëo íe còoëêíyòücÿ
c öapèâøeé è òaì áëaãoïoëy÷ío Aêaäeìèeé.
Áoéöoì ça câoáoäy â ècêyccòâe âûcòyïèë â Ïapèæe Äeëaêpya. Êaê âcÿêèé
íoâaòop, oí âïaäaë â peçêocòè, äaæe â yùepá ècêyccòây, ío oäepæaë ïoëíyþ
ïoáeäy. Â ïepâoe âpeìÿ oí ïoêaçaëcÿ ÷yäèùeì, íèãèëècòoê â ècêyccòâe. Eùe âo
âpeìeía Ï. Äeëÿpoøa "ïopÿäo÷íoe* oáùecòâo aêaäeìè÷ecêoão câeòa ïpeçèpaëo
Äeëaêpya, ío íe ïpoøëo è òpèäöaòè ëeò êaê èìÿ eão cäeëaëocü oáoæaeìûì
âoÔpaíöèè38. È òeïepü Äeëàêðya c÷èòaþò caìûì ÿpêèì âûpaçèòeëeì ôpaíöyçcêoão
ãeíèÿ â æèâoïècè. Eão ïëaôoí â Ëyâpe "Aïoôeoç Ãeëèoca" âocxèùaeò âcex
xyäoæíèêoâ ïocëeäíeão âpeìeíè. Ïo êoëopèòíocòè, ïo cìeëocòè êoìïoçèöèè, ïo
íeoáûêíoâeííoé æèçíè è câoáoäe, ïo áëecêy è cèëe êpacoê oí cäeëaë cìeëûé øaã
âïepeä. â ècêyccòâe. Eão "Äaíòe â ëoäêe Xapoía" èçâecòeí âceì ïo
âocïpoèçâeäeíèÿì. Â eão êapòèíax ecòü öeëüíocòü, xyäoæecòâeííocòü oáùeão,
ecòü. ïoýçèÿ è æèçíü. Â pècyíêe oí íeápeæeí è ïoëoí íeoêoí÷eííocòè. Còèëü —
âapâapcêèé.
 òo æe âpeìÿ â Ãepìaíèè ycèëèâaeòcÿ íaòypaëüíoe ècêyccòâo,
âocïpoèçâeäeíèe oêpyæaþùeé æèçíè, ÷òo íaçûâaeòcÿ äo cèx ïop íeoïpeäeëeííûì
cëoâoì "æaíp", è â ëèöe äâyx xyäoæíèêoâ — Kíayca è Boòüe39 —
caìocòoÿòeëüío äocòèãaeò çäecü íeoáûêíoâeííûx peçyëüòaòoâ. Ãëyáèía çíaíèÿ
æèçíè, òoíêocòü âûpaæeíèÿ, ÷eëoâe÷íocòü, þìop, êaêèì ïpoíèêíyòû èx íeáoëüøèe
ïo paçìepy êapòèíû, còaâÿò èx â pÿäy âeëèêèx coçäaíèé íaøeão. çpeìeíè. Oíè
íe ïoâòopÿþò íaèâíoão oòíoøeíèÿ ê æèçíè ïpeêpacíûx xyäoæíèêoâ Ãoëëaíäèè
(Teíèpca, Æ. Äoâa, Meòcþ è äpyãèx). Èx êapòèíû ïoëíû cepüeçíoão çía÷eíèÿ, èx
íaáëþäeíèÿ íaä æèçíüþ äâyìÿ âeêaìè âûøe ïpeäøecòâeííèêoâ, èx ìûcëü oáoáùaeò
æèçíü â áoëee èíòepecíûx ïpoÿâëeíèÿx äëÿ câoeão âpeìeíè. Ýòo ècêyccòâo
cëeäoâaëo áû íaçâaòü ècêyccòâoì coâpeìeííûì âìecòo yêopeíèâøeãocÿ cëoâa
"æaíp".Íe òoëüêo íè÷eão íe oïpeäeëÿeò ýòo còpaííoe cëoâo, ío èìeeò eùe
êaêoé-òo ïpeíeápeæèòeëüíûé oòòeíoê aêaäeìè÷ecêoão ïeäaíòèçìa.
 Poccèè òaêæe Ápþëëoâ êaê ãeíèaëüíûé òaëaíò ïo÷yacòâoâaë
câoe-opaíæepeéíoe âocïèòaíèe; eìy cèëüío xoòeëocü âíecòè æèçíü â ècêyccòâo.
"Ïoìïeþ" oí ía÷aë ïoä câeæèì âïe÷aòëeíèeì pacêoïoê, ía ìecòe. Â êoìïoçèöèè
ee oí âûáèâaëcÿ ê câoáoäe è æèçíè. Â "Ocaäe Ïcêoâa" cêaçûâaeòcÿ eùe áoëüøee
còpeìëeíèe ê peaëüíocòè; ío áûëo yæe ïoçäío; oí caì coçíaâaë ycëoâíocòü
câoeé øêoëû è ãëyáoêo còpaäaë, êaê paccêaçûâaëè coâpeìeííèêè (ïpoôeccop
Hèêèòeíêo è
Â. Caìoéëoâ).
Oí o÷eíü ëþáèë paáoòû Ôeäoòoâa è âceìè cèëaìè ïpîòeæèpoâaë eìy..
Èâaíoâ ïo ãëyáèíe câoeé íaòypû xoòeë coeäèíèòü âce. Eão ãëaâíûé òpyä
còoèò ocoáíÿêoì. Ío â äaëüíeéøèx êoìïoçèöèÿx ê áèáëèè oí ïopaçèòeëeí ïo
câoeé íoâèçíe è îpèãèíaëüíocòè âooápaæeíèÿ; oí oòpeøèëcÿ oò âcex còapûx
òpaäèöèé.
C Ôeäoòoâa è Ïepoâa pyccêaÿ øêoëa æèâoïècè ía÷èíaeò æèçíü
caìocòoÿòeëüíyþ è äeëaeò áûcòpûe ycïexè.
 caìoé Èòaëèè ça ïocëeäíèe òpèäöaòü ëeò ècêyccòâo âoçpoäèëîcü ê
íacòoÿùeé æèçíè òoëüêo áëaãoäapÿ paçpûây c òpaäèöèÿìè câoèx âeëèêèx
415.
ïpeäêoâ. Bûpocëa íoâaÿ øêoëa eùe íeáûâaëûx êoëopècòoâ â Heaïoëe.
ïpeäcòaâèòeëü — Mopeëëè, â ïepâûx paáoòax êoòopoão eùe ìíoão ycëoâíocòè. Â
câoeì "Tacco ïepeä Ýëeoíopoé", "Ècêyøeíèè câ. Aíòoíèÿ" è îñîáeíío â
êoìïoçèöèÿx ïoçäíeéøèx oí äocòèãaeò íeoáûêíoâeííoé xyäoæecòâeííocòè è
ãëyáèíû, a â êoëopèòe è cèëe — coâepøeíío íoâûx ãapìoíè÷ecêèx co÷eòaíèé.
Eão ïocëeäoâaòeëè: Áocêeòòo — íeoáûêíoâeíío èçÿùíûé, c íeáûâaëoé eùe
âûäepæêoé öâeòoâûx oòíoøeíèé; oò êoìïoçèöèé eão âeeò âûcoêèì yìoì è òoíêoé
opèãèíaëüíocòüþ. Cêyëüïòop Axèëå ä'Opcè40 — caìûé peaëüíûé è cìeëûé
xyäoæíèê íaøeão âpeìeíè.Åãî "Paáo÷èé â êoïÿx" â Pèìcêoì íaöèoíaëüíoì ìyçee è
"Ïapaçèòû" â íeaïoëèòaícêoì Kaïo äè Moíòo — âeùè ïopaçèòeëüíûe ïo câoeé
íeoæèäaííocòè è cèëe. Ýòè íoâûe ìyçeè íoâoé, oáúeäèíeííoé Èòaëèè ïoëíû
òeïeðü òaêèìè ÷yäecíûìè âeùaìè coâepøeíío íoâoão ècêyccòâa, âocxèòèòeëüíoã,
æèâoão, ÷òo eäâa âepèòcÿ ãëaçaì. È òoëüêo âeêoâûe ïpeäpaccyäêè ïóáëèêè è
ãèäoâ äepæaò eùe ýòè äèâíûe coçäaíèÿ â íeèçâecòíocòè. A cêoëüêo íoâûx èìeí
coâceì íeèçâecòíû íaì! Íe òoëüêo íaì — äaæe caìèì èòaëüÿíöaì, äo cèx ïop
òoëüêo è ïpèçíaþùèì èç íoâûx xyäoæíèêîâ oäíoão ïocpeäcòâeííoão Ôpaêaccèíè.
Èòaê, íecìoòpÿ ía âce ìoe oáoæaíèe ècêyccòâa âeëèêèx ìacòepoâ Ãpeöèè,
Èòaëèè è âcex äpyãèx, ÿ yáeæäeí, ÷òo yâëe÷eíèe èìè xyäoæíèêa äî ïoäpaæaíèÿ
ãyáèòeëüío.
Êaê áû íè áûë o÷apoâaòeëeí xyäoæíèê còapoé øêoëû oòæèâøeão âpeìeíè,
íaäoáío ïocêopeé oòäeëûâaòücÿ oò eão âëèÿíèÿ è ocòaâaòücÿ caìèì coáoþ,
yíè÷òoæaòü â câoèx ía÷èíaíèÿx áecïoùaäío âcÿêoe ìaëeéøee cxoäcòâo c íèì è
còpeìèòücÿ òoëüêo ê câoèì coácòâeííûì èäeaëaì è âêycaì, êaêoâû áû oíè íè
áûëè.
Óâëe÷eíèe íoâûìè xyäoæíèêaìè íe òaê oïacío; oío ìoæeò coâïaäaòü c
ëè÷íûìè cèìïaòèÿìè òaëaíòa è oòêpûâaòü eìy äopoãy ê íoâûì oòêpoâeíèÿì
íeèc÷epïaeìoão è âe÷ío íoâoão ècêyccòâa.
ÏÈCÜMO ÄEBßTOE
Ïpoùaé, Èòaëèÿ! Eùe äíÿ òpè â òâoèx ïpeêpacíûx ïpeäeëax, ïoä ãëyáoêèìãoëyáûì íeáoì, ïo çeëeíûì òy÷íûì íèâaì, ïo öâeòyùèì, êàê paé, caäaì, ïo
èçÿùíûì øyìíûì ãopoäêaì c cèíèìè ãopíûìè äaëÿìè.Eùe äíÿ òpè ÿ áyäy âèäeòü
ýòèx íaèâíûx áeçäeëüíèêoâ, cëûøaòü áeøeíyþ òpecêoòíþ èçâoç÷è÷üèx äâyxêoëecoê
ïo ãëaäêoìy ïapêeòy èç æeëeçíoé ëaâû, ïo yçêèì yëèöaì áeç òpoòyapoâ, áeç
ïoëèöeécêèx, áeç òyìá è áeç âcÿêèx ïpo÷èx öepeìoííocòeé ceâepíoão eâpoïeéöa.
ß yæ ïoïpèâûê è ocâoèëcÿ c ýòoé òecíoòoé è áûcòpoòoé äâèæeíèé. Ïpè ïoäoáíûx
ycëoâèÿx y íac, ía Pycè, êaæäyþ ìèíyòy íaäo áûëo áû oæèäaòü cìepòoyáèé-
416
còâa, yâe÷èé è òoìy ïoäoáíûx íeïpèÿòíocòeé, — çäecü èäeøü cïoêoéío:
çíaeøü òâepäo, ÷òo ýòè ëèxèe è áûcòpûe, êaê âèxpü, ëoøaäêè — â ëoâêèx pyêax
apòècòoâ-âoçíèö; oí íeceòcÿ òoëüêo òoãäa c òaêoé áûcòpoòoé, êoãäa yâepeí,
÷òo ìeæäy ïeøexoäaìè è eão êapeòêoþ ecòü òo÷íûx ïoëâepøêa paccòoÿíèÿ —
êoëeca íe çaäeíyò äaæe ôaëä ïeøexoäa. Oãëyøèòeëüíûe ùeëêaíüÿ áè÷eé ìèãoì
paçäâèãaþò ãycòo çaïpyæeííûe yëèöû: êaòè!
Áeç ycòaëè ãaì è êpèêè ía yëèöax: paçíoc÷èêoâ, paçâoç÷èêoâ, äeòeé è
ocëoâ, è ocoáeíío ocëoâ. Míe êaæeòcÿ âceãäa, ÷òo oceë ãopüêo âoïèeò ê íeáy,
êoãäa, ïoäíÿâ câoþ còpaäaëü÷ecêyþ ãoëoây, oí ía÷èíaeò peâeòü, ïpepûâècòo
çaäûxaÿcü. Be÷ío íaãpyæeííûé íeïpoïopöèoíaëüío câoeìy pocòy, âceãäa c
ïpèäaâëeííoé cïèíoé, c ÿâíûìè cëeäaìè ïoáoeâ, ãopüêo è ãpoìêo pûäaeò oí ïoä
òÿæeëoé íoøeé. Ío íèêaêoão âíèìaíèÿ íe oápaùaeò ía íeão íeyãoìoííaÿ æèçíü. È
âce êpyãoì íeyãoìoíío äeëaeò câoe äeëo. Mope ãpoìûxaeò y áepeãoâ, Beçyâèé
íeyãoìoíío âop÷èò, êypÿ câoþ òpyáêy. Aïeëücèííûe è ëèìoííûe äepeâüÿ âceãäa
oòÿã÷eíû ïëoäaìè; è â òo æe âpeìÿ oíè eùe öâeëè ía ìoèx ãëaçax ïo âceé
Cèöèëèè è íeaïoëèòaícêoìy êpaþ ÷yäíûìè áeëûìè ïoäâeíe÷íûìè öâeòaìè, oäypÿÿ
âce êpyãoì câoèì cèëüíûì cëaäêèì apoìaòoì. Heyãoìoíío, áeç ycòaëè, âoò yæe
öeëûx ïo÷òè äâa ìecÿöa êpacyeòcÿ çäecü âecía â öâeòax âceâoçìoæíûx ôopì. Eùe
â ïoëoâèíe ôeâpaëÿ ía cepoì ôoíe ãoëûx âeòâeé ïpeëecòío çaöâeëè ìèíäaëè, ça
íèìè ïepcèêè, aápèêocû, aïeëücèíû, ïoòoì ãpyøè, âèøíè, ÿáëoêè, cëèâû è òaê
äaëee. È äo cèx ïop eùe öâeòyò ïoçäíèe ïopoäû ÿáëoíü, òepíoâíèêoâ. A cêoëüêo
öâeòoâ äëÿ öâeòoâ! Áecïëîäíûx, äaæe áeç çaïaxa,-- è ïaxy÷èx!
Èòaëüÿíöû áeçæaëocòío oápaùaþòcÿ c öâeòyùèìè äepeâüÿìè. Ãycòo
oáëeïëåííûe öâeòaìè âeòêè ìèíäaëeé, aïeëücèíoâ è ëèìoíoâ ïpoäaþò ïo yëèöaì è
ëoìaþò äëÿ çaáaâû, êaê y íac ÷epeìyxy. A öâåòyò äepeâüÿ çäecü òaê èçpÿäío,
÷òo êaæyòcÿ cäeëaííûìè íapo÷ío, äëÿ ïoêaçy. Öâåòóò ìaëûe, eäâa ïoäíÿâøèecÿ
oò çeìëè, íe ïo pocòy ãycòo. Öâåòyò è oãpoìíûe — âèøíè íaïpèìep, â oáxâaò
òoëùèíoé, paçpocøèecÿ, êàê îñîêopè, è oíè ïoêpûâaþòcÿ cïëoøü áeëûìè øaïêaìè
öâeòoâ. ß âèäeë â Tèâoëè, ía âèëëe Aäpèaía, êaê íe âûòepïeëa oäía pyccêaÿ
äaìa — cëoìaëa áoëüøyþ âeòâü öâeòyùeé âèøíè è xoäèëa c íeé, êaê c oãpoìíûì
áyêeòîì. A êaêèe áyêeòû ça ãpoøè ïpoäaþò ïo yëèöaì! Êaêèe pûíêè öâeòoâ âo
Ôëopeíöèè! Êaêèe ìaccû, êaêoe paçíooápaçèe! Heêoòopûx ïopoä öâeòoâ ÿ íe
âèäûâaë äaæe è ía pèñyíêax. Ío æèâûe, â caäax, îíè ïpoèçâîäÿò coâceì
âoëøeáíoe âïe÷aòëeíèå. Íaïpèìep, aëûe poäoäeíäpoíû â Äæeícaío, â caäy
ïaëaööo Öeçapèíè; âce áoëüøoe äepeâo â öâeòy, oò ìàêyøêè äo çeëeíoé òpaâû;
âce ãycòo ïoêpûòo aëûìè, eäâa âepoÿòíoão öâeòa oãpoì-
íûìè câeæèìè öâeòaìè.
Heyãoìoííûe êoëoêoëa öepêâeé çâoíÿò ìeëoäè÷ío, ocoáeíío ía còàpûx
öepêâax âèçaíòèécêoão, poìaícêoão è ãoòè÷ecêoão còèëeé; çâoíÿò c äyøoé
417
è ÷yâcòâoì o ëy÷øèx äíÿx xyäoæecòâeííoé còapèíû, o êoòopoé c eùe
áoëüøeé ÿcíocòüþ ãoâopÿò ocòaòêè öepêâeé â Ïaëepìo, Meccèíe, Aìaëüôè,
Accèçè, Ïepyäæèè, Cèeíe, Ôëopeíöèè, Ïèçe è ò. ä. Koëoêoëa Peíeccaíca yæe
ãyäÿò áoëee coâpeìeíío è áoëee íaçoéëèâo. Ío oòâpaòèòeëüío peâyò
ìíoão÷ècëeííûe êaòoëè÷ecêèe êëèpèêè. Paçpÿæeííûe, âpoäe êyêoë, c êpyæeâaìè,
cëoæèâ ïyxëûe py÷êè, ýòè yïèòaííûe ÷yäaêè äoëão ïpoäeëûâaþò câoè
ìíoão÷ècëeííûe ãoëocoâûe ôoêycû â oïycòeâøèx ãpaíäèoçíûx coáîpax. Áecêoíe÷eí
è íecòepïèì peâ ýòèx ápèòûx còapèêoâ è xoëeíûx ìaëü÷èêoâ c íèìè: áeç âcÿêoão
ãapìoíè÷ecêoão coeäèíeíèÿ. Beëèêoëeïíûe coáopû, íaïoëíeííûe áoëüøeþ ÷acòüþ
coáëaçíèòeëüíoþ æèâoïècüþ è cêyëüïòypoé, âceãäa ïo÷òè ïycòû. Toëüêo òypècòû
c êpacíoé êíèæêoé â pyêax, c íeoòâÿçíûì ãèäoì oáxoäÿò âce yãëû, çaæèìaÿ
èíoãäa yøè oò íeïpèÿòíoão êoçëoãëacèÿ êëèpèêoâ è ïpècëyøèâaÿcü ê ãoâopÿùeìy
cêâepío ía ìíoãèx ÿçûêax ïpoxoäèìöy ãèäy.
Êaê ÿâío êaæeòcÿ â Èòaëèè, ÷òo êaòoëè÷ecòâo yæe oòæèëo câoé âeê.
Äeëèêaòíûe è äoápûe â äyøe èòaëüÿíöû, yæe íe còecíÿÿcü, âûcêaçûâaþò ñâoeìy
äyxoâeícòây ÿâíoe ïpeçpeíèe, íeâçèpaÿ ía âcþ òepïeëèâocòü è
íeâçûcêaòeëüíocòü ÷epíûx ìaíòèé, ápèòûx ìaêyøeê, caíäaëèé è êopè÷íeâûx
pyáèù.
 apxèòeêòype ÿ íe ìoãy ceáe ïpeäcòaâèòü íè÷eão ëy÷øe
âèçaíòèécêo-poìaícêoão còèëÿ Èòaëèè cpeäíèx âeêoâ. XI, XII, XIII è XIV âeêa
ocòaâèëè caìûe ëy÷øèe oápaçöû çoä÷ecòâa. Eão paçìepû ãpaíäèoçíû íe äo
êoëoccaëüíocòè, ïpoïopöèè ÷acòeé yãaäaíû c áoæecòâeííoé ïpocòoòoé è
èçÿùecòâoì; yêpaøeíèÿ ïoëíû cìûcëa, ïoëíû æèçíè è c áoëüøèì òaêòoì è êcòaòè
pacïoëoæeíû. Cêoëüêo â íèx ìoëoäocòè, íaèâíocòè è ýíepãèè! Â oáùeì çäaíèe
äûøèò eäèícòâoì oáùeé èäeè — âepû è âocòopãa. Kaêoe âïe÷aòëeíèe ïpoèçâoäÿò
ýòè íaèâíûe, ïpocòûe è còpoãèe ìoçaèêè oápaçoâ! Íaïpèìep, â coáope â
Ïaëepìo, â cpeäíeé aïcèäe *. Xpècòoc âo cëaâe, íecìoòpÿ ía âcþ
íeïpaâèëüíocòü è áeçãpaìoòíocòü pècyíêa,ïpoèçâoäèò ãpaíäèoçíoe, áoæecòâeííoe
âïe÷aòëeíèe.
 caìoì äeëe, êaê íeoïpoâepæèìo ècêpeííe íacòpoeíèe xyäoæíèêa: â Pèìe,
â áaçèëèêe câ. Ïaâëa, ìoçaèêè XIII âeêa câ. Ïeòpa è Ïaâëa, ýòè ïpoèçâeäeíèÿ
coâceì ïpèìèòèâíoão ècêyccòâa, íeïpaâèëüíû äo cìeøíoão, ío c ïepâoão æe
âçãëÿäa ía íèx âû ÷yâcòâyeòe íeoòpaçèìyþ cèëy äyxa, ãëyáoêyþ cepüeçíocòü è
áoæecòâeííocòü èçoápaæeíèÿ. È âoò äëÿ cpaâíeíèÿ òaì æe, âíèçy, còoÿò äâe
oãpoìíûe ìpaìopíûe còaòyè íaøeão âpeìeíè òex æe aïocòoëoâ, cäeëaííûe
aêaäeìè÷ecêèìè ïpoôeccopaìè, âïoëíe oápaçoâaííûìè xyäoæíèêaìè. Òyò âce ecòü:
è ïpaâèëüíocòü pècyíêa, è êpacoòa äpaïèpoâoê, è cìûcë, è âûpaæeíèe äyì
ãëyáoêèx ía ÷eëe, ío ýòè oãpoìíûe
* Aïcèäa-- ïoëyêpyãëaÿ ïpècòpoéêa ê xpaìy, â êoòopoé oáû÷ío ïoìeùaeòcÿ
aëòapü.
418
cêyëüïòypû, còoÿùèe áëèçêo ïeðeä âaìè, íe ïpoèaâoäÿò íèêaêoão
âïe÷aòëeíèÿ.
Âcÿ apxèòeêòypa ýïoxè Boçpoæäeíèÿ, ïpeäcòaâèòeëeì êoòopoé cïpaâeäëèâo
c÷èòaeòcÿ coáop câ. Ïeòpa â Pèìe, ïpoèçâoäèò ìaëo âïe÷aòëeíèÿ. Áyäy÷è
êoëoccaëüíûì ïo câoèì paçìepaì, coáop êaæeòcÿ íeáoëüøèì. Ïpeêpacío
copaçìepeííûé â ïpoïopöèÿx, oí áecxapaêòepeí ïo oòcyòcòâèþ opèãèíaëüíocòè.
Âce â íeì øaáëoíío, è íè÷òo íe íaïoìèíaeò "xpaìa áoæèÿ". Ãaëepeéíûe êapòèíû
òepÿþòcÿ â opíaìeíòoâêe ÿçû÷ecêoão xapaêòepa. Paçìaøècòaÿ cêyëüïòypa
ìíoão÷ècëeííûx ïaïcêèx ãpoáíèö áüeò ía âíeøíèé ýôôeêò — oía âû÷ypía è
áoëüøeþ ÷acòüþ ÷yâcòâeíía äo coáëaçía, äo ïopíoãpaôè÷íocòè, ïpocòèòe,
÷èòaòeëü. Ýòo íe ïpeyâeëè÷eíèe: â Ñèeíe, â êaôeäpaëe *, æèâoïècü â ãëaâíoì
èêoíocòace êoíöa ïpoøëoão âeêa, èçoápaæeíèÿ ìíoãèx aíãeëoâ ïoëoæèòeëüío
ïopíoãpaôè÷åcêoão xapaêòepa.  äoâepøeíèe ýòoão âïe÷aòëeíèÿ, âo âce âpeìÿ
oáeäíè, êoãäa ÿ paccìaòpèâaë ocòaòêè cpeäíeâeêoâoé cêyëüïòypû, ìoçaèêè è
ôpecoê, opãaíècò íaèãpûâaë caìûe ïëÿcoâûe ìoòèâû, áecêoíe÷ío âapüèpyÿ èx.
Çaãëyøaë ía âpeìÿ ýòy âaêxaíaëüíyþ ìyçûêy òoëüêo peâ cëyæèòeëeé
aëòapÿ.
Ïepâoía÷aëüíoe xpècòèaícòâo ÷yâcòâoâaëo coáëaçí ÿçû÷ecêèx ôopì:
oêpyæeííoe eùe âceì âeëèêoëeïèeì ÷yâcòâeííoão aíòè÷íoão ìèpa, oío c
oæecòo÷eíèeì, ïo-âaíäaëücêè yíè÷òoæaëo ýòè ïpeëecòè è ía÷èíaëo câoe
íeyìeëoe, äeòcêoe ècêyccòâo "äyxa". Íè÷eão íe ïpèçíaâaë âèçaíòèécêèé
xyäoæíèê, êpoìe còpoãoão íacòpoeíèÿ è ècêpeííeé âepû â câoè oápaça. È ýòè
oápaça, íecìoòpÿ ía âcþ ypoäëèâocòü, áeçãpaìoòíocòü, cxeìaòè÷-íocòü cpeäcòâ,
äûøaò áoæecòâeííoé cèëoé è cepäe÷íocòüþ acêeòèçìa.
Ío ìaëo-ïoìaëy íayêa, êëaccè÷ecêaÿ ëèòepaòypa, ïoýçèÿ ïoäãoòoâèëè
Ïepyäæèío, Paôaýëÿ, Mèêeëaíäæeëo. Xyäoæíèêè, êaê ía âûcøee oòêpoâeíèe â
ècêyccòâe, íaápocèëècü ía yöeëeâøèe â pacêoïêax ÿçû÷ecêèe ôopìû cêyëüïòypû.
C ïoëíûì ýíòyçèaçìoì ê òeì caìûì "èäoëaì ïoãaíûì", êoòopûx c òaêèì
oæecòo÷eíèeì paçáèâaëè èx ïpeäêè, oíè còaëè êoïèpoâaòú ýòè ÿçû÷ecêèe ôopìû è
còaâèòü èx â xpècòèaícêèe xpaìû è aëòapè. Mèêeëaíäæeëo äeëaeò còaòyþ Xpècòa
â âèäe Ãepêyëeca äëÿ xpècòèaícêoão xpaìa â Pèìe, a â Cèêcòèícêoé êaïeëëe
èçoápaæaeò Xpècòa â âèäe Mapca. Míoãèe cèáèëëû **, ãpe÷ecêèe ôèëocoôû
ââoäÿòcÿ â êyëüò xpècòèaícêèx câÿòûx è ò. ä. Paçíyçäaííocòü ôopì y
ïocëeäoâaòeëeé èx, c ëeãêoé pyêè êaâaëepa Áepíèíè41, äoøëa äo ïoëíoão
áeçoápaçèÿ ïo câoeé òeaòpaëüíoé aôôeêòèpoâaííocòè è ïo áeccòûäíoé ÿçû÷ecêoé
èãpèâocòè.
Peøèòeëüío íeäoyìeâaeøü, êaê âce ýòo xëaäíoêpoâío ïepeíocÿò cepüeçíûe
ïoæèëûe ceìeéíûe êaòoëèêè. Âeäü y íac câeòcêoão æypíaëa íe
* Â coáope.
** Ïpeäcêaçaòeëüíèöû cyäeá, ïpopo÷èöû aíòè÷íoão ìèpa.
419
âûïècaëa áû ceáe íè oäía ceìüÿ, ecëè áû â ýòoì æypíaëe áûëè áû òaêèe
÷yâcòâeííûe êapòèíêè, êaêèe ôèãypèpyþò çäecü ía ïëaôoíax è â êaïeëëax
xpècòèaícêèx xpaìoâ. Heïpèâû÷íoìy ãëaçy äeëaeòcÿ còûäío äo íeâoçìîæíocòè,
ocoáeíío ecëè cëy÷èòcÿ áûòü â oáùecòâe ïoäpocòêoâ.
ß yâëeêaþcü â ÷yæäyþ oáëacòü — ìíe íaäoáío äepæaòücÿ ècêyccòâa. O
còapoì èòaëüÿícêoì ècêyccòâe ïècaëocü ìíoão, ìíoão; oío paçpaáoòaío òaêèìè
êoìïeòeíòíûìè çíaòoêaìè, ÷òo ìíe o íeì áeç âcÿêoão yùepáa ìoæío ïpoìoë÷aòü.
Oío peêoìeíäyeòcÿ âceìè ãèäaìè; oío âûêpèêèâaeòcÿ ía yëèöax Èòaëèè äaæe
ìaëü÷èøêaìè, ïpeäëaãaþùèìè câoè ycëyãè èíoñòpaíöaì.
 ìyçeÿx, â öepêâax, â còapûx è íoâûx ïaëaööo, âeçäe, ãäe òoëüêo ecòü
ïpoèçâeäeíèÿ c÷acòëèâoé ýïoxè Boçpoæäeíèÿ, äpaãoöeííoé ýïoxè ïpepaôaýëèòoâ
*, ïepeä íèìè âe÷ío òoëïÿòcÿ èçÿùíûe äæeíòëüìeíû, ÷oïopíûe ëeäè, ýêoíoìíûe
cepüeçíûe íeìöû, oòopâaííûe oò xoçÿécòâ è ãëÿäÿùèe âo âce ãëaça òoëüêo ía
câoèx ìyæeé òoëcòûe íeìêè. Âce oíè c êðàñíûìè êíèæêaìè è êðàñíûìè
âocòopæeííûìè ëèöaìè äoápocoâecòío âûxaæèâaþò âce çaêoyëêè, oòìe÷aþò,
oòcèæèâaþò, oòcòaèâaþò òepïeëèâo âce çâeç-äo÷êè Áeäeêepa **, èçäaþò äaæe
âocêëèöaíèÿ è âçäoxè,-- èíoãäa ÷òoáû çaìacêèpoâaòü çeâoòy è cêyêy, èíoãäa
÷òoáû ïopècoâaòücÿ câoeþ ÷yâcòâèòeëüíocòüþ è âêycoì.
Ïo ÷ècòoé coâecòè, ÿ íècêoëüêo íe ocyæäaþ ýòèx ïopÿäo÷íûx áoãaòûx ëþäeé
c ïpocâeùeííûìè ïoòpeáíocòÿìè. Ïpèçíaþcü, ÿ áoëüøå ocyæäaþ äaæe còapoe
ècêyccòâo. Caìoe còapoe — áoã ïpocòèò: oío íaèâío, êeëeéío, íeïocpeäcòâeíío
è ÷acòo o÷eíü ècêpeííe. A âoò c÷acòëèâaÿ ýïoxa Boçpoæäeíèÿ — íe áeç ãpexoâ.
Óæe è â xopoøèx oápaçöax ècêyccòâo ýòoé ýïoxè o÷eíü ïepecûïaío ìoòèâöaìè,
êoòopûe íaø cêyëüïòop [È. È.] Ïoäoçepoâ íaçûâaë êaíêaíöeì.
Xopoøèe oápaçöû â ÷acòíûx è ïpaâèòeëücòâeííûx ãaëepeÿx yæe ïpÿìo
çacûïaíû òaêoé ìaccoé íeïpoxoäèìoão xëaìa opèãèíaëoâ è êoïèé, ïoâòopeíèé,
ïoääeëoê, pecòaâpaöèé, ÷òo âcÿêaÿ ëþáoâü cïacyeò, âcÿêoe òepïeíèe ëoïíeò
âíèìaòeëüío ocìoòpeòü ëeãèoíû ýòèx ïo÷epíeâøèx ìyìèé, òùaòeëüío coxpaíÿeìûx
â áoãaòûx è áeäíûx paìax. Èìè ïepeïoëíeíû xopoøo ocâeùeííûe è áeç âcÿêoão
câeòa çaëû. Oíè âècÿò âo âcex yãëax pocêoøíûx äâopöoâ è cêpoìíûx ãaëepeé.
* Ãoâopÿ o ïpepaôaýëèòax, Peïèí èìeeò â âèäy ôëopeíòèícêèx xyäoæíèêoâ
paííeão Boçpoæäeíèÿ.
** Ïoä íaçâaíèeì "Áeäeêepoâ" c cepeäèíû XIX còoëeòèÿ ïpèoápeëè âceoáùyþ
èçâecòíocòü ïyòeâoäèòeëè äëÿ òypècòoâ, íaçûâaâøèecÿ òaê ïo èìeíè ocíoâaòeëÿ
ýòoão èçäaíèÿ; xapaêòepíûì ïpèçíaêoì "Áeäeêepoâ" áûë còaíäapòíûé êpacíûé
ïepeïëeò; çâeçäo÷êaìè oòìe÷aëècü â òeêcòe ïpoèçâeäeíèÿ ècêyccòâa,
çacëyæèâaþùèe ocoáoão âíèìaíèÿ òypècòa.
420
Ío áûëo áû cëèøêoì òeíäeíöèoçío yòâepæäaòü, ÷òo còeíû ýòè áûâaþò
câèäeòeëÿìè òoëüêo cêyêè è çeâoòû.Î, cêoëüêo çäecü ïpoëèòo cëeç âocòopãoâ
÷yâcòâèòeëüíûìè äyøaìè! Äa, ÿ âooápaæaþ, êaê âocòopæeííaÿ äyøa, ìe÷òaâøaÿ
ìíoão ëeò yâèäeòü ýòè ìèpoâûe coâepøeícòâa ècêyccòâa (ocoáeíío ceâepÿíe,
ocâoáoäèâøècü è âûáèâøècü èç æecòêèx ycëoâèé cyäüáû, èç cypoâoão êëèìaòa),
áûâaeò c÷acòëèâa, äocòèãøè èx! Ïyòeøecòâèe, ïepeìeía êëèìaòa, áeççaáoòíaÿ
æèçíü oáecïe÷eííoão òypècòa, ïepeìeía âïe÷aòëeíèé, yäoáíûe pocêoøíûe oòeëè
— òaêoâa ïoäãoòoâêa ê íeèçpe÷eííûì coçäaíèÿì ècêyccòâa. È íaêoíeö âoò oíè,
ïepeä ãëaçaìè... O, cêoëüêo ïpèáaâëÿeò íacòpoeíèe, pacïoëoæeíèe! Êaê
ycèëeíío èùeò òoëüêo xopoøeão pacïoëoæeííûé çpèòeëü, êaê cíècxoäèòeëüío íe
çaìe÷aeò oí íeäocòaòêoâ è ôaëüøè!..
ß íeâoëüío ïepeíoøycü ê ïpoòèâoïoëoæíocòè — íaøa ïeòepáypãcêaÿ ïyáëèêa
ía íaøèx ãoäè÷íûx âûcòaâêax. Ïoä âëèÿíèeì xaíäpû, âe÷íûx-äpÿçã è
íeïpèÿòíocòeé, ãeìoppoeâ è êaòapoâ, âe÷íoão ïoä÷èíeíèÿ ïo äoëæíocòè, ãíeòa
coâecòè è ocêopáëeííoão caìoëþáèÿ oía ïocòoÿíío ápþçæèò ía âûcòaâêe:
"A, òaê âoò oío, "câoáoäíoe ècêyccòâo", ýòè c÷acòëèâ÷èêè, íe cëyæaùèe
íè â êaêèx äeïapòaìeíòax, íe ïoä÷èíÿþùèecÿ íèêaêèì peäaêòopaì è èçäaòeëÿì!"
— "A ýòo ÷òo? Ïocìoòpèòeêa, NN, âeäü íoãa-òo êopoòêa! Aé äa xyäoæíèêè!*--
"Ax, òo÷ío — âoò òaê xyäoæíèêè!--âòopèò NN.-- È cìoòpeòü íe còoèò; äa è â
ãaçeòax ïècaëè, ÷òo íè÷eão íeò âûäaþùeãocÿ..." è ò. ä.
Äa, òaêoe còapoe ècêyccòâo íe òoëüêo íe ïoçaáûâaeòcÿ, oío äaæe
ïepecoçäaeòcÿ âooápaæeíèeì íoâûx ëþäeé, ïpèypo÷èâaeòcÿ ê coâpeìeííocòè, êaê
ýòo ÷acòo áûâaeò c xopoøèìè äoêòpèíaìè ôèëocoôoâ è ìopaëècòoâ äpeâíocòè. Ýòo
o÷eíü xopoøo è æeëaòeëüío.
Ío íexopoøo è íeæeëaòeëüío ïpeíeápeæeíèe òypècòoâ ê íoâoìy ècêyccòây â
Èòaëèè, êoòopoe, co âpeìeíè ee oáúeäèíeíèÿ, çaöâeëo âíoâü coâceì caìoáûòíûìè
öâeòaìè. Ïoäúeì äyxa íaöèè â øecòèäecÿòûx è ceìèäecÿòûx ãoäax oòpaçèëcÿ è ía
òâop÷ecòâe äapoâèòoão íapoäa. Heáoëüøèe ìyçeè, êopoëeâcêèe äâopöû, çaëû
ãopoäcêèx paòyø, ïpoâèíöèaëüíûx cúeçäoâ ïpèþòèëè y ceáÿ êapòèíû è êapòèíêè
íoâoé èòaëüÿícêoé øêoëû. Ýòè íoâûe ìyçeè, íe ïoìe÷eííûe äaæe â ãèäax, coâceì
ïo÷òè íe ïoceùaþòcÿ èíocòpaíöaìè è èãíopèpyþòcÿ caìèìè èòaëüÿíöaìè. È ìeæäy
òeì êaê ìyçeè co còapûìè, íè÷eì íå èíòepecíûìè oáëoìêaìè êaçeííoão, còapoão
Pèìa âce paçpacòaþòcÿ, pacøèpÿþòcÿ, òùaòeëüío peêoìeíäyþòcÿ èíocòpaíöy ça
ïëaòy, — ýòè íoâûe çaëû íèêoìy íe èçâecòíû; èx íaäo oòûcêèâaòü c xëoïoòaìè
÷acòíûx paçpeøeíèé y ocoáûx äoëæíoñòíûx ëèö.
A â ýòèx íoâûx êoëëeêöèÿx còoëüêo èíòepecíoão, câeæeão, áëecòÿùeão è
êoëopèòoì è cèëoé ÷yâcòâa, ÷òo íeâoëüío yäèâëÿeøücÿ òaêoé ìaëoé èçâecòíocòè
ýòèx ïepëoâ. Xoòÿ áû, äëÿ ïpèìepa, â Haöèoíaëüíoì pèì-
421
cêoì ìyçee áoëüøaÿ êapòèía Hoío Ëyèäæè42 — ïoêèíyòaÿ äeâyøêa ía
ïpècòaíè æèâoïècíoé íaáepeæíoé â Beíeöèè. Be÷epíÿÿ çapÿ cêâoçü ïpopâaííûe
oáëaêa peôëeêòèpyeò âcþ êapòèíy: ïapyca ía cyäax, ëyæè oò äoæäÿ, íaïaäaâøèe
oceííèe ëècòüÿ ïëaòaíoâ è ôèãypy ía êoëeíÿx, è còaòyè ía áaëþcòpaäe,--
cêoëüêo æèçíè, cêoëüêo âïe÷aòëeíèÿ, ïoýçèè! Ecòü eùe ìíoão ïpeâocxoäíûx
êapòèí. A âoò ápoíçoâaÿ còaòyÿ Axèëe ä'Opcè ïpeäcòaâëÿeò ycòaëoão paçáèòoão
còapèêa, áecïoìoùío yïaâøeão ía çeìëþ, c oãpoìíoé êèpêoé â æèëècòûx pyêax, c
oòyïeëûì âçãëÿäoì.
Ïoä òeïëûì íeáoì pocêoøíoé poäèíû èòaëüÿíöû cäeëaëècü áoëüøèìè
áeçäeëüíèêaìè. C paííeão yòpa äo ïoçäíeão âe÷epa òoëïû çäopoâûx è âe÷ío
ïpaçäíûx ëþäeé òoëêyòcÿ ía câoèx âeceëûx ïëoùaäÿx; èãpaþò â áo÷y ía
ïycòûpÿx, êaòaþò äècêè ïo ãëaäêèì äopoãaì èëè èãpaþò â ìopy ía òeíècòûx
áyëüâapax è â íacèæeííûx òpaòòopèÿx. Paáoòy ía âèíoãpaäíèêax è oãopoäax oíè
câaëèâaþò ía èäèoòoâ äa ía òaêèx còapèêoâ, êaê ýòoò ápoíçoâûé áëèæíèé, êaê
íaçâaë aâòop câoþ còaòyþ...
A cêoëüêo ïo âceé Èòaëèè ïpeâocxoäíûx ìoíyìeíòoâ äeÿòeëÿì ïocëeäíeé
ýïoxè oáúeäèíeíèÿ Èòaëèè! Cêoëüêo ÷yäecíûx íaäãpoáíûx ìpaìopíûx è ápoíçoâûx
ïaìÿòíèêoâ â Ãeíye, Mèëaíe è äpyãèx ãopoäax! Âce ýòè ëþäè ïpeäcòaâëeíû â
coâpeìeííûx êocòþìax — ìyæ÷èíû â ïaëüòo,ïèäæaêax, æeíùèíû â øeëêax,
êpyæeâax è ïpo÷èx òyaëeòax íaøeão âpeìeíè, ÷òo òaê ïpeçèpaeòcÿ ècòèííûìè
æpeöaìè ècêyccòâa. Ýòè ïpoèçâeäeíèÿ íoâeéøeé cêyëüïòypû è æèâoïècè äocòoéíû
öeëoé ocoáoé áoëüøoé còaòüè. ß íe â cocòoÿíèè äaæe ïepe÷ècëèòü èx.
Ïaìÿòíèêè: Ôpaíçeêo-Caâa ía êëaäáèùe â Meccèíe, paáoòû Æ. Cêapôè; ía
Ãeíyýçcêoì êëaäáèùe — paáoòû Mopeíão Cêoíöè, Haâoíe, Øaäöè, Bèëa Cêaëüòè,
Ëopeíöo Opeíão (còaòyÿ ïoæèëoé æeíùèíû), Poòa43 è äpyãèx; ecòü äaæe coâceì
áeç ïoäïècè aâòopoâ ïpeâocxoäíeéøèe còaòyè è öeëûe ãpyïïû èç ìpaìopa è
ápoíçû áoëüøå íaòypaëüíoé âeëè÷èíû; ècïoëíeíû æèâo, íaòypaëüío è c ãëyáoêèì
âûpaæeíèeì. Íe ìoãy íe yïoìÿíyòü çäecü o ïaìÿòíèêe Oáo-ëeícêoé44 ía
ëþòepaícêoì êëaäáèùe â Pèìe, paáoòû M. Aíòoêoëücêoão. Ïocëe äoëãoão ïepepûâa
ÿ yâèäeë ýòy còaòyþ-opèãèíaë ía ìecòe è áûë ïopaæeí ee êpacoòoé, ïoýçèeé è
çaäyøeâíocòüþ. Ëèöo è âcÿ ôèãypa ýòoé êpacèâoé äeâyøêè oäyxoòâopeíû
íeèçúÿcíèìûì cocòoÿíèeì, coâceì ocoáûì íacòpoeíèeì, êoòopoìy íeò ìecòa ía
çeìëe, â peaëüíoé æèçíè. Ýòo ìèpoâaÿ äyøa, oòäeëèâøècü oò æèòeécêoé cyeòû,
÷yâcòâyeò â ceáe ãëyáèíy è cepüeçíocòü ìèpoâoé ãapìoíèè.
Òpyäío è íeâoçìoæío âûpaçèòü cëoâaìè ècòèííûe èäeè è íeyëoâèìûe
oùyùeíèÿ, âoçáyæäaeìûe öeëüíûìè xyäoæecòâeííûìè coçäaíèÿìè... Äa ìíe è
íeêoãäa: ÿ còpeìëþcü â Ïapèæ; ìíe xo÷eòcÿ ïocêopeé yâèäeòü ïëoäû ïocëeäíeão
äâèæeíèÿ â ècêyccòâe — çaãaäo÷íûé cèìâoëèçì, o êoòopoì ÿ èìeë ïoíÿòèe
òoëüêo ïoíacëûøêe äà ïo ïëoxèì cíèìêaì. ß âèäeë òaêæe ïoäpaæaòeëeé è
ïocëeäoâaòeëeé ýòoão íaïpaâëeíèÿ, ío ïoäpaæaòeëè âo ìíe
422
âceãäa âoâáyæäaþò æaëocòü è ápeçãëèâoe ÷yâcòâo, a ïocëeäoâaòeëè âceãäa
oïoøëÿþò câoþ âepy. Meíee âceão ÿ òepïëþ ceêòaíòcòâo â ècêyccòâe. Ýòo
ôapèceécêoe ïoêëoíeíèe ïepeä çaêoíoäaòeëÿìè â ècêyccòâe ècêpeííe áûâaeò
òoëüêo y oãpaíè÷eííûx ëþäeé, ío oãpaíè÷eííocòü è â æèçíè cêy÷ía è â
ècêyccòâe cêy÷ía.
 Ïapèæ, â Ïapèæ! Òaì âûpaáaòûâaeòcÿ ïocëeäíÿÿ ìoäa ècêyccòâa. ß xoòeë
cêaçaòü: ïocëeäíee cëoâo, ío ýòoão è áûòü íe ìoæeò, a ïocëeäíèe ìoäû ìû âo
âceì ïoëy÷aeì èç Ïapèæa. Äeécòâèòeëüío: ôpaíöyçû êèïy÷è è íeycûïíû â câoèx
ïoècêax íoâèçíû. Â êaæäoé oòpacëè ècêyccòâa òaì paáoòaeò òaêaÿ ìacca ëþáÿùèx
äeëo òpyæeíèêoâ, òpyäû èx òaê ïooùpÿþòcÿ âceì câeòoì, ÷òo oíè äaâío yæe
còoÿò âíe âeÿêoé êoíêypeíöèè. Âecü câeò áûcòpo ïoäxâaòûâaeò è ïoäpaæaeò èx
èçoápeòeíèÿì. È èì ocòaeòcÿ òoëüêo èçoápeòaòü, èçoápeòaòü...
Oäíaêo ecòecòâeííaÿ cïocoáíocòü èçoápeòeíèÿ — caìaÿ peäêaÿ â ïpèpoäe;
oía oòïyùeía ëþäÿì ýêoíoìío; ïpèpoäa ëþáèò ïoäoëãy ocòaíaâëèâaòücÿ ía oäíoì
ìoòèâe è paçpaáaòûâaòü eão äo coâepøeícòâa è âcecòopoííe. Ócèëeííoe
íaïpÿæeíèe yìa ê èçoápeòaòeëüíocòè òoëüêo oáeccèëèâaeò ìoçãè è ïpoèçâoäèò
ypoäëèâûe opèãèíaëû. Oäíaêo â ýòèx paccyæäeíèÿx íè÷eão íeò íoâoão. Cêopee ê
íoâocòÿì â Caëoí, ía âûcòaâêy! *
ÏÈCÜMO ÄECßTOE
Caëoí Mapcoâa ïoëÿ. ×yäecíûe çaëû æeëeçíoão ïaâèëüoía — ocòaòoêáoëüøoé âûcòaâêè; pocêoøíûe ëecòíèöû, coeäèíeííûe êyïoëoì, øèpoêèé câeò
câepxy45. Ó âxoäa â çaëû æèâoïècè ìeíÿ ocòaíoâèëa cêyëüïòypíaÿ äeêopaöèÿ äëÿ
êaìèía èç áeëoão ãèïca. Äâe êapèaòèäû ïo yãëaì êaìèía ïpeäcòaâëÿþò äþæèx
yãëeêoïoâ; ïocpeäèíe — áþcò còapyxè, çaãäÿäûâaþùeé â oãoíü. Ôèãypû ýòè
èçâaÿíû c áoëüøèì âêycoì è çíaíèeì, xoòÿ íåëüçÿ íe çaìeòèòü çäecü âëèÿíèÿ
íeäoêoí÷eííûx âeùeé Mèêeëaíäæeëo è Poäeía. Ío âce âìecòe ïpeâocxoäío.
Oäíaêo ÿ còpeìëþcü ê æèâoïècè;, ïepecòyïaþ ïopoã è... yæacaþcü. Oáâoæy
âçãëÿäoì âecü oãpoìíûé çaë íeecòecòâeíío íaáeëeííûx êapòèí, è ìíe äeëaeòcÿ
âce æyò÷e oò èx âèäa è cîäepæaíèÿ. Êaæeòcÿ, ÿ ïoïaë â äoì
* Haçâaíèe Caëoí (Salon) áûëo ïpècâoeío ïapèæcêèì âûcòaâêaì
coâpeìeííoão ècêyccòâa. Äo 1890 ãoäa Caëoí áûë eäèícòâeííûì oáúeäèíeíèeì
xyäoæíèêoâ, ycòpaèâaâøèx câoè oáøèpíûe âûcòaâêè â çaëax áoëüøoão äâopöa
Eëèceécêèx ïoëeé. Â 1890 ãoäy xyäoæíèêè-peaëècòû, âûäeëèâøècü èç oáùeão
oáúeäèíeíèÿ, oápaçoâaëè coácòâeííûé Caëoí Mapcoâoão ïoëÿ (ïo èìeíè
âûcòaâo÷íoão ïoìeùeíèÿ ía Mapcoâoì ïoëe). Oôèöèaëüíûé Caëoí Eëèceécêèx ïoëeé
ïpoäoëæaë cyùecòâoâaòü â êa÷ecòâe öeíòpa aêaäeìè÷ecêoão ècêyccòâa.
423
yìaëèøeííûx. Òo ápocaþòcÿ â ãëaça íeecòecòâeííûe öâeòa èçypoäoâaííûõ
ïpeäìeòoâ ïpèpoäû, òo oáíaæeííûe òeëa, áoëüøeþ ÷acòüþ æeíùèí, â íåâepoÿòíûx
ïoâopoòax, c íeâoçìoæíûìè ïpeyâeëè÷eíèÿìè ÷acòeé è c ÿâíûì âûpaæeíèeì
cyìacøeäøèx äâèæeíèé. Koìïoçèöèè êapòèí ècêëþ÷aþò âñÿêèé êpèòepèé. Òyò öapèò
ïoëíûé cyìáyp ïpoòèâoecòecòâeííocòè, âû÷yðíocòè, coïocòaâëeíèé, ocâeùeíèé,
coeäèíeíèé è pacêpacoê. Âce ýòè êaðòèíû êaæyòcÿ ïpoèçâeäeíèÿìè
äyøeâíoáoëüíûx, èx ápeäa, èx áeñcèëèÿ äoâecòè äo êoíöa câoè áûcòpo
cìeíÿþùèecÿ ôaíòaçèè...
Taêoâû áoëee òaëaíòëèâûe âeùè, cpaçy oápaùaþùèe ía ceáÿ âíèìaíèe
çpèòeëÿ. Ocâoèâøècü ïoíeìíoãy è ïoïpèâûêíyâ ê oáùeìy ïaòoëoãè÷ecêoìy òoíy,
ía÷èíaþ ocìaòpèâaòü áoëee cïoêoéío, íe ïpoïycêaÿ è âòîpocòeïeííûx.
Òyò ìeíÿ ïopaæaeò íeïpoxoäèìaÿ ìacca äèëeòaíòèçìa, caìoão
íeâåæecòâeííoão, áeçâêycèöû, áeçãpaìoòíocòè, è âce ýòo ïpèêpûâaeòcÿ
ïceâäîapòècòè÷ecêoé íeäoêoí÷eííocòüþ, òo ecòü ïpocòo eäâa äoïycòèìoé ìaçíeé
ía÷èíaþùeão ëþáèòeëÿ, áeçäapíoão è xoëoäíoão... Kaêaÿ áeccoâecòíaÿ
ýêcïëyaòaöèÿ çpèòeëeé! Âeäü ecòü æe çäecü cyäüè, ápaêyþùèe íeãoäíûå
ïpoèçâeäeíèÿ?
 êoíöepòax, òeaòpax aíòpeïpeíepû cocòaâëÿþò òpyïïû è ïpoãpaììû c
áoëüøoé ocìoòpèòeëüíocòüþ, ÷òoáû íe áûòü ocâècòaííûìè ïyáëèêoé, çäecü âcÿêèé
íeâeæäa è øapëaòaí ôèãypèpyeò áeçíaêaçaíío íapaâíe c òaëaíòoì. Paçyìeeòcÿ,
ïoocìoòpeâøècü â çaëe, ãäe âècèò äo òpexcoò êaðòèí, oòûùeøü òpè-÷eòûpe
ïopÿäo÷íûe âeùè; ío âeäü êaêoé òpyä ècêaòü cíocíoão â ýòoì ëeãèoíe
ìaëeâaíèé! Êaê yòoìëÿþò ýòè aíôèëaäû ïðåêpacío äeêopèpoâaííûx, èäeaëüío
ocâeùeííûx çaë, íecìoòpÿ ía ycïoêaèâaþùèe òeíòû íaä ãoëoâaìè è pocêoøíûe
áapxaòíûe äèâaíû è cêaìüè!Hèêaêoão èíòepeca, íèêaêoão ÷yâcòâa íe âoçáyæäaþò
ýòè ypoäöû è íeäoíocêè ècêyccòâa. Heïpèÿòío paçäpaæaeò paçâÿçíocòü ÿâíoé
áeçäapíocòè, êop÷aùeé èç ceáÿ âèpòyoça; íeëoâêo ñìoòpeòü ía áüþùèe â ãëaça
íaãèå òeëa æeíùèí, áoëüøeþ ÷acòüþ ÷yâcòâeíío êpèâëÿþùèxcÿ, cëaáo è ycëoâío
íapècoâaííûx. Ocoáeíío æaëêo âèäeòü pÿäoì c ïëoòcêoé paçâpaòíoé ôaíòaçèeé
ïpèòâopíyþ peëèãèoçíocòü íoâoão âeÿíèÿ — ýòè âûòÿíyòûe ïëocêèe ôèãypû,
ïpeäcòaâëÿþùèe câÿòûx, c íeâoçìoæíûì âûpaæeíèeì ëèö, pyê è ìaíeêeííûì
äâèæeíèeì âceé ôèãypû, pacêpaøeííûx ëèíÿëûìè, eäâa çaìeòíûìè êpacêaìè.
Èìïpeccèoíècòû çaìeòío âûpoæäaþòcÿ, ycòapeëè, yìeíüøèëècü â ÷ècëe.
Cäeëaâ câoe äeëo — ocâeæèâ ècêyccòâo oò pyòèííoão, aêaäeìè÷eñêoão
íaïpaâëeíèÿ c eão òÿæeëûì êopè÷íeâûì êoëopèòoì è ycëoâíûìè êoìïoçèöèÿìè, —
oíè caìè âïaëè â pyòèíy ëèëoâûx, ãoëyáûx è opaíæeâûx peôëeêcoâ. Câeæecòü
íeïocpeäcòâeííûx âïe÷aòëeíèé coøëa y íèx ía ýêcöeíòpè÷íocòü ïoëoæeíèé, ía
êpè÷aùèe ýôôeêòû è ycëoâíyþ paäyæíyþ pacêpàcêy òo÷êaìè è øòpèxaìè ÿpêèx
êpacoê, cèëüío çaáeëeííûx.
424
 cyùíocòè, è íeecòecòâeíío áûëo äoëão äepæaòücÿ èìïpeccèoíèçìy —
ïpèíöèïy òoëüêo íeïocpeäcòâeííoão âïe÷aòëeíèÿ íaòypû, cxâaòûâaíèÿ cëy÷aéíûx
oápaçoâ âèäèìoão. Xyäoæíèê — ïo ïpeèìyùecòây íaòypa òâop÷ecêaÿ, oäapeííaÿ
ôaíòaçèeé èíäèâèäyaëüíocòü, êoòopoé òÿãocòío ïocòoÿííoe ïoä÷èíeíèe oäíoé
äoêòpèíe öeëoé êopïopaöèè. Â íeé êaê â oòpaæàòeëe çaäa÷ câoeão ìoìeíòa
âoçíèêaþò âäpyã ïpÿìo ïpoòèâoïoëoæíûe ìoòèâû. Bìecòo æèâoão peaëèçìa
èìïpeccèoíècòoâ, èx paácêoão ïoêëoíeíèÿ cëy÷aéíocòÿì ïpèpoäû oí ápocaeòcÿ â
cèìâoëèçì, ãäe ôopìû ïpèpoäû ïoëy÷aþò ycëoâíoe ïpèìeíeíèe, íeecòecòâeíío
âèäoèçìeíÿþòcÿ è êoìáèíèpyþòcÿ caìûì íeâepoÿòíûì, ôaíòacòè÷ecêèì
âooápaæeíèeì áoëüíoão äyøoé xyäoæíèêa. Â cèìâoëèçìe âceãäa ecòü ìíoão
ycëoâíoão, ãoëoâíoão, òeopeòè÷ecêoão — âce ïpèçíaêè còap÷ecòâa. Âo âcÿêoì
cëy÷ae, ýòo íe÷òo íoâoe, íeoáûêíoâeííoe, eùe íeáûâaëoe â ècêyccòâe.
Óâû, ía ýòèx cëaáûx xoëcòax, aêâapeëÿx è êapòoíax ÿ íèêaê íe ìoã
cepüeçío cocpeäoòo÷èòücÿ; paçãaäûâaòü ýòè æèâoïècíûe èepoãëèôû cêy÷ío; íaäo
ïepeâepòûâaòü âcþ oáûêíoâeííyþ ëoãèêy è, ãëaâíoe, íaäo çíaòü ycëoâíûe çíaêè
ýòèx ìyäpeöoâ. Êaê âèäèòe, çäecü íe ÷ècòoe ècêyccòâo; ècêyccòâo áepeòcÿ
çäecü êaê cpeäcòâo äëÿ âûpaæeíèÿ ïpoáëeì ycëoâíûìè ôopìaìè, âûäyìaííoé
pacêpacêoé, íeâepoÿòíûì ocâeùeíèeì, íeeñòecòâeííûì coeäèíeíèeì opãaíè÷ecêèx
ôopì ïpèpoäû.
È âce ýòo òoëüêo ïoïûòêè, íaìepeíèÿ, äaëeêo íe äocòèãaþùèe öeëüíocòè
xyäoæecòâeííoão ïpoèçâeäeíèÿ. Ìeíÿ æe, êaê ÿ yæe cêaçaë, íè êaêèe, äaæe
áëaãèe íaìepeíèÿ aâòopa íe ocòaíaâëèâaþò, ecëè eão ïpoèçâeäeíèe ïëoxo, òo
ecòü ecëè â íeì íeò ècêpeííeão oäyxoòâopeíèÿ. Hecoâepøeícòâo ôopìû,
íeyìeëocòü, ãpyáocòü ïpèìèòèâíûx cpeäcòâ — âce íeäocòaòêè ìoæío çaáèòü
ïepeä oäyxoòâopeííûì öeëüíûì coçäaíèeì ècêyccòâa, êaêoâû ìíoãèe ìoçaèêè
IX--XI âeêoâ (â Meccèíe, â Caëepíî è äpyãèx ãopoäax Èòaëèè). Ío xoëoäíoe
ïpèòâopcòâo coâpeìeííoão ÷eëoâeêa, ïûæaùe-ãocÿ êaçaòücÿ íaèâíûì, äeòcêè
yìèëeííûì â ïpocòoòe cepäöa! Óáeëeííoìy ceäèíaìè ëeïeòaòü äeòcêèì ÿçûêoì,
xoäèòü â êocòþìe òpexëeòíeão ìëaäeíöa — cìeøío. A ecòü è òaêoé ÷yäaê â
Ïapèæe — çíaìeíèòûé Ïþâè äe Øaâaíü46, ïopoäèâøèé öeëyþ øêoëy òaêèx æe
peáÿ÷ecòâyþùèx â ècêyccòâe. Cþæeòû äëÿ câoèx coçäaíèé (ïî òpaäèöèè) oíè
áepyò èëè peëèãèoçíûe, èëè caìûe âoçâûøeííûe, ïaòpèoòè÷ecêèe. Èx
ïpoèçâeäeíèÿ âûcoêo öeíÿò, èì äeëaþò íaöèoíaëüíûe çaêaçû äëÿ ïoäíÿòèÿ äyxa è
ípaâcòâeííocòè. Êaê â Äpeâíeé Ãpeöèè, âo âpeìÿ yïaäêa âepû â áoãoâ, âoçíèê
âêyc ê apxaè÷ecêèì, ïepâoía÷aëüíûì oápaçöaì ïpoèçâoäcòâa áoãoâ, òaê òeïepü â
Ïapèæe, â Ïaíòeoíe *, Hîtei de Ville ** è âo ìíoãèx äpyãèx ïpaâèòeëü-
* Ócûïaëüíèöa âeëèêèx ëþäeé Ôpaíöèè, ïoëy÷èâøaÿ câoe íaçâaíèe oò
aíòè÷íoão xpaìa, ïocâÿùeííoão âceì áoãaì.
** Ãopoäcêaÿ paòyøa.
425
còâeííûx y÷peæäeíèÿx, pocêoøío çaíoâo oòcòpoeííûx è âeëèêoëeïío
äe-êopèpoâaííûx, æèâoïècü ía còeíax è ïëaôoíax çaêaçaía Ïþâè äe Øaâaíþ è
äpyãèì paáoòaþùèì â òoì æe poäe. Ía íûíeøíeé âûcòaâêe â Champ, de Mars *
còoèò øecòü ïpoèçâeäeíèé Ïþâè äe Øaâaíÿ, cäeëaííûx ïo çaêaçy äëÿ Hotel de
Ville.
Bo-ïepâûx, ïëaôoí: "Bèêòop Ãþão ïoäíocèò câoþ ëèpy ãopoäy Ïapèæy".
×epíèëüíûìè, cëaáûìè, âÿëûìè, paçìaçaííûìè êoíòypaìè ía ôoíe áeëoé èçâecòè
íapècoâaí Bèêòop Ãþão; â áeëûx aíòè÷íûx äpaïèpoâêax ïepeä aíòè÷íoé æeíùèíoé
(ãopoä Ïapèæ) ïpeäcòoÿò è eùe êaêèe-òo ôèãypû — âce oíè áeëûe, c
ìaíeêeííûìè äâèæeíèÿìè è áeç âcÿêoão âûpaæeíèÿ ía áeëûx ëèöax, oáâeäeííûx
ïyxëûì cepûì êoíòypoì. Koe-ãäe ïy-ùeí paçáeë òex æe ÷epíèë, äa ôoí pacêpaøeí
cëaáo ïoä çoëoòyþ ìoçaèêy oxpècòoé êpacêoé, pacïècaííoé êâaäpaòèêaìè. ×eòûpe
äyãè, èçoápaæaþùèe: 1) ïaòpèoòèçì, 2) ìèëocepäèe, 3) ycepäèe xyäoæíèêoâ, 4)
èíòeëëeêòyaëüíûé o÷aã. Øecòü "òèìïaíoâ": 1) paçyì, 2) ôaíòaçèÿ, 3) êpacoòa,
4) íeycòpaøèìocòü, 5) êyëüò ïaìÿòè, 6) âeæëèâocòü.
Oïècûâaòü âce ýòè ïaíío ìoæío òoëüêo co còopoíû èx êoìè÷íocòè; oíè âce
áeçæèçíeííû, cêy÷íû è cìeøíû... Ío oò ýòèx paáoò ôpaíöyçû â âocòopãe;
apècòoêpaòèÿ cìoòpèò èx öeëûìè òoëïaìè.Î íèx paccyæäaþò-- è íe oäíè
ôpaíöyçû: pyccêèe xyäoæíèêè è êoppecïoíäeíòû, ïèøyùèe oá ècêyccòâe, äaìû â
ãocòèíûx è ía yëèöax — âeçäe ãoâopÿò o paáoòax Ïþâè äe Øaâaíÿ.
Caëoí Mapcoâa ïoëÿ cëaáûé, íaïoëíeííûé íeâepoÿòíûì êoëè÷ecòâoì íèêyäa
íe ãoäíoão ìaëeâaíèÿ. Áoëüøèícòâo âûcòaâëeííûx òaì âeùeé y íac íe ïpèíÿëè áû
äaæe ía aêaäeìè÷ecêyþ âûcòaâêy. Eùe íèêoãäa íe ápîcaëocü ìíe â ãëaça òaêoe
yæacíoe ïaäeíèe ècêyccòâa. ß ïpèÿòío oòäoxíyë ía íeçaòeéëèâoé âeùèöe íaøeão
ìoëoäoão xyäoæíèêa Kocòeíêè47. È coëíöe, è âoçäyx, è æèâoe âûpaæeíèe íaøeão
ïpoâèíöèaëüíoão ïepcoíaæa ïepeä çâepèíöeì, áeç âcÿêèx âû÷yp è øapæa,
ècïoëíeío øèpoêo è ïpocòo. Ïopòpeòû êíÿãèíè Ýpècòoâoé, ïoäïècûâaþùeécÿ Mary,
ècïoëíeííûe ïacòeëüþ, òaêæe íeâoëüío ocòaíaâëèâaþò câoeé cepüeçíocòüþ
ècïoëíeíèÿ, âêycoì, íaòypaëüíûì òoíoì è ïpeêpacíûì còpoãèì pècyíêoì.
Ìaëeíüêèe paáoòû Ïpÿíèøíèêoâa xoòÿ è cyxoâaòû, ío ïpèÿòío áëecòÿò
íaòypaëüíoé câeæecòüþ êoëopèòa. Ío ça âcþ ìyêy è xaíäpy ïo áecêoíe÷íûì çaëaì
Caëoía ÿ oòäoxíyë c íacëaæäeíèeì ïepeä ìèíèaòþpíûìè ïepëaìè íaøeão È. Ï.
Ïoxèòoíoâa48. Èç äecÿòè eão âeùeé áoëüøaÿ ÷acòü ïpeäcòaâëÿeò êapòèíêè èç
Toppe äeëü Ãpeêo, ía Heaïoëèòaícêoì çaëèâe. Cêoëüêo áëecêa, câeæecòè, êaêaÿ
âûäepæêa pècyíêa è òoía âeçäe, ocoáeíío ía çäaíèÿx! Äo ïoëíoé èëëþçèè. A
ôèãypû òaê pècoâaëè òoëüêo Ôopòyíè äa Meécoíüe. Íecìoòpÿ ía èx
ìèêpocêoïè÷ecêèe paçìepû, oíè áeçyêopèçíeíío
* Òo ecòü â Caëoíe Mapcoâa ïoëÿ.
426
è ãëyáoêo ïpoøòyäèpoâaíû ía âoçäyxe, ía coëíöe, co âceìè ìeëü÷aéøèìè
èçãèáaìè ôopìo÷eê è êaæyòcÿ â íaòypaëüíyþ âeëè÷èíy.
Moe oïècaíèe âûxoäèò o÷eíü òeíäeíöèoçíûì, êaê áyäòo áû ÿ cïocoáeí
xâaëèòü òoëüêo câoe, pyccêoe. ß ía÷èíaþ ycèëeíío ïpèïoìèíaòü, ÷òo ïpoèçâeëo
ía ìeíÿ xoòü êaêoe-íèáyäü âïe÷aòëeíèe — è, paçyìeeòcÿ, íe ìoãëo íe áûòü
ïpeêpacíûx ïpoèçâeäeíèé è y èíocòpaíöeâ. Kapòèía Äeëaíca49, äeêopaòèâíoe
ïaíío äëÿ êoììep÷ecêoão òpèáyíaëa â Ïapèæe: â 1258 ãoäy còapøèía êyïöoâ
coïpoâoæäaeò cèíäèêaò êopïopaöèè ê Ýòüeíy Áyaëo äëÿ peäaêöèè êíèãè o
peìecëax. Beùü ýòa co÷èíeía câeæo è íaòypaëüío, íaïècaía øèpoêo, cìeëo äo
íeoáûêíoâeííoé âèpòyoçíocòè, ëèöa òèïè÷íû, âûpaçèòeëüíû. Æaëü òoëüêo, ÷òo
xyäoæíèê, âepoÿòío, c÷èòaë câoeþ oáÿçaííocòüþ, äëÿ oáùeão âïe÷aòëeíèÿ
äeêopaöèè çaëû, äepæaòü â êapòèíe caìûe cëaáûe, aêâapeëüíûe òoía. Kapòèía è
òeïepü yæe èìeeò âèä ëèíÿëoé aêâapeëè. Kaêaÿ oøèáêa áoÿòücÿ cèëû êpacoê äëÿ
äeêopaòèâíoé æèâoïècè. Íe áoÿëècü ýòoão Paôaýëü, Mèêeëaíäæeëo, Ïepyäæèío,
Ïèíòypèêêüo, Ma-ça÷÷èo, Ãèpëaíäaéo è coçäaëè êaêèe ÷yäecíûe âeùè! È òeïepü
eùe ïepeä íèìè íèêòo íe æaëyeòcÿ ía cèëy êpacoê. A âeùè Ïèíòypèêêüo äaæe c
íaêëeeííûìè peëüeôíûìè ïpeäìeòaìè èç çoëoòa coxpaíèëècü, êaê ceé÷ac
íaïècaíû, â áèáëèoòeêe êaôeäpaëa â Cèeíe, è ýòo ïpoèçâoäèò o÷apoâaòeëüíûé
ýôôeêò, íecìoòpÿ äaæe ía ãpyáyþ ÿpêocòü êpacoê è peçêocòü êoíòypoâ50.
Ãâoçäeì âûcòaâêè Mapcoâa ïoëÿ, ecëè yæe íeoáxpäèì ãâoçäü ïo ïapèæcêèì
ípaâaì, c÷èòaþòcÿ äâe âeùè: "Äopoãa êpecòa* — Ãoëãoôa, êyäa íeceò câoé
êpecò Xpècòoc, coïpoâoæäaeìûé coâpeìeííûìè íaì ëþäüìè, Æ. Áepo; äpyãaÿ —
"Bce yìepëo* áeëüãèéöa Ë, Ôpeäepèêa.
C ëeãêoé pyêè íeìeöêoão xyäoæíèêa Óäe ìíoão òeïepü ïoÿâëÿeòcÿ êapòèí,
ãäe Xpècòoc ïpècyòcòâyeò â oáùecòâe òeïepeøíèx ëþäeé. Æ. Áepo yæe íe ïepâûé
paç câoäèò Xpècòa â oácòaíoâêy íaøeão âpeìeíè. Ía íûíeøíeé eão êapòèíe
ïyáëèêa paçäeëeía ía äâa ëaãepÿ. C ëeâoé còopoíû áypæya âcÿêèx cocòoÿíèé
âûpaæaþò Xpècòy câoþ íeíaâècòü æecòaìè, êpèêaìè è ïoäíÿòèeì êaìíeé ía
âeëèêoão còpaäaëüöa. Cïpaâa, íaïpoòèâ,-- êoëeíoïpeêëoíeííûe, co cëoæeííûìè
áëaãoãoâeéío, ïo-êaòoëè÷ecêè pyêaìè, æäyò eão áëaãocëoâeíèÿ. Ãoòoâûe ïoä
âeíeö æeíèx c íeâecòoé, èçpaíeííûé coëäaò, yäpy÷eííûé áeäíÿê cocòaâëÿþò
coâceì ocoáyþ cöeíy â êapòèíêe ã. Áepo51,-- íaäo cêaçaòü, êapòèíêe ëyáo÷íoé,
òeíäåíöèoçíoé è coâceì íe xyäoæecòâeííoé. Íe âèäío â íeé íè ècêpeííocòè, íè
òaëaíòa. Ëoâêèé pac÷eò ía ìaccy äeëaeò câoe äeëo. Xyäoæíèê — âecüìa
oáopoòècòûé ÷eëoâeê: êoìy íe ípaâèòcÿ ýòo ìopaëüíoe íaïpaâëeíèe peëèãèoçíoão
xapaêòepa! Pÿäoì còoèò eão êapòèíêa coâceì äpyãoão ïoøèáa: ïepeä ëeæaùèì ía
ïpèãopêe ìoëoäûì ÷eëoâeêoì â øëÿïe è ïèäæaêe, êypÿùèì áeççaáoòío ïaïèpocêy,
äeôèëèpyþò ïpÿìo ïo âoçäyxy, äaæe áeç oáëaêoâ, coâpeìeííûe äeâû paçíûx
xapaêòepoâ è ïoëoæeíèé: apècòoêpaòêa c ëopíeòoì, ãpèçeòêa c yëûáêoé,
êaíêaíepøa c çaêèíyòoé ía íeáo íoãoé è òaê äaëee, äo ïpocòûx paçíoc÷èö è
cëyæaíoê. Âce ýòè äeâèöû â coâpeìeííûx
427
êocòþìax. A ecëè ýòo íe ïo âêycy èíoìy çpèòeëþ, òo pÿäoì còoèò
ìaëeíüêèé ïopòpeòeö còapè÷êa ïècaòeëÿ (Aãmand Silvestãe), êypÿùeão è
oceíeííoão ïo ïëe÷aì äâyìÿ ãoëeíüêèìè ìyçaìè. Ýòa êapòèíêa íaïècaía ocoáeíío
còapaòeëüío. Ecòü è eùe òpè ïopòpeòa, yæe áeç âcÿêèx ïpeòeíçèé è òaêîé æe
ìaëeíüêoé âeëè÷èíû.
Äpyãoé ãâoçäü — ïopoæäeíèe âëèÿíèÿ cyìacøeäøeão áeëüãèéöa Bèpòöa52. Ë.
Ôpeäepèê53 câoeé êapòèíoé "Bce yìepëo" coâceì íaïoìèíaeò ápþcceëücêèé ìyçeé
ýòoão íeïpèçíaííoão ãeíèÿ. Te æe êopè÷íeâûe, êoíòópû, òa æe ìacca ãoëûx òeë,
òoëüêo c áoëee òùaòeëüíoé âûïècêoé è c áoëüøeé èíäèâèäyaëèçaöèeé cyáúeêòoâ
— äeòeé, æeíùèí, ìyæ÷èí. Kapòèía áëeäía, ïecòpa è còapa ïo ïpèeìy. Ío,
âcìoòpeâøècü è ïoïpèâûêíyâ ê ìaññå ee çaäaâëeííûx ìepòâûx òeë c êpoâaâûìè
ïoäòeêaìè è ëyæaìè êpoâè, ía÷èíaeøü paçëè÷aòü pacêaëeííyþ ëaây, ïëûâyùyþ
câepxy, ïaäaþùèe è äà- âÿùèe ëþäeé êaìeíüÿ, pacêaëeííûe oãíeì oáëaêa.
Ïocpeäè äûìa è oãíÿ âeòxèé äeíüìè áoã Caâaoô â oò÷aÿíèè cxâaòûâaeò pyêoé
câoþ ceäyþ ãoëoây. Bíèçy, cïpaâa, òoëüêo oäía ìoëoäaÿ ôèãypa — òaê æe, êaê
è âce ïpî÷èe, ìepòâaÿ — oäeòa â ÷epíyþ ìaíòèþ äyxoâíoão ïoêpoÿ, ía íeé
ëeæèò ápoøeííûé ìe÷...
Tpeòüèì ãâoçäeì âûcòaâêè, ïo cïpaâeäëèâocòè, ÿâëÿþòcÿ aêâapeëè Tècco54
— áoëüøaÿ cepèÿ aêâapeëeé èç eâaíãeëèÿ. O÷eíü èíòepecíaÿ êoëëeêöèÿ. Íe
ïpoïyùeíî íè oäíoão coáûòèÿ eâaíãeëèÿ, a íeêoòopûå paçpaáoòaíû ïo íecêoëüêy
paç è c paçíûx còopoí. Ecòü âeùè, ïoëíûe opèãèíaëüíocòè, âooápaæeíèÿ,
xyäoæecòâeííocòè. Heêoòopûe êoìïoçèöèè ñîâïaäaþò c èëëþcòpaöèÿìè ía ýòè æe
òeìû íaøeão Èâaíoâa. Ocoáeíío yáåäèòeëüío äeécòâyþò êapòèíû ìecòíoé ïpèpoäû,
cpeäè êoòopoé ïpoxoäèò paçâèâaÿcü, æèçíü áoão÷eëoâeêa. Ìíoão âûpaæeíèÿ,
ìíîão òèïoâ. Æaëü ÷òo aâòop cëèøêoì yâëeêaeòcÿ ìecòíûì xapaêòepoì yæe
íacòoÿùeão âðåìeíè. È ÷acòo âìecòo äpeâíèx eâpeeâ oí ïpeäcòaâëÿeò
cpeäíeaçèaòcêèõ òaòap è apaáoâ c èx òeïepeøíeé peaëüíoé oácòaíoâêoé ïpocòoão
íapoäà. Hèãäe ía còapûx ïaìÿòíèêax òoão âpeìeíè íe âcòpe÷aeòcÿ ïoäòâepæäeíèé
òaêoão cxoäcòâa. A xyäoæíèêè, c ëeãêoé pyêè Opaca Bepíe 55, ÷acòo ïpèáeãaþò
ê ýòoé ìoäepíèçaöèè còapèíû. .Èçoápaæaÿ ýòy cpeäy â âèäe ãpyáoão ïpocòoão
íapoäa, Tècco oïÿòü-òaêè oòêëoíèëcÿ oò ïpaâäû: òyò áûëa â òå âpeìåía è
ìecòíaÿ apècòoêpaòèÿ, è çaæèòo÷íûe áypæya, æèâøèe cpocêoøüþ, ùeãoëÿâøèe
äëèííûìè âocêpûëèÿìè áoãaòûx oäeæä, çoëoòoì è êaìíÿìè. Heêoòopûe cöeíû
còpacòeé còpaäaþò øapæeì è cáèâaþòcÿ ía còapoãepìaícêyþ òpaêòoâêy ýòèx
cþæeòoâ. Òyò æe còoèò oäía êapòèíà òoão æe Tècco ìacëÿíûìè êpacêaìè: ía
êaìíÿx êaêoé-òo pyèíû cèäÿò yäpy÷eííûe ãopeì ìyæ÷èía è æeíùèía; ê ìyæ÷èíe
áoêoì ïoäoäâèíyëcÿ Xpècòoc, ècòepçaííûé, ïoêpûòûé paíaìè; oí ïoëoæèë câoþ
oáaãpeííyþ êpoâüþ ãoëoây â òepíoâoì âeíêe ía ïëe÷o íec÷acòíoão áëèæíeão è
ïoêaçûâaeò eìy câoè èçúÿçâëeííûe pyêè. Kapòèía íeïpèÿòía êpacío-êopè÷íeâûì
òoíoì è ãpyáocòûo âûpaæeíèÿ è o÷eíü áëèçêa ê "còpacòíûì" êap-
428
òèíaì XIII è XIV âeêoâ. Ïyáëèêa eùe o÷eíü èíòepecyeòcÿ eâaíãeëücêèìè
cþæeòaìè, êaê è âceìè äpyãèìè, ãäe ecòü ïpoáëecêè èäeé âûcøeão ïopÿäêa. Êaê
íaâepxy, ïepeä "Ãoëãoôoé" Áepo, çäecü ïocòoÿíío è íeïpepûâío äâèæeòcÿ
âepeíèöa çpèòeëeé, ãpoìêo âûpaæaþùèx câoè âïe÷aòëeíèÿ.
Íaäo cêaçaòü, ÷òo cíècxoäèòeëüíocòü ïapèæcêoé ïyáëèêè yäèâèòeëüía. Â
caìûx ïocpeäcòâeííûx âeùax oía íaxoäèò xopoøèe còopoíû è cïeøèò ãpoìêo
yêaçûâaòü ía íèx: ïopèöaíèé ÿ íe cëûxaë äaæe caìûì ïëoxèì ìaëeâaíèÿì.
Ìíoão ecòü xopoøèx ïopòpeòoâ. Míe ocoáeíío ïoípaâèëcÿ oäèí — paáoòû
aíãëè÷aíèía Óècòëepa56. Ïpeäcòaâëÿeò oí ôèãypy âo âecü pocò còpacòíoão
cïopòcìeía, âo âceì cepeíüêoì: â ÷yëêax, oáòÿãèâaþùèx cyxoùaâûe íoãè, â
êacêeòe, eäâa ïpèêpûâaþùeé íeyãoìoííyþ ãoëoây; ýòoò ìoëoäoé, ècïûòaííûé
æèçíüþ ÷eëoâeê âecü ïoãpyæeí â paçíooápaçíûé ìèp cïopòa. Êaæeòcÿ, ÿ âcòpe÷aë
eão, äa è íe eão oäíoão, â Heaïoëe. Oí oòëè÷íûé íaeçäíèê, âeëocèïeäècò,
âeëèêoëeïíûé ãpeáeö ía ãè÷êe, ïepâûé âo âcex èã-pax. Oí oáúeçäèë âecü câeò,
ïepeïpoáoâaë âce. È âoò òeïepü, eùe âecü â cocòoÿíèè èíepöèè ïpeäûäyùèx
ïoäâèãoâ, oí còpacòío äyìaeò, ÷òo áû eùe èçoápecòè, ÷òoáû yäèâèòü òoâapèùeé,
c÷èòaþùèx eão yæe äaâío ïepâûì âo âcex ïoäâèãax çaáaâ è ïpèêëþ÷eíèé.
Ïopa êoí÷èòü ïpo ýòoò Caëoí; ïècüìo âûøëo äëèíío è ìaëoèíòepecío. Ecòü
eùe oäèí Caëoí,ãopaçäo áoëüøèé, âo Äâopöe ïpoìûøëeííocòè. Ecòü eùe Caëoí
"íeçaâècèìûx" — aíapxècòoâ â æèâoïècè. Ío oá ýòèx yæe â äpyãoé paç, ecëè íe
ïpoïaäeò oxoòa ïècaòü è âûçûâaòü cêaíäaëüíûe ïpeïèpaòeëücòâa, íaçûâaeìûe y
íac ïoëeìèêoé.
Çaáûë áûëo: íecêoëüêo cëoâ o cêyëüïòype.
Cêyëüïòypa Mapcoâa ïoëÿ íe áoãaòa äaæe ÷ècëeíío. Êaê âceãäa y
ôpaíöyçoâ, oía èçoáèëyeò ÷yâcòâeííocòüþ; ìíoão ïoäpaæaíèé Poäeíy57 è
Mèêeëaíäæeëo. Oápaòèëocü â ìaíepy: â ãpyáoì cëy÷aéíoì êycêe ìpaìopa
oápaáoòaòü ãoëoây èëè ÷acòü ôèãypû â âèäe ãopeëüeôa, òoíêo-òoíêo
çaêoí÷eííyþ. Ocoáeíío çäecü ïopaæaeò áeäíocòü èäeé âo ôpaíöyçcêoì ècêyccòâe.
 cêyëüïòype, êaê ècêyccòâe äopoão còoÿùeì, xyäoæíèêè c coâecòüþ ÷yâcòâyþò
íeoáxoäèìocòü ocâeòèòü paçyìoì câoþ êaïèòaëüíyþ paáoòy, è ïoÿâëÿþòcÿ êypüeçû
âpoäe N 5: Áapíapä èçâaÿë äâyx êoëoccaëüíûx cëeïûx, ìycêyëècòûx, cèëüíûx,
ìoëoäûx, ío ãpyáûx èäèoòoâ. Oäèí ëeæèò, äpyãoé còoèò, èçoãíyâøècü è oïepøècü
ía ëeæaùeão íoãoé, êoòopaÿ còoïoé câoeé coâceì âpocëa è còyøeâaëacü c áeäpoì
ëeæaùeão. Ïoä ýòoé êoëoccaëüíoé ãpyïïoé ïoäïècü: "ß-÷yâcòâyþ äâyx ÷eëoâeê âo
ìíe" — Je sens deux hommes en mob58. Â oòäeëe ïpèêëaäíoão ècêyccòâa —
objets d'aãt* ecòü ÷yäecíaÿ ìèíèaòþpíaÿ ãpyïïa: còaëüíoé pûöapü öeëyeò ôeþ
èç cëoíoâoé
* Èçäeëèÿ ïpèêëaäíoão ècêyccòâa.
429
êocòè oía ècïoëíeía c íeoáûêíoâeííoé òoíêocòüþ, èçÿùecòâoì è
âûpaæeíèeì.
Äaò÷aíèí Ãaíceí-ßêoáceí53 âûcòaâèë oãpoìíoão ìycêyëècòoão ÷eëoâeêa,
ëeæaùeão áecïoêoéío, íeëoâêo è cìoòpÿùeão â íeáo. Ïoäïècaío: "Acòpoíoìèÿ>>.
Bíèçy äëèííaÿ öèòaòa: "Le Sphinx, au regard åtonnå, au sourir mysterieux,
c'est L'Astronomie"* è ò. ä.
Ecòü ëeæaùaÿ ìpaìopíaÿ æeíøèía còpaøíoé òoëùèíû; oía çaêpûëa ãoëoây
pyêaìè è cïpÿòaëa ëèöo, ïpeäocòaâèâ ïyáëèêe paccìaòpèâaòü câoe íeïoìepíoe
òeëo. Ecòü ãoëaÿ còapyxa yæacaþùeão áeçoápaçèÿ: ïpoâaëèâøèìècÿ ãëaçaìè oía
äèêo cìoòpèò, ïyãaÿ câoèì âèäoì: "Bce â oãíe ãopeòü áyäeòe ".
Còoèò, ìeæäy ïpo÷èì, äeêopaöèÿ êaìèía òaêoé oòâpaòèòeëüíoé
ïopíoãpaôè÷íocòè è òaêoé áeçäapíoé paáoòû, ÷òo peøèòeëüío íeäoyìeâaeøü ïepeä
òepïèìocòüþ ïyáëèêè è cëeïoòoé æþpè, Óäèâëÿeøücÿ, êaê òaêèe oòêpûòûe opãèè
paçâpaòa â ècêyccòâe ïoëy÷èëè çäecü ïpaâo ãpaæäaícòâa! È ïoìeùaþòcÿ ía
âûcòaâêax pÿäoì c ïpoèçâeäeíèÿìè íaèâíoé âepû è äeòcêoão áëaão÷ecòèÿ. Ýòo
pûíoê — ÷eão xo÷eøü.
* "Côèíêc c yäèâëeííûì âçãëÿäoì, c òaèícòâeííoé yëûáêoé — âoò
Acòpoíoìèÿ".
Ï Ð È Ë Î Æ Å Í È ß.
ÌOÈ BOCTOPÃÈ.
Îáëacêaííûé, ïpocëaâëeííûé, ïpèíÿòûé c òaêèì áoëüøèì ïo÷eòoì,÷òî äaæecoâecòü áecïoêoèòcÿ o íeçacëyæeííocòè âceé ýòoé ÷ecòè, ÿ âûïycêaþ êíèãy
câoèx ïècaíèé ïepoì. Â paçíoe âpeìÿ, ïoä paçíûìè íacòpoeíèÿìè cocòaâèëcÿ
öeëûé êpyã æèçíè, c äeòcòâa äo còapocòè.
Bìecòo ïpeäècëoâèÿ ïpeäëaãaþ âocïoìèíaíüèöa o caìûx èíòepecíûx ìèíyòax
ìoeé æèçíè. Ìû èx íe öeíèì, âûïycêaeì, äaæe còûäèìcÿ è çaìaë÷èâaeì. ß
íaápacûâaþ o íèx ýcêèçû — êpaòêèe oòpûâêè.
Oäía èç ïepâûx ìèíyò âocxèùeíèÿ cëy÷èëacü co ìíoþ eùe â paííeì äeòcòâe
ía Ocèíoâcêoé yëèöe. Haøa yëèöa âäpyã âcÿ ïpeoápaçèëacü: è xaòû, è ëec ça
Äoíöoì, è âce ëþäè, è ìaëü÷èøêè, áeæaâøèe áûcòpo ía íaøy yëèöy, — âce êaê
áyäòo ocâeòèëocü ÿp÷e. Äaëeêo, â êoíöe yëèöû, cêâoçü ïûëü, ïoäíÿòyþ âûcoêo,
çaáëecòeëè ìeäíûe òpyáû ïoëêoâûx òpyáa÷eé ía áeëûx ëoøaäÿx; â oäíy ëeíòy
êoëûxaëècü coëäaòû íaä ëoøaäüìè, a íaä íèìè câepxy òpeïeòaëè, êaê ïòè÷êè,
íaä öeëûì ïoëêoì â âoçäyxe cyëòaí÷èêè ïèê. Âce cëûøíee äoíocèëcÿ ëÿçã
caáeëü, xpaï è ocoáeíío ÿpêoe pæaíèe êoíeé. Âce áëèæe è ÿcíee áëecòeëè cápyè
è çaïeíèâøèecÿ poãaòûe yäèëa cêâoçü ïûëü cíèçy.
433
È âäpyã âce ýòo êaê áyäòo paçoì ïoäïpûãíyëo ââepx âceé yëèöû è
ïoêaòèëocü ïo âceìy íeáy: ãpÿíyëè çây÷ío òpyáû!
Paäocòüþ ïoíecëècü ýòè çâyêè ïo Äoíöy, ça Maëèíoâcêèé ëec, è oòpaçèëècü
âo âcex caäax Ïpècòeía. Beceëüe ïoíecëocü øèpoêoþ âoëíoþ, è äaæe ça Ãpèäèíy
ãopy — äo ãopoäa; xoòeëocü cêaêaòü, êpè÷aòü, cìeÿòücÿ è ïëaêaòü, áeçyìío
êaòaÿcü ïo äopoãe...
Î ìyçûêa! Oía âceãäa ïpoíèêaëa ìeíÿ äo êocòeé. Ïepâûé paç, êoãäa â
íaøeé ÷ècòoé ïoëoâèíe äoìa êaêèe-òo ãocïoäa ycòpoèëè áaë, ïpèøëî ìíoão
ìyçûêaíòoâ c áoëüøèìè cêpèïêaìè è êoãäa còpyííûé opêecòp ïpoíçèòeëüío
çaçây÷aë, òaê ìíe ïoêaçaëocü ïo÷eìy-òo — íacòyïaeò êoí÷èíà ìèpa, y ìeíÿ
ïoòeìíeëo â ãëaçax...
ß æäaë yæe oáùeé ïoãèáeëè è yäèâëÿëcÿ, ÷òo âce áûëè cïoêoéíû è äaæe
÷eìy-òo paäoâaëècü, íe ïëaêaëè.
Toëüêo Aíþòa Pÿäoâa ïoíèìaëà, êaê è ÿ, ýòy ìyçûêy ça âcex. Oía co
cëeçaìè êop÷èëacü, ïoòoì ïoòèxoíüêy ía÷aëa âèçæaòü, ee çaòpÿcëa ëèxopaäêa.
Oía yïaëa ía ïoë ía êpûëüöe è áèëacü o ïoë, ïoêa ee íe ïoäíÿëè è íe yíecëè â
íaøè êoìíaòû, ãäe cïpûcêèâaëè âoäoþ c yãoëüêa, øeïòaëècü, ÷òo ýòo "cãëaçy" è
÷òo eé íaäo "ïepeïoëox âûëèâaòü"... ß êpeïèëcÿ, ïoòoì còaë ïpèâûêaòü ê
çâyêaì opêecòpa, è ìíe yæe äaæe ípaâèëacü ýòa çaæèãaþùaÿ ïpoïacòü. A âoêpyã
òaê âeceëo òaíöeâaëè ïapaìè è öeëûìè xopoâoäaìè...
II
Oäíaæäû, íacëyøaâøècü ÷òeíèÿ ìaìeíüêè o æèòèè câÿòûx è ocoáeíío ocâÿòoì Mapêe, cïacaâøeìcÿ âo Ôpa÷ecêoé ãope, ÿ äoëão íe ìoã çacíyòü.Âce
íeoòcòyïíee çaxâaòûâaëo ìeíÿ æeëaíèe cäeëaòücÿ câÿòûì: cêopeé:áeæaòü â
ïycòûíþ... Òaì cêaëû, ïpoïacòè, ëüâû, a ÿ äpoæy âecü â æapy è áeãy âce
äaëüøe, âçáèpaþcü â ãopy âce âûøe... Ïpeäcòaâëÿëocü ÿcío: yæ ÿ äaëeêo è
ycòpaèâaþcü â ïeùepe.
È âoò â còpacòíyþ cyááoòy è êo ìíe, êaê è ê Mapêy, ïpèxoäèò câÿòoé
còapeö. Ìû oáa còpoãèe ïocòíèêè. Ío, êoãäa íacòaëo âpeìÿ oáeäa è ìû
"âçaëêaëè", òoãäa ìoé äpyã äocòaë êypèíoe ÿéöo è ïpeäëoæèë eão äëÿ íaøeé
òpaïeçû. È ìû eëè ÿéöo â còpacòíyþ cyááoòy è çíaëè yæe, ÷òo íaì oòïycêaëcÿ
ýòoò íeïpocòèòeëüíûé ãpex — íapyøeíèe âeëèêoão ïocòa. È ÿ ÿcío ïpeäcòaâëÿë
ceáe ìoeão câÿòoão: oí íeáoëüøoão pocòa, áûë yæe ceäeíüêèé, è öâeò eão ëèöa
è pyê áûë "aêè êopa ôèíèêoâa".
Óòpoì ìû ècêaëè äèêoão ìeäa â cêaëax è ãëyáîêèx pacùeëèíax...
 câoèx ìe÷òaíèÿx ÿ äoøeë äo ïoëíoão âocòopãa; ìíe còaëo æapêo è
xoòeëocü yæe áeæaòü, áeæaòü áeç oãëÿäêè. ß âcòaë co câoeão ìaëeíüêoão
äèâaí÷èêa, êoe-÷òo íaäeë è òèxoíüêo, ía öûïo÷êax — ê äâepè.
434
Maìeíüêa ycëûøaëa ìoé øpox.
— Kòo ýòo? Ýòo òû, Èëþøa? ×òo, òeáe íeçäopoâèòcÿ? Kyäa òû?
— ß ceé÷ac âepíycü,-- oòâe÷aþ ÿ.
Ïoêa ÿ oòâopÿë æeëeçíûé çacoâ äâepè ceíeé, ïoêa âûøeë ía êpûëüöo, ãäe
ìeíÿ oxâaòèë câeæèé âoçäyx è âeòepoê, ÿ ïpoáyäèëcÿ oò câoeão âocòopãa. ×epeç
íecêoëüêo âpeìeíè ÿ ía÷aë äpoæaòü oò xoëoäêa, áeñcoííèöû è ápeäa; çyáû äaæe
ía÷aëè còy÷aòü, è ÿ âepíyëcÿ. Ía ïopoãe ÿ còoëêíyëcÿ c ìaìeíüêoé. Oía o÷eíü
áecïoêoèëacü, ÷òo ÿ òaê äoëão íe âoçâpaùaëcÿ, è âcòaëa yæe oòûcêèâaòü ìeíÿ.
III
Äèâíaÿ ïoãoäa! Æapêèé äeíü. Teïëûé, äyøècòûé, yïoèòeëüíûé ìaé. Ïûøíopaçâepíyâøèécÿ ôpyêòoâûé caä âecü ïepeïyòaí òy÷íûìè êycòaìè öâeòyùeé cèpeíè.
Tÿæeëûe áyêeòû ëèëoâûx âeòâeé, êpoìe câoeão coácòâeííoão, âe÷ío þíoão
apoìaòa, oïüÿíÿëè eäêèì çaïaxoì çeëeíûx ìeòaëëè÷ecêèx æyêoâ; æyêè, æy÷êè
poèëècü, êèøeëè è, còaëêèâaÿcü, oáëeïëÿëè, íûpÿëè âíyòpü öâeòêoâ è yïèâaëècü
èx pocêoøíûìè. co÷íûìè âopoíêaìè. Áoëüøèe paçìepû òpoeê, ïÿòepoê è äaæe
ceìepoê ìaíèëè ãëaç. Hî ÿ yæe íe âûáèpaë èx. ß áûë âëþáëeí äo êopíeé âoëoc è
ïëaìeíeë oò còpacòè è còûäa... Â ýòèx êycòax ÿ æäaë: ceé÷ac ïoÿâèòcÿ ïpeäìeò
ìoèx caìûx òaéíûx è caìûx còpacòíûx ìe÷òaíèé. Òeïepü eé yæe äâeíaäöaòü ëeò.
Äaâío yæe ÿ çaäûxaþcü ïpè âcòpe÷e c ýòoé äeâo÷êoé, ÿ çaìèpaþ âecü êaæäûé paç
c òex ïop, êaê yâèäeë ee â ïepâûé paç eùe ceìèëeòíeé, ìaëeíüêoé... Â
êpacèâoì ãëÿíöeâèòoì paçpècoâaííoì êoíâepòe y ìeíÿ äaâío yæe coápaío ìíoão
ïe÷aòíûx ÷yâcòâèòeëüíûx còèøêoâ äëÿ íee.
Âoò oäèí èç íèx:
ß âac ëþáëþ, ëþáëþ òaê còpacòío, Êaê íe ëþáèë âac òaê íèêòo; Ío âèíoâaò
ëè, ÷òo íaïpacío? — Moÿ ëþáoâü äëÿ âac íè÷òo.
Ax, âoò oía èäeò... Âo âceì ëeòíeì, ocâeùeííaÿ peôëeêcaìè coëíöa (
öâeòoâ cèpeíè, oía íaïpaâëÿeòcÿ cþäa. ß ïpÿ÷ycü ñëeãêa ça ãycòyþ âèêy...
Cepäöe y ìeíÿ òaê çaáèëocü, ÷òo ÿ ypoíèë câoé ïpèãoòoâëeííûé êoíâepòèê,
íaïoëíeííûé êpoìe còèøêoâ áèëeòèêaìè eùe è ìaëeíüêèìè êapòèíêaìè. Øaòaÿcü, ÿ
cxâaòèë ee ça pyêy è â òoò æe ìoìeíò ápocèëcÿ ïoäxâaòèòü ìoè ïaêeòèê; oí
paccûïaëcÿ. Íaäo æe eão coápaòü, ÷òoáû oòäàòú íaêoíeö. (Âeäü ýòoò êoíâepòèê
oäíaæäû ïoïaë äaæe â pyêè ìoeìy y÷èòeëþ. Êaê ÿ íe yìep òoãäa oò ïoçopa?)
Oía ïoìoãëa ìíe coápaòü ìoe ïoäíoøeíèe...
— ×òo ýòo? — cïpaøèâaeò oía.
— Ýòo ÿ âaì, âoçüìèòe ía ïaìÿòü, ïocëe ïpo÷òeòe.
Oía cïpÿòaëa è còaëa ocâoáoæäaòü câoþ pyêy, êoòopyþ ÿ äaâèë èç âceé
cèëû; ÿ ïoíÿë ýòo òoëüêo ceé÷ac — äo áoëè è çëocòè ê ceáe... Míîþ oâëaäeë
âäpyã còpax ïepeä íeþ... ß íe çíaë, ÷òo ìíe äeëaòü.
Oãoíü âíyòpè cæèãaë ìeíÿ. Ocòoëáeíeâ, ÿ ãopeë è çaäûxaëcÿ.
Paçäaëècü âeceëûe ãoëoca ee cecòep; íac çâaëè ía êa÷eëè.
— Ïoéäeìòe ía êa÷eëè,-- cêaçaëa oía; ëèöo ee ïûëaëo, è cepûe ocòpûe
ãëaçêè ñëeãêa ïpèùypèëècü âeceëo. Êaêoé y íee íocèê, íocèê c ãopáo÷êoì...
Î!..
IV
ß yæe â Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Paáoòaþ â êëaccax; ocoáeíío ïocòoÿííî èycepäío — â pècoâaëüíoì. Â ýòþäíûx êëaccax çaáoòû o çapaáoòêe ïycêaëè ìeíÿ
oòäaòücÿ æèâoïècè c íaòypû âceöeëo.
È âoò oäíaæäû ÿ, yæe ìe÷òaþùèé o âäoxíoâeíèè, ïoä âïe÷aòëeíèeì
ïocìepòíoé âûcòaâêè Ôëaâèöêoão,-- òaì ïopaçèë ìeíÿ eão ýcêèç-íaápocoê
"Ãoëãoôa". Ía ïepâoì ïëaíe cëy÷aéío cáeæaâøaÿcÿ èepycaëèìcêa òoëïa cìoòpeëa
âäaëü, ía Ãoëãoôy, ãäe ïoäíèìaëcÿ êpecò c ïpèãâoæäeííûì Xpècòoì; è òaì òoëïa
oòoäâèãaëacü, äaâaÿ ìecòo êpecòy... Míe çaxoòeëocü ýòy ãpaíäèoçíyþ òeìy
paçpaáoòaòü çía÷èòeëüíee òaêoão áeãëoãî íaápocêa Ôëaâèöêoão. ß äoëão
coáèpaëcÿ. È âoò — íaêoíeö-òo ïepeäo- ìíoþ xoëcò. ß oäèí, â ocoáoì ÷aÿíèè
âäoxíoâeíèÿ, ÷epòèë è oòûcêèâaë, âooápaæaÿ æèâyþ cöeíy Ãoëãoôû. Heâoëüío
ía÷aë ÿ íaïeâaòü èç oïepû "Poáepò-äüÿâoë" apèþ "Boccòaíüòe âce ìepòâûe èç
ãpoáoâ"... Pacïpaâèâ ìaíòèþ â âèäe êpûëüeâ, â oïepe ïeë ee còpaøíûé áac, ía
êëaäáèùe, â oæèäaíèè òeíeé; òåíè ïoÿâëÿëècü cía÷aëa oãoíüêaìè...
Äeíü áûë ïacìypíûé, íoÿápücêèé, â êoìíaòe ìoeé áûë ïoëyìpaê, ÿ âce
æèâee è æèâee ÷yâcòâoâaë ceáÿ âo âëacòè âäoxíoâeíèÿ. Ãoëãoôa íàñòoëüêo
pècoâaëacü ìíe ÿcío, ÷òo ìíe êaçaëocü, ÿ yæe è caì áûë òaì. còpaxoì
êoëûxaëcÿ ÿ â òoëïe, äaâaÿ ìecòo êpecòy. Cáeæaâøaÿcÿ ìacñà ëþäa còoÿëa
âäaëè. Áëèçêèe Xpècòy — ìaòü, y÷eíèêè è äpyçüÿ — äoëão òoëüêo èçäaëè,
òpeïeòaëè, oíeìeâ oò oò÷aÿíèÿ è ãopÿ. Còpaxa paäè, oíè íå cìeëè ïoäoéòè
áëèæe. Ìaòü yïaëa oò èçíeìoæeíèÿ. C íèìè, â ýòoé òeìíoé còpaøíoé òpaãeäèè, ÿ
ïoòepÿëcÿ äo caìoçaáâeíèÿ. Coëíe÷íoe çaòìeíèe. Tüìa... È öepêoâíaÿ çaâeca
paçopâaëacü, è âce âíyòpè y ìeíÿ pâaëocü.. Êaê ìyçûêè, xoòeëocü pûäaíèé...
Áëaãoäåòeëüíaÿ òeìíoòa çaòìeíèÿ. òeìíoòe, ïoíeìíoãy è íeâoëüío, áëèçêèe
äoáèpaþòcÿ äo êpecòa... Heyçíaâaeìûé, â ïoòoêax çaïeêaþùeécÿ êpoâè, oí yçíaë
èx... Oí èì oápaäo
436
âaëcÿ... Oí èì ãoâopèë è ycïoêaèâaë èx: "He ãopþé, ìaòü,-- Èoaíí òeáe
çaìeíèò cûía...". Ëèöo eão eäâa ìoæío áûëo yçíaòü: òepíoâûe êoëþ÷êè, êpeïêo
ïpèêpy÷eííûe ê ãoëoâe, âce áoëee âïèâaëècü â ãoëoây è â øeþ oí áûë còpaøeí â
câoeì êpoâÿíoì ïoêpoâe; ìecòaìè ïoòoêè còpyèëècü, áëecòÿ oò ôaêeëoâ. "Áoæe,
áoæe, ça ÷òo æe òû ìeíÿ ocòaâèë!.."
È êpecò ïo÷òè âecü êaçaëcÿ êpacíûì, áëecòÿùèì oò êpoâÿíûx py÷üeâ 2...
Ecòü ocoáoe, ïoãëoùaþùee o÷apoâaíèe â òpaãèçìe. ß ècïûòaë ýòo, êoãäa
ïècaë aêaäeìè÷ecêyþ ïpoãpaììy "Cìepòü äo÷epè Èaèpa>>3. Áoëeå ìecÿöa cía÷aëa
ÿ êoìïoíoâaë êapòèíy: ïepecòaâëÿë ôèãypû, èçìeíÿë èx äâèæeíèÿ è ãëaâíûì
oápaçoì ècêaë êpacèâûx ëèíèé, ïÿòía è êëaccè÷ecêèx ôopì â ìaccax. Â òo æe
âpeìÿ, ïoä âëèÿíèeì paçãoâopoâ c Kpaìcêèì, ÿ âce áoëee ycòaíaâëèâaëcÿ â
oòpèöaíèè è êëaccè÷ecêoão-íaïpaâëâíèÿ è aêaäeìè÷ecêoé øêoëû æèâoïècè âo èìÿ
íaøeé pyccêoé peaëüíoé caìoáûòíocòè â ècêyccòâe. Íaêoíeö äoøëo äo òoão, ÷òo
ÿ peøèë coâceì ápocèòü Aêaäeìèþ xyäoæecòâ, âûéòè èç Aêaäeìèè ía câoé còpax è
ía÷aòü æèçíü ïo-íoâoìy.
Ïo äopoãe oò Kpaìcêoão ê ceáe (o÷eíü ìíoão xopoøèx íoâûx ìûcëeé ìíe
ïpèxoäèëo â ïyòè, ocoáeíío ecëè ïyòü áûë äaëèííûé) ÿ âäpyã oceíÿþcü ìûcëüþ:
äa íåëüçÿ ëè ýòy æe òeìy — "Cìepòü äo÷epè Èaèpa" — ía ýòoì æe áoëüøoì
xoëcòe ceé÷ac æe, ò. e. çaâòpa, è ía÷aòü ïo-íoâoìy, ïo-æèâoìy, êaê ìepeùèòcÿ
y ìeíÿ â âooápaæeíèè ýòa cöeía? Ïpèïoìíþ íacòpoeíèe, êoãäa yìepëa ìoÿ cecòpa
Ócòÿ, è êaê ýòo ïopaçèëo âñþ ceìûo. È äoì è êoìíaòû — âce êaê-òo ïoòeìíeëo,
cæaëocü â ãope è äa-
âèëo.
Íåëüçÿ ëè ýòo êaê-íèáyäü âûpaçèòü; ÷òo áyäeò, òo áyäeò. ...Cêopeé áû
yòpî. È âoò ÿ ïpèíÿëcÿ c yòpa. ß ïpèíÿëcÿ, áeç âcÿêoé oãëÿäêè, còèpaòü
áoëüøoþ òpÿïêoþ âcþ ìoþ aêaäeìè÷ecêyþ paáoòy ÷eòûpex ìecÿöeâ. Óãëÿ yæe
íacëoèëocü òaê ãycòo è òoëcòo ía xoëcòe, ÷òo ÿ cêopo äoãaäaëcÿ âûòèpaòü
òoëüêo câeòëûe ìecòa, è ýòo áûcòpo ía÷aëo yâëeêaòü ìeíÿ â øèpîêèe ìaccû
câeòa è òåíè *.
* Xoëcò ìoé áûë xopoøeão êa÷ecòâa, äopîãoé, è ÿ íe ìoãy íe âcïoìíèòü
çäecü, êaê oêaçaëcÿ ÿ coácòâeííèêoì òaêoé xyäoæecòâeííoé pocêoøè. Haïècaâ
ïepâyþ ìaëeíüêyþ êapòèíy, c òeíäeíöèeé ïo aäpecy y÷aùèxcÿ-ãèìíaçècòoâ, ìoèx
òoâapèùåé; "Ïpèãoòoâëeíèe ê ýêçaìeíy*4 (êapòèíêe ýòoé, íe ïo çacëyãaì,
ïoc÷acòëèâèëocü íe òaê äaâío ïîïacòü â Myçeé Aëeêcaíäpa III), ÿ cíec ýòy
êapòèíy â ìaãaçèí Áeããpoâa ía Heâcêèé è cäaë ía êoìèccèþ. Óáeäèâøècü
cïpaâêaìè, ÷òo òoâap ìoé åäâa ëè ïoía-äoáèòñÿ êoìy, ÿ ïepecòaë cïpaâëÿòücÿ è
äaæe çaáûë ïpo êapòèíêy, òaê êàê oía äaâío yæe íe âûcòaâëÿëacü â âèòpèíe.
Ïpoøëo íecêoëüêo ëeò è, êoãäa ÿ yæå yäocòoèëñÿ êoíêypèpoâaòü ía Áoëüøyþ
çoëoòyþ ìeäaëü è yæe çapaáaòûâaë câoèìè ypoêàìè è paáoòêaìè íacòoëüêo, ÷òo
ìíe çaxoòeëocü êyïèòü xopoøèé äpeçäåíñêèé xoëñò äëÿ
437
Èòaê, ÿ ïepeä áoëüøèì xoëcòoì, êoòopûé ía÷èíaeò âòÿãèâaòü ìeíÿ câoèì
ìpa÷íûì òoíoì. Ñìeëaÿ ïocòaíoâêa peaëüíoé cöeíû oáypeâaëa; ìeíÿ ycêopeííûì
òeìïoì, è ê âe÷epy ÿ yæe peøèë ôèêcèpoâaòü yãoëü, òaê êaê è pyêè è äaæe
ïëaòoê íocoâoé ìoé áûëè êaê y yãëeêoïa èç "Æepìèíaëÿ" Çoëÿ. Óòpo. Kpacêa —
ïpocòaÿ ÷epíaÿ êocòü (áeéí-øâapö) — ocoáeíío oòâe÷aëa ìoeìy íacòpoeíèþ,
êoãäa ïo çaôèêcèpoâaííoìy yãëþ ÿ ïoêpûâaë eþ òeìíûe ìecòa ía xoëcòe. Ê
âe÷epy êapòèía ìoÿ yæe áûëa òaê âïe÷aòëèòeëüía, ÷òo y ìeíÿ caìoão ïpoxoäèëa
êaêaÿ-òo äpoæü ïo cïèíe.
Ïepâoìy ÿ ïoêaçaë câoþ êapòèíy — ÷epeç íecêoëüêo äíeé — Çeëeícêoìy,
o÷eíü áoëeçíeííoìy êoíêypeíòy, yæe ïoëy÷èâøeìy çoëoòyþ ìeäaëü5. Oí
ocòaíoâèëcÿ, ñëeãêa ïpèceâ è oïycòèâ pyêè, è äoëão ìoë÷aë. Oí áûë òaê
cepüeçío ïopaæeí, ÷òo è ÿ ìoë÷aë è áoÿëcÿ íapyøèòü eão ïepeæèâaíèe.
Çeëeícêèé íe áûë ìoèì êoíêypeíòoì; oí yæe ãoòoâèëcÿ yeçæaòü ça ãpaíèöy.
Oí áûë o÷eíü xyä è o÷eíü áëeäeí, ãoâopèë òèxo, c áoëüøèì òpyäoì, ío
÷yâcòâoâaë ãëyáoêo. Eão ïpoãpaììa "Áëyäíûé cûí" ía Maëyþ çîëoòyþ ìeäaëü
ïpoèçâeëa ía ìeíÿ íeèçãëaäèìoe âïe÷aòëeíèe6.
— Ax, äa âeäü ýòo — êapòèía!.. — òoëüêo è cêaçaë oí, êoãäa ÿ xoòeë;
yçíaòü eão ìíeíèe.
È ÿ ìíoão òpaãè÷ecêèx ÷acoâ ïpoâeë ça ýòèì xoëcòoì, êoãäa áeéí-øâapö c
ïpèáaâêoþ poáepòcoía-ìeäèyìa âce áoëüøå è áoëüøå ycèëèâaëè èëëþçèþ ãëyáèíû è
ocoáoão íacòpoeíèÿ, êoòopoe øëo èç êapòèíû.
×yòü-÷yòü ÿ ïpèáaâëÿë íeêoòopûx êpacoê è äoëão áoÿëcÿ ía÷aòü ïècaòü
âoâcþ — âceìè êpacêaìè — ïo ýòoé æèâoé ïoäãoòoâêe. È, äoëæeí cêaçaòü, ýòo
áûë ëy÷øèé ìoìeíò êapòèíû. Bcÿêèé ècïoëíeííûé äo ïoëíoé peaëüíocòè ïpeäìeò â
êapòèíe yæe ocëaáëÿë oáùee âïe÷aòëeíèe, êoòopoe áûëo ïo÷òè ìyçûêaëüío. O÷eíü
òpyäío áûëo íe âûéòè èç ýòoão íeyëoâèìoão òoía — ãëyáoêoão, ïpoçpa÷íoão è
öeëüíoão yæe ïo cëy÷aþ câoeão oäíoyäapíoão âoçíèêíoâeíèÿ.
Ápaò ìoé, ìyçûêaíò, y÷eíèê êoíñepâaòopèè, òoãäa æèë co ìíoþ. È, ïpèäÿ
èç ìacòepcêoé, ÿ ïpocèë eão èãpaòü "Quasi una fantasia" Áeòxoâeía. Ýòa
ìyçûêa oïÿòü ïepeíocèëa ìeíÿ ê ìoeìy xoëcòy. Äo áecêoíe÷íocòè ÿ íacëaæäaëcÿ
ýòèìè çâyêaìè. Eùe, eùe... Oí ee èçy÷aë è èãpaë ïoäîëãy; è ïoâòopeíèÿ,
ocoáeíío ïpeëþäèè, ìeíÿ òpoãaëè äo cëeç... Kaêoe ýòo áûëo c÷acòüe...
câoeé ïpoãpaììû, ÿ oòïpaâèëcÿ ê Áeããpoây. Â ìaãaçèíe Áeããpoâa yæe íèêòo
íe çíaë ìeíÿ, è òoëüêo êoãäa çaïècûâaëè ìoþ ôaìèëèþ, òo âcïoìíèëè, ÷òo y íèx
äaâío yæe ïpoäaía êapòèíêa íeêoeão Peïèía; íe çíaþ ëè ÿ eão? Oí ìoã áû
ïoëy÷èòü oêoëî òpèäöaòè âocüìè pyáëeé. Cyäèòe o ìoeì yäoâoëücòâèè — ìíe
ïo÷òè íe ïpèøëocü ïëa-òèòü íè ça ïpeâocxoäíûé xoëcò, íè ça êpacêè.
(Ïpèìe÷aíèe È. E. Peïèía )
438
Tûcÿ÷a âoceìücoò ceìèäecÿòûé ãoä. Ëeòoì ía Boëãe, áëèç Caìapcêoé ëyêè,
ía còopoíe Æèãyëeâcêèx ãop, ÿ pècoâaë êpacèâûé êycoê â êaìeíècòoì ïoÿce
áepeãa. Èçäaëè, c ïapoxoäa, ýòoò ïoÿc êaæeòcÿ câeòëoé ïoëocoé,
ïoä÷epêèâaþùeé çeëeíûé ëec ía ãopax; âáëèçè ýòa ïoëoca òaê çaâaëeía
oãpoìíûìè êaìíÿìè, oáëoìêaìè c ãop, ÷òo ìecòaìè ïo íeé o÷eíü òpyäío
ïpoáèpaòücÿ. ß yâëeêaëcÿ òoãäa äeòaëÿìè pacòeíèé è äepeâüeâ; âcÿêèé còeáeëeê
òùaòeëüío âûpècoâûâaë è äaæe oáâoäèë òeìíûì ôoíoì, ecëè ýòè ïopocëè è öâeòêè
pècoâaëècü ía òeìíoì ôoíe çeëeíè. Äo còpacòè áûëo çaìaí÷èâo âûëeïèòü âce
ôopìo÷êè öâeòêa è ïoëoæèòü òeíè,ãäe oíè êaïpèçío è íeíaäoëão ïaäaþò ïoä
coëíöeì,-- çaáûâaeøü âce ía câeòe. Ío âoò coëíöe ïepecòaëo ocâeùaòü ìoþ
êpacèâyþ ãpyïïy. Oãëÿäûâaþcü: íaäâèãaþòcÿ òy÷è. Boëãa yæe âcÿ ÷epíaÿ, è
ïpÿìo ía ìeíÿ, ïepeëèâaÿcü è paccûïaÿcü cepûì ïo òeìíoé òy÷èùe, íecëacü
paçopâaííaÿ çaâeca. Â òeìíoé áeçäíe íeáa câepêíyëa êpacíûì çèãçaãoì ìoëíèÿ.
Çaãpeìeëo âäaëè. È âäpyã êaïëÿ oãpoìíaÿ — ìíe ía aëüáoì... ÿ eão ïoä ïoëy;
äpyãaÿ, òpeòüÿ, è òaê çâoíêo çaáapaáaíèë äoæäü êyëaêaìè è ïo ëècòaì.pacòeíèé
è ïo êaìíÿì, a çoíò ìoé (apòècòè÷ecêèé) äaæe còaë òpeùaòü oò ïopûâoâ âeòpa è
cêopo ïpoïycêaë yæe íacêâoçü yäapû äoæäeâûx êyëaêoâ... Ío áûëo òaê âce âpeìÿ
æapêo, ÷òo ïoäíÿâøaÿcÿ âëaãa, êaçaëocü, ïoèëa câoèì apoìaò-íûì äûxaíèeì.
Míe còaëo còpaøío âeceëo. È, êoãäa ëèâíeì oáopâaëo çoíòè÷íûe ïpoâoëoêè,
ïpoäûpÿâèëècü còeíêè òÿæeëoé ïapycèíû è ëèâeíü còaë çaëèâaòü ìeíÿ êaê èç
âeäpa, íaïoëíèâ ïoëÿ ìoeé øëÿïû, øëÿïa paçâepíyëacü, âoäa áûcòpo yæe êyïaëa
ìeíÿ âceão... ß ía÷aë âäpyã áeçyìío xoxoòaòü, è ìíoþ oâëaäeëo eùe
íeècïûòaííoe áeøeíoe âeceëüe.
Oäèí, â äyøe òeïëûx äoæäeâûx còeí, êaê â ceòêe, ÿ äoëão è ãpoìêo
xoxoòaë. Íè÷eão íe áûëo âèäío, íe òoëüêo íè ía Kypyì÷y, íè ía Caìapcêyþ ëyêy
ça Boëãy --äaæe ìoeão áëèæaéøeão êaìíÿ, co âceìè yêpaøeíèÿìè êpyãoì,
ïoxoæèìè ía ëoïyxè, c áoëüøèìè ëècòüÿìè, ïpeêpacío ãpyïïèpoâaâøèìècÿ êpyãoì
— âce èc÷eçëo. Xopoøo, ÷òo aëüáoì câoé ÿ ceé÷ac æe ïpèæaë ïoä ìûøêoé è
còapaòeëüío ïpèêpûâaë eão ïoëaìè ïèäæaêa... Oãpoìíûe êaïëè, êaçaëocü, áèëè
ìeíÿ ïo ãoëoâe è ïo ïëe÷aì... Íaêoíeö còaëè ïoêaçûâaòücÿ ïyçûpüêè â
áëèæaéøèx ëyæax; âoò ïoêaçaëcÿ è ïpeäìeò ìoé, ío â êaêoì âèäe! Âce
còeáëè-âûìïeëû è êpacèâûe áoëüøèe ëècòüÿ áûëè cìÿòû, pacòepçaíû è cëoìaíû,
êaê ía âapeâo,-- íè÷eão íe yçíaòü. ß ocìoòpeëcÿ... Äa, ýòo áûëa ìèíyòa
áecøaáaøíoão c÷acòüÿ — "yïoeíèÿ â áoþ"...
439
[ÇHAKOMCTBO C ÀHTOÊOËÜCKÈÌ*]
Äo Aêaäeìèè ÿ íe èìeë ïoíÿòèÿ o ëeïêe, è â ïepâûé æe äeíü ïocòyïëeíèÿ
òyäa ìíe çaxoòeëocü ïopaáoòaòü â cêyëüïòypíoì êëacce.Ýòîò êëacc áûë ìpa÷eí è
ïo÷òè ïycò. Äâa-òpè y÷eíèêa, aïaòè÷ío çaëèçûâaÿ, ïoâûøaëè âûcòyïû ìycêyëoâ
ía câoèx êoïèÿx òopca Ãepêyëeca Ôapíeçcêoão1; âûxoäèëo âpoäe êapòoôeëÿ â
ìeøêe. Míe áûëo íe äo íèx. C ïoìoùüþ còopoæa ycòaíoâèâ ía còaíêe ìoêpyþ
ãëèíy, ÿ ïëoxo cïpaâëÿëcÿ c íeé è áûë êaê â oãíe oò íeyìeíèÿ.
Ía äpyãoé äeíü â êëacce ïoÿâèëcÿ íeêèé, êaê ìíe ïoêaçaëocü, èíocòpàíeö,
yæe xopoøo çíaêoìûé c ìecòoì è äeëoì òexíèêè.
Oí oòcòeãíyë câoè ìaíæeòêè, cíÿë âopoòíè÷oê, ùeãoëeâaòûé ãaëcòyê; yìeëo
è ëoâêo ïocíèìaë ìoêpûe òpÿïêè co câoeé ãëèíû è ïpèíÿëcÿ öpoäoëæaòü òopc
Ëaoêooía2, yæe äoâoëüío oápaáoòaííûé. Paáoòaë oí cepüeçío, c yâëe÷eíèeì,
÷acòo oòxoäèë è cìoòpeë èçäaëè ía câoþ paáoòy, íaãèáaÿ ãoëoây òo íaïpaâo, òo
íaëeâo, è òâepäûì, yâepeííûì øaãoì cïeøèë oïÿòü ê ãëèíe.
Ápþíeò, c âüþùèìècÿ âoëocaìè è áopoäêoé, oí áûë ïoxoæ ía Ëþöèÿ Bepa3 è
cìoòpeë ïpoíèöaòeëüío ÷epíûìè áûcòpûìè ãëaçaìè.
"Oòpûâoê èç ïècüìa. Cì. òaêæe còp. 137
440
 äâeíaäöaòü ÷acoâ cêy÷aâøèe ça paáoòoé y÷eíèêè ïoâeceëeëè,
ïepeêèíyëècü ocòpoòaìè è ïoøëè çaâòpaêaòü. Ìû ocòaëècü âäâoeì c èíocòpaíöeì.
Míe o÷eíü xoòeëocü ïocìoòpeòü ïoáëèæe eão paáoòy, ío ÿ áoÿëcÿ ïoìeøaòü.
Oí ïoäoøeë êo ìíe è çaãoâopèë. Cía÷aëa ÿ eäâa ïoíèìaë eão ëoìaíûé ÿçûê è
eäâa ìoã cäepæèâaòü yëûáêy oò êoâepêaííûx èì cëoâ. Oäíaêo oí ãoâopèë òaê
âíyøèòeëüío è cìûcë eão cëoâ áûë òaê yìeí è cepüeçeí, ÷òo ÿ c yâaæeíèeì còaë
âíèêaòü. Oí c áoëüøèì y÷acòèeì äaë ìíe íecêoëüêo coâeòoâ è äaæe ïoìoã
âoäpyçèòü äepeâÿííyþ ïaëêy â ãoëoây ìoeão Aíòèíoÿ, âce eùe âaëèâøyþcÿ ía
còopoíy,--o êapêace ÿ íe èìeë ïoíÿòèÿ.
×epeç íecêoëüêo ìèíyò ÿ yæe oòëè÷ío ïoíèìaë ÿçûê ìoeão ìeíòopa, è ìoe
yâaæeíèe ê íeìy âoçpocëo eùe áoëee, êoãäa ÿ ïocìoòpeë âáëèçè eão paáoòy: oía
yäèâèëa ìeíÿ câoeé oò÷eòëèâocòüþ è òoíêocòüþ oòäeëêè, ocoáeíío â ãëyáèíax,
ceòêoé — òaê ÷ècòo, äo íeâoçìoæíocòè *.
Ía äpyãoé äeíü yòpoì, äo ïpèxoäa èíòepecíoão íeçíaêoìöa, ÿ cïpocèë o
íeì òoâapøöeé: êòo ýòoò èíocòpaíeö? Oíè ïepeãëÿíyëècü c yëûáêoé.
— Èíocòpaíeö?.. Ýòo eâpeé èç Bèëüíû. Ãoâopÿò, òaëaíò. Oí yæe âûcòaâèë
còaòyýòêy èç äepeâa "Eâpeé, âäeâaþùèé íèòêy â èãoëêy".Î íeì ïècaëè è xâaëèëè
â "Beäoìocòÿx" 5; ïyáëèêa òoëïèòcÿ, cìoòpèò.
— È Heyæeëè íeêpeùeíûé eâpeé? — yäèâèëcÿ ÿ.
— Bûêpecòèòcÿ, êoíe÷ío. Âeäü èì è âepa äaæe íe ïoçâoëÿeò çaíèìaòücÿ
cêyëüïòypoé, Heyæeëè æe eìy ápocaòü ècêyccòâo?
"He coòâopè ceáe êyìèpa".
 äeòcòâe ÿ âèäeë, êaê ïpèíyæäaëè êaíòoíècòoâ, eâpeécêèx äeòeé,
êpecòèòücÿ... È êoãäa ê íaì (âoeííûì ïoceëÿíaì) çaáèpaëcÿ êaêoé-íèáyäü eâpeé
c ìeëêèìè òoâapaìè, ìaòü ìoÿ âceãäa coêpyøaëacü o ïoãèáøeé äyøe eâpeÿ è
ãopÿ÷o yáeæäaëa eão ïpèíÿòü xpècòèaícòâo.
"Èíòepecío ïoãoâopèòü ía ýòy òeìy c ýòèì yìíûì eâpeeì,-- äyìaë ÿ,-- ío
êaê áû ýòo ïoäeëèêaòíee...".
C êaæäûì paçãoâopoì íaøè cèìïaòèè âoçpacòaëè, è ìû âce áoëee
cáëèæaëècü.
— A êaê âû cìoòpèòe ía peëèãèoçíoe oòíoøeíèe eâpeeâ ê ïëacòè÷ecêèì
ècêyccòâaì? — cïpocèë ÿ oäíaæäû eão.
— ß íaäeþcü, ÷òo eâpeécòâo íècêoëüêo íe ïoìeøaeò ìíe çaíèìaòücÿ ìoèì
ècêyccòâoì, äaæe cëyæèòü ÿ ìoãó èì äëÿ áëaãa ìoeão íapoäa.
Oí ïpèíÿë ãopäyþ ocaíêy è c áoëüøoé peøèòeëüíocòüþ âo âçãëÿäe
ïpoäoëæaë:
— ß eâpeé è ocòaíycü èì íaâceãäa!
— Êaê æe ýòo? Âû òoëüêo ÷òo paccêaçûâaëè, êaê paáoòaëè íaä pacïÿòèeì
Xpècòa. Paçâe ýòo âÿæeòcÿ c eâpeécòâoì? — çaìeòèë ÿ.
— Êaê âce xpècòèaíe, âû çaáûâaeòe ïpoècxoæäeíèe âaøeão Xpècòa:
íaïoëoâèíy eão y÷eíèe coäepæèòcÿ â íaøeì òaëìyäe. Äoëæeí ïpèçíaòücÿ,
441
÷òo ÿ áoãoòâopþ eão íe ìeíüøe íaøeão. Âeäü oí æe áûë eâpeé. È ìoæeò ëè
áûòü ÷òo-íèáyäü âûøe eão ëþáâè ê ÷eëoâe÷ecòây.
Eão ýíepãè÷íûe ãëaça áëecíyëè cëeçaìè.
— Ó ìeíÿ íaìe÷eí öeëûé pÿä cþæeòoâ èç eão æèçíè,-- cêaçaë oí
íe-cêoëüêo òaèícòâeíío.-- Ó ìeíÿ ýòo. áyäeò ÷epeäoâaòücÿ c cþæeòaìè èç
eâpeécêoé æèçíè. Òeïepü ÿ èçy÷aþ ècòopèþ eâpeeâ â Ècïaíèè, âpeìeía
èíêâèçèöèè è ïpecëeäoâaíèe eâpeeâ.
Íac âce áoëüøå òÿíyëo äpyã ê äpyãy, ycòaíoâèëècü âe÷epíèe ÷òeíèÿ y íeão
â êoìíaòe. Ïoòoì, êaê-òo áeç âcÿêèx ïpeäècëoâèé, ìû ïepeøëè ía "òû", è
íaêoíeö ÿ ïepeexaë ê íeìy â êoìíaòy äëÿ coâìecòíoé æèçíè, È æèëè äpyæío ãoäa
äâa, ïoêa íe ocëoæíèëècü íaøè òexíè÷ecêèe ïoòpeáíocòè è çacòaâèëè âçÿòü ïo
ocoáoé êoìíaòe â òoé æe êâapòèpe. Ïoìíþ, â oäíoé êoìíaòe, eão áecïoêoèëè ìoè
âcòaâaíèÿ ïo yòpaì ía yòpeííèe ëeêöèè çèìoþ, ía÷èíaâøèecÿ â âoceìü ÷acoâ
yòpa. Óòpa ïpè oãíe oí íe ïepeíocèë, ãoâopèë, ÷òo ýòo íaïoìèíaeò eìy eão
áeäíoe äeòcòâo, êoãäa eùe ìaëeíüêèì eão ïocûëaëè èç äoìy ïo paçíûì äoìaøíèì
íaäoáíocòÿì. È â ìacòepcêoé peç÷èêa èç äepeâa, ãäe oí áûë ìaëü÷èêoì, íaäo
áûëo òaê æe "âäocâeòa" ïpèãoòoâèòü ìíoãoe â ìacòepcêoé,-- íeïpèÿòío
âcïoìèíaëocü eìy.
Ía ìoèx ãëaçax oí peçaë è êoí÷èë c÷èòaþùeão äeíüãè "Cêyïöa" èç cëoíoâoé
êocòè è eùe íeñêoëüêo âeùeé èç ïaëüìoâoão äepeâa...
442
[ÏOCËEÄHßß BCTPE×A C ÃÀPØÈHÛM*]
ß çaãoâopèë o íoâoé âeùè Kopoëeíêo, ío âäpyã çaìe÷aþ, ÷òo y Bceâîëoäa
Mèxaéëoâè÷a cëeçû ía ãëaçax.
— ×òo òaêoe? ×òo c âaìè, äopoãoé Bceâoëoä Mèxaéëoâè÷?
— Ax, ýòo íeâoçìoæío! Ýòoão íåëüçÿ ïepeíecòè!.. Çíaeòe ëè, ÿ âceãî
áoëüøå áoþcü cëaáoyìèÿ. È ecëè áû íaøeëcÿ äpyã c xapaêòepoì, êoòîpûé áû
ïoêoí÷èë co ìíoþ èç æaëocòè, êoãäa ß ïoòepÿþ paccyäoê! Hè÷eãî íe ìoãy
äeëaòü, íè o ÷eì äyìaòü... Ýòo áûëa áû íeoöeíèìaÿ ycëyãa: äpyãà ìíe...
— Cêaæèòe, ÷òo ïpè÷èíoé? Ïpocòo paccòpoeííûe íepâû? Âû áû îòäoxíyëè.
Óexaòü áû âaì êyäa-íèáyäü oòäoxíyòü.
— Äa, ýòo cêëaäûâaeòcÿ; âoò ÿ äaæe è òeïepü çaêyïaþ âeùè äëÿ äopoãè.
Ìû eäeì c Haäeé â Kècëoâoäcê. Hèêoëaé Aëeêcaíäpoâè÷ ßpoøeíêo äaeò íaì câoþ
äa÷y, è ìû c Haäeæäoé Mèxaéëoâíoé eäeì íà äíÿx.
— Âoò è ïpeâocxoäío. ×òo æe âû òaê paccòpoeíû? Ïpeêpacío, yêaòèòå ía
þã, ía Kaâêaç.
* Oòpûâoê èç ïècüìa Cì. òaêæe còp. 360.
443
— Äa, ío ecëè áû âû çíaëè... Ñ òaêèì... c òaêèì... â òaêoì..: (cëeçû)
cocòoÿíèè äyøè íèãäe íåëüçÿ íaéòè cïoêoécòâèÿ (cëeçû ãpaäoì; ía yëèöe äaæe
íeëoâêo còaíoâèëocü).
— Ïoéäeìòe ïoòèxoíüêy,-- ycïoêaèâaþ ÿ, áepy eão ïoä pyêy,--
paccêaæèòe, paäè áoãa, âaì áyäeò ëeã÷e...
— Ax, áoæe... c ìaìaøeé ÿ èìeë oáúÿcíeíèe â÷epa... íeò, íe ìoãy... Ax,
êaê òÿæeëo!.. È ãoâopèòü oá ýòoì... íeëoâêo.
— A Bepa Mèxaéëoâía * âce eùe y âac ãocòèò?
— Äa âoò âce èç-ça íee. C òex ïop êaê oía, òoãäa ío÷üþ, ïpèexaëa ê
íaì, ápaò Æeíÿ è íe ïoäyìaë ïoáûâaòü y íac, ïoìèpèòücÿ, íaêoíeö, êaê-íèáyäü
ycòpoèòücÿ: âeäü oía æe — eão æeía, êoòopyþ oí òaê oáoæaë äo ápaêa è òaê
æeëaë; è ocoáeíío ìaìaøa. Âeäü ìaìaøa äyøè íe ÷aÿëa â Bepo÷êe. Ïëaêaëacü
äeíü è ío÷ü, ÷òo poäíûì äâyì ápaòüÿì íåëüçÿ æeíèòücÿ ía poäíûx cecòpax...
Ecëè áû âû çíaëè, êaêèx xëoïoò íaì ýòo còoèëo: è Eâãeíèþ Mèxaéëoâè÷y, è ìíe,
è Haäeæäe Mèxaéëoâíe. Ocoáeíío Haäeæäe Mèxaéëoâíe. Çíaeòe, âeäü oía c
xapaêòepoì: ça ÷òo âoçüìeòcÿ, òaê yæ äoáüeòcÿ. È âoò, c òoão caìoão ìoìeíòa,
êaê Bepo÷êa ïepeexaëa æèòü ê Æeíe c ìaìaøeé,-- ìaìaøa ee âäpyã
âoçíeíaâèäeëa; äa âeäü êaê! È ïpeäcòaâüòe, ïpoøëo yæe òpè íeäeëè... Eâãeíèé
Ìèxaéëoâè÷ âeäü íe ìaëü÷èê, ìoã áû è oòäeëüío ycòpoèòücÿ... Íaêoíeö Haäeæäa
Mè-xaéëoâía íe âûòepïeëa: æaëü còaëo cecòpy. Ïoexaëa oáúÿcíÿòücÿ... Ax, êaê
ýòo íeâûíocèìo!.. Maìaøa òaê ocêopáèëa Haäeæäy Mèxaéëoâíy, ÷òo ÿ â÷epa ïoøeë
oáúÿcíèòücÿ... Ìoæeò áûòü, Haäe ïoêaçaëocü... È — o áoæe!..-- ÷òo âûøëo...
(cëeçû çaxëecòíyëè eão — oí íe ìoã ãoâopèòü).
— Hy, ÷òo æe, âeäü âaøa æe ìaìaøa: ÷òo-íèáyäü cãopÿ÷a.
— Äa âeäü oía ìeíÿ ïpoêë.., Ãapøèí ïëaêaë, ÿ eão ïoääepæèâaë.
— È, çíaeòe ëè, ýòo ÿ eùe ïepeíecy; ÿ äaæe íe cepæycü... íî oía
ocêopáèëa Haäeæäy Mèxaéëoâíy òaêèì cëoâoì, êoòopoão ÿ íe ïepeíecy...
Äíÿ ÷epeç äâa ïpoèçoøëa èçâecòíaÿ êaòacòpoôa **.
ß íèêaê íe ìoã ceáe ïpeäcòaâèòü òaêoþ çëoþ ìaòü Ãapøèía. Heáoëüøoão
pocòa, ïoëíaÿ, äoápaÿ còapyøêa ìaëopoccèÿíêa... ×òo è ïo÷eìy òaê âûøëo?
*Bepa Mèxaéëoâía — cecòpa æeíû Ãapøèía; ía Bepe Mèxaéëoâíe áûë æeíaò
eão poäíoé ápaò Eâãeíèé.
** 19 ìapòa 1888 ãoäa Ãapøèí â ïpèïaäêe ïcèxè÷ecêoé áoëeçíè ápocèëcÿ â
ïðîëeò ëecòíèöû c ïÿòoão ýòaæa è paçáèëcÿ íacìepòü.
444
OÒ PEÄAKTOPA
Âo âcòyïèòeëüíoé còaòüe ê íacòoÿùeìy èçäaíèþ èçëaãaeòcÿ ècòopèÿâoçíèêío-âeíèÿ ýòoé êíèãè. Ïocëe òoão êaê ee ìaêeò, aâòopèçoâaííûé Peïèíûì,
áûë yòepÿí âo âpeìÿ ëeíèíãpaäcêoão íaâoäíeíèÿ, ÿ â 1937 ãoäy ïoïûòaëcÿ
pecòaâpèpoâaòü yòpa÷eííûé òeêcò. Paáoòa áûëa êpoïoòëèâaÿ, ío, êoíe÷ío,
íèêoèì oápaçoì íe ìoãëa çaìeíèòü aâòopèçoâaííûé òeêcò, òeì áoëee ÷òo ìíe âo
ìíoãèx cëy÷aÿx ïpèøëocü oïèpaòücÿ ëèøü ía ÷epíoâoé ìaòepèaë.
Kaçaëocü áû, ìoæío ëè coìíeâaòücÿ â äocòoâepíocòè peïèícêèx òeêcòoâ,
ecëè y íac èìeþòcÿ eão ïoäëèííûe áeëoâûe aâòoãpaôû? Ío â òoì-òo è äeëo, ÷òo
ýòè áeëoâûe aâòoãpaôû ïpè íaëè÷èè äaëüíeéøèx ïoïpaâoê, âíeceííûx Peïèíûì â
êoppeêòypíûe ãpaíêè "Äaëeêoão áëèçêoão", ÿâëÿþòcÿ äëÿ íac ÷epíoâèêaìè.
Ïocëeäíþþ êoppeêòypy Peïèí äepæaë â äeêaápe 1916 ãoäa. Ía ocíoâe ýòoé
êoppeê-òypû áûë èçãoòoâëeí â òèïoãpaôèè ò-âa A. Ô. Mapêc òoò oêoí÷aòeëüíûé
ìaêeò eão êíèãè, êoòopûé äo cèx ïop íe paçûcêaí. Ío ïocëeäíÿÿ êoppeêòypa
íaøëacü. ß paçûcêaë ee âo âpeìÿ âoéíû, â oêòÿápe 1941 ãoäa. Còoèëo áeãëo
ïepeëècòaòü ýòy âepcòêy, ÷òoáû yáeäèòücÿ, ÷òo âíeceííûe â íee ècïpaâëeíèÿ —
ïocëeäíèe, òo ecòü èìeíío òe, êoòopûe íeïocpeäcòâeíío ïpeäøecòâoâaëè
coçäaíèþ yòpa÷eííoão íaìè ìaêeòa. Paçíèöa áûëa òoëüêo â òoì, ÷òo â
êoppeêòype ýòè ècïpaâëeíèÿ cäeëaíû ïepoì ía ïoëÿx, a â ìaêeòe oíè còaëè
÷acòüþ ïe÷aòíoão òeêcòa.
Ó ìeíÿ æèâo coxpaíèëocü â ïaìÿòè, ÷òo, äepæa ýòy ïocëeäíþþ êoppeêòypy,
Èëüÿ Eôèìoâè÷ caíêöèoíèpoâaë äâa-òpè âapèaíòa, ïpeäëoæeííûx ìíoþ äëÿ còaòüè
o Cepoâe. Íè â oäíoì èç ïpeäûäyùèx ìaêeòoâ ýòèx paçío÷òeíèé íe èìeeòcÿ. Oíè
âíeceíû â ca-ìûé ïocëeäíèé ìoìeíò, è èx íaëè÷èe â oòûcêaííoé êoppeêòype
câèäeòeëücòâyeò, ÷òo òeêcò ee — oêoí÷aòeëüíûé.
Ýòoò-òo òeêcò è âocïpoèçâoäèòcÿ â íaøeì èçäaíèè "Äaëeêoão áëèçêoão".
Ê êíèãe ïpèëoæeío ïÿòü íeáoëüøèx còaòeé, êoòopûx íe áûëo â
aâòopèçoâaííoì ìaêeòe.
Còaòüÿ "Moè âocòopãè", ïo ïepâoía÷aëüíoìy çaìûcëy aâòopa, äoëæía áûëa
cëyæèòü ïpeäècëoâèeì ê "Äaëeêoìy áëèçêoìy", ío âïocëeäcòâèè â oäíoì èç ïèceì
êo ìíe Peïèí âûpaçèë coìíeíèe â ee öeííocòè, è ýòo ïoáyæäaeò ìeíÿ èçúÿòü ee
èç ocíoâíoão òeêcòa è äaòü â ïpèëoæeíèè.
Oòpûâoê "3íaêoìcòâo c Aíòoêoëücêèì", òecío câÿçaííûé ñî còaòüeé (cì.
íacòoÿùee èçäaíèe, còp. 137), çaèìcòâoâaí èç ïècüìa È. E. Peïèía ê
ïëeìÿííèöe cêyëüïòopa Åëeíe Ïaâëoâíe Tapxaíoâoé-Aíòoêoëücêoé oò 13 ìapòa
1914 ã. (È. E. P e ï è í.
447
Ïècüìa ê E. Ï. Tapxaíoâoé-Aíòoêoëücêoé è È. P. Tapxaíoây. Ë.--M.,
1937,ñòð. 68--71). /
"Ïocëeäíÿÿ âcòpe÷a c Ãapøèíûì" ecòü áoëee ïoäpoáíoe oïècaíèe òoão
ýïèçoäà, êoòopûé èçëoæeí â còaòüe "B. M. Ãapøèí>>, íaïe÷aòaííoé â âacòoÿùeì
èçäaíèè. Teêcò (ïècüìo, ïaïècaííoe Peïèíûì â 1906 ãoäy ê C. Äypûëèíy)
çaèìcòâoâaí èç còaòüè: C. Äy --p û ë è í. Bc. M. Ãapøèí (cá. "3âeíüÿ", êí. V.
M., 1935, còp. 571--672).
Còaòüÿ "Èç âocïoìèíaíèé o Â. Â. Còacoâe" ïepeïe÷aòûâaeòcÿ íç êíèãè: "È.
E. Ðåïèí", èçä. "Xyäoæecòâeííoão íacëeäcòâa", ïoä peä. Èãopÿ Ãpaáapÿ è È. C.
Çèëüáepøòeéía. Taê êaê ýòa còaòüÿ äoøëa äo íac â âèäe íecoãëacoâaííûx ìeæäy
coáoþ oòpûâêoâ, ee êoìïoçèöèÿ ïpèíaäëeæèò â çía÷èòeëüíoé ìepe ìíe. Còpoêè,
ïpeäëoæeííûe ìíoþ äëÿ coeäèíeíèÿ oòäeëüíûx ÷acòeé, ïocòaâëeíû â êâaäpaòíûe
cêoáêè.
KOPHEÉ ×ÓÊOBCÊÈÉ.
448KOMMEHTAPÈÈ
BÏE×ATËEHÈß ÄETCTBA
1. Boeííûe ïoceëeíèÿ áûëè ycòpoeíû öapeì Aëeêcaíäpoì I c öeëüþ coçäaòüâ Poccèè ocoáoe âoeíío-çeìëeäeëü÷ecêoe cocëoâèe. Ïoceëÿíe oáÿçaíû áûëè âecòè
ceëücêoe xoçÿécòâo, ïpoêëaäûâaòü äopoãè, ocyøaòü áoëoòa, ÷èíèòü ìocòû è
oäíoâpeìeíío oáy÷aòücÿ âoeííoìy äeëy. Boeííûìè ïoceëÿíaìè áûëè oáúÿâëeíû â
âèäe oïûòa êaçeííûe êpecòüÿíe íeêoòopûx yeçäoâ Moãèëeâcêoé è Hoâãopoäcêoé
ãyáepíèé, a òaêæe Cëoáoäcêoé Óêpaèíû. Öeíòpoì Óêpaèícêoão âoeííoão ïoceëeíèÿ
ÿâëÿëcÿ ãopoä ×yãyeâ (áëèç Xapüêoâa).
Kaçeííûe êpecòüÿíe â oêpyãax âoeííûx ïoceëeíèé áûëè oáúÿâëeíû âoeííûìè
íaâceãäa: ceìüè èx áûëè ïoä÷èíeíû còpoãoìy âoeííoìy peæèìy, cûíoâeé c ìaëûx
ëeò oòäaâaëè â âoeííûe øêoëû. Kpecòüÿícêèe äoìa áûëè paccòaâëeíû ía
oäèíaêoâoì paccòoÿíèè äpyã oò äpyãa è âûêpaøeíû â oäèíaêoâûé öâeò. Âcÿ æèçíü
â âoeííûx ïoceëeíèÿx áûëa còpoão peãëaìeíòèpoâaía.
Ãëaâoé âoeííûx ïoceëeíèé ïpè Aëeêcaíäpe I áûë æecòoêèé âpeìeíùèê A p a
ê ÷ e e â. Boeííûe ïoceëeíèÿ ïpocyùecòâoâaëè â paçíûx ìecòax Poccèè è
Óêpaèíû c 1810 ïo 1857 ãoä.
2. Ocâoâíoe íaceëeíèe ãopoäa ×yãyeâa è ïpèãopoäíûx ceë cocòaâëÿëè á û â
ø è e ê a ç --a ê è, ïepeceëeííûe cþäa ìocêoâcêèì ïpaâèòeëücòâoì â cepeäèíe
XVII âeêa. Íecìoòpÿ ía òo, ÷òo ïpè Eêaòepèíe II, â 1765 ãoäy, êaça÷üÿ cëyæáa
co âceìè "êa-ça÷üèìè âoëüíîcòÿìè" áûëa yíè÷òoæeía, ÷yãyeâcêèe æèòeëè ê
ía÷aëy opãaíèçaöèè âoeííûx ïoceëeíèé coxpaíÿëè eùe â câoeì xoçÿécòâe, áûòy è
êyäüòype ìíoãèe ÷epòû âoëüíoé è çaæèòo÷íoé êaçaöêoé còapèíû.
3. Ïpè âçÿòèè Ïapèæa pyccêèìè âoéñêaìè ocoáeíío oòëè÷èëècü ÷yãyeâöû. Ïo
cëoâaì âoeííoão ècòopèêa, "ãpaô Ïaëeí... ïpèêaçaë... ×yãyeâcêoìy yëaícêoìy
ïoëêy, cïycòèâøeìycÿ â äoëèíy, ïpèáëèçèòücÿ ê Ïapèæcêoé çacòaâe, íaçûâaeìoé
Tpoííoþ... Eäâa ôpaâöyçû ycïeëè cäeëaòü íecêoëüêo âûcòpeëoâ, êaê ×yãyeâñêoão
yëaícêoão ïoëêa ìaéop Èçþìoâ ápocèëcÿ ïpÿìo ía áaòapeþ è, ïoäcêaêaâ ê íeé c
ôëaíãa, âçÿë âce ïyøêè, oäíy ça äpyãoé... Èç ÷ècëa 28 opyäèé yëaíû âûâeçëè
äecÿòü, êoòopûe è áûëè ïepâûìè òpoôeÿìè Ïapèæcêoão cpaæeíèÿ* (A.
Mèxaéëoâcêèé-Äaíèëeâcêèé. Oïècaíèe ïoxoäa âo Ôpaíöèþ â 1814 ãoäy, ÷. II,
1836).
4. Heòo÷ío. Bçÿòèe Ïapèæa âoécêaìè coþçíèêoâ ïpoèçoøëo â ìapòe 1814
ãoäa, ìeæäy òeì ×yãyeâcêèé êaça÷èé ïoëê áûë ïepeôopìèpoâaí â yëaícêèé
çía÷èòeëüío paíee — â 1808 ãoäy. è áûâøèe ÷yãyeâcêèe êaçaêè y÷acòâoâaëè â
ïoxoäe ía Ôpaíöèþ yæe â êa÷ecòâe yëaí.
449
5. Pyccêèe âoécêa áûëè âûâeäeíû èç Ôpaíöèè â êoíöe 1818 ãoäa, a "Ïpèêàç
o ïpècâoeíèè ×yãyeâcêoìy yëaícêoìy ïoëêy oäèíaêoâoão ïoëoæeíèÿ c âoeííûìè
ïoceëÿíaìè>> áûë oòäaí 19 íoÿápÿ 1817 ãoäa.
6. Peïèí èìeeò â âèäy âoccòaíèe ×yãyeâcêoão yëaícêoão ïoceëeííoão ïoëêà
âcïûxíyâøee â èþëe 1819 ãoäa, êoãäa ÷yãyeâöû "âce áeç èçúÿòèÿ>>
oòêaçaëècü âûexaòü â còeïü çaãoòaâëèâaòü ceío. Hèêaêèe yãoâopû è yãpoçû
ía÷aëücòâa ía íèõ íe äeécòâoâaëè. "He xoòèì âoeííoão ïoceëeíèÿ>> — êpè÷aëè
yëaíû âìecòe c æeíaìè è äeòüìè. Ãeíepaë-ëeéòeíaíò Ëècaíeâè÷ oöeïèë òoëïy
âoécêaìè è ïpèêaçaë cxâaòü ça÷èíùèêoâ. Ío ïpèêaç ýòoò ècïoëíèòü áûëo
íeâoçìoæío. "Bceõ íac çaáepè!>> — êpè÷aëè ïoceëÿíe. Ëècaíeâè÷ âûíyæäeí áûë
âûçâaòü äoáaâo÷íûe âoécêa èç äpyãèx ãopîäoâ è äaòü çíaòü caìoìy Apaê÷eeây.
Apaê÷eeâ íeìeäëeíío âûexaë â Xapüêoâ, ëè÷ío pyêoâoäèòü ïoäaâëeíèeì
âoccòaíèÿ.
7. Ïo÷òè âce ceëa, íaçâaííûe Peïèíûì â ýòoé ãëaâe,-- è Áaëaêëeÿ, è
Øåëyäêoâêa, è Áoëüøaÿ Áaáêa, è Ãpaêoâo — ïpèíèìaëè äeÿòeëüíoe y÷acòèe â
âoccòaíèè 1819 ãoäa è äepæaëècü çaoäío c ×yãyeâûì. Ïoceëÿíe Áoëüøîé Áaáêè ía
òaéíoì cxoäe cêpeïèëè ñâoèìè ïoäïècÿìè oáÿçaòeëüíûé ëècò: oíè ïoêÿëècü
"y÷acòâoâaòü â coãëacèè c ÷yãyeâöaìè". Â Maëèíoâêe æeíû ïoceëÿí øâûpÿëè â
oôèöepoâ-ycìèpèòeëeé ïaëêaìè. È âcþäy ïoceëÿíe oòêaçaëècü ècïoëíÿòü íoâûå
ïoâèííocòè. 8. Pacïpaâa c âoccòaâøèìè, y÷èíeííaÿ ïo ïpèêaçy Apaê÷eeâa, íe
cëoìèëa èõ ñòîéêîñòè.
"Îêpecòíûé íapoä çâaë ÷yãyeâcêèx æèòeëeé íeìoãåìaìè. Ýòo âoò
ïo÷eìy...-- ïèøeò â câoèx âocïoìèíaíèÿx H. Áaøêèpöeâa.-- "Coãëaøaeòecü ëè âû
ïepeéòè ía íoâoe ïoëî- æeíèe?" — cïpaøèâaëè y ècòÿçyeìûx ÷yãyeâöeâ ïocëe
ýêçeêyöèè. "He ìoãåì", ò. e.íå ìoæeì,-- oòâe÷aëè oíè ía ìecòíoì æapãoíe, è
ýêçeêyöèÿ ïpoäoëæaëacü. Míoãèe òaê è yìepëè ía ìecòe íeìoãåìaìè>> ("Èç
yêpaèícêoé còapèíû", "Pyccêèé apxèâ", 1900, êí. 3).
18 aâãycòa 1819 ãoäa â ×yãyeâe co âceão oêpyãa áûëè coápaíû âce
apecòoâaííûå. èx ïpècyòcòâèè 52 ÷eëoâeêa ïoëy÷èëè ïo 12 òûcÿ÷ yäapoâ
øïèöpyòeíaìè. "Ho cèå íaêaçaíèe íe ïoäeécòâoâaëo ía äpyãèx apecòoâaííûx, ïpè
oíoì áûâøèx,-- ïècàë Apaê÷eeâ èìïepaòopy,-- xoòÿ oío áûëo còpoão è ïpèìepío.
Ïo oêoí÷aíèè ceão íaêà- çaíèÿ oïpoøeíû áûëè âce íeíaêaçaííûe apecòaíòû,
êaþòcÿ ëè oíè â câoeì ïpecòóëeíèè è ïpeêpaòÿò ëè câoe áyécòâo? Ío... oíè
eäèíoãëacío cèe oòâepãëè..." ("Ãpaô Apaê÷eeâ è âoeííûe ïoceëeíèÿ*. CÏá.,
1871, còp. 151).
"ß íe cêpûâaþ oò âac,-- ïècaë Apaê÷eeâ â cëeäyþùeì ïècüìe,-- ÷òo
íåcêoëüêî ïpecòyïíèêoâ, caìûx çëûx, ïocëe íaêaçaíèÿ, çaêoíaìè oïpeäeëeííoão,
yìepëè>> (Î. Áaãaëié-Taòapèíoâa. Hapècè ç icòîpii âiécêoâèx ïoceëeíü ía
Óêpaiíi).
9. Â oêpyãax âoeííûx ïoceëeíèé ïpaâa "x o ç ÿ e â" äaâaëècü òeì pÿäoâûì
ïoce- ëeííoão ïoëêa, êoòopûe ïpocëyæèëè â ïoëêy íe ìeíee øecòè ëeò è äo
ïocòyïëeíèÿ ía âoeííyþ cëyæáy áûëè æèòeëÿìè äaííoé ìecòíocòè, èìeëè câoþ
ceìüþ è "yïpaæ- íÿëècü â çeìëeäeëèè>>. Kpoìe òoão, â ÷ècëo "xoçÿeâ" âxoäèëè
íaèáoëee áoãaòûe èç êopeííûx æèòeëeé, ceìeéíûe ëþäè "áeñïopo÷íoão"
ïoâeäeíèÿ. "Xoçÿeâaì" èç coëäaò ía÷aëücòâo ïpeäïècûâaëo c÷èòaòü "çaíÿòèÿ ïo
xoçÿéñòây paâíûìè cëyæáe âî ôpoíòe", a "xoçÿeâaì" èç ÷ècëa áûâøèx êpecòüÿí
— "ycâoèòü ôpoíòoâyþ ÷acòü". È òå
450
è äpyãèe äoëæíû áûëè còaòü coëäaòaìè-çeìëeäeëüöaìè.
Ïoceëÿíèíy-"xoçÿèíy" ïpå-äocòaâëÿëècü oò êaçíû xaòa, y÷acòoê çeìëè,
çeìëeäeëü÷ecêèe opyäèÿ è âce âoeííoe oáìyíäèpoâaíèe. Bìecòe c íèìè, â
êa÷ecòâe èx ïocòoÿëüöeâ è íaxëeáíèêoâ, äoëæío áûëo æèòü íe ìeíee äâyx coëäaò
ïoceëeííoão ïoëêa, a òaêæe oäèí "íexoçÿèí" _ êpecòüÿíèí áeççeìeëüíûé è
áecceìeéíûé, íe èìeþùèé coácòâeííocòè.
10. Hèêèòèí Aëeêceé Ïeòpoâè÷ (1777--1858) — ãpaô, âoeííûé äeÿòeëü,
âèäíûé y÷acòíèê Oòe÷ecòâeííoé âoéíû 1812 ãoäa, oòëè÷èâøèécÿ ïpè Áopoäèíe,
Maëoì ßpocëaâöe, Kpacíoì. Â 1834 ãoäy áûë íaçía÷eí ía÷aëüíèêoì Óêpaèícêoão
âoeííoão ïoceëeíèÿ, a c 1839 ïo 1856 ãoä ÿâëÿëcÿ "èícïeêòopoì peçepâíoé
êaâaëepèè".
11. Ïoceëÿíe oáÿçaíû áûëè ÿâëÿòücÿ â coëäaòcêèx ìyíäèpax íe òoëüêo ía
âoeííyþ ìyøòpy, ío è ía ceíoêoc è ía ïaxoòy. Âo ìíoãèx oêpyãax êpecòüÿíe
yïopío íe æeëaëè íaäeòü âoeííyþ ôopìy è ïoä÷èíÿëècü òoëüêo íacèëèþ. Myíäèpû
áûcòpo èçíaøèâaëècü, pâaëècü è ïa÷êaëècü ía ceëücêoxoçÿécòâeííûx paáoòax, a
ça âcÿêoe "yïyùeíèe" â ôopìeííoé oäeæäe ïoceëÿí ïoäâepãaëè cypoâûì
âçûcêaíèÿì.
Aäúþòaíò Apaê÷eåâa Mapòoc, âûøeäøèé â oòcòaâêy, ÷òoáû íe ïpèíèìaòü
y÷acòèÿ â yïpaâëeíèè âoeííûìè ïoceëeíèÿìè, â câoèx "3aïècêax" ïècaë: "×òo ça
ïoëüça, êoãäa çeìëeïaøeö â ãëyøè còaíeò ïaxaòü, áopoíèòü, pyáèòü äpoâa,
êoïaòü oãopoäû, êoëoäöû, æe÷ü yãoëüÿ íeïpeìeíío â ôopìeííoé ôypaæêe è øèíeëè
c ýïoëeòaìè äèâèçèè? Ìoæeò áûòü, äyìaþò, ÷òo... çeìëÿ òoãäa áoëüøå äacò
ïëoäa, êoãäa ça coxoþ còaíeò ïoòeòü íeñ÷acòëèâeö, ëèøeííûé íe òoëüêo
câoáoäû, cïoêoécòâèÿ, ío è íaöèoíaëüíoé oäeæäû, êoòopaÿ â ìoèx ãëaýax
íecpaâíeíío ëy÷øe ýòèx øyòoâcêèx êaôòaíoâ ïpoêëÿòoão íeìeöêoão èc÷aäèÿ*
("3aïècêè èíæeíepíoão oôèöepa Mapòoca*. "Pyccêèé apxèâ", 1893, êí. 8).
12. Âo âpeìeía Ïeòpa I â ×yãyeâ "ía êaçaöêyþ cëyæáy>> áûëè ïpècëaíû èç
paçíûx ìecò íecêoëüêo òûcÿ÷ êaçaêoâ è äâecòè êaëìûêoâ.
13. Ôaìèëèÿ Beò÷èíêèíûx òpèæäû âcòpe÷aeòcÿ â "Æypíaëe çaceäaíèé
êoìèòeòa, y÷peæäeííoão ïo cëy÷aþ áecïopÿäêoâ" â 1819 ãoäy. Â "Æypíaëe
âòopoão çaceäaíèÿ êîìèòeòa>> ÷èòaeì: "Äèâèçèoííûé êoìaíäèp ïpeäcòaâèë
×yãyeâcêoão yëaícêoão ïoëêa ïopy÷èêoâ: Beò÷èíêèèa 1-ãî, Aøèxìaíoâa,
Beò÷èíêèía 2-ãî... ê ïepeâoäy âo âíyòpeííþþ còpaæy ïo íeíaäeæíoìy èx
ïoâeäeíèþ*
È â "Æypíaëe òpeòüeão çaceäaíèÿ êoìèòeòa>>: "...âcex cèx 10 ÷eëoâeê, a
èìeíío: 1) pÿäoâoão Bacèëèÿ Èâaíoâa... 5) íecòpoeâoão Ãaâpèëy Beò÷èíêèía...
oòocëaòü ía ïo÷-òoâûx ïpè íaäeæíûx yíòep-oôèöepax â oòäeëüíûé Opeíáypãcêèé
êopïyc ía cëyæáy* (0. Áaãaëié-Taòapèíoâa. Hapècè ç icòopii âiécêoâèx
ïoceëeíü ía Óêpajíi,
còp. 150--151).
14. Â oêpyãax âoeííûx ïoceëeíèé áûëè côopìèpoâaíû èç coëäaò ïoceëeííoão
ïoëêa "âoeíío-paáo÷èe áaòaëüoíû" äëÿ "âoçâeäeíèÿ ïoëêoâûx øòaáoâ è äëÿ
ïocòpoeíèÿ äoìoâ âoeííûì ïoceëÿíaì-xoçÿeâaì".
15. "B còapèíy âecü ÷yãyeâcêèé ëþä ïpèäepæèâaëcÿ âepû".-- ïèøeò H.
Áaøêèpöeâa â câoèx âocïoìèíaíèÿx o ×yãyeâe "Èç yêpaèícêoé còapèíû". "Pyccêèé
apxèâ", 1900, êí. 3, còp. 323).
16. Ïepâoía÷aëüíoe çaãëaâèe: "Kaê ÿ còaë xyäîæíèêoì>>. Â pyêoïècè
Peïèía è â ïåpâoïe÷aòíoì òeêcòe ýòa ãëaâa, ía÷èíàeòcÿ òaê:
451
"Mapèÿ Áopècoâía ×yêoâcêaÿ, ïpo÷èòaâ ÷acòü ìoèx aâòoáèoãpaôè÷ecêèx
âocïoìèíaíèé, cäeëaëa o÷eíü cepüeçíoe çaìe÷aíèe — y ìeíÿ ìaëo oápaùeío
âíèìaíèÿ íà caìoe ãëaâíoe: êaê ÿ cäeëaëcÿ xyäoæíèêoì?
Co âceþ ècêpeííocòüþ äoápocoâecòíoão òpyæeíèêa ÿ ïpèíoøy eé ìoþ
áëaãoäapíocòü ça ýòo çaìe÷aíèe è ïocòapaþcü ïpèïoìíèòü âce êacaþùeecÿ ýòoé
ëþáèìoé còopoíû ìoeé æèçíè. Oáûêíoâeíío ìû íe âèäèì è íe æeëaeì çíaòü âcex
âëèÿíèé ía paçâèòèe êaêoé-íèáyäü còopoíû cïocoáíocòeé â íac, ío, êoãäa
ía÷èíaeøü ïoãëyáæe ïpoíèêaòü â ýòè äaâío çaáûòûe æèçíeííûe ìeëo÷è, âèäèøü èx
âaæíocòü: ýòo ceìeía, ía÷aëa âcex ía÷aë.
"Hèâa" è xyäoæíèêè íe paç âûpaæaëè æeëaíèe oçíaêoìèòücÿ c ëè÷íoé
ècòopèeé ìoeão xyäoæecòâeííoão paçâèòèÿ, ío ìíe êaçaëocü, ÷òo çaäa÷a ýòa
oòíocèòcÿ ê ïcèxo- ëoãè÷ecêèì paccyæäeíèÿì o òâop÷ecòâe; è ÿ âce çaáoòèëcÿ o
ïoëíoòe câoeé áèoãðàôèè. Ïpèçíaþcü, íe áeç yäoâoëücòâèÿ ÿ oápûâaþ äopoãy â
ïoäpoáíocòè è ïocëeäoâà- òeëüíocòè âocïoìèíaíèé — èx cëèøêoì ìíoão,
ocoáeíío áûòoâûx. Äepæaòücÿ æå oäíoé yëèöû ècêyccòâa áyäeò è êopo÷e è
èíòepecíee.
Ïepexoæy ê ïepâoé cöeíe câoeé xyäoæecòâeííoé paáoòû — íaä êoíeì èç
òpÿïîê è ïaëoê. Èòaê, áaòeíüêy [oòöa] êaê áèëeòíoão coëäaòa "yãíaëè"
äaëeêo..." è ò.ä. ("Hèâa", 1914, /\/ 29. È. E. Peïèí. Bocïoìèíaíèÿ äeòcòâa).
17. Â âoeííûx ïoceëeíèÿx äeòè ïoceëÿí-"xoçÿeâ" oáúÿâëeíû áûëè
êaíòoíècòaìè, òo ecòü co äíÿ poæäeíèÿ ÷ècëèëècü "ïpèíaäëeæaùèìè ïoëêy>>. Oíè
íocèëè ôopìy è c äâeíaäöaòè ëeò ïocòyïaëè â peçepâíûé áaòaëüoí câoeão ïoëêa.
Äëÿ êaíòîíècòoâ áûëè oòêpûòû ocoáûe øêoëû, ãäe oíè oáy÷aëèñü ãpaìoòe, çaêoíy
áoæèþ, apèôìeòèêe è ôpoíòoâoìy còpoþ. Óâoëèòücÿ èç çâaíèÿ êaíòoíècòoâ áûëo
ïo÷òè íåâoçìoæío. Ío â 1836 ãoäy â Óêpaèícêoì âoeííoì ïoceëeíèè áûëè oòêpûòû
äëÿ íèõ cïeöèaëüío øêoëû ïoâûøeííoão òèïa, ïoäãoòoâëÿâøèe íe coëäaò, a
yíòep-oôèöepîâ äëÿ êaâaëepèécêèx, apòèëëepèécêèx è èíæeíepíûx âoécê.
18. "B 1812 ãoäy côopìèpoâaí oòäeëüíûé êopïycâoeííûx òoïoãpàôoâ äëÿ
ïpoèçâoäcòâa cúeìo÷íûx, ÷epòeæíûx è òexíè÷ecêèx paáoò. Äëÿ êoìïëeêòîâaíèÿ
cëyæèëè áaòaëüoíû âoeííûx êaíòoíècòoâ, ëy÷øèe âocïèòaííèêè êoòopûx ïoëy÷aëè
ïpeäâapèòeëüíyþ cïeöèaëüíyþ ïoäãoòoâêy â y÷èëèùe òoïoãpaôoâ c äâyxãîäè÷íûì
êypcoì* (Ë e e p. Ýíöèêëoïeäèÿ âoeííûx è ìopcêèx íayê).
19. Óêpaèícêoe âoeííoe ïoceëeíèe cocòoÿëo èç âocüìè oêpyãoâ, ïpè÷eì
÷eòûpe èç íèx (yëaícêèe) íaxoäèëècü "â oêpyæíocòÿx ×yãyeâa>>.
20. Â ×yãyeâe êaê öeíòpe Óêpaèícêoão âoeííoão ïoceëeíèÿ ïoìeùaëècü
øòaáû: "âocüìè oêpyãoâ>> (âceão Óêpaèícêoão âoeííoão ïoceëeíèÿ), "÷eòûpåõ
oêpyãoâ" (íeïocpeäcòâeíío yëaícêoão ïoëêa), êopïycíoé øòaá è äèâèçèoííûé.
ÞHOCTÜ
1. Kapòèía Øòeéáeía "Xpècòoc ía Ãoëãoôe" (1841) íaxoäèòcÿ âTpeòüÿêoâcêoé ãaëepee. Áëaãoäapÿ áoëüøoìy ÷ècëy peïpoäyêöèé áûëa âecüìa
ïoïyëÿpía â XIX âeêe. Â êapòèíe "He æäaëè>> (1884) Peïèí èçoápaçèë ía còeíe
ìeæäy ïopòpeòaìè
452
Øeâ÷åíêo è Heêpacoâa peïpoäyêöèþ èìeíío c "Xpècòa ía Ãoëãoôe" Ùòeéáeía.
Øòeéáeí Kapë Kapëoâè÷ (1788--1856) oáy÷aëcÿ â paííeé ìoëoäocòè â
Ïe-òepáypãcêoé Aêaäeìèè xyäoæecòâ, çaòeì ïoceëèëcÿ âo Ôpaíöèè. Â 40--50-õ
ãoäax ìíoão paáoòaë â Poccèè êaê ïopòpeòècò è ìacòep peëèãèoçíoé æèâoïècè
(pañïècûâaë âìecòe c äpyãèìè xyäoæíèêaìè Ècaaêèeâcêèé coáop â Ïeòepáypãe).
Èç eão ècòopè-÷ecêèx êapòèí ía pyccêèe òeìû â câoe âpeìÿ áûëè ocoáeíío
ïoïyëÿpíû (â peïpo-äyêöèÿx): "Ïeòp I âo âpeìÿ áypè ía Ëaäoæcêoì oçepe
cïacaeò yòoïaþùèx" (1812; áûëa ïpèoápeòeía Haïoëeoíoì I) è "Ïeòp I,
cïacaeìûé ìaòepüþ oò còpeëüöoâ" (1827; opèãèíaë --â ìyçee ãopoäe Baëaícüeía
âo Ôpaíöèè).
2. Â pyêoïècè è â ïepâoïe÷aòíoì òeêcòe ýòa ãëaâa êoí÷aëacü òaê: "×òoáû
ïoÿcíèòü âce o÷apoâaíèe oò eão cêpèïêè è ãoëoca âìecòe, ÿ ïpèáeãaþ ê oäíoìy
cpaâíeíèþ. Î Bÿëüöeâoé êaê apòècòêe-ïeâèöe ÿ ìíoão cëûxaë è oòíocèëcÿ êo
âceì paccêaçaì è âocxèùeíèÿì ëoìèâøeécÿ ía íee ïyáëèêè c áoëüøèì íeäoâepèeì.
Hacòoëüêo, ÷òo ÿ äaæe è íe cëûøaë ee ïeíèÿ è íe âèäaë ee æèâyþ. È öûãaíêè è
øaícoíeòíûe ïeâè÷êè ìíe âceãäa êaçaëècü ècêyccòâoì òpeòüeão copòa, êoòopûx
ìoæío áûëo âûcëyøaòü òoëüêo ïo íeoáxoäèìocòè è â ìaëoé äoçe â ïÿòü ëeò paç.
È âoò òeïepü, eùe íe òaê äaâío, êoãäa Bÿëüöeâa, íecìoòpÿ ía âce ïpoôaíaöèè
cïeäèaëècòoâ ýcêyëaïoâ, coâepøèâøèx íaä íeþ câoè íaèâíûe oïûòû, ça êoòopûe
ïoêpacíeëè áû äaæe ôeëüäøepa,-- Bÿëüöeâa yìepëa, ÿ ycëûøaë âïepâûe ee ãoëoc
â ãpaììoôoíe... Ý-ý-ý, òaê âoò ÷òo çía÷èò ècòèííûé òaëaíò! Âoò ãäe äyøa
ãeíèÿ, oçapeííaÿ áoæecòâeííûì oòpaæeíèeì paÿ!.. Heò, ýòo íe âûpaçèòü
íèêaêèìè cëoâaìè, ýòo íaäo cëûøaòü coácòâeííûìè yøaìè, ýòo íeçaìeíèìo câoeé
íeèçúÿcíèìoé êpacoòoé!.. Beëèê ãpaììoôoí!.. Toëüêo eão ôoòoãpaôè÷ecêoé
ïepeäa÷e íåëüçÿ íe âepèòü. È íeçaìeíèì è íeèc÷epïaeì ècòèííûé paé ècêyccòâ y
ãocïoäa áoãa, è íeèccÿêaeìa äyøa ècòèííoé òaëaíòëèâocòè. È ño cêpèïêoé, c
áapèòoíoì Hèêyëèía ÿ çaáûâaþ poäèíy, çaáûâaþ âpeìÿ..."
3. Ëoïyxèí Ïaâeë Ïeòpoâè÷ (1788--1873) — êíÿçü, ápaò ôaâopèòêè Ïaâëa
1. Pe÷ü èäeò o âoccòaíèè êpecòüÿí â êopcyícêèx ïoìecòüÿx êíÿçeé Ëoïyxèíûx
(Kaíeâcêèé yeçä, Kèeâcêoé ãyáepíèè). Â ìapòe 1855 ãoäa ïo âceé Óêpaèíe
ïpoêaòèëacü âoëía êpecòüÿícêèx âoccòaíèé. Ïoâoäoì ïocëyæèë öapcêèé ìaíèôecò
o "íapoäíoì oïoë÷eíèè", oáúÿâëeííûé â ìapòe, â caìûé paçãap ocaäû
Ceâacòoïoëÿ. Kpecòüÿíe, æaæäaâøèe ocâoáoæäeíèÿ oò êpeïocòíoé çaâècèìocòè,
peøèëè, ÷òo öapü, ïpèçûâaÿ èx "ïocëyæèòü oòe÷ecòây, oáeùaeò âcex
çaïècaâøèxcÿ â oïoë÷eíèe ocâoáoäèòü oò ïoìeùÿ÷üeé âëacòè. "Ãpoìaäû" (oáùèíû)
yêpaèícêèx ceë oäía ça äpyãoé oáúÿâëÿëè ceáÿ "âoëüíûìè êaçaêaìè,
oòêaçûâaëècü âûxoäèòü ía áapùèíy, âoopyæaëècü êoëüÿìè è êocaìè è òpeáoâaëè,
÷òoáû èx íeìåäëåíío oòïpaâëÿëè ía âoéíy. Â Kèeâcêyþ ãyáepíèþ ïpaâèòeëücòâo
äâèíyëo ía ycìèpeíèe 16 ýcêaäpoíoâ êaâaëepèè, 2 poòû caïepoâ è 1 äèâèçèoí
yëaí.
"Heïoâèíoâeíèe" êpecòüÿí ïpoÿâèëocü â ïoìecòüÿx Ëoïyxèíûx c ocoáoé
cèëoé. Òyäa áûëè âûçâaíû âoécêa. 10 aïpeëÿ òoëïa ÷eëoâeê â ceìücoò äâèíyëacü
ê êopcyícêoé öepêoâíoé ïëoùaäè. "Toãäa ïoëêoâíèê Aôaíacüeâ,-- paccêaçûâaeò
ïpoòoèepeé Ëeáeäèíöeâ, ïocëaííûé âKopcyíü "yâeùeâaòü" êpecòüÿí,--êpèêíyë
câoèì cèëüíûì ãoëocoì: "Ça÷eì oíè cþäa ïpèøëè?>> Ïepeäíèe ãoâopèëè: "Ïpèøëè
æaëoâaòücÿ ía
453
câoeão ïoìeùèêa, êíÿçÿ Ëoïyxèía, ça paáoòû>>.-- "A eùe ÷òo?" — "Xoòèì
cëyæèòü áoãy è ãocyäapþ è áûòü âoëüíûìè ïo yêaçy öapcêoìy>>. Ïoëêoâíèê còaë
ãoâopèòü: yêà- ça òaêoão íeò. Toãäa pûæèé ìyæèê, cxâaòÿcü ía íoãè c äyáèíoþ
êâepxy, âcêpèêíóë "ãèê!", è âcÿ ìacca ïo ýòoìy êëè÷y, âcòaâ ía íoãè è ïoäíÿâ
cêpûòûe ïoä ïoëaìè êopoòêèe äyáèíû... ápocèëacü ía coëäaò, ïoäcòaâèâøèx
øòûêè, è xâaòaëacü ça pyæüÿ. Êoãäa paçäaëècü âûcòpeëû... ÿ yâèäeë, êaê
íecêoëüêo êpecòüÿí, ïopaæeííûx ïyëÿìè ïaäaëè ía çeìëþ, câepòûâaÿcü ãoëoâoþ ê
íoãaì, a cçaäè ìeíÿ yïaë yíòep-oôèöåð c paçäpoáëeííoé òoïopoì ãoëoâoé
(oÇaïècêè ïpoòoèepeÿ Ï. Ã. Ëeáeäèíöeâa o êoçàùèíe 1855 ãoäa", "Kèeâcêaÿ
còapèía*, 1900, èþëü-aâãycò, còp. 44--46).
4. Ýòo ïoäòâepæäaeòcÿ äpyãèìè câèäeòeëücòâaìè. H. Baøêèpöeâa, íaïpèìep,
âcïo- ìèíaeò: "B ïpoâèíöèè òpyäío áûëo òoãäa íaéòè òaêoe âeceëoe ìecòe÷êo,
êaê ×yãyåâ. Oáùecòâo òaì áûëo áoëüøoe è ïpeêpacíoe; òaì pacïoëoæeí áûë øòaá
Óêpaèícêo âoeííoão ïoceëeíèÿ è peçepâíoão êaâaëepèécêoão êopïyca, íe c÷èòaÿ
ìeíüøèx øòàáoâ; ía÷aëücòâo cocòoÿëo áoëüøeþ ÷acòüþ èç ëþäeé co cpeäcòâaìè
èëè câÿçÿìè,ìîëoäeæè áûëa òüìa-òüìyùaÿ... Â ×yãyeâe æèëocü øyìío è âeceëo,
âe÷epa â Coápaíèè áûëè oæèâëeííee è ëþäíee, ÷eì â Xapüêoâe* (H. Â a ø ê è p
ö e â a. Èç yêpaèícêîé còapèíû. "Pyccêèé apxèâ", 1900, êí. 3, còp. 340).
5. Boeííûe ïoceëeíèÿ áûëè yïpaçäíeíû (1857) ïoòoìy, ÷òo íe oïpaâäaëè íè
xoçÿé- còâeííûx, íè ïoëèòè÷ecêèx, íè âoeííûx pac÷eòoâ ïpaâèòeëücòâa. Ïoceëÿÿ
ïoëêè "íà çeìëþ", òpeáyÿ, ÷òoáû êaæäûé "xoçÿèí" coäepæaë íe ìeíee äâyx
coëäaò, ïpaâèòeëücòâo pacc÷èòûâaëo coêpaòèòü pacxoäû ía apìèþ. Â
äeécòâèòeëüíocòè æe "xoçÿèí>> ãoä oò ãoäy íèùaë, òaê êaê ïo÷èíêè ìocòoâ,
ïpoêëaäêè äopoã, ocyøeíèÿ áoëoò, êàpayëû è y÷eíèÿ íe äaâaëè eìy âoçìoæíocòè
çaíèìaòücÿ xoçÿécòâoì. Xoçÿécòâo âîåííûx ïoceëeíèé, còoèâøee êaçíe ìèëëèoíû
pyáëeé, ãoä oò ãoäy ïpèxoäèëo â yïaäîê. Bocïèòûâaÿ äeòeé â oácòaíoâêe
âoeííoé ìyøòpû, ïpaâèòeëücòâo pacc÷èòûâaëo ñîçäaòü ïoêoëeíèe "ocoáo
ïpeäaííûx âoécê>>. Â äeécòâèòeëüíocòè æe â oêpyãax âoeííûõ ïoceëeíèé íèêoãäa
íe ïpeêpaùaëocü cêpûòoe èëè ÿâíoe íeäoâoëücòâo. Ãëaâíoé ïpè÷èíoé yïpaçäíeíèÿ
âoeííûx ïoceëeíèé è ÿâèëcÿ ècïyã ïpaâèòeëücòâa ïepeä ìaccàìè âoopyæeííûx è
oáy÷eííûx âoeííoìy còpoþ êpecòüÿí.
6. Áyíaêoâ Èâaí Mèxaéëoâè÷ — öepêoâíûé æèâoïèceö è ïopòpeòècò.Èç
ìíoæecòâa ècïoëíeííûx èì ïopòpeòoâ èçâecòíû ëèøü ïopòpeò 3. Ô. Øaâepíeâîé
(oïyáëèêoâaííûé â còaòüe È. Ý. Ãpaáapÿ "×yãyeâcêèe y÷èòeëÿ Peïèía* â ïepâoì
òoìå "Xyäoæecòâeííoão íacëåäcòâa". M., èçä. Aêaäeìèè íayê CCCP, 1948, còp.
21) è äâa äåòcêèx ïopòpeòa (ïoäïècíûx) â øâeäcêoì coápaíèè Xaãeëyíäa.
7. Ïyáëèêyÿ oäíy èç paáoò È. H. Ø a ì a í o â a, còaâøyþ ëèøü íeäaâío
èçâåñòíoé ("Ïopòpeò ìaéopa Kyïpèÿíoâa è eão æeíû"), È. Ý. Ãpaáapü oòìe÷aeò
"íecoìíeííoe yìeíèe Øaìaíoâa cxâaòèòü cxoäcòâo è äaòü oáùyþ xapaêòepècòèêy
ôopì ía ïoëíoì câeòy" (cì. "×yãyeâcêèe y÷èòeëÿ Peïèía", còp. 22). Øaìaíoâ
êaê æèâoïèceö áûë ïo ìíeíèþ èccëeäoâaòeëÿ, çía÷èòeëüío íèæe Áyíaêoâa.
8. Ïepcaíoâ Ëeoíòèé Èâaíoâè÷ (poä. â 1840 ãoäy), â 1861--1863 ãoäàõ áûë
âoëüíoïpèxoäÿùèì y÷eíèêoì Aêaäeìèè xyäoæecòâ, â 1861 ãoäy ïoëy÷èë cepeápÿíyþ
ìeäaëü ça ýòþä c íaòypû, â 1863 ãoäy — çâaíèe íeêëaccíoão xyäoæíèêa.
Cêoí÷aëcÿ â 1867 ãoäy. Âce ÷eòûpe yïoìÿíyòûx Peïèíûì ïpoèçâeäeíèÿ Ïep
454
caíoâa â 1945 ãoäy áûëè íaéäeíû y oäíoão èç æèòeëeé ×yãyeâa è íûíe
cocòaâëÿþò coácòâeííocòü Aêaäeìèè xyäoæecòâ CCCP (ïopòpeòû ìyæa è æeíû
He÷èòaéëoâûx, ßêoâa Ëoãâèíoâa, íaòþpìopò "Ãpyøè"). È. Ý. Ãpaáapü, ïyáëèêyÿ
ïopòpeòû He÷èòaéëoâoé è Ëoãâèíoâa êècòè Ïepcaíoâa, â còaòüe "×yãyeâcêèe
y÷èòeëÿ Peïèía>> oòìe÷aeò "ocoáoe ÷yâcòâo öâeòoâoé ãapìoíèè", câoécòâeííoe
Ïepcaíoây, eão "peä÷aéøèé ÷ècòo êoëopècòè÷ecêèé äap è èçÿùecòâo êpaco÷íoé
êëaäè" (cì. ïepâûé peïèícêèé òoì "Xyäoæecòâeííoão íacëeäcòâa". Ì., èçä.
Aêaäeìèè íayê CCCP, 1948, còp. 23--25). O ïopòpeòe ßêoâa Ëoãâèíoâa, "âçÿòoì
â ïpoôèëü, âëeâo, è cèëüío cíoâa æe ocâeùeííoì", aâòop còaòüè ãoâopèò:
"Ãëÿäÿ ía ýòoò ïpeëecòíûé ïpoôèëü, ïoíèìaeøü ÷yâcòâo âocòopãa, oxâaòèâøee
Peïèía ïpè âocïoìèíaíèè oá ýòoì ÷yãyeâcêoì øeäeâpe" (òaì æe còp. 25).
9. Aéâaçoâcêèé Èâaí Koícòaíòèíoâè÷ (1817--1900) — çíaìeíèòûé pyccêèé
ìapèíècò. C 1844 ãoäa — aêaäeìèê; â 1847 ãoäy âoçâeäeí â çâaíèe ïpoôeccopa.
C 1845 ãoäa Aéâaçoâcêèé ïocòoÿíío æèë â Ôeoäocèè, ío âo âpeìÿ Kpûìcêoé âoéíû
1853--1856 ãoäoâ íaxoäèëcÿ â Xapüêoâe. O÷eâèäío, â ýòo æe âpeìÿ oí ïoceòèë
×yãyeâ. 10. ×èâèëeâ (èëè ×èâeëeâ) Mèxaèë Hèêaíäpoâè÷ (1837--1861),.
ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö, è Çaáoëoòcêèé Ïeòp Ïeòpoâè÷ (1842--1867) —
ïpeäcòaâèòeëè aêaäeìè÷ecêoé øêoëû æèâoïècè; Beíèã ÁoãäaíÁoãäaíoâè÷ (poä.
1837) — âïocëeäcòâèè oäèí èç ÷ëeíoâ Apòeëè Kpaìcêoão.
11. Meíãc Aíòoí-Paôaýëü (1728--1779) --oäèí èç íaèáoëee ÷òèìûx
Aêaäeìèeé ìacòepoâ, ocíoâoïoëoæíèê íeoêëaccèöèçìa, ïpeäcòaâèòeëü
aêaäeìè÷ecêoé øêoëû æèâoïècè XVIII âeêa.
 ÏETEPBÓPÃE
1. Áaòoíí (èëè Áaòòoíè) Ïoìïeo Äæèpoëaìo (1708--1787) — èòaëüÿícêèéæèâoïèceö aêaäeìè÷ecêoão íaïpaâëeíèÿ, ïoëüçoâaâøèécÿ â XVIII âeêe áoëüøoé
èçâecòíocòüþ. Oäíèì èç caìûx ïoïyëÿpíûx ïpoèçâeäeíèé Áaòoâè (áëaãoäapÿ
ìíoæecòây peïpîäyêöèé) ÿâëÿeòcÿ eão "Kaþùaÿcÿ Mapèÿ Maãäaëèía" (â
Äpeçäeícêoé ãaëepee). Ãoâopÿ oá ýòoé êapòèíe, Peïèí äoïycêaeò oøèáêy: Mapèÿ
Maãäaëèía èçoápaæeía y Áaòoíè ëeæaùeé ía çeìëe, a íe cèäÿùeé, è íe c
êpecòoì, a c ÷epeïoì è pacêpûòoé êíèãoé.
2. "Áoëee ÷eì âocüìèäecÿòèëeòíèé" (â 1863 ãoäy) Ãpèãopèé Ôeäopoâè÷ íe
ìoã áûòü y÷eíèêoì Aêaäeìèè â ïepèoä peêòopcòâa B. Ê. Øeáyeâa, còaâøeão
peêòopoì â 1835 ãoäy. Oí áûë poâecíèêoì Øeáyeâa è, ïo-âèäèìoìy, oáy÷aëcÿ â
Aêaäeìèè â oäío âpeìÿ c íèì, òo ecòü â êoíöe XVIII còoëeòèÿ.
Øeáyeâ Bacèëèé Koçüìè÷ (1777--1855) — oäèí èç êpyïíåéøèx
ïðåäcòaâèòeëeé pyccêoão aêaäeìè÷ecêoão ècêyccòâa. Â ía÷aëe còoëeòèÿ ïècaë
êapòèíû ía ècòopè÷ecêèe òeìû: "Ïåòp I â cpaæeíèè ïpè Ïoëòaâe>> (íe
coxpaíèëacü) è ía òeìû Oòe÷ecòâeííoé âoéíû 1812 ãoäa — "Paccòpeë ôpaíöyçaìè
ïoäæèãaòeëeé â 1812 ãoäy" è äp. Â äaëüíeéøeì paáoòaë ãëaâíûì oápaçoì êaê
peëèãèoçíûé æèâoïèceö.
455
3. Ápþëëoâ Kapë Ïaâëoâè÷ (1799--1852) — çíaìeíèòûé pyccêèé æèâîïèceö.
Kapòèía "Ïocëeäíèé äeíü Ïoìïeè>> (1830--1833) — ãëaâíoe ïpoèçâeäeíèå
Ápþëëoâa, äocòaâèâøee eìy eâpoïeécêyþ cëaây.
È áûë "Ïocëeäíèé äeíü Ïoìïeè>>.
Äëÿ pyccêoé êècòè ïepâûé äeíü.
Áapaòûícêèé
4. Pyccêèé xyäoæecòâeííûé aëüáoì "Ceâepíoe c è ÿ í è e" âûxoäèë â câeò
îòäeëüíûìè âûïycêaìè â òe÷eíèe òpex ëeò (1862--1865). Êaæäûé âûïycê áûë
yêpaøeí ìíoão÷ècëeííûìè èëëþcòpaöèÿìè (âèäû pyccêèx ìecòíocòeé, cöeíû èç
pyccêoé ècòî- pèè, êoïèè c êapòèí pyccêèx xyäoæíèêoâ, pècyíêè ê co÷èíeíèÿì
pyccêèx ïècaòeëeé). Èçäaâaë "Ceâepíoe cèÿíèe>> ïepeâoä÷èê Bacèëèé Eãopoâè÷
Ãåíêeëü, áëèçêèé çíaêîìûé Â. Â. Còacoâa è Ãëeáa Ócïeícêoão
5. Ýòo áûë apxèòeêòop AëeêcaíäpÄìèòpèeâè÷Ïeòpîâ. "Ïëeìÿííèê"- Aëeêcaíäp
Aëeêceeâè÷ Øeâöoâ, "Caøa", ápaò ïepâoé æeíû Peïèía, Bepû Aëeêceeâíû
Øeâöoâoé. C 1863 ãoäa — y÷eíèê pècoâaëüíoé øêoëû Oáùecòâa ïooùðåíèÿ
xyäoæecòâ è, ïo-âèäèìoìy, oäíoâpeìeíío âoëüíocëyøaòeëü Aêaäeìèè xyäoæeñòâ ïo
apxèòeêòypíoìy êëaccy.
6. Øêoëa Oáùecòâa ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ ocíoâaía â 1839 ãîäó è cocòoÿëa
ïepâoía÷aëüío â âeäeíèè Mèíècòepcòâa ôèíaícoâ. Â 1859 ãoäy øêoëa áûëà âçÿòa
ïoä ïoêpoâèòeëücòâo Oáùecòâa ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ è ïpeâpaòèëacü ïocòeïeíío â
xyäpæecòâeíío-ïpoìûøëeííyþ. Â øêoëe áûëo ïÿòü êëaccoâ oáùeão pècoâaíèÿ è
äecÿòü cïeöèaëüíûx; ee ïoceùaëo oêoëo òûcÿ÷è y÷aùèxcÿ.
7. Øpeéíöep Kapë Maòâeeâè÷ (1819--1887) — aêaäeìèê aêâapeëüíoé
æèâoïècè, ïopòpeòècò. C 1859 ãoäa — èícïeêòop êëaccoâ Aêaäeìèè xyäoæecòâ,
ïoçäíee — xpaíèòeëü aêaäeìè÷ecêèx ìyçeeâ.
8. Ëüâoâ Ôeäop Ôeäopoâè÷ (1820--1895) — aêâapeëècò-ëþáèòeëü. C 1865
ãoäa — êoíôepeíö-ceêpeòapü Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Ocòaâèë ìeìyapû oá Aêaäeìèè
("Bocïoìèíaíèÿ áûâøeão êoíôepeíö-ceêpeòapÿ èìïepaòopcêoé Aêaäeìèè
xyäoæecòâ>>. "Pyccêaÿ còapèía", 1880--1881, ò. XXIX è XXXI).
9. Äüÿêoíoâ Mèxaèë Bacèëüeâè÷, èìeâøèé çâaíèe "câoáoäíoão xyäoæíèêa
ìèíèaòþpíoé (ïopòpeòíoé) æèâoïècè", áûë äèpeêòopoì pècoâaëüíoé øêoëû
Îáùecòâa ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ c 1861 ïo 1881 ãoä. Cyäÿ ïo ïopòpeòy Äüÿêoíoâa
paáîòû Kpaìcêoão (1875), Peïèí oïècaë íapyæíocòü Äüÿêoíoâa o÷eíü òo÷ío
(ïopòpåò âocïpoèçâeäeí â êíèãe: Ï. Í. Còoëïÿícêèé. Còapûé Ïeòepáypã è
Oáùecòâo ïîoùpeíèÿ xyäoæecòâ. Ë., 1928, còp. 27).
10. Öepì ÏeòpÈâaíoâè÷ (1829--1867) — ïopòpeòècò è pècoâaëüùèê-êoïèèñò,
ïpeäcòaâèòeëü øêoëüío-aêaäeìè÷ecêoé ìaíepû òùaòeëüío oòòyøeâaííoão
êaëëèãpaôè-÷ecêoão pècyíêa.  1857 ãoäy ïoëy÷èë çâaíèe aêaäeìèêa ça êapòèíy
"Cêyïoé è cìepòü>>.
Æyêoâcêèé Pyäoëüô Kaçèìèpoâè÷ (1814--1886) — òaëaíòëèâûé pècoâaëüùèê,
ïpeèìyùecòâeíío caòèpè÷ecêoão íaïpaâëeíèÿ, ëèòoãpaô, ìacòep peaëècòè÷ecêoé
èëëþcòpaöèè 40--60-õ ãoäoâ (èëëþcòpèpoâaë Kpûëoâa, Heêpacoâa è äpyãèx).
456
11. Ãox Èâaí Aíäpeeâè÷ (1823--1878) — aêaäeìèê (aâòop íecêoëüêèx
êapòèí, èçoápaæaâøèx èòaëüÿícêèe íapoäíûe cöeíû).
12. Pècyíoê "ëoïyxa" (òaê íaçûâaeò Peïèí "ãèïcoâyþ ìoäeëü ëècòa")
xpaíèòcÿ â Pyccêoì ìyçee. Kpoìe öèôpû "N 1" è "poc÷epêa" P. Æyêoâcêoão, ía
íeì èìeeòcÿ ïoäïècü: "È. Peïèí, 8 äeêaápÿ 1863 ã.".
13. Ïpÿíèøíèêoâ Ôeäop Èâaíoâè÷ (1793--1867) — "ãëaâíoía÷aëücòâyþùèé
íaä ïo÷òoâûì äeïapòaìeíòoì" è ÷ëeí Ãocyäapcòâeííoão Coâeòa, "ìèíècòp ïo÷ò",
êaê eão íaçûâaeò Peïèí, áûë oäíèì èç ïepâûx coáèpaòeëeé pyccêoé æèâoïècè,
ïpeäøecòâeííèêoì Ï. M. Tpeòüÿêoâa. Áyäy÷è ÷ëeíoì Oáùecòâa ïooùpeíèÿ
xyäoæecòâ, Ïpÿíèøíèêoâ ïoêyïaë ïepâoía÷aëüío ãëaâíûì oápaçoì ïpoèçâeäeíèÿ
ìoëoäûx, íyæ-äaâøèxcÿ xyäoæíèêoâ, ío âïocëeäcòâèè yâëeêcÿ êoëëeêöèoíepcòâoì
è âêëþ÷èë â câoe coápaíèe êapòèíû ìíoãèx âûäaþùèxcÿ pyccêèx ìacòepoâ. Hûíe
eão coápaíèe — â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
14. Þíoøecêèé aâòoïopòpeò Peïèía (ïo ãpyäü) c íaäïècüþ "2 äeêaápÿ 1863"
ocòaâaëcÿ coácòâeííocòüþ aâòopa è xpaíèëcÿ â "Ïeíaòax". Ãäe oí íaxoäèòcÿ
òeïepü — íeèçâecòío (âocïpoèçâeäeí â êíèãe: È. Ý. Ã p a á a p ü. È. E.
Peïèí, ò. 1. M., 1937.)
15. Peïèí íe paç êoïèpoâaë ýpìèòaæíûe âeùè Peìápaíäòa, â òoì ÷ècëe òaê
ía-çûâaeìyþ "×èòaþùyþ còapyøêy* (peïèícêaÿ aêâapeëüíaÿ êoïèÿ c íee áûëa â
coápaíèè H. È. Myðaøêo â Kèeâe).
16. Ýòþä c ãoëoâû Aëeêcaíäpa Ceâepa coxpaíèëcÿ â coápaíèè Pyccêoão
ìyçeÿ. Ía íeì íaäïècü: "l-é pèc[yíoê] â êëacce] ãèïc[oâûx] ãoëoâ 1864 ã. È.
Peïèí*. Pècoâaíèe c aíòè÷íoé còaòyè pèìcêoão opaòopa, êoòopyþ oøèáo÷ío
c÷èòaëè còaòyeé pèìcêoão ïoëêoâoäöa Ãepìaíèêa (opèãèíaë â Ëyâpe), çaíèìaëo
âèäíoe ìecòo â cècòeìe aêaäeìè÷ecêoão ïpeïoäaâaíèÿ. Aêaäeìè÷ecêèe
pyêoâoäcòâa òoão âpeìeíè íaçûâaëè "Ãepìaíèêa" oápaçöîì "ïpaâèëüíocòè â
paçìepax, ecòecòâeííocòè â ïoëoæeíèè è ïpocòoòû â êoìïoçèöèè.
17. Ápyíè Ôeäop Aíòoíoâè÷ (1799--1875) — peêòop Aêaäeìèè xyäoæecòâ,
áûë oäíèì èç êpyïíeéøèx ïpeäcòaâèòeëeé ìoíyìeíòaëüíoão còèëÿ â pyccêoì:
ècêyccòâe. Eão cëaây coçäaëè oãpoìíaÿ êapòèía "Meäíûé çìèé>>, íaïècaííaÿ â
30-õ ãoäax âÈòaëèè (Pyccêèé ìyçeé),è öèêë pocïèceé â ïeòepáypãcêoì
Ècaaêèeâcêoì coáope.
Ïoëeìè÷ecêaÿ còaòüÿ Ápyíè, o êoòopoé yïoìèíaeò Peïèí, íaçûâaëacü
"Aíòaãoíècòaì Aêaäeìèè xyäîæecòâ>> ("Áèpæeâûe âeäoìocòè", 1865, JV" 267). Ïo
yêaçaíèp A. Â. Ïoëoâöoâa, còaòüþ ïècaë ècòopèê ècêyccòâa è êpèòèê H. Ï.
Ïeòpoâ, a Ápyíè òoëüêo ïoäïècaë ee (A. Â. Ïoëoâöoâ. Ô. A. Ápyíè. CÏá., 1907,
còp. 82). Còaòüÿ âïoëíe âûpaæaëa âçãëÿäû Ápyíè. Ápyíè, ïo cëoâaì Kpaìcêoão,
íaçûâaë "Áypëaêoâ ía Boëãe" Peïèía "âeëè÷aéøeé ïpoôaíaöèeé, èñêyccòâa>> (È.
H. Kpaìcêoé. Ïècüìa, ò. I. M. — Ë., 1937, còp. 229).
18. Òoò ýcêèç, o êoòopoì .ãoâopèò Peïèí, áûë íaïècaí â 1865 ãoäy.
Bïocëeäcòâèè Peïèí âepíyëcÿ ê ýòoé òeìe, è ça íoâûé ýcêèç (1869),
íaxoäÿùèécÿ íûíe â Pyccêoì ìyçee, eìy áûëa ïpècyæäeía Ïepâaÿ cepeápÿíaÿ
ìeäaëü, äaâøaÿ ïpaâo ía ïoëy÷eíèe çâaíèÿ xyäoæíèêa òpeòüeé còeïeíè.
19. Mapêoâ Aëeêceé Tapacèeâè÷ (1802--1878) — aêaäeìèê ècòopè÷ecêoé
æèâoïècè. Ãoäû 1834--1841 Mapêoâ ïpoâeë â Èòaëèè. Ía âûcòaâêe â Kaïèòo-
457
ëèè â 1835 ãoäy "coïepíè÷aë" c Aëeêcaíäpoì Èâaíoâûì: Èâaíoâ âûcòaâèë
òaì "ßâ-ëeíèe Xpècòa Mapèè Maãäaëèíe", a Mapêoâ — "Ôopòyíy è íèùeão>> (ía
cþæeò áacíè È. A Kpûëoâa), "co÷èíeíèe ÷ècòo aêaäeìè÷ecêoe", ïo âûpaæeíèþ
Aëeêcaíäpa Èâa-íoâa. Çâaíèe ïpoôeccopa Mapêoâ ïoëy÷èë äeécòâèòeëüío "â äoëã"
— ça ýcêèç êapòèíû "My÷eíèêè â Koëèçee>> (1844), êoòopyþ òaê è íe íaïècaë.
Ó÷eíèêè Aêaäeìèè ëþáèëè Mapêoâa. "Ó Ápyíè áûëo íeìíoão y÷eíèêoâ, ÷eëoâeêa
÷eòûpe... y Mapêoâa, íaïpèìep, áûëo y÷eíèêoâ äo ceìèäecÿòè",-- âcïoìèíaë
âïocëeäcòâèè xyäoæíâê Ê. Â. Beíèã (A. Â. Ïoëoâöoâ. Ô. A. Ápyíè. CÏá., 1907,
còp. 81). Øyòëèâoe ïpoçâèùe Mapêoâa "Koëèçeé Ôopòyíû÷" ïpoèçâeäeío oò
íaçâaíèé oáeèx eão êapòèí.
20. "Ý ò þ ä T a p a c a" (1867) íaxoäèòcÿ â Pyccêoì ìyçee.
21. Heôô Tèìoôeé Aíäpeeâè÷ (1805--1876)--ypoæeíeö Ýcòoíèè, aêaäeìèê è
ïopòpeòècò, èìeâøèé çâaíèe ïpèäâopíoão æèâoïècöa.
ÈBAH HÈKOËAEBÈ× KPAMCKOÉ
Äaìÿòè y÷èòeëÿ1. Kpaìcêoé Èâaí Hèêoëaeâè÷ (1837--1887) — âûäaþùèécÿ pyccêèé-xyäoæíèê
è xyäoæecòâeííûé êpèòèê, ãopÿ÷èé áopeö ça íaöèoíaëüíoe peaëècòè÷ecêoe
ècêyccòâo. Boçãëaâèë â 1863 ãoäy ãpyïïy "äeìoícòpaíòoâ", ïoêèíyâøèx Aêaäeìèþ
â çíaê ïpoòecòa ïpoòèâ aêaäeìè÷ecêoé pyòèíû. Opãaíèçaòop è äeÿòeëüíûé
y÷acòíèê Toâapèùecòâa ïepeäâèæíûx âûcòaâoê, òeopeòèê è èäeoëoã
ïepeäâèæíè÷ecòâa. C 1869 ãoäa — aêaäeìèê.
Còaòüè Kpaìcêoão âìecòe c eão ïècüìaìè, ÿpêo ocâeùaþùèìè âoïpocû
ècêyccòâa è oáùecòâeííoé æèçíè òoão âpeìeíè, áûëè ïocëe cìepòè xyäoæíèêa
coápaíû è èçäaíû Â. Â. Còacoâûì ("Èâaí Hèêoëaeâè÷ Kpaìcêoé. Eão æèçíü,
ïepeïècêa è xyäoæecòâeíío-êpèòè÷ecêèe còaòüè*. CÏá., 1888). Â íaøe âpeìÿ
âûøëo â câeò íoâoe (äâyxòoìíoe) èçäaíèe ýïècòoëÿpíoão íacëeäèÿ Kpaìcêoão, âo
ìíoãoì ècïpaâëeííoe è çía÷èòeëüío äoïoëíeííoe (È. H. Ê p a ì c ê oé. Ïècüìa,
ò. I--II. Ãoc. èçä. èçoápaçèòeëüíûx ècêyccòâ, Ì.--Ë., 1937).
2. Kpaìcêoé còaë ïpeïoäaâaòü â øêoëe Oáùecòâa ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ c
ceíòÿápÿ 1863 ãoäa, òo ecòü âceão ça äâa-òpè ìecÿöa äo ïocòyïëeíèÿ Peïèía â
øêoëy, ïpeïoäaâaë ïo 1870 ãoä (H. Ì a ê a p e í ê o. Øêoëa èìï. Oáùecòâa
ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ, 1839--1914. Ï., 1914, còp. 109).
3. Typáèíû — cåìüÿ y÷èòeëÿ pècoâaíèÿ Typáèía â Ocòpoãoæcêe, c êoòopoé
áûë áëèçoê Kpaìcêoé. Cûí Typáèía — Ãpèøa Typáèí áûë òoâapèùeì äeòcòâa
Kpaìcêoão,
4. Â 1863 ãoäy aêaäeìè÷ecêèé Coâeò çaäaë âceì êoí÷aþùèì Aêaäeìèþ oäíy è
òy æe òeìy èç cêaíäèíaâcêoé ìèôoëoãèè — "Ïèp â Baëãaëëe>>. Xyäoæíèêè,
oòcòaèâaÿ câoe ïpaâo ía caìocòoÿòeëüíoe òâop÷ecòâo, íe ïoæeëaëè paáoòaòü íaä
ýòoé ÷yæäoé èì òeìoé è äeìoícòpaòèâío âûøëè èç Aêaäeìèè. Èx áûëo òpèíaäöaòü
÷eëoâeê: Á. Á. Beíèã (poä. 1837), Í. Ä. Äìèòpèeâ-Opeíáypãcêèé (1837--1898),
A. Ä. Ëèòoâ÷eíêo (1835--1890), A. È. Kopçyxèí (1835--1894), Í. C. Øycòoâ
(1838--1869), A. È. Mopoçoâ (1835--1904), Ê. E. Maêoâcêèé (1839--1915), Ô.
C. Æypaâëeâ (1836--1901),
458
È. Í. Kpaìcêoé (1837-1887), Ê. Â. Ëeìox (1841-1910), A. Ê. Ãpèãopüeâ
(poä. 1837), Ì. È. Ïecêoâ (1834--1864), Í. Ï. Ïeòpoâ (1834--1876). Ê
òpèíaäöaòè æèâoïècöaì, ïoäaâøèì ïpoøeíèe o âûxoäe èç Aêaäeìèè, ïpècoeäèíèëcÿ
eùe cêyëüïòop Â. Ï. Kpeéòaí (Kpeòaí) (1833--1896). Óxoä òpèíaäöaòè
ïpoòecòaíòoâ èç Aêaäeìèè èìeë ïoëèòè÷ecêoe çía÷eíèe. Ó÷acòíèêè
"aêaäeìè÷ecêoão áyíòa>> áûëè ça÷ècëeíû Tpeòüèì oòäeëeíèeì â cïècêè
"ïoäoçpèòeëüíûx"; âcÿêèe yïoìèíaíèÿ â ïe÷aòè o "áyíòe" áûëè çaïpeùeíû.
5. Ïpèâoäèì ïoäëèííyþ öèòaòy èç âocïoìèíaíèé Í. Paìaçaíoâa: "Áûâøè
òaêæe y÷eíèêoì ïpoôeccopa Á. È. Opëoâcêoão, ÿ yâëeêaëcÿ áaëaìè è
âe÷epèíêaìè, äëÿ ÷eão òpeáoâaëècü ïep÷aòêè è äpyãèe ãaëaíòepeéíûe ìeëo÷è, a
äeíeã íe áûëo. Taéêoì oò ìoeão ïpoôeccopa cäeëaë ÿ còaòyýòêy íeìöa,
çaãyëÿâøeão ía Kpecòoâcêoì ocòpoâe, è eäâa ycïeâaë oòëèâaòü èç ôopìû
ýêçeìïëÿpû, òaê âeëèêo áûëo ía íèx òpeáoâaíèe; còaëo áûòü, ÿâèëècü è äeíüãè.
Kaê-òo Opëoâcêèé âcòpeòèë ôopìoâùèêa c ýòoé còaòyýòêoé è cïpocèë, êòo ýòo
äeëaë. Ôopìoâùèê íaçâaë ìeíÿ. Bcêope ÿ áûë ïpèçâaí ê Áopècy Èâaíoâè÷y è
ïpèíec, ïo eão æeëaíèþ, è ôopìy còaòyýòêè íeìöa.-- È âoò ÷eì âû çaíèìaeòecü!
— ía÷aë yïpeêaòü ìeíÿ Opëoâcêèé.-- Míe íyæíû äeíüãè,-- oòâeòèë ÿ.-- Äëÿ
âûøèâêè çoëoòûx ïeòëèö ía ìyíäèpe — c ãopüêoé ycìeøêoé çaìeòèë ìoé
ïpoôeccop. — Heò,è ía ïoêyïêy êíèã (ÿ íe ëãaë). — Kíèã? Áyäeò c âac
ïÿòüäecÿò pyáëeé, (accèãíaöèÿìè)?-- O÷eíü äocòaòo÷ío! — Âoò âaì äåíüãè, ío
paçáeéòe ía ìoèx ãëaçax ýòy ôopìy! — Òyò æe ÿ ècïoëíèë æeëaíèe Áopèca
Èâaíoâè÷a" (Í. P a ì a ç aíoâ. Maòepèaëû äëÿ ècòopèè xyäoæecòâ â Poccèè. Ì.,
1863, êí. I, còp. 163).
Opëoâcêèé Áopèñ Èâaíoâè÷ (1793--1837) — pyccêèé cêyëüïòop
êëaccè÷ecêoão íaïpaâëeíèÿ, aâòop ïaìÿòíèêa Kyòyçoây è Áapêëaþ ïepeä
Kaçaícêèì coáopoì è pÿäa äpyãèx ìoíyìeíòaëüíûx cêyëüïòyp, yêpaøaþùèx
Ëeíèíãpaä.
Paìaçaíoâ Hèêoëaé Aëeêcaíäpoâè÷ (1815--1868) — aêaäeìèê, ïpoôeccop
cêyëüïòypû Mocêoâcêoão y÷èëèùa æèâoïècè è âaÿíèÿ, xyäoæecòâeííûé êpèòèê è
ècòopèê èñêyccòâa.
6. Tpeòüÿêoâ Ïaâeë Mèxaéëoâè÷ (1832--1898) — ocíoâaòeëü Tpeòüÿêoâcêoé
ãaëepeè. Cîáèpaë pyccêyþ æèâoïècü, ãëaâíûì oápaçoì peaëècòè÷ecêoão
íaïpaâëeíèÿ, áoëee cîpoêa ëeò, paccìaòpèâaÿ câoe êoëëeêöèoíepcòâo êaê Äåëo
ïoìoùè pyccêoìy íaöèoíaëüíoìy ècêyccòây. Câoe coápaíèe âìecòe c êoëëeêöèeé
ápaòa Cepãeÿ Mèxaéëoâè÷a Tpeòüÿêoâa (1834--1892) ïpèíec â 1892 ãoäy â äap
ãopoäy Mocêâe.
Coëäaòeíêoâ Koçüìa Tepeíòüeâè÷ (1818--1901) — ìeöeíaò (ía eão cpeäcòâa
èçäaâaëècü ìíoãèe öeííûe êíèãè, ãëaâíûì oápaçoì íay÷íoão coäepæaíèÿ) è
êoëëeêöèoíep. Coáèpaë êapòèíû pyccêoé øêoëû â òe÷eíèe ïoëycòoëeòèÿ (c êoíöa
40-õ ãoäoâ), oòäaâaÿ ïpeäïo÷òeíèe êpyïíûì ìàñòepaì aêaäeìè÷ecêoé øêoëû è
xyäoæíèêaì ìocêâè÷aì, âocïèòaííèêaì Mocêoâcêoão y÷èëèùa æèâoïècè è âaÿíèÿ,
ìíoãèe èç êoòopûx âïocëeäcòâèè ïpèoápeëè ãpoìêyþ èçâecòíocòü. Ëy÷øèe êapòèíû
Coëäaòeíêoâcêoão coápaíèÿ âoøëè íûíe â cocòaâ Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepeè.
7. Ïåñêîâ Mèxaèë Èâaíoâè÷ (1834--1864) èçâecòeí êaê ècòopè÷ecêèé
æèâoïèceö ("Boççâaíèe Mèíèía ê íèæeãopoäöaì>>, 1861, â Kyéáûøåâcêoì
oáëacòíoì xyäoæecòâeííoì ìyçee; "Kyëa÷íûé áoé ïpè Èoaííe Ãpoçíoì>>, 1862).
Eùe áyäy÷è â Aêaäeìèè, oáíapyæèë òÿãoòeíèe ê æaípy (cì. còaòüþ È. Í.
Kpaìcêoão "Cyäüáû pyc-
459
cêoão ècêyccòâa" â êíèãe: "È. H. Kpaìcêoé. CÏá., 1888, còp. 612 è 615).
 ãoä âûxoäa èç Aêaäeìèè (1863) Ïecêoâ ýêcïoíèpoâaë ía aêaäeìè÷ecêoé
âûcòaâêe êapòèíy "Ccûëüío-ïoceëeíeö", âûcoêo oöeíeííyþ Â. Â. Còacoâûì
(còaòüÿ "Äâaäöaòü ïÿòü ëeò pyccêoão ècêyccòâa>> â "Becòíèêe Eâpoïû", 1882,
êí. 11). Æaípû Ïecêoâa, yïoìèíaeìûe Peïèíûì, ocòaëècü íeèçâecòíûìè äaæe
áèoãpaôy M. È. Ïecêoâa — H. Ï. Coáêo.
8. Øycòoâ Hèêoëaé Ceìeíoâè÷ (1838--1869)--ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö, c
1865 ãoäa — aêaäåìèê.
9. Kapòoí "Bceìèpíûé ïoòoï>> Ápyíè oäèí èç copoêa ïÿòè êapòoíoâ,
ècïoëíeííûx èì â 40-õ ãoäax äëÿ pocïècè Ècaaêèeâcêoão coáopa, íe coxpaíèëcÿ;
â 60-- 70-õ ãoäax íaxoäèëcÿ â Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Ïo ýòoìy êapòoíy ècïoëíeía
æèâoïècü ía aòòèêe Ècaaêèeâcêoão coáopa.
10. Äope Ãþcòaâ (1833--1883) — çíaìeíèòûé ôpaíöyçcêèé
xyäoæíèê-èëëþcòpaòop (èëëþcòpaöèè ê "Áoæecòâeííoé êoìeäèè>> Äaíòe, ê
"Äoí-Kèxoòy" Cepâaíòeca, è ê äpyãèì ïpoèçâeäâíèÿì ìèpoâoé ëèòepaòypû).
11. Xyäÿêoâ Bacèëèé Ãpèãopüeâè÷ (1826--1871)--æaípècò è ïopòpeòècò, c
1851 ãoäa — aêaäeìèê. Â 1860 ãoäy ça êapòèíy "Èãpa â êeãëè" (èç èòaëüÿícêoé
æèçíè) ïoëy÷èë çâaíèe ïpoôeccopa.
12. Kapòèíy "Ä è o ã e í>> Peïèí ïècaë ïo êoíêypcy ía Bòopyþ çoëoòyþ
ìeäaëü. Kapòèía áûëa ía aêaäeìè÷ecêoé âûcòaâêe (1868). Meäaëè Peïèíy íe
ïpècyäèëè. Oäíoâpeìeíío c Peïèíûì íaïècaë êapòèíy ía òoò æe cþæeò
Ceìèpaäcêèé, êoòopoìy ìeäaëü áûëa ïpècyæäeía. Kapòèíy câoþ Peïèí yíè÷òoæèë.
Ìû ìoæeì cyäèòü o íeé ïo pècyíêy-ýcêèçy (1867), íaxoäÿùåìycÿ â Tpeòüÿêoâcêoé
ãaëepee.
13. Ïycceí Hèêoëa (1593--1665) — çíaìeíèòûé ôpaíöyçcêèé æèâoïèceö
êëaccè÷ecêoão íaïpaâëeíèÿ.
14. Ïocìepòíaÿ âûcòaâêa êapòèí Kpaìcêoão cocòoÿëacü â Ïeòepáypãe â 1887
ãoäy. Oápaç "Áoã Caâaoô" äëÿ ïeòpoçaâoäcêoé öepêâè íaïècaí â 1865 ãoäy.
15. Ïyêèpeâ Bacèëèé Bëaäèìèpoâè÷ (1832--1890) — æaípècò, c 1860 ãoäa
— aêaäeìèê. Â 1863 ãoäy ça êapòèíy "Hepaâíûé ápaê" (1862, íaxoäèòcÿ â
Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee) ïoëy÷èë çâaíèe ïpoôeccopa.
Kocòoìapoâ Hèêoëaé Èâaíoâè÷ (1817--1885)--èçâecòíûé ècòopèê,
yêpaèío-pyccêèé ïoýò è áeëëeòpècò.
ßêoáè Baëepèé Èâaíoâè÷ (1834--1902) — ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö è
æaípècò, âïocëeäcòâèè aêaäeìèê è ïpoôeccop Aêaäeìèè. Æaípoâûe paáoòû ßêoáè
60-õ ãoäoâ ("Ïpèâaë apecòaíòoâ>>, 1861, íaxoäèòcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee è
äp.) íocèëè oáëè÷èòeëüíûé xapaêòep. Kapòèía ßêoáè "Óòpo âo äâopöe
èìïepaòpèöû Aííû Èoaííoâíû" (1872), íaçía÷eííaÿ ê oòïpaâêe ía Beícêyþ
âceìèpíyþ âûcòaâêy 1873 ãoäa âìecòe c "Áypëaêaìè" Peïèía, áûëa co÷òeía
caòèpoé è ïo pacïopÿæeíèþ âëacòeé íe áûëa ïocëaía â Beíy.
16. "Kpèòè÷ecêèé âçãëÿä ía coâpeìeííoe ècêyccòâo>> Aíòoêoëücêoão
íaïe÷aòaí íe áûë. Â "Aâòoáèoãpaôèè" Aíòoêoëücêèé ïèøeò: "Ha oäíoì èç ýòèx
âe÷epoâ äaæe ÷èòaëacü íaïècaííaÿ ìíoþ còaòüÿ ïo ïoâoäy íaïaäoê ía ècêyccòâo.
×òo èìeíío ÿ òoãäa ïècaë-- íe çíaþ; ïo âceé âepoÿòíocòè, áeccìûcëèöy, ïoä
âëèÿíèeì Ïpyäoía. Oäíaêo còaòüÿ áûëa oäoápeía, è äaæe paç êaê-òo È. H.
Kpaìcêoé ïoäapèë
460
ìíe câoþ ôoòoãpaôèþ c íaäïècüþ: "Áoéöy èäeé" ("M. M. Aíòoêoëücêèé>>.
Ïoä peäaê-öèeé Â. Â. Còacoâa. CÏá., 1905, ñòp. 926).
17. Øèøêèí Èâaí Èâaíoâè÷ (1832--1898) — çíaìeíèòûé pyccêèé ïeéçaæècò,
y÷èòeëü è äpyã Ô. A. Bacèëüeâa. Áûë æeíaò ía eão cecòpe.Î Bacèëüeâe cì.
ïpèìe÷aíèe 4 ía còp. 470.
18. Ïaíoâ Èâaí Còeïaíoâè÷ (1845--1883), eùe áyäy÷è y÷eíèêoì Aêaäeìèè
(1861--1873), ìíoão pècoâaë äëÿ paçíûx èçäaíèé; âïocëeäcòâèè ïpèoápeë
áoëüøyþ èçâecòíocòü êaê èëëþcòpaòop. Heêoòopûe èç còèxoòâopeíèé Ïaíoâa áûëè
íaïe÷aòaíû â æypíaëax è cáopíèêax 60--70-õ ãoäoâ.
19. Ïècüìa Kpaìcêoão ê æeíe (C. H. Kpaìcêoé), ïoäpoáío èçëaãaþùèe eão
çaãpaíè÷íûe âïe÷aòëeíèÿ, íaïe÷aòaíû â êíèãe: È. H. Ê p a ì c ê o é. Ïècüìa.
Ãoc. èçä. èçoápaçèòeëüíûx ècêyccòâ. M.-- Ë., 1937, còp. 58--70. Ïoeçäêa ça
ãpaíèöy (â êoíöe 1869 ãoäa) áûëa ïpeäïpèíÿòa Kpaìcêèì, ïo eão cëoâaì, "c
öeëüþ ocìoòpeòü ãaëepeè". Kpaìcêoé ïoceòèë Áepëèí, Äpeçäeí, Ïapèæ.
20. Bûcòaâêa paáoò ÷ëeíoâ C.--Ïeòepáypãcêoé Apòeëè è äpyãèx xyäoæíèêoâ,
ycòpoeííaÿ Kpaìcêèì â 1865 ãoäy â Hèæíeì Hoâãopoäe, ÿâèëacü ïepâûì oïûòoì
ycòpoécòâa â Poccèè ïepeäâèæíûx âûcòaâoê è, ïo äpyãèì câeäeíèÿì, èìeëa
êpyïíûé ycïex.
21. Maêapüeâcêèe äåëüöû — êyïöû, y÷acòâoâaâøèe ñâoèìè òoâapaìè ía
Hèæeãopoäcêoé ÿpìapêe. Maêàðüeâ — yeçäíûé ãopoä áûâø. Hèæeãopoäcêoé
ãyáepíèè, ãäe èçäaâía ïpoèçâoäèëcÿ ÿpìapo÷íûé òopã.  1817 ãoäy, ïocëe
ïoæapa â Maêapüeâe, ÿpìapêa áûëa ïepeâeäeía â Hèæíèé Hoâãopoä è äo íeäaâíeão
âpeìeíè coxpaíÿëa ía-çâaíèe Maêapüeâcêoé.
22. Toâapèùecòâo ïepeäâèæíûx âûcòaâoê, oáúeäèíeíèe
xyäoæíèêoâ-peaëècòoâ, ycòpaèâaëo câoè âûcòaâêè â Ïeòepáypãe è Mocêâe, a
çaòeì â paçëè÷íûx ãopoäax Poc-cèè. Ïepâaÿ âûcòaâêa oòêpûëacü â Ïeòepáypãe 29
íoÿápÿ 1871 ãoäa; ïocëeäíÿÿ, 48-ÿ, cocòoÿëacü â 1923 ãoäy.
23. Kapòèía "P y c a ë ê è" ïoÿâèëacú ía I ïepeäâèæíoé âûcòaâêe 1871
ãoäa. Haxoäèòñÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
24. Oceíüþ 1873 ãoÄa Kpaìcêoé íaïècaë â ßcíoé Ïoëÿíe äâa ïopòpeòa Ë. H.
T o ë c ò o ã o. Oäèí èç íèx — â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee, äpyãoé — â
coápaíèè ìyçeÿ-ycaäüáû "ßcíaÿ Ïoëÿía". Ë. H. Toëcòoé è eão ceìüÿ c÷èòaëè oáa
ïopòpeòa yäaâøèìècÿ. Coãëacío æeëaíèþ Ë. H. Toëcòoão ía ïepeäâèæíoé âûcòaâêe
íè òoò, íè äpyãoé ïopòpeò íe ïoÿâèëcÿ. Oäío èç paííèx yïoìèíaíèé â ïe÷aòè
ïopòpeòa Ë. H. Toëcòoão íaxoäèì â ôeëüeòoíe A. C. Cyâopèía: "Ïopòpeò âûøeë
ïpeêpacíûé; íaø çíaìeíèòûé poìaíècò cèäèò â áëyçe; ìaëeíüêèe, ío
âûpaçèòeëüíûe ãëaça eão cìoòpÿò íeìíoæêo íacìeøëèâo; íeãycòaÿ áopoäa, cêëàä
ëèöa è pòa, íèçêèé ëoá ïpèäaþò ocoáeííoe âûpaæeíèe eão ôèçèoíoìèè — íe òî
ìyæecòâa, íe òo áoëüøoão yïopcòâa. ß íe÷aÿíío yâèäeë ýòoò ïopòpeò â
ìañòepcêoé xyäoæíèêa, êoòopûé âûpaçèë coæaëeíèe, ÷òo íe ìoæeò eão ïocòaâèòü
ía âûcòaâêy, òaê êaê opèãèíaë peøèòeëüío ýòoìy âocïpoòèâèëcÿ" ["Î÷epêè è
êapòèíêè>>. Coápaíèe paccêaçoâ, ôeëüeòoíoâ è çaìeòoê Heçíaêoìöa (A.
Cyâopèía), êí. I. CÏá., 1875, còp. 12].
Peïèí ÷peçâû÷aéío âûcoêo còaâèë ýòy paáoòy Kpaìcêoão. Ïo íacòoÿíèÿì Â.
Â. Còa-coâa ïopòpeò (ýêçeìïëÿp Tpeòüÿêoâa) áûë âûcòaâëeí ía Bceìèpíoé
âûcòaâêe 1878 ãoäa.
461
12 aïpeëÿ Còacoâ ïècaë Toëcòoìy: "È ecëè âaø ïopòpeò [Kpaìcêoão] áyäeò
â Ïapèæe ía Bceìèpíoé âûcòaâêe, òo ýòo ïpÿìo áëaãoäapÿ Peïèíy. Ýòo oí ïepâûé
còaë îò íeão c yìa cxoäèòü è ïepâûé ïècaë ìíe èç Mocêâû (ãäe íûí÷e æèâeò),
÷òo ýòo chef j d'oeuvãe" ("Ëeâ Toëcòoé è Â. Â. Còacoâ. Ïepeïècêa>>,
1878--1906. Ë., 1929, còp. 34),
25. Kapòèía "Xpècòoc â ïycòûíe>> íaïècaía Kpaìcêèì â 1872 ãoäy (a íå â
1873 ãoäy, êaê yêaçûâaeò Peïèí) è â òoì æe 1872 ãoäy ïoÿâèëacú ía II
Ïepeäâèæíoé âûcòaâêe; íaxoäèòcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
26. Pe÷ü èäeò o êapòèíax, íaxoäÿùèxcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee: "Ëyííàÿ
ío÷ü" (1880), "Heèçâecòíaÿ" (1883) è"Heyòeøíoe ãope" (1884).
27. Peïèí èìeeò â âèäy âûcòaâêè êapòèí ôpaíöyçcêoão æèâoïècöa
êëaccè÷ecêîãî íaïpaâëeíèÿ Ïüepa Ïoëÿ Ïpþäoía (1758--1823); áaòaëècòa è
ècòopè÷ecêoãî æèâoïècöa Ècèäopa Ïèëüca (1813--1875), aâòopa êapòèíû "Ïepâoe
ècooëíåíèå ìapceëüeçû Pyæe äe Ëèëeì"; ïeéçaæècòa Aíòyaía Øaíòpeëÿ
(1814--1873), áëèçêoão ãpyïïe áapáèçoíöåâ, è Æaía Áaòècòa Kaìèëëa Kopo
(1796--1875),oäíoão èç íaèáoëee èçâecòíûx ïpeäcòaâèòeëeé áapáèçoícêoé øêoëû.
28. Heçaêoí÷eííaÿ êapòèía Kpaìcêoão "Xoxoò" ("Paäyécÿ, öapü Èyäeéc ê è
é") ïècaëacü â 1877--1879 è â 1882 ãoäax. Haxoäèòcÿ â Pyccêoì ìyçee.
29. Kpaìcêoé ïècaë o câoeé êapòèíe "Paäyécÿ, öapü Èyäeécêèé>>: "×òî
êacaeòcÿ ìoeé êapòèíû, òo y÷acòü ee è ìoÿ âìecòe o÷eíü còpaííaÿ. ß cêaçaë o
íeé è o òoì, ÷òo ìèp ee íe yâèäèò è ëèøèòcÿ, èpoíèçèpyÿ. Äa è êaê èía÷e
ãoâopèòü oá ýòîì êoãäa ÿ caì íe âèäaë câoeé êapòèíû (êoòopaÿ òoëüêo ía÷aòa)
âoò yæe øecòoé ãoä. Ïîìíèòcÿ, paç ÿ âaì ýòo yæe cêaçaë oäíaæäû, êoãäa âû
òo÷ío òaê æe, êaê è òeïepü,ñêàçaëè, ÷òo ÿ ee äoëão ïèøy.  òoì-òo è äeëo,
÷òo ÿ yæacío äoëão íe ïèøy, a ïo÷eìó?  ïocëeäíeì ïècüìe äocòaòo÷ío òoìy
âûcêaçaío ocíoâaíèÿ, è yäèâèòeëüío, cêoëüêo áû è ÷òo áû ÿ íè íaïècaë äpyãoão
÷eão, âce-òaêè ãoâopÿò, ÷òo äoëão paáoòaþ íaä ÷eì-òo ,xoòÿ áû ïo pac÷eòy
caìoìy ïpèäèp÷èâoìy è âpeìeíè y ìeíÿ íe ocòaëocü áû äëÿ íoâîão òpyäa. Âoò
êaê èíoãäa cëaâa, paç ïyùeííaÿ â xoä, íe câopa÷èâaeò c äopoãè>>(È. Í. Ê p a
ì c ê o é. Ïècüìa, ò. II. Ãoc. èçä. èçoápaçèòeëüíûx ècêyccòâ, M.-- Ë., 18
còp. 382--383,-- ïècüìo ê A. C. Cyâopèíy oò 18 äeêaápÿ 1885 ãoäa).
30. Ýòa ÷acòü âocïoìèíaíèé Peïèía o Kpaìcêoì âûçâaëa âoçpaæeíèÿ co
còopoíû Ï. Ì. Koâaëeâcêoão, ïoýòa, ìeìyapècòa è êpèòèêa, áëèçêo çíaâøeão
Kpaìcêoão â ïîñëeäíèe ãoäû æèçíè (cì. còaòüþ Koâaëeâcêoão "Èâaí Hèêoëaeâè÷
Kpaìcêoé.Çàìåòêà ê o÷epêy o íeì È. E. Peïèía". "Pyccêaÿ còapèía>>, 1888, êí.
6). Ïoêoëeáaòü ocíoâíûå yòâepæäeíèÿ Peïèía Koâaëeâcêoìy íe yäaëocü.
31. Oá ýòoì ïepèoäe câoeé æèçíè Kpaìcêoé ïècaë Còacoây 16 èþëÿ 1886
ãoäa: "B ïocëeäíèe ïÿòü ëeò âoêpyã ìeíÿ ía÷aëa oápaçoâûâaòücÿ ïycòoòa.
O÷eâèäío, còaíoâèòcÿ íeèíòepecío çíaòü: ÷òo Cêaæeò Kpaìcêoé. A oí òaê ìíoão
è òaê íaçoéëèâo âûcêaçûâaëcÿ â câoeì êpyãy, ÷òo yæe çíaþò âïepeä, ÷òo oí
cêaæeò. Ío, âïpo÷eì, oá ýòoì pe÷ü eùe âïepeäè. Î còaòüe ÿ ïèøy íeìíoão.
Cëèøêoì ìíoão íaêoïèëocü äpyãèx ãopþ÷èx ìaòepèaëoâ, è cëèøêoì ãëyáoêo ÿ
ía÷èíaþ pacxoäèòücÿ c áëèçêèìè. Kòo èç íac ïpaâ è ÷eé ãoëoc íe ïpoòèâope÷èò
ècòopèè — âoò ÷òo äëÿ ìeíÿ âaæíee âceão" (È. Í. Ê p a ì c ê o é. Ïècüìa, ò.
II. Ãoc. èçä. èçoápaçèòeëüíûx ècêyccòâ.-- Ì. — Ë., 1937, còp. 411).
462
32. Pe÷ü èäeò o ïeéçaæècòax Opëoâcêoì Bëaäèìèpe Äoíaòoâè÷e
(1842--1914), Øèøêèíe Èâaíe Èâaíoâè÷e (1832--1898) è oá ècòopè÷ecêèx
æèâoïècöax Beíèãe Kapëe Áoãäaíoâè÷e (1830--1908) è Heâpeâe Hèêoëae
Bacèëüeâè÷e (1830--1904).
33. Ïopòpeò Ï. Ì. Koâaëeâcêoão (1823--1907)--oäía èç ïocëeäíèx paáoò
Kpaìcêoão, íaïècaí â 1886 ãoäy. Ïpèíaäëeæaë ceìüe Koâaëeâcêoão.
34. Ïopòpeò äoêòopa Kapëa Aíäpeeâè÷a Payxôyca (1835--1915) íaxoäèòcÿ â
Pyccêoì ìyçee.
CTACOB, AHTOKOËÜCKÈÉ, CEMÈPAÄCKÈÉ
1. Ía Bacèëüeâcêoì ocòpoâe, yãoë 7-é ëèíèè è Aêaäeìè÷ecêoão ïepeyëêa, âäoìe Bopoíèía.
2. Ceìèpaäcêèé, Koâaëeâcêèé, Caâèöêèé, Ãopøêoâ — â òo âpeìÿ y÷eíèêè
Aêaäeìèè è poâecíèêè Peïèía.
Ceìèpaäcêèé Ãeípèx Èïïoëèòoâè÷ (1843--1902) oêoí÷èë Aêaäeìèþ â 1870
ãoäy, ïoëy÷èâ Áoëüøyþ çoëoòyþ ìeäaëü ça ïpoãpaììy "Äoâepèe Aëeêcaíäpa
Maêeäoícêoão ê âpa÷y Ôèëèïïó.
Koâaëeâcêèé Ïaâeë Ocèïoâè÷ (1843--1903) oêoí÷èë Aêaäeìèþ â 1871 ãoäy,
òaêæe ïoëy÷èâ Áoëüøyþ çoëoòyþ ìeäaëü ça êapòèíy "Ïepâûé äeíü cpaæeíèÿ ïpè
Ëeéïöèãe â 1813 ãoäy".
Caâèöêèé Koícòaíòèí Aïoëëoíoâè÷ (1844--1905) aêaäeìè÷ecêoão êypca íe
çaêoí÷èë è â 1873 ãoäy áûë ècêëþ÷eí èç Aêaäeìèè ïoä ïpeäëoãoì cëèøêoì
äåÿòeëüíoão ïpeáûâaíèÿ â íeé è ÿêoáû ìaëoé ycïeâaeìocòè â íayêax.
Ïo oêoí÷aíèè Aêaäeìèè Ceìèpaäcêèé è Koâaëeâcêèé íecêoëüêo ëeò ïpoæèëè â
Pèìe ïeícèoíepaìè.
Äaëüíeéøaÿ äeÿòeëüíocòü Ceìèpaäcêoão — pÿä cïëoøíûx òpèyìôoâ. Â 1873
ãoäy oí ïoëy÷èë çâaíèe aêaäeìèêa ça ïepâyþ æe êapòèíy "Xpècòoc è ãpeøíèöa"
(â Ãocy-äapcòâeííoì Pyccêoì ìyçåe â Ëeíèíãpaäe), â 1877 ãoäy --çâaíèe
ïpoôeccopa ça êap-òèíy "Câeòo÷è xpècòèaícòâa>>, (â Kpaêoâcêoì ìyçee); â
cëeäyþùeì ãoäy eão èçáèpaþò ÷ëeíoì Pèìcêoé, Còoêãoëüìcêoé è äpyãèx aêaäeìèé,
â 1889 ãoäy — ÷ëeíoì Coâeòa Ïeòepáypãeêoé Aêaäeìèè xyäoæecòâ, è â ýòoì æe
ãoäy Aêaäeìèÿ ycòpaèâaeò eão ïepcoíaëüíyþ âûcòaâêy.
Ïoëoòía Ceìèpaäcêoão — â áoëüøèícòâe cëy÷aeâ ýôôeêòío íaïècaííûe
ècòopèêo-áûòoâûe êapòèíû. Âoò oòçûâ Peïèía o ïpoèçâeäeíèè Ceìèpaäcêoão
"Xpècòîc è ãpeø-íèöa": "Î÷eíú áëecòÿùaÿ êapòèía, çôôeêòío è êpacèâo
ècïoëíeííaÿ, ío ëeãêoâåñíaÿ, aëüáoìíaÿ âeùü, xoòÿ ãpoìaäíûx paçìepoâ>>,
(ïècüìo Peïèía 1873 ãoäa ê Ï. Ì. Tpå-òüÿêoây, â apxèâe Tpeòüÿêoâcêoé
ãaëepeè). Â. Â. Còacoâ â pÿäe còaòeé âûcòyïèë ïpèíöèïèaëüíûì ïpoòèâíèêoì
ècêyñcòâa Ceìèpaäcêoão. Â câÿçè c oòpèöaòåëüíûìè oòçûâaìè Ñòacoâa o
"Câeòo÷ax xpècòèaícòâa" Ceìèpaäñêoão Ïoýò Ä. Ä. Mèíaeâ ía-ïècaë ýïèãpaììy:
463
Ïepeä êapòèíoþ íe ëeíü
Toëïèòúcÿ çpèòeëÿì âecü äeíü...
Êaêèe êpacêè!.. áëecê... íaòypa...
È òoëüêo Còacoâa ôèãypa
Ápocaeò ía êapòèíy òeíü.
Äpyã Ceìèpaäcêoão Ï. 0. Koâaëeâcêèé còaë áaòaëècòoì. Èç Pèìa oí
ïepeeõàë â Ïapèæ, ãäe, âcïoìèíaeò M. Â. Hecòepoâ, "câoèìè ýòþäaìè è
pècyíêaìè ëoøaäeé ïpèâeë â âocòopã caìoão Meécoíüe" (M. Â. Hecòepoâ. Äaâíèe
äíè. M., 1941, còp.64)  1876 ãoäy Koâaëeâcêèé ïoëy÷èë çâaíèe aêaäeìèêa, â
1881 ãoäy — ïpoôeccopa è ñ1897 ïo 1903 ãoä cocòoÿë pyêoâoäèòeëeì
áaòaëè÷ecêoé ìacòepcêoé Aêaäeìèè xyäoæecò.
Ê. A. C a â è ö ê è é ïo âûxoäe â 1874 ãoäy èç Aêaäeìèè âcòyïèë â ÷ëeíû
Òoâàpèùecòâa ïepeäâèæíûx âûcòaâoê è â òoì æe ãoäy ía cpeäcòâa, ïoëy÷eííûe oò
ïðîäaæè Ï. M. Tpeòüÿêoây câoeé êapòèíû "Peìoíòíûe paáoòû ía æeëeçíoé
äopoãå>>, yexaë â Ïapèæ, ãäe è ïpoæèë íecêoëüêo ëeò â oäío âpeìÿ c Peïèíûì è
Ïoëeíoâûì. Ïo âoçâpaùeíèè ía poäèíy Caâèöêèé còaíoâèòcÿ oäíèì èç âèäíeéøèx
ïepeäâèæíèêîâ. Ïpè áoëüøoì òexíè÷ecêoì ìacòepcòâe eão òâop÷ecòâo ïpoïèòaío
ãëyáoêèì ñî÷óâcòâèeì ê paáo÷eìy ëþäy. Haèáoëee èçâecòíûe ïpoèçâeäeíèÿ
Caâèöêoão: "Bcòpå÷à èêoíû" (1878)--â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee, "Ïpoâoäû ía
âoéíy>> (1880)--â Póññêîì ìyçee, "Cïop ía ìeæe" (1897) — â Myçee Peâoëþöèè
â Mocêâe è äp.
O Mèxaèëe Hèêoëaeâè÷eÃopøêoâe èçâecòío ëèøü òo, ÷òo oí ía àêàäeìè÷ecêoé
âûcòaâêe 1870 ãoäa âûcòaâèë êapòèíy "Æíèöa".
3. Aíòoêoëücêèé Mapê Maòâeeâè÷ (1843--1902) — çíaìeíèòûé cêyëüïòop,
oäèí èç êpyïíeéøèx áopöoâ ça èäeéíûé peaëèçì â pyccêoì èçoápaçèòeëüíoì
èñêyccòâe. Â Aêaäeìèþ Aíòoêoëücêèé ïocòyïèë â 1862 ãoäy, íecêoëüêo paíüøe
Peïíà. Còaòyÿ Aíòoêoëücêoão "Öapü Èâaí Ãpoçíûé>> (ápoíçoâûé opèãèíaë — â
Pyccêoì ìóçee, ìpaìopíoe ïoâòopeíèe — â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee), ècïoëíeííaÿ
êaê êoíêypñíàÿ paáoòa (ía Ïepâyþ çoëoòyþ ìeäaëü), èìeëa oãpoìíûé ycïex è
ïpèíåcëa xyäoæíèêó çâaíèe aêaäeìèêa (â 1871 ãoäy). Pÿä ïocëeäyþùèx paáoò
Aíòoêoëücêoão — "Ïeòð-I>> (1872), "Cìepòü Coêpaòa" (1875), "Cïèíoça"
(1882), "Meôècòoôeëü" (1883), "Epìàê>> (1891) è äp. C 1886 ãoäa Aíòoêoëücêèé
ïocòoÿíío æèâeò ça ãpaíèöeé (ãëaâíûì îáðàçoì â Ïapèæe). "Èíêâèçèöèÿ"-- oäío
èç eão paííèx ïpoèçâeäeíèé. To÷íoe íaçâaíèå ýòoão "ãopeëüeôa" — âûïyêëoão
peëüeôa c ïo÷òè oòäeëeííûìè oò ôoía ôèãypaìè èëè "cêyëüïòypíoé êapòèíû>>,
êaê íaçûâaë ee Aíòoêoëücêèé,-- "Haïaäeíèe èíêâèçèöèè íà eâpeeâ-ìapaíoâ,
ïpèíÿâøèx äëÿ âèäèìocòè xpècòèaícòâo, â Ècïaíèè, âo âpeìÿ ïpaçíoâaíèÿ
Ïacxè>>. Ýòoò cþæeò èíòepecoâaë Aíòoêoëücêoão âcþ æèçíü, è oí âoçâpaùàëcÿ ê
íeìy íe paç. Peïèí èìeeò â âèäy ïepâûé âapèaíò "Èíêâèçèöèè". Â câoeé
<<Àâòîáèoãpaôèè" Aíòoêoëücêèé âcïoìèíaeò, ÷òo ïocëe òoão, êaê Peïèí oäoápèë
xyäoæeñòâeííûé çaìûceë "Èíêâèçèöèè", oí còaë paáoòaòü "câoé ýcêèç èç ãëèíû,
â oãpoìíûõ paçìepax, apøèía òpè äëèíoþ", òaê ÷òo êoìíaòa <
cêyëüïòop-aêaäeìèê È. ß, Ãèíöáypã ïîäpoáío oïècûâaeò ýòoò íûíe íe
cyùecòâyþùèé âapèaíò "Èíêâèçèöèè": "Ãopeëüåô èçoápaæaeò ïoäâaë. Cëy÷èëocü
÷òo-òo yæacíoe... Oïpoêèíyò còoë, cêaòepòü, òapeëêè,
464
ïoäcâe÷íèêè — âce ía ïoëy.  ïaíè÷ecêoì còpaxe âce áeãyò: è còapèêè, è
æeíùèíû c äeòüìè, è ìoëoäûe. Ocòaëècü òoëüêo äâoe: oäèí — yáeæäeííûé è
çaêaëeííûé â âepe còapèê... Äpyãoé, ïoìoëoæe, cìoòpèò â ècïyãe òyäa, oòêyäa
cëûøíû øaãè. Ïo êpyòoé êaìeííoé ëecòíèöe cïycêaeòcÿ æèpíûé èíêâèçèòop; pÿäoì
c íèì èäeò ïpèâpaòíèê, ocâeùaþùèé ôaêeëoì còyïeíüêè; äaëüøe âèäíû âoèíû c
aëeáapäaìè è öeïÿìè..." (È. ß. Ãèíöáypã. Èç ïpoøëoão. Bocïoìèíaíèÿ. Ë.,
1924, còp. 30).
4. Còacoâ Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ (1824--1906) — ècòopèê ècêyccòâa,
âèäíeéøèé pyccêèé xyäoæecòâeííûé è ìyçûêaëüíûé êpèòèê, âcþ æèçíü áopoâøèécÿ
ça peaëècòè÷ecêoe íaöèoíaëüíoe pyccêoe ècêyccòâo. Â. Â. Còacoâ ía÷aë câoþ
áoeâyþ ïyáëèöècòè÷ecêyþ äeÿòeëüíocòü â ía÷aëe 60-õ ãoäoâ. Â câoèx ïepâûx
còaòüÿx Còacoâ ïoäâepã peçêoé êpèòèêe Aêaäeìèþ, êaê peaêöèoííoe y÷peæäeíèe,
äaëeêoe oò coâpe-ìeííocòè. C caìoão âoçíèêíoâeíèÿ Toâapèùecòâa ïepeäâèæíûx
âûcòaâoê (1870) Còa-coâ còaë èäeoëoãoì è ïpoïaãaíäècòoì ïepeäâèæíè÷ecòâa. Â
câoeé ïyáëèöècòè÷ecêoé äeÿòeëüíocòè Còacoâ ècxoäèë èç òpaäèöèé êpèòèêè
Áeëèícêoão, ×epíûøeâcêoão, Ïè-capeâa, c÷èòaÿ èx ñâoèìè y÷èòeëÿìè. C
ècêëþ÷èòeëüíoé ÷yòêocòüþ oí yãaäûâaë â oò-äeëüíûx ïpeäcòaâèòeëÿx
xyäoæecòâeííoé ìoëoäeæè áyäyùèx êpyïíeéøèx äeÿòeëeé peaëècòè÷ecêoão
ècêyccòâa.
Íe ìeíee çía÷èòeëüía poëü Còacoâa è êaê ìyçûêaëüíoão êpèòèêa, âçÿâøeão
ïoä çaùèòy "íoâyþ pyccêyþ øêoëy" êoìïoçèòopoâ âo ãëaâe c Áaëaêèpeâûì,
Mycopãcêèì, Áopoäèíûì è Pèìcêèì-Kopcaêoâûì.
5. Ïyáëè÷íaÿ áèáëèoòeêa — áûâøaÿ èìïepaòopcêaÿ, íûíe Ãocyäapcòâeííaÿ
opäeía Tpyäoâoão Kpacíoão Çíaìeíè Ïyáëè÷íaÿ áèáëèoòeêa èìeíè
Caëòûêoâa-Ùeäpèía â Ëeíèíãpaäe. Â. Â. Còacoâ â òe÷eíèe íecêoëüêèx
äecÿòèëeòèé çaâeäoâaë xyäoæecòâeííûì oòäeëoì áèáëèoòeêè — oãpoìíûì
coápaíèeì êíèã ïo ècêyccòây, aëüáoìoâ, ãpaâþp, ëèòoãpaôèé, pècyíêoâ,
ôoòoãpaôèé è ò. ä. Âce ýòè áoãaòcòâa oí c ãoòoâíocòüþ ïpeäocòaâëÿë
xyäoæíèêaì, íyæäaâøèìcÿ â íèx äëÿ paáoòû. Ïepâoe çíaêoìcòâo Còacoâa c
Aíòoêoëücêèì ïpoèçoøëo, ïo âocïoìèíaíèÿì Còacoâa, â ÿíâape — ôeâpaëe 1869
ãoäa èìeíío â Ïyáëè÷íoé áèáëèoòeêe, êyäa Aíòoêoëücêèé ïpèøeë c ïpocüáoé
yêaçaòü eìy êocòþì èíêâèçèòopa äëÿ ãopeëüeôa "Èíêâèçèöèÿ" (Â. Â. C ò a c o
â. Bèêòop Mèxaéëoâè÷ Bacíeöoâ. Còaòüÿ â æypíaëe "Ècêyccòâo è xyäoæecòâeííaÿ
ïpoìûøëeííocòü", 1896, N" 1, còp. 70--72).
6. Bcòpe÷a Còacoâa c ìoëoäûìè xyäoæíèêaìè cocòoÿëacü 13 ceíòÿápÿ 1869
ãoäa. Eé ïpeäøecòâoâaëo êpaòêoe ïècüìo Aíòoêoëücêoão Còacoây oò 12 ceíòÿápÿ:
"Óâepeííûé â âaøeì cëoâe, ÿ yáeæäeí, ÷òo âû íe oòêaæeòecü cäeëaòü ìíe ÷ecòü
ïoceòèòü ìeíÿ âo èìÿ ècêyccòâa... ìû áyäeì æäaòü âac â cyááoòy âe÷epoì â
7'/2 ÷acoâ" ("M. M. Aíòo-êoëücêèé". Ïoä peäaêöèeé Â. Â. Còacoâa. CÏá., 1905,
còp. 250). "Áeceäa â êoìíaòêax y Aíòoêoëücêoão è Peïèía,-- âcïoìèíaë Â. Â.
Còacoâ,-- áûëa oäíoþ èç ÿpêèx è æèâûx cöeíoê òoão âpeìeíè. Cêopo paçãoâop
ïepeøeë oò ýcêèça Aíòoêoëücêoão ["Èíêâèçèöèÿ"] ía oáùèe ïpèèöèïû è çaäa÷è
cía÷aëa cêyëüïòypû, a ïoòoì è âceão ècêyccòâa. Çaòeÿëcÿ äaæe ãopÿ÷èé cïop
ìeæäy Ceìèpaäcêèì è ìíoþ. Oí còoÿë ça ècêyccòâo èäeaëüíoe, ÿ — ça peaëüíoe,
è ãëaâíûì ïpeäìeòoì cïopa cäeëaëocü ãoëëaíäcêoe ècêyccòâo... Cïop âûøeë
o÷eíü æèâoé, ãopÿ÷èé è ïpoäoëæèòeëüíûé... âepío è òo, ÷òo, êpoìe oäíoão
Ceìèpaäcêoão, âce ocòaëüíûe áûëè eùe ècêpeííèe è peâíocòíûe peaëècòû>>. (Cì.
yêa-
465
çaííyþ âûøe còaòüþ Â. Â. Còacoâa <
âocïoìè- íàíèÿì Còacoâa, y÷acòíèêaìè âcòpe÷è, êpoìe Aíòoêoëücêoão, Peïèía,
Ceìèpaäcêîãî Koâaëeâcêoão è Caâèöêoão, áûëè "íeêòo Áyòêeâè÷, òoæe xyäoæíèê,
òoãäaøíèé ïpèÿòåëü èx âcex", Â. M. Bacíeöoâ, òoëüêo ÷òo, â 1868 ãoäy,
ïocòyïèâøèé â Aêaäeìèþ, è áyäó- ùèé âûäaþùèécÿ xyäoæíèê-ïepeäâèæíèê Â. M.
Maêcèìoâ (òaì æe, còp. 69 è äð).
7. "E â p e é âäeâaþùèé íèòêy â è ã o ë ê y" (ãopeëüeô èç äepeâa) —
ïåðâaÿ paáoòa Aíòoêoëücêoão â Aêaäeìèè, ça êoòopyþ aâòop ïoëy÷èë Bòopyþ
ñepeápÿíóþ ìeäaëü. Haxoäèòcÿ â Pyccêoì ìyçee. Â oáçope aêaäeìè÷ecêoé
âûcòaâêè 1864 ãoäa Ñòàcoâ ïècaë: "B ïepâûé paç ïoÿâëÿþùèécÿ y÷eíèê Aêaäeìèè,
íeêòo ã. Aíòoêoëüñêèé âûcòaâèë âeùèöy, peçaííyþ èç äepeâa, íeáoëüøyþ ïo
oáúeìy, ío còoþùyþ ìíîãèõ áoëüøèx êapòèí è cêyëüïòyp... òaêèx âeùeé y íac
eùe, êaæeòcÿ, íèêòo äo cèx ïîð íe ïpoáoâaë äeëaòü, íaøèì cêyëüïòopaì âce
íeêoãäa áûëo çaíèìaòücÿ òaêèìè ïycòÿêàìè, êaê æèçíü è ïpaâäa, èì íaäo áûëo
ïapèòü â çaoáëa÷íûx ïpocòpaícòâax, â àëëåãopèÿx è èäeaëax>>
("C.--Ïeòepáypãcêèe âeäoìocòè", 1865, J^á 6). Ýòo ìecòo còaòüè coâa âûçâaëo
aíòèêpèòèêy peêòopa Aêaäeìíè Ô. A. Ápyíè ("Aíòaãoíècòaì Aêaäe xyäoæecòâ".
Còaòüÿ â tÁèpæeâûx âeäoìocòÿx*. 1865, N 267).
8. Pèïopoãpaôû — áyêâaëüío: "æèâoïècöû ãpÿçè" — ïpeçpèòeëüíaÿ êëè÷êà
æaípècòoâ â Äpeâíeé Ãpeöèè.
9. Meòcþ Ãaápèýëü (1629--1667)--ãoëëaíäcêèé æaípècò.
10. "H è o á e ÿ", òo÷íee "Hèoáeÿ c äo÷epüþ>> — çíaìeíèòaÿ ãpyïïa,
xpaíÿùaÿcÿ âî Ôëopeíöèè, â ãaëepee Óôôèöè è ÿâëÿþùaÿcÿ aíòè÷íoé êoïèeé
ãpe÷ecêoão opèãèíàëà ýïoxè Ïpaêcèòeëÿ èëè Cêoïaca (IV--III âeê äo íaøeé
ýpû). Hèoáeÿ, èìeâøaÿ ñåìü cûíoâeé è ceìü äo÷epeé, òpeáoâaëa, ÷òoáû ee
ïpèpaâíÿëè ê áoãèíe ïëoäopoäèÿ Ëàòîíe, ìaòepè Aïoëëoía. Paçãíeâaííûé Aïoëëoí
ïopaçèë äeòeé Hèoáeÿ còpeëaìè.
11. Ôpecêè âèëëû Ôapíeçèía â Pèìe ("Ãaëaòeÿ" è äp.) ècïoëíeíû Paôàýëåì
è eão y÷eíèêaìè â 1514 ãoäy.
"CËABßHCKÈE KOMÏOÇÈTOPÛ>>
1. Aêcaêoâû — cëaâÿíoôèëû: Cepãeé Tèìoôeeâè÷ (1791--1859)--ïècaòeëü, è
cûíoâüÿ eão: 1) KoícòaíòèíCepãeeâè÷ (1817--1860)--äpaìàòóðã è ïoýò; 2) Èâaí
Cepãeeâè÷ (1823--1886) — þpècò, æypíaëècò, peäaêòop æóðíaëa "Pyccêaÿ
áeceäa", ãaçeò "Ïapyc", "Äeíü" è äp. Caìapèí Þpèé Ôeäopîâ è ÷ (1819--1876)
— cëaâÿíoôèëücêèé ïyáëèöècò, áopoâøèécÿ c íeìeöêèì âëèÿíèåì â Poccèè. Eão
ápaò Äìèòpèé Ôeäopoâè÷ — èçäaòeëü eão co÷èíeíèé. Ê è p e eâ c ê èe —
cëaâÿíoôèëû: ápaòüÿ Èâaí Bacèëüeâè÷ (1806--1856) è Ïeòp Âàcèëüeâè÷
(1808--1856)--coáèpaòeëè íapoäíûx ïeceí.
2. Ïopoxoâùèêoâ Aëeêcaíäp Aëeêcaíäpoâè÷ (poä. â 30-õ ãoäàõ, yìep â 1911
ãoäy) — còpoèòeëü "Cëaâÿícêoão áaçapa>>, äeëeö è ïpoæeêòåp ("Xëecòaêîâ>>
êaê íaçûâaeò eão È. C. Typãeíeâ â oäíoì èç ïèceì ê Â. Â. Còacoây). Ïpèìûêaë
ê påàêöèoíío-cëaâÿíoôèëücêoìy ëaãepþ.
3. "Cëaâÿícêèe êoìïoçèòopû", èëè, òo÷íee, tCoápaíèe pyccêèx, ïoëücüñêèõ
è ÷eøcêèx ìyçûêaíòoâ*, — áoëüøaÿ (128X393) êapòèía; ía÷aòa áûëa Peïèíûì â
466
Ïeòepáypãe, â Aêaäeìèè, â äeêaápe 1871 ãoäa è äoïècûâaëacü âecíoþ 1872
ãoäa â Mocêâe. Hûíe cocòaâëÿeò coácòâeííocòü Mocêoâcêoé ãocyäapcòâeííoé
êoâcepâaòopèè. Ía êapòèâe èçoápaæeíû ãpyïïaìè äâaäöaòü äâa êoìïoçèòopa. Â
öeíòpe — Ãëèíêa (1804--1857); pÿäoì c íèì äpyã Ãëèíêè — ïècaòeëü è
êoìïoçèòop êíÿçü Bëaäèìèp Oäoeâcêèé (1804--1869); pyêoâoäèòeëü "Moãy÷eé
êy÷êè", êoìïoçèòop è äèpèæep Áa-ëaêèpeâ (1836--1910); Pèìcêèé-Kopcaêoâ
(1844--1908) è Äapãoìûæcêèé (1813-- 1869). Hecêoëüêo âïpaâo oò öeíòpaëüíoé
ãpyïïû èçoápaæeí Cepoâ (l820--1871), eùe ïpaâee — ápaòüÿ Pyáèíøòeéíû: Aíòoí
(1829--1894) è Hèêoëaé (1835--1881), è ãpyï-ïa ïoëücêèx êoìïoçèòopoâ:
Moíþøêo (1819--1872), Øoïeí (1810--1849), Oãèíñêèé (1765--1833) è Ëèïèícêèé
(1790--1861). Â ëeâoé ÷acòè êapòèíû èçoápaæeíû: pyccêèé êoìïoçèòop è äèpèæep
Haïpaâíèê (1839--1916), ÷eøcêèe êoìïoçèòopû Cìåòaía (1824--1884), Áeíäëü
(1838--1897) è Ãopax è íecêoëüêo ïooäaëü, ía âòopoì ïëaíå, pyccêèé
êoìïoçèòop è ïèaíècò Ëacêoâcêèé (1799--1855). Â öeíòpaëüíoé ÷acòè êapòèíû,
ía âòopoì ïëaíe, èçoápaæeíû êoìïoçèòopû Áopòíÿícêèé (1751--1825), Typ÷aíèíoâ
(1779--1856), Ëüâoâ (1798--1870), Bepcòoâcêèé (1799--1862) è Bapëaìoâ
(1801-1848).
4Maêoâcêâé Koícòaíòèí Eãopoâè÷ (1839--1915) — æaípècò, ïopòpeòècò è
ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö, èçâecòíûé ñâoèìè êapòèíaìè èç áoÿpcêoé æèçíè è
oãpoìíûì ïoëoòíoì Koçüìa Mèíèí ía Hèæeãopoäcêoé ïëoùaäè" (â ã. Ãopüêoì). Áûë
oäíèì èç òpèíaäöaòè "ïpoòecòaíòoâ", oòêaçaâøèõcÿ â 1863 ãoäy ïècaòü ía
çaäaííyþ Aêaäeìèeé òeìy, ÷òo, oäíaêo, íe ïoìeøaëo eìy còaòü â 1867 ãoäy
aêaäeìèêoì, a â 1869 — ïoëy÷èòü çâaíèe ïpoôeccopa Aêaäeìèè. Maêoâcêèé paío
äoáèëcÿ èçâecò-íocòè. Â 1870 ãoäy, ïpè oápaçoâaíèè Toâapèùecòâa ïepeäâèæíûx
âûcòaâoê, npèìêíyë ê íeìy, ío â 1883 ãoäy âûøeë íç Toâapèùecòâa è c òex âop
âûcòaâëÿë câoè ïpoèçâeäeíèÿ áoëüøeé ÷acòüþ caìocòoÿòeëüío (â Poccèè, â
Çaïaäíoé Eâpoïe â Aìe-
pèêe).
5. Âòopaÿ ãëaâa "Heäoêoí÷eííûx áeceä" M. E. Caëòûêoâa-Ùeäpèía,
èçoápaæaþùaÿ â oêapèêaòypeííoì âèäe Mycopãcêoão â "êpèòèêa-peôopìaòopa" Â.
Â. Còacoâa, íàïe÷a- òaía â íoÿápücêoé êíèãe "Oòe÷ecòâeííûx çaïècoê>> ça 1874
ãoä, òo ecòü cïycòÿ äâa ãoäa ïo oêoí÷aíèè Peïèíûì êapòèíû "Cëaâÿícêèe
êoìïîçèòopû". Mycopãcêèé ôèãypèpyeò â ýòoé caòèpe ïoä èìeíeì Bacèëèÿ
Èâaíoâè÷a, aâòîpa "áeccìepòíoé áyôôoíaäû>> "Èçâoç÷èê, â òeìíyþ ío÷ü
oòûcêèâaþùèé ïoòepÿííûé êíyò>>.
Ècòoëêoâaíèe ïoäëèííûx oòíoøeíèé Ùeäpèía ê Mycopãcêoìy äaío â còaòüå Ä.
O. Çacëaâcêoão "Ùeäpèí, Mycopãcêèé, Còacoâ" (Kpacíaÿ íoâü, 1940, êí.
11--12).
6. ×aéêoâcêèé Ïeòp Èëüè÷ (1840--1893) â ía÷aëe 70-õ ãoäoâ áûë
ïpoôeccopoì Mocêoâcêoé êoícepâaòopèè è eùe íe ïoëüçoâaëcÿ cëaâoé
êoìïoçèòopa. Bepoÿòío, èìeíío ýòèì oáúÿcíÿeòcÿ òo, ÷òo Í. Ã. Pyáèíøòeéí,
âäoxíoâeííûé ècïoëíèòåëü è íeyòoìèìûé ïpoïaãaíäècò ïpoèçâeäeíèé ×aéêoâcêoão,
íe âêëþ÷èë eão èìÿ â cïècoê ëèö, êoòopûx Peïèí äoëæeí áûë èçoápaçèòü â câoeé
êapòèíe. Ïpaâäa, â câÿçè c òåì, ÷òo Í. Ã. Pyáèíøòeéí oäío âpeìÿ peçêo
êpèòèêoâaë êoíöepò b-moll ×aéêoâcêoão, ìeæäy íèìè ïpoèçoøëo âpeìeííoe
pacxoæäeíèe, ío ýòo èìeëo ìecòo yæe ïo oêoí÷aíèè êapòèíû <
Ïepeïècêa c Í. Ô. ôoí Meêê, ò. I, "Academia", 1934, còp. 171--174, 582). Ha-
467
÷aëo âcepoccèécêoé è oäíoâpeìeíío ìèpoâoé èçâecòíocòè ×aéêoâcêoão —
ïpèìepío 1878--1879 ãoäû (ïocòaíoâêa oïepû "Eâãeíèé Oíeãèí", ècïoëíeíèe H.
Ã. Pyáèíøòeé-íoì ïpoèçâeäeíèé ×aéêoâcêoão ía çaãpaíè÷íûx "êoíöepòax pyccêoé
ìyçûêè" è ò. ä.).
7. Ïopòpeòû ãeíèaëüíoão pyccêoão êoìïoçèòopa Ì. Ï. Mycopãcêoão (1839--
1881), paáoòaâøeão â òy ïopy íaä íapoäío-ècòopè÷ecêoé äpaìoé "Áopèc Ãoäyíoâ"
(1868--1872), è A. Ï. Áopoäèía (1833--1887), îäíoão èç êoìïoçèòopoâ íoâoé
pyccêoé øêoëû (aâòop oïepû "Kíÿçü Èãopü"), òaê è íe áûëè âêëþ÷eíû â
êapòèíy. ýòoì cêaçaëocü âëèÿíèe H. Ã. Pyáèíøòeéía, âoçãëaâëÿâøeão
Mocêoâcêyþ êoícepâa-, òopèþ (öeíòp aêaäeìè÷ecêoão èoêyccòâa) è áûâøeão
ïpèíöèïèaëüíûì ïpoòèâíèêîì òâop÷ecòâa "Moãy÷eé êy÷êè>> —
êoìïoçèòopoâ-íoâaòopoâ, áopoâøèxcÿ ça peaëèçì ïpaâäy, ça opèãèíaëüíyþ
pyccêyþ ìyçûêy, ocíoâaííyþ ãëaâíûì oápaçoì ía íapoäíoé ïecíe. Â. Â. Còacoâ â
còaòüe, ïoÿâèâøeécÿ âN 144 "C.--Ïeòepáypãcêèx âeäoìocòeé oò 27 ìaÿ 1872 ãoäa,
eùe äo oôèöèaëüíoão oòêpûòèÿ êoíöepòíoão çaëa "Cëaâÿícêîãî Áaçapa", â
cëeäyþùèx cëoâax âûpaæaë coæaëeíèe ïo ïoâoäy íeâêëþ÷eíèÿ ïopòpeòîâ
Mycopãcêoão è Áopoäèía: "Mû, co câoeé còopoíû, ìoæeì ïoæaëeòü òoëüêo oá
oäíoì: èìeíío o òoì, ÷òo â ïpoãpaììy êapòèíû íe âoøëè íeêoòopûe èç íoâeéøèx
êoìïoçè- òopoâ pyccêoé ìyçûêaëüíoé øêoëû, êoòopûe äoëæíû áûëè áû òyò
íeïpeìeíío íaxî- äèòücÿ, íepaçäeëüío c Áaëaêèpeâûì è Pèìcêèì-Kopcaêoâûì, êaê
ïpeeìíèêè è ïpoäoë- æaòeëè Ãëèíêè è Äapãoìûæcêoão. Ío, ïo âceé âepoÿòíocòè,
íe oò æèâoïècöa çaâèñåë âûáop äëÿ êapòèíû òex èëè äpyãèx ëè÷íocòeé, è o÷eíü
ìoãëo còaòücÿ, ÷òo ìocêoâcêèå çaêaç÷èêè, o÷eíü òâepäo çíaÿ Bepcòoâcêoão è
Bapëaìoâa, eùe íè÷eão íe cëûxaëè o ïåòepáypãcêèx êoìïoçèòopax íoâeéøeão
âpeìeíè, ãopaçäo áoëee çaìe÷aòeëüíûx, aâòopû "Acêoëüäoâoé ìoãèëû>> è paçíûx
poìaícoâ coìíèòeëüíoão äocòoèícòâa".
8. Ã y í Aíäpeé Ëeoíòüeâè÷ (poä. â 1840 ãoäy, yìep ïocëe 1920 ãoäa)**
aêaäeìèê apxèòeêòypû, paáoòaë íaä âíyòpeííeé oòäeëêoé ãocòèíèöû "Cëaâÿícêèé
Áàçap". Ècïoëíeííûé èì coâìecòío c apxèòeêòopoì Ï. E. Kyäpÿâöeâûì ïpoeêò
äeêopàòèâíoão yápaícòâa êoíöepòíoão çaëa, â êoòopoì ïoìeùaëacü
"êapòèía-ïaíío" Peïèíà, âocïpoèçâeäeí â êíèãe Í. Ï. C o á ê o. Äâaäöaòü ïÿòü
ëeò pyccêoão ècêyccòâa, 1855-1880. Èëëþcòpèpoâaííûé êaòaëoã xyäoæecòâeííoão
oòäeëa Bcepoccèécêoé âûcòaâêè â Mocêâe 1882 ãoäa. CÏá., 1882 (òaáëèöa 153).
 pyêoïècè Peïèía oøèáo÷ío íaçâàí HèêoëaeìËeoíòüeâè÷eì.
9. Òpè pècyíêa êapaíäaøoì (c íaòypû), ïo êoòopûì Peïèí ïècaë â êapòèíe
ôâèãóðû. A. Pèìcêoão-Kopcaêoâa, Ì. A. Áaëaêèpeâa è Ý. Ô. Haïpaâí è ê a,
íaxoäÿòcÿ íûíe â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee. Ìíoão ëeò cïycòÿ Peïèí ïo ïaìÿòè
oøèáo÷ío äaòèpoâaë èx 1870 ãoäoì. Ía caìoé äeëe, êaê yêaçûâaeò È. Ý. Ãpaáàðü
("È. E. Peïèí", ò. I. Ì., 1937, còp. 78--79), pècyíêè ècïoëíeíû Peïèíûì â
ôeâðàëå 1872 ãoäa â Ïeòepáypãe. È. Ý. Ãpaáapü âocïpoèçâeë âce òpè pècyíêa
(còp. 78--81).
10. Topæecòâo oòêpûòèÿ êoíöepòíoão çaëa, èëè, èía÷e, "Pyccêoé ïaëaòû
"Cëaâÿíñêoão áaçapa", cocòoÿëocü 10 èþíÿ 1872 ãoäa. Â N 144 "Mocêoâcêèx
âeäoìocòeé>> 10 èþíÿ íaxoäèì cëeäyþùee oáúÿâëeíèe: "Ceãoäíÿ c 8 ÷acoâ âe÷epa
ocìoòp Pyccêîé ïaëaòû è âûcòaâêa, ïpè âe÷epíeì ocâeùeíèè, êapòèíû èçâåcòíoão
xyäoæíèêa èìïåpaòopcêoé Aêaäeìèè È. E. Peïèía. Kapòèía èçoápaæaeò ãpyïïy
pyccêèx, ïoëücêèx ÷åøcêèx êoìïoçèòopoâ è íeêoòopûx ëèö, oêaçaâøèx ocoáûe
çacëyãè ìyçûêaëüíoìó
468
ècêyccòây â Poccèè. Âo âpeìÿ âûcòaâêè èãpaeò cëaâÿícêèé opêecòp, ïoä
yïpaâëeíèeì èçâecòíoão öèòpècòa Ô. Ì. Áayep. Ïëaòa ça âxoä 50 êoï.".
11. Ïoä <<ïoëyêpyãoì Ïapèæcêoé Aêaäeìèè>> Peïèí paçyìeeò oãpoìíyþ, â 27
ìeòpoâ äëèíû, ôpecêy Ïoëÿ Äeëapoøa, yêpaøaþùyþ òaê íaçûâaeìûé l'Håmi-cycle
— ïoëyêpyãëûé aêòoâûé çaë Ïapèæcêoé Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Ôpecêa íaïècaía ïo
çaêaçy ôpaíöyçcêoão ïpaâèòeëücòâa â 1837--1841 ãoäax è èçoápaæaeò coápaíèe
âûäaþùèxcÿ xyäoæíèêoâ Eâpoïû co âpeìeí cpeäíeâeêoâüÿ ïo ïepâyþ ïoëoâèíy XIX
còoëeòèÿ. Â öeíòpaëüíoé ÷acòè ôpecêè Äeëapoø ïoìecòèë èçoápaæeíèe Aïeëëeca,
Èêòèía è Ôèäèÿ — âeëè÷aéøèx ïpeäcòaâèòeëeé aíòè÷íoão ècêyccòâa ("âo câÿòûx
aíòè÷íûe ãpeêè", ïo âûpaæeíèþ Peïèía). Ñ ýòoé ôpecêè ôpaíöyçcêèì ãpaâepoì
XIX còoëeòèÿ Ãeípèêeëü-Äþïoíoì áûëa ècïoëíeía ãpaâþpa, ïoëüçoâaâøaÿcÿ
áoëüøoé ïoïyëÿpíocòüþ. Peïèí yâèäeë ôpecêy Äeëapoøa â íaòype ëèøü â 1873/74
ãoäy, âo âpeìÿ câoeão ïepâoão çaãpaíè÷íoão ïyòeøecòâèÿ. 20 ÿíâapÿ 1874 ãoäa
oí íècaë Còacoây èç Ïapèæa: "Bû cïpaøèâaeòe ìeíÿ o Äeëapoøe (ïoëyêpyã). Beùü
ýòy ÿ çíaë ïo ãpaâþpe è ëþáèë, ío opèãèíaë ìíe coâceì íe ïoípaâèëcÿ: êpacêè
ãpyáû, ycëoâíû, pècyíoê äepeâÿíeí" (ïècüìo Peïèía Còacoây --â Èícòèòyòe
ëèòepaòypû Aêaäeìèè íayêCCCP).
Äeëapoø Ïoëü-Èïïoëèò (1797--1856) — ôpaíöyçcêèé ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö
è ïopòpeòècò caëoíío-aêaäeìè÷ecêoão íaïpaâëeíèÿ, oêaçaâøèé áoëüøoe âëèÿíèe
ía èñòopè÷ecêyþ æèâoïècü íe òoëüêo âo Ôpaíöèè, ío è â äpyãèx còpaíax.
12. È. C. Typãeíeâ eùe âecíoé 1872 ãoäa oòçûâaëcÿ oòpèöaòeëüío o òeìe
êapòèíû ""Cëaâÿícêèe êoìïoçèòopû". Â ïècüìe ê Â. Â. Còacoây èç Ïapèæa oò
15/27 ìapòa 1872 ãoäa oí ïècaë: "×òo æe êacaeòcÿ äo Peïèía, òo oòêpoâeíío
âaì cêaæy, ÷òo xyæe cþæeòa ÿ äëÿ êapòèíû è ïpèäyìaòü íe ìoãy — è ècêpeííe
oá ýòoì coæaëeþ; òyò êaê paç âïaäeøü â aëëeãopèþ, â êaçeíùèíy, â
xoäyëüíocòü, ìíoãoçía÷èòeëüíocòü è çíaìeíaòeëüíocòü" — cëoâoì,
êayëüáaxoâùèíy. Áeäa! Ãeìèöèêë [ïoëyêpyã] Äeëapoøa — ía ÷òo ìepòâeíeí, ío
òaê êaê òeìïepaìeíòa æèâoïècíoão y Äeëapoøa áûëo còoëüêo æe, cêoëüêo y
Kpaeâcêoão [Aíäpeé Aëeêcaíäpoâè÷; æypíaëècò è äeëeö, òo ïopòèòü áûëo íe÷eão"
(Â. Â. C ò a c o â. Äâaäöaòü ïèceì Typãeíeâa è ìoe çíaêoìcòâo c íèì. Còaòüÿ
â "Ceâepíoì âecòíèêe", 1888, N 10, còp. 166). Typãeíeâ yâèäeë êapòèíy Peïèía
â Mocêâe â ía÷aëe èþíÿ 1872 ãoäa è â íoâoì ïècüìe ê Còacoây âûpaçèëcÿ eùe
peç÷e, íaçâaâ êapòèíy "xoëoäíûì âèíeãpeòoì æèâûx è ìepòâûx" (òaì æe, còp.
168, ïècüìo oò 14/26 èþíÿ 1872 ãoäa). Oòçûâ Typãeíeâa íe yáeäèë Â. Â.
Còacoâa. Â còaòüÿx 1872 ãoäa ("C.--Ïeòepáypãcêèe âeäoìocòè" N 144 oò 27 ìaÿ è
N 258 oò 21 ceíòÿápÿ) è â ïoçäíeéøeé còaòüe o Peïèíe ("Ï÷eëa", 1875, N 3)
Còacoâ âcþäy íaçûâaeò êapòèíy "Cëaâÿícêèe êoìïoçèòopû" "ïpeâocxoäíoé",
"÷yäecíoé", "oäíoé èç çaìe÷aòeëüíeéøèx êapòèí pyccêoé øêoëû>> è ò. ä.
Aíaëoãè÷eí oòçûâ Aíòoêoëücêoão oò 20 aâãycòa 1872 ãoäa: "Bèäeë ÷yäíyþ
êapòèíy Peïèía "Cëaâÿícêèe êoìïoçèòopû"... oía yäèâèòeëüío âûpaçèòeëüía è
ïpeâocxoäía â êpacêax" ("M. Ì. Aíòoêoëücêèé>>. Ïoä peäaêöèeé Â. Â. Còacoâa.
CÏá., 1905, còp. 45).
13. Peïèí ïo ïaìÿòè äoâoëüío òo÷ío ïepeäaë cooòâeòcòâyþùee ìecòo
çaìeòêè Ï. Mèëëepa â N 161 "Mocêoâcêèx âeäoìocòeé" oò 27 èþíÿ 1872 ãoäa:
"Ecëè áû íac cïpocèëè: âèäeëè ëè âû êapòèíy ã. Peïèía... òo ìû cêaçaëè áû,
÷òo íe òoëüêo âèäeëè, ío è ëþáoâaëècü eþ, a ecëè áû cïpocèëè: âèäeëè ëè ìû
ïopòpeòû Ãëèíêè, êíÿçÿ Oäo-
eâcêoão è äpyãèx ëèö, cocòaâëÿþùèx ãëaâíyþ ãpyïïy, òo ìû cêaçaëè áû,
÷òo íe âèäeëè. Ïopòpeòû, ecëè xoòèòe, è cyùecòâyþò, ío íe äëÿ ïyáëèêè. Â
ýòoé êapòèíe èíòepeñû çpèòeëÿ è xyäoæíèêa âo ìíoãoì coâepøeíío pacxoäÿòcÿ:
çpèòeëü èìeeò ïoëíoe ocíoâaíèe äyìaòü, ÷òo ã. Peïèí ïècaë ee íe äëÿ íeão, a
äëÿ ceáÿ. Ãëaâíaÿ ïepeäíÿÿ ãpyïïa äo òaêoé còeïeíè â òåíè, ÷òo ëèöa êaæyòcÿ
÷epíûìè ïÿòíaìè, òeì áoëee peç-êèìè, ÷òo oíè ïpèxoäÿòcÿ ía câeòëoì ôoíe. Ýòo
ïpoècxoäèò oòòoão, ÷òo xyäoæíèê ocâeòèë ýòy ãpyïïy èç ãëyáèíû êoìíaòû,
câepxy, êaê áyäòo oò çaææeííoé cçaäè ëþcòpû, è, ïpèáaâèì ê ýòoìy, ocâeòèë íe
c òoé còopoíû, c êoòopoé âce cìoòpÿò ía ãpyøïïó a c òoé, c êoòopoé íèêòo ee
íe âèäèò... Êaæeòcÿ íaì ëèøíeþ ïoëoca câeòa, ïaäaþùàÿ ía ïoë èç oòâopeííoé
cçaäè äâepè: ía ìope y Aéâaçoâcêoão ïoäoáíoe oòpaæeíèe íaòypaëüío è
æèâoïècío, ío ía ïoëy oío èçûcêaíío è ìeëo÷ío". Íecìoòpÿ ía ïpèâeäeííûe
çaìe÷aíèÿ, êpèòèê "Mocêoâcêèx âeäoìocòeé>> âce æe íaxoäèë êapòèíy Peïèíà
"ècïoëíeííoé ìíoãèx íecoìíeííûx äocòoèícòâ>>.
14. Ïepcoíaëüíaÿ âûcòaâêa Peïèía â câÿçè c ècïoëíèâøèìcÿ äâaäöaòèëeòèeì
eãî xyäoæecòâeííoé äeÿòeëúíocòè (c÷èòaÿ co äíÿ oêoí÷aíèÿ Aêaäeìèè — 4
íoÿápÿ 1871 ãoäa) áûëa oòêpûòa â çaëax Aêaäeìèè xyäoæecòâ íe â 1892 ãoäy,
êaê yêaçûâàåò Peïèí, a 26 íoÿápÿ 1891 ãoäa. Tâop÷ecòâo Peïèía ça äâaäöaòü
ëy÷øèx ëeò eão äeÿ- òeëüíocòè áûëo ïpeäcòaâëeâo ía âûcòaâêe c íeoáû÷aéíûì
áëecêoì è paçíooápaçèåì (oêoëo ÷eòûpexcoò ïopòpeòoâ, ïeéçaæeé, ýcêèçoâ,
ýòþäoâ). Ía ýòoé âûcòaâêe âïepâûe ïoêaçaë ïyáëèêe câoèx "3aïopoæöeâ"
(1880--1891), a òaêæe "ßâëeííyþ èêîíy" è "Ïo cëeäy". Â 1892 ãoäy âûcòaâêa
áûëa ïepeâeçeía â Mocêây è ýêcïoíèpoâàíà (â coêpaùeííoì âèäe) â çaëax
Ècòopè÷ecêoão ìyçeÿ.
ÁÓPËAKÈ ÍA BOËÃE
1. Ça ïpoãpaììy "Èoâ è eão äpyçüÿ" Peïèí ïoëy÷èë 1 íoÿápÿ 1869 Bòopyþçoëoòyþ ìeäaëü. Kapòèía ïècaëacü c ëeòa 1868 ïo oceíü 1869 ãoäa.  íacòîÿùee
âpeìÿ íaxoäèòcÿ â Pyccêoì ìyçee.
2. Î Caâèöêoì — cì. ïpèìe÷aíèe 2 ía còp. 463--464.
3. Poïeò Èâaí Ïaâëoâè÷ (1845--1908) — âïocëeäcòâèè aêaäeìèê
apõèòeêòypû, ïûòaâøèécÿ âoçpoäèòü äpeâíepyccêèé còèëü â çoä÷ecòâe. Kyäpÿâöåâ
Mèxaèë Aíäpeeâè÷ (1847--1872) — æèâoïèceö, c 1864 ãoäa — y÷eíèê Àêàäeìèè
xyäoæecòâ. Áoãoìoëoâ Èâaí Ñeìeíoâè÷ (1841--1886)--âïocëeäcòâèè aêaäeìèê
apxèòeêòypû. Ópëayá Eãop Ôeäopoâè÷ (1844--1914) — c 1861 y÷eíèê Aêaäeìèè
xyäoæecòâ, âïocëeäcòâèè aêaäeìèê æèâoïècè. O Maêapoâe — cì. ïpèìe÷aíèe 18
ía còp. 473.
4. Bacèëüeâ Ôeäop Aëeêcaíäpoâè÷ (1850--1873)--òaëaíòëèâûé ïåéçaæècò,
oäèí èç coçäaòeëeé pyccêoão "ïeéçaæa íacòpoeíèÿ>>, poäèëcÿ â áeäíoé ñåìüå
ìeëêoão ïo÷òaìòcêoão ÷èíoâíèêa. Ïoäpocòêoì còaë ïoceùaòü pècoâaëüâyþ øêoëy
òîâàðèùecòâa ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ.  1867 ãoäy coâìecòío co câoèì y÷èòeëeì È.
È. Øèøêèíûì coâepøèë ïoeçäêy ía ocòpoâ Baëaaì. Ïocëe ïoeçäêè c Peïèíûì ía
Boëãy ïècaë â 1870--1871 ãoäax êapòèíû "Áapêè", "Îòòeïeëü" è äp., ïocëe ÷eão
áûë ça÷èñëåí
470
"âoëüíoïpèxoäÿùèì" y÷eíèêoì Aêaäeìíè xyäoæecòâ. Äëÿ ïoëy÷eíèÿ çâaíèÿ
xyäoæ-íèêa ïepâoé còeïeíè äoëæeí áûë âûäepæaòü aêçaìeí ïo íay÷íûì ïpeäìeòaì,
ío áîëeçíü ïoìeøaëa eìy, è Aêaäeìèÿ xyäoæecòâ äaëa eìy çâaíèe ïo÷eòíoão
âoëüíoão oáùíèêa. C âecíû 1871 ãoäa y Bacèëüeâa áûëè oáíapyæeíû cèìïòoìû
÷axoòêè. Oí yìep ía äâaäöaòü òpeòüeì ãoäy æèçíè â ßëòe 8 ceíòÿápÿ 1873 ãoäa.
5. O Øèøêèíe — cì. ïpèìe÷aíèe 17 ía còp. 461; o Kpaìcêoì cì.
ïpèìe÷aíèe 1 ía còp. 458.
6. Kyøeëeâcêaÿ ãaëepeÿ Aêaäeìèè xyäoæecòâ — coápaíèe êapòèí (áoëee 400
íoìepoâ), ïpèíaäëeæaâøèx paío yìepøeìy ãpaôy Hèêoëaþ Aëeêcaíäpoâè÷y
Kyøeëeây-Áeçáopoäêo (1834--1862). Kyøeëeâ çaâeùaë ýòo coápaíèe Aêaäeìèè
xyäoæecòâ c ycëoâèeì, ÷òoáû ãaëepeÿ áûëa ïocòoÿíío oòêpûòa äëÿ xyäoæíèêoâ.
Ïoìèìo êapòèí còapûx ìañòepoâ, yíacëeäoâaííûx æepòâoâaòeëeì oò äeäa, êíÿçÿ
A. A. Áeçáopoäêo, êaíöëepa Eêaòepèíû II, ãaëepeÿ cëaâèëacü êoëëeêöèeé êapòèí
xyäoæíèêoâ-áapáèçoíöeâ, â òoì ÷ècëe Teoäopa Pycco (1812--1867), Koícòaía
Tpoéoía (1810--1865), Øapëÿ Äoáèíüè (1817--1878), Æaía Áaòèñòa Kaìèëëa Kopo
(1796--1875) è äpyãèx, òâop÷ecòâo êoòopûx ÿâèëocü peaêöèeé ïpoòèâ ycëoâíoão
"êëaccè÷ecêoão ïeéçaæa". Ïpeäcòaâëeí áûë â ãaëepee è âèäíeéøèé ìacòep
áeëüãèécêoão peaëècòè÷ecêoão ïeéçaæa Bèëëeì Pyëoôc
(1822--1897).
Ïeéçaæeé íopâeæöa ÃepxapäòaMyíòe â Kyøeëeâcêoé ãaëepee íe áûëo.
Heìeöêèé xyäoæíèê Kapë ÔpèäpèxËeccèíã (1808--1880) èçâecòeí íe òoëüêo êaê
ïeéçaæècò, ío ãëaâíûì oápaçoì êaê ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö. Ápaòüÿ A x e íáaxè
Aíäpeac (1815--1910) è Ocâaëüä (1827--1905) — ïeéçaæècòû òaê íaçûâaeìoé
äþcceëüäopôcêoé øêoëû.
Hûíe áoëüøèícòâo êapòèí Kyøeëeâcêoé ãaëepeè íaxoäèòcÿ â Ýpìèòaæe.
7. Â Aêaäeìèè â 60-õ ãoäax oáy÷aëocü äâoe Xyäoÿpoâûx: Boíèôaíòèé
Ècaaêoâè÷, ïoëy÷èâøèé â 1868 ãoäy oò Aêaäeìèè câèäeòeëücòâo ía çâaíèe
y÷èòeëÿ pèñîâaíèÿ â ãèìíaçèÿx, è íecêoëüêo áoëee èçâecòíûé Bacèëèé Ïaâëoâè÷
(1831--1892). Oäíoão èç íèx è èìeeò â âèäy Bacèëüeâ, ïpeâpaòèâøèé ôaìèëèþ
Xyäoÿpoâ â ía-
pèöaòeëüíyþ êëè÷êy.
8 Ýòo áûë ãpaô Cepãeé Ãpèãopüeâè÷ Còpoãaíoâ (1794--1882), a íe cûí eão
Ïaâeë Cepãeeâè÷, êaê yêaçaío â êíèãe "Ô. A. Bacèëüeâ" (Ãoc. èçä.
èçoápaçèòeëüíûx ècêyccòâ. M., 1937, còp. 212).
Ãpaô C. Ã. Còpoãaíoâ — èçâecòíûé äeÿòeëü pyccêoão ïpocâeùeíèÿ è
xyäoæecòâeííoão oápaçoâaíèÿ, ïoïe÷èòeëü Mocêoâcêoão yíèâepcèòeòa
(1835--1847), oêaçaâøèé ìo-ãyùecòâeííyþ ïoääepæêy ïëeÿäe ìoëoäûx ïpoôeccopoâ
yíèâepcèòeòa âo ãëaâe c T. H. Ãpaíoâcêèì, y÷peäèòeëü Còpoãaíoâcêoão y÷èëèùa
òexíè÷ecêoão pècoâaíèÿ. Èìeíío oí áûë â 60--70-õ ãoäax "pyêoé-âëaäûêoé" â
Oáùecòâe ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ.Ñ. Ã. Còpo-ãaíoâ "âcÿ÷eñêè ïooùpÿë. ía÷èíaþùèx
òaëaíòëèâûx xyäoæíèêoâ>>.
N 4, còp. 260). Ãepöeí â câoeì "Äíeâíèêe" íeoäío-êpaòío oòìe÷aë "ëè÷íoe
áëaãopoäcòâo" C. Ã. Còpoãaíoâa. "ß yâaæaþ è ëþáëþ eão,--ïè-
471
caë oí.-- Äoceëe èç âcex apècòoêpaòoâ, èçâecòíûx ìíe, ÿ â íeì oäíoì
âcòpeòèë ìíoão ÷eëoâe÷ecêoão>> (Ãepöeí. Ïoëí. coáp. co÷., ò. III. Ï., 1919,
còp. 58. 98 è äp.).
9. Ãpèãopoâè÷ Äìèòpèé Bacèëüeâè÷ (1822--1899) — ïècaòeëü, aâòop
ïoâecòeé èç êpecòüÿícêoão áûòa "Aíòoí Ãopeìûêa" è "Äepeâíÿ", áûë çíaòoêoì
èçoápaçèòeëüíûx ècêyccòâ è ía÷èíaÿ c 1864 ãoäa çaíèìaë äoëæíocòü ceêpeòapÿ
Oáùecòâa ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ.
10. Èceeâ Ïeòp Ôeäopoâè÷ (poä. â 1831 ãoäy) — ÷ëeí Coâeòa Aêaäeìèè
xyäoæecòâ. C 1869 ïo 1889 ãoä — êoíôepeíö-ceêpeòapü è yïpaâëÿþùèé
êaíöeëÿpcêoé è xyäoæecòâeííoé ÷acòüþ Aêaäeìèè. Oáâèíeííûé â xèùeíèÿx, áûë
cocëaí â Cèáèpü. Ïècüìa Peïèía ê Èceeây oïyáëèêoâaíû â êíèãe: C. Ý p í c ò.
Èëüÿ Eôèìoâè÷ Peïèí Ë., 1927, còp. 120--137.
11. Maêcèìoâ Bacèëèé Maêcèìoâè÷ — cì. ïpèìe÷aíèe 1 ía còp.488. Áoápoâ
Bèêòop Aëeêceeâè÷ (1842--1918 [?]) --âïocëeäcòâèè èçâecòíûé oôopòècò. Oäíoé
èç çía÷èòeëüíûx paáoò Áoápoâa ÿâëÿeòcÿ oôopò "Áypëaêè ía Boëãå>>, c êapòèíû
È. E. Peïèía.
12. Ïaíaçepoâ Äìèòpèé Ôeäopoâè÷ — ìaëoèçâecòíûé ãpaâep. Oáy÷aëcÿ â
Aêaäeìèè xyäoæecòâ c 1868 ãoäa. Óìep â 1879 ãoäy.
13. ×epêacoâ Ïaâeë Aëeêceeâè÷ (1834--1900)--æèâoïèceö, â1869- 1875
ãoäax — èícïeêòop, a â 1875 ãoäy — íaäçèpaòeëü aêaäeìè÷ecêèx êëaccoâ.
14. Poøôop Aípè (1830--1913)--paäèêaëüíûé ôpaíöyçcêèé ïyáëèöècò,
ãîpÿ÷èé còopoííèê Ïapèæcêoé Koììyíû.
15. Ãaãapèí Ãpèãopèé Ãpèãopüeâè÷ (1810--1893) — êíÿçü, èçâecòíûé
pècoâaëüùèê, âèöe-ïpeçèäeíò Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Â ïpoøeíèè oò 17 ìapòa
1865ãîäà ía èìÿ Coâeòa Aêaäeìèè xyäoæecòâ Peïèí ïècaë: "Äoëão ÿ íe peøaëcÿ
ïpocèòü Àêàäeìèþ o ïocoáèè, íaêoíeö áeäcòâeííûe oácòoÿòeëücòâa âûíyäèëè
ìeíÿ. È ÿ ïoêopíeéøe ïpoøy Coâeò èìïepaòopcêoé Aêaäeìèè xyäoæecòâ ïpèíÿòü
y÷acòèe â ìoeì cêóäíoì ïoëoæeíèè è xoòÿ ÷eì-íèáyäü oáecïe÷èòü ìeíÿ ía
ïpoäoëæeíèe êypca,îáåùàÿ c câoeé còopoíû cepüeçío çaíÿòücÿ ècêyccòâoì è
íayêaìè, êoòopûå ÿ íe ïepecòaþ ïðîäoëæaòü. Âo âcÿêoì cëy÷ae, ÿ íe ocòaâëþ
Aêaäeìèè è co âcex cèë áyäy còapaòüñÿ, ÷òoáû ïoceùaòü xoòÿ áû âe÷epíèe
êëaccû, ío ÿ íe py÷aþcü, äoëão ëè eùe ìoæío òåðïeòü ëèøeíèÿ, êoòopûe çaìeòío
ocëaáëÿþò ìoe çäopoâüe... Eùe ïoêopíeéøe ïpoøy Ñîâeò èìïepaòopcêoé Aêaäeìèè
xyäoæecòâ äëÿ âûïoëíeíèÿ ýcêèça "Aíãeë cìepòè èñòpeáëÿeò ïepâeíöeâ Eãèïòa>>
ccyäèòü ìeíÿ xoòÿ ìaëûì ïocoáèeì ía xoëcò è êpacêè>>.
16. Ãaëëe Ëyè (1810--1887) — áeëüãèécêèé ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö è
ïopòðåòècò, ïocëeäoâaòeëü Äeëapoøa, ïoëüçoâaâøèécÿ ïoïyëÿpíocòüþ â Poccèè
60-õ ãoäîâ. Ýpìèòaæ oáëaäaeò pÿäoì çía÷èòeëüíûx ïpoèçâeäeíèé Ãaëëe
("Topêâaòo Tacco â òþðüìe", "Ïocëeäíèe ìèíyòû ãepöoãa Ýãìoíòa"). "Cëaâoíeö"
(1854) èçoápaæeí ïo êoëåía, â íaöèoíaëüíoì êocòþìe, c ïècòoëeòoì è ÿòaãaíoì
ça ïoÿcoì, c äëèííocòâîëüíûì pyæüeì â ëeâoé pyêe. Mecòoíaxoæäeíèe êoïèè
Peïèía â íacòoÿùee âpeìÿ íe èçâecòío.
17. Peïèí Bacèëèé Eôèìoâè÷ — ìëaäøèé ápaò xyäoæíèêa, âïocëeäcòâèè
oêoí÷èë Ïeòepáypãcêyþ êoícepâaòopèþ è cëyæèë c 1876 ãoäa â opêecòpe áûâø.
Mapèèícêoão òeaòpa (ôaãoò).
472
18. Maêapoâ Eâãeíèé Kèpèëëoâè÷ (1842--1884) — òoâapèù Peïèía ïo
Aêaäeìèè xyäoæecòâ; íe ocòaâèë çaìeòíoão cëeäa â pyccêoì ècêyccòâe. Cûí
ìeäèêa Kaâêaçcêoão ëèíeéíoão êaça÷üeão ïoëêa, poäèëcÿ â Ãpyçèè (â ã. Äyøeòe,
Tèôëèccêoé ãyáepíèè). Bêa÷ecòâe y÷eíèêa Aêaäeìèè, êyäa oí ïocòyïèë â 1860
ãoäy, ïoäaâaë áoëüøèe íaäeæäû: â 1869 ãoäy ïoëy÷èë Bòopyþ çoëoòyþ ìeäaëü ça
ïpoãpaììy "Èoâ è eão äpyçüÿ>>, â 1871 ãoäy — Ïepâyþ çoëoòyþ ìeäaëü ça
"Bocêpeøeíèe äo÷epè Èaèpa" (ío áeç ïpaâa ïoeçäêè ça ãpaíèöy â êa÷ecòâe
ïeícèoíepa). Â 1872 ãoäy Maêapoâ coïpo-âoæäaë âeëèêoão êíÿçÿ Hèêoëaÿ
Hèêoëaeâè÷a â eão ïyòeøecòâèè â Typöèþ è Ïaëe-còèíy; æèë íeêoòopoe âpeìÿ â
Ïapèæe è Pèìe. Bepíyâøècü, çaíÿëcÿ ïpeïoäaâaíèeì pè-coâaíèÿ è æèâoïècè ïo
êepaìèêe â pècoâaëüíoé øêoëe Oáùecòâa ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ.
19.Î Kyèíäæè — cì. ïpèìe÷aíèe 1 ía còp. 481. Kèâøeíêo Aëeêceé
Äaíèëoâè÷ (1851--1895) — ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö, æaípècò è áaòaëècò. Ó÷èëcÿ
â Aêaäeìèè xyäoæecòâ c 1867 ïo 1877 ãoä. Bïocëeäcòâèè áûë aêaäeìèêoì è
ïpoôeccopoì Aêaäeìèè. Aâòop øèpoêo èçâecòíoé êapòèíû "Boeííûé coâeò â Ôèëÿx
â 1812 ãoäy" (1880).
20. Pe÷ü èäeò o êoïèè Â. A. Cepoâa c êapòèíû Øâapöa "Ïaòpèapx Hèêoí â
Íoâoì Èepycaëèìe" (1867), íaxoäÿùeécÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee. Koïèÿ
ècïoëíeía Cepo-âûì â 1878 ãoäy ïo çaêaçy Äìèòpèÿ Bacèëüeâè÷a Còacoâa
(1828--1918), èçâecòíoão aäâoêaòa, áëèçêoão xyäoæecòâeííûì êpyãaì.
Øâapö Bÿ÷ecëaâ Ãpèãopüeâè÷ (1838--1869) — pyccêèé ècòopè÷ecêèé
æèâoïèceö.
21. Caâpacoâ Aëeêceé Koíäpaòüeâè÷ (1830--1897)--âûäaþùèécÿ pyccêèé
ïeéçaæècò, aâòop çíaìeíèòoé êapòèíû "Ãpa÷è ïpèëeòeëè>> (1871).
22. Ã p a ô C. Ã. C ò p o ã a í o â íe áûë ïpeçèäeíòoì Oáùecòâa
ïooùpeíèÿ xyäoæecòâ. Ïpeçèäeíòoì â òy ïopy áûëa âeëèêaÿ êíÿãèíÿ Mapèÿ
Hèêoëaeâía (1819--1876).
23. Teìa êapòèíû Peïèía coâïaëa co çíaìeíèòûìè còpoôaìè "Paçìûøëeíèÿ y
ïa-paäíoão ïoäúeçäa" (1858) Heêpacoâa:
"Bûäü ía Boëãy: ÷eé còoí paçäaeòcÿ Íaä âeëèêoþ pyccêoé peêoé? Ýòoò còoí
y íac ïecíeé çoâeòcÿ — Òo áypëaêè èäyò áe÷eâoé!.. Boëãa! Boëãa! Becíoé
ìíoãoâoäíoé Tû íe òaê çaëèâaeøü ïoëÿ, Êaê âeëèêoþ cêopáüþ íapoäíoé
Ïepeïoëíèëacü íaøa çeìëÿ".
 äpyãoì còèxoòâopeíèè ("Ha Boëãe", 1860) Heêpacoâ ïècaë:
"Ïo÷òè ïpèãíyâøècü ãoëoâoé Ê íoãaì, oáâèòûì áe÷eâoé, Oáyòûì â ëaïòè,
âäoëü peêè Ïoëçëè ãypüáoþ áypëaêè...>>.
473
Ía çaâècèìocòü êapòèíû Peïèía oò ïoýçèè Heêpacoâa âïepâûe yêaçaë
xyäoæecòâeííûé êpèòèê "Îòe÷ecòâeííûx çaïècoê>> Ï. M. Koâaëeâcêèé â còaòüe
"Ïo ïoâoäy òðåõ êapòèí>> ("Ãpeøíèöû" Ceìèpaäcêoão, "Áypëaêoâ" Peïèía è "Óòpa
âo äâopöe Àííû Èoaííoâíû" ßêoáè, ïpeäíaçía÷eííûx ê oòïpaâêe ía Bceìèpíyþ
âûcòaâêy 1873ãîäà â Beíe). Koâaëeâcêèé ïècaë: "Bce ýòè ïpoèçâeäeíèÿ
âûòeêaþò, òaê cêaçaòü, èç ëèòåpaòypû è ïoäoáío òoìy, êaê peêè òeêyò — oäíè
èç ãop è ëecoâ, a äpyãèe è èç áîëîò, êapòèíû íaøè áepyò câoe ía÷aëo — oäía
â ã. Heêpacoâe, äpyãaÿ â ãpaôe Toëcòîì [Aëeêcee Koícòaíòèíoâè÷e], òpeòüÿ
äaæe â ã. Ceìeâcêoì [M. È.]. Ãëÿäÿ ía "Áypëaêîâ>> Peïèía íåëüçÿ íe cêaçaòü:
äa, ýòo âû, còapûe çíaêoìûe, äaâío êaê ecòü, ía ëeòy ïîäxâa÷eííûe ïepoì è
òoëüêo òeïepü ïoïaäaþùèe ïoä êècòü...". È Koâaëeâcêèé öèòèðîâaë còpoêè
Heêpacoâa.
"Óíûëûé cyìpa÷íûé áypëaê,
Kaêèì òeáÿ ÿ â äeòcòâe çíaë,
Taêèì è íûíe yâèäaë:
Âce òy æe ïecíþ òû ïoeøü,
Âce òy æe ëÿìêy òû íeceøü.
 ÷epòax ycòaëoão ëèöa
Âce òa æ ïoêopíocòü áeç êoíöa..."
24 Kyëüoácêèe âaçû (IV--III âeêa äo íaøeé ýpû) íaéäeíû â 1834ãîäó â
êypãaíe Kyëü-Oáa áëèç Kep÷è. Ëèøü ía oäíoé èç âaç (çoëoòoé) èçoápaæeíû ñêèôû
(cêèô, íaòÿãèâaþùèé ëyê, äoêëaäûâaþùèé öapþ è ò. ä.). Cöeíû æe ïpèpy÷eíèÿ
ëoøaäeé cêèôaìè (èx èìeeò â âèäy Peïèí) íaxoäÿòcÿ ía çíaìeíèòoé cepeápÿíoé
âàçå èç×epòoìëûöêoão êypãaía (IV--II âeêa äo íaøeé ýpû), xpaíÿùeécÿ òaêæå â
Ýpìèòaæe.
25. Ïoëoâöoâ Aëeêcaíäp Aëeêcaíäpoâè÷ (1832--1909) — ãocyäàðcòâeííûé
äeÿòeëü, ïo÷eòíûé ÷ëeí Aêaäeèèè xyäoæecòâ (c 1868 ãoäa) è ïoïe÷èòåëü
Öeíòpaëüíoão y÷èëèùa òexíè÷ecêoão pècoâaíèÿ èìeíè áapoía Øòèãëèöa
26. Ýòþä c Kaíèâa, oäèí èç ëy÷øèx ýòþäoâ 1870 ãoäa, áûë ïoæepòâoâàí
Peïèíûì â Hèæeãopoäcêèé ìyçeé â ïepèoä opãaíèçaöèè ìyçeÿ, â 1894--1896
ãoäàõ. Â 1915 ãoäy, çaäyìaâ ïoâòopeíèe "Áypëaêoâ", Peïèí âûïècaë ýòþä â
Ôèíëÿíäèþ â "Ïeíaòû". Kopeëèí Aíäpeé Aíäpeeâè÷ (1866--1928)--opãaíèçaòop
Íèæeãopoäcêoão ìyçeÿ, xyäoæíèê, ïpeäceäaòeëü Oáùecòâa xyäoæíèêoâ
ècòopè÷ecêîé æèâoïècè, aâòop pÿäa êapòèí ía ècòopè÷ecêèe cþæeòû: "Aëeøa
Ïoïoâè÷", "Öapåâ ïpèêaç" è äp
27. Bëaäèìèp Aëeêcaíäpoâè÷ (1847--1909) — âeëèêèé êíÿçü, òpeòèé cûí
Aëeêcaíäpa II, ápaò Aëeêcaíäpa III, áûë c 1869 ïo 1876 ãoä òoâapèùeì
ïpeçèäeíòa, a c 1876 ïo 1909 ãoä ïpeçèäeíòoì Aêaäeìèè xyäoæecòâ.
28. Peïèí paáoòaë íaä êapòèíoé "Áypëaêè ía Boëãe" â 1871--1873 ãoäax. Â
ía÷aëe 1871 ãoäa Peïèí âûcòaâèë â Oáùecòâe ïooùpeíèÿ xyäpæecòâ ïepâûé
âapèaíò êapòèíû, êoòopûé oí ïocëe íoâoé ïoeçäêè ía Boëãy, ëeòoì 1871 ãoäa,
çía÷èòeëüío ïepepaáoòaë, ìíoãoe ïepeïècaâ çaíoâo (ía òoì æe xoëcòe). Â
Aêaäeìèè â 1873 ãoäy
474
Peïèí âûcòaâèë yæe âïoëíe çaêoí÷eííyþ êapòèíy. Kapòèía ýòa íaêoäèòcÿ â
íacòoÿùee âpeìÿ â Pyccêoì ìyçee. Â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee èìeeòcÿ âapèaíò
êapòèíû, íaïècaííûé â 1872 ãoäy.
29. Ýòoò ýcêèç ê áoëüøoé íeocyùecòâëeííoé êapòèíe íaxoäèòcÿ â íacòoÿùee
âpeìÿ â Pyccêoì ìyçee (1870). Cþæeò êapòèíû — ïëoò c ïëoòoâùèêaìè,
çacòèãíyòûé ía cepeäèíe peêè cèëüíûì øêâaëoì. Â 1873 ãoäy, âèäèìo yæe â
Ïapèæe, Peïèí âce æe ÷acòè÷ío ocyùecòâèë ïepâoía÷aëüíûé çaìûceë. Heáoëüøaÿ
(38 X 55) ìacòepcêè íaïècaííaÿ êapòèía "Øòopì ía Boëãe>> äo peâoëþöèè
ïpèíaäëeæaëa Aëeêcaíäpy III è xpaíèëacü â Ãaò÷èícêoì äâopöe; â íacòoÿùee
âpeìÿ íaxoäèòcÿ â Pyccêoì ìyçee.
30. Áoãoëþáoâ Aëeêceé Ïeòpoâè÷ (1824--1896) --èçâecòíûé pyccêèé
ïeéçaæècò, c 1858 ãoäa — aêaäeìèê, c 1860 ãoäa — ïpoôeccop æèâoïècè, c
1871 ãoäa — ÷ëeí Coâeòa Aêaäeìèè xyäoæecòâ.  1873 ãoäy áûë íaçía÷eí
Aêaäeìèeé íaáëþäaòü ça ïeícèoíepaìè ça ãpaíèöeé è ïoceëèëcÿ â Ïapèæe, ãäe
eão ìacòepcêaÿ áûëa â òe÷eíèe ìíoãèx ëeò öeíòpoì pyccêoé xyäoæecòâeííoé
êoëoíèè. Ocíoâaë â Ïapèæe Oáùecòâo âçaèìíoão âcïoìoæeíèÿ pyccêèx xyäoæíèêoâ.
Ía òâop÷ecòâe Áoãoëþáoâa cêaçaëocü âëèÿíèe ôpaíöyçcêoé ïeéçaæíoé æèâoïècè,
ãëaâíûì oápaçoì áapáèçoíöeâ.
31. Çeëeíoé Aëeêcaíäp Aëeêceeâè÷ (1819--1880)--ãeíepaë, y÷acòíèê
Ceâacòoïoëücêoé oáopoíû, c 1862 ïo 1872 ãoä — ìèíècòp ãocyäapcòâeííûx
èìy-ùecòâ. Mèíècòpoì ïyòeé cooáùeíèÿ íe áûë.
32. Ïexò Ôpèäpèx (1814--1903) — ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö è ïopòpeòècò,
áûë oäíèì èç âèäíeéøèx íeìeöêèx xyäoæecòâeííûx êpèòèêoâ âo âòopoé ïoëoâèíe
XIX âeêa. C 1854 ãoäa ïocòoÿííûé peöeíçeíò ïo âoïpocaì èçoápaçèòeëüíoão
ècêyccòâa â ãaçeòe "Augsbuãgeã allgemeine Zeituïg>>. C 1885 ãoäa — peäaêòop
pacïpocòpaíeííoão æypíaëa "Kunst fur Alle". Ïexò â câoeé peöeíçèè oòìeòèë,
÷òo "Áypëaêè" áûëè caìoé coëíe÷íoé êapòèíoé" Bceìèpíoé âûcòaâêè â Beíe â
1873 ãoäy.
33. Aâceeíêo Bacèëèé Ãpèãopüeâè÷ (1842--1913) — ïocòoÿííûé coòpyäíèê
êaòêoâcêoão "Pyccêoão âecòíèêa>>, ìaxpoâûé peaêöèoíep. Ñyâopèí Aëeêceé
Cepãeeâè÷ (1834--1912) — æypíaëècò, âïocëeäcòâèè èçäaòeëü ìoíapxè÷ecêoão
"Hoâoão âpeìeíè". Â 70-õ ãoäax âûcòyïaë â ïpoãpeccèâíoé ïe÷aòè ïoä
ïceâäoíèìoì "Heçíaêoìeö".
34. Â "Äíeâíèêe ïècaòeëÿ>> ça 1873 ãoä â còaòüe "Ïo ïoâoäy âûcòaâêè>>
Ô. M. Äo-còoeâcêèé ïècaë: "Heëüçÿ íe ïoëþáèòü èx, ýòèx áeççaùèòíûx, íåëüçÿ
yéòè, èx íe ïo-ëþáÿ. Íåëüçÿ íe ïoäyìaòü, ÷òo äoëæeí, äeécòâèòeëüío äoëæeí
íapoäy... Âeäü ýòa áyp-ëaöêaÿ "ïapòèÿ" áyäeò cíèòücÿ ïoòoì âo cíe, ÷epeç
ïÿòíaäöaòü ëeò âcïoìíèòcÿ! A íe áûëè áû oíè òaê íaòypaëüíû, íeâèííû è ïpocòû
— íe ïpoèçâoäèëè áû âïe÷aòëeíèÿ è íe cocòaâèëè áû òaêoé êapòèíû>>. Â êoíöe
câoeão oòçûâa Äocòoeâcêèé ïècaë: "Æaëü, ÷òo ÿ íè÷eão íe çíaþ o ã. Peïèíe.
Ëþáoïûòío yçíaòü, ìoëoäoé ýòo ÷eëoâeê èëè íeò? Êaê áû ÿ æeëaë, ÷òoáû ýòo áûë
o÷eíü eùe ìoëoäoé è òoëüêo eùe ía÷èíaþùèé xyäoæíèê>>.
35. Â ãaçeòíoé còaòüe o êapòèíe "Áypëaêè ía Boëãe" Â. Â. Còacoâ ïècaë,
÷òo Peïèí "ÿâèëcÿ òeïepü c êapòèíoþ, c êoòopoé eäâa ëè â cocòoÿíèè
ïoìepÿòücÿ ìíoãoe èç òoão, ÷òo coçäaío pyccêèì ècêyccòâoì. Peïèí — peaëècò,
êaê Ãoãoëü, è còoëüêo æe,
475
êaê oí, ãëyáoêo íaöèoíaëeí. Co cìeëocòüþ, y íac áecïpèìepíoþ, oí...
oêyíyëcÿ c ãîëoâoþ âo âcþ ãëyáèíy íapoäíoé æèçíè, íapoäíûx èíòepecoâ,
íapoäíoé ùeìÿùåé äeécòâèòeëüíocòè... Ïo ïëaíy è ïo âûpaæeíèþ câoeé êapòèíû
ã. Peïèí — çía÷èòeëüíûé, ìoãy÷èé xyäoæíèê è ìûcëèòeëü, ío âìecòe c òeì oí
âëaäeeò cpeäcòâaìè câoeãî ècêyccòâa c òaêoé cèëoþ, êpacoòoé è coâepøeícòâoì,
êaê íaâpÿä ëè êòo-íèáyäü eùå èç pyccêèx xyäoæíèêoâ... Ïoýòoìy íåëüçÿ íe
ïpeäâeùaòü ýòoìy ìoëoäoìy xyäoæíèêó caìyþ áoãaòyþ xyäoæecòâeííyþ
áyäyùíocòü>> ("C.--Ïeòepáypãcêèe âeäoìocòè>>, 1873 N 76).
ÈÇ BOCÏOMÈHAHÈÉ Î Â. Â. CTACOBE
1. Ïepeïècêa M. Ï. Mycopãcêoão c Â. Â. Còacoâûì âïepâûe áûëaoïyáëèêoâaíà â 1911 ãoäy ía còpaíèöax "Pyccêoé ìyçûêaëüíoé ãaçeòû>>,
èçäaâaeìoé H. Ôèíäeéçeíoì, è òoãäa æe ïpèâëeêëa âíèìaíèe Peïèía (cì.
"Ècêyccòâo", 1936,N 5, còp. 87). Hoâoe èçäaíèe ïepeïècêè cì. â êíèãe "M. Ï.
Mycopãcêèé. Ïècüìa è äîêyìeíòû". Ñîápaë è ïoäãoòoâèë ê ïe÷aòè A. H.
Pèìcêèé-Kopcaêoâ ïpè y÷acòèè Â. Ä. Koìapoâoé-Còacoâoé. M.--Ë., 1932.
2. 0 ô o p ò — ïopòpeò Ýôpaèìa Áoíyca, aìcòepäaìcêoão âpa÷a,
ïpèïècûâaeòcÿ Peìápaíäòy ëèøü ïpeäïoëoæèòeëüío. Oí âocïpoèçâoäèò ïopòpeò
ìacëoì Ý.Áîíyca paáoòû Peìápaíäòa, xpaíÿùèécÿ â Aìcòepäaìcêoì ìyçee.
3. Aíaëèç âçaèìooòíoøeíèé Â. Â. Còacoâa è È. C. Typãeíeâa äaí â
êíèãå:È. C. Çèëüáepøòeéí. Peïèí è Typãeíeâ. M., 1945, còp. 51--80 (ãëaâa
<
4. "H o ÷ í o é ä o ç o p" — ãpyïïoâoé ïopòpeò còpeëêoâ ãopoäa
Aìcòepäaìa, ècïîë- íeííûé Peìápaíäòoì â 1642 ãoäy. Oäía èç caìûx
ïpocëaâëeííûx êapòèí ìacòeðà. Xpaíèòcÿ â Aìcòepäaìcêoì ìyçee.
5. Coáêo Hèêoëaé Ïeòpoâè÷ (1851--1906) — ècòopèê ècêyccòâa, êðèòèê è
áèáëèoãpaô, aâòop (íeçaêoí÷eííoão èçäaíèeì) "Cëoâapÿ pyccêèx xyäoæíèêoâ". Â
òe÷eíèe ìíoãèx ëeò cocòoÿë ïoìoùíèêoì Â. Â. Còacîâa ïo çaâeäoâaíèþ
xyäoæecòâeííûì oòäeëoì Ïyáëè÷íoé áèáëèoòeêè.
6. Oôopòa "Cèíäèêè" y Peìápaíäòa íeò Ïoä ýòèì íaçâaíèeì èçâecòeí
ãpyïïoâoé ïopòpeò ìacëoì, èçoápaæaþùèé còapøèé öexa cyêoíùèêoâ ãopoäa
Aìcòepäaìa, ècïoëíeííûé Peìápaíäòoì â 1661--1662 ãoäax è xpaíÿùèécÿ â
Aìcòepäaìcêoì ìyçee.
7. Xapëaìoâ Aëeêceé Aëeêceeâè÷ (1842--1922[?]) — ïopòpeòècò è
æèâoïèceö caëoííoão òèïa, ïoëüçoâaâøèécÿ èçâecòíocòüþ âo âòopoé ïoëoâèíe XIX
âeêa, æèë è paáoòaë â Ïapèæe. "Ópoê aíaòoìèè" Peìápaíäòa Xapëaìoâ êoïèpoâaë
â Ãaaãe â 1872 ãoäy, â áûòíocòü ïeícèoíepoì Aêaäeìèè xyäoæecòâ.
8. Peíüo Aípè (1843--1871) — ïoçäíèé poìaíòèê. Paáoòaë ïpeèìyùecòâeíío
â Ècïaíèè è Mapoêêo. Ïoãèá ìoëoäûì âo âpeìÿ ôpaíêo-ïpyccêoé
âoéíû.Óïoìèíaeìûé Peïèíûì <<Ïopòpeò ãeíepaëa Ïpèìa" — íaèáoëee èçâecòíoe
ïpoèçâeäeíèe Peíüo (íaxoäèòcÿ â Ëyâpe). Ãeíepaë Ïpèì èçoápaæeí ía êoíe, c
oáíaæeííoé ãoëoâoé, ía ôoíe íecyùèxcÿ ïo íeáy, ãoíèìûx âeòpoì òy÷.
"Ïepeïècêa" Peíüo (ãëaâíûì oápaçoì
476
ïècüìa ê oòöy è äpyãy xyäoæíèêa — æèâoïècöy Këepeíy) ïepâûé èçäaíèeì
âúïyùeía â Ïapèæe â 1872 ãoäy.
9. Áëaíêè Ëyè Oãþcò (1805--1881) — èçâecòíûé peâoëþöèoíep.
10. Kapòèía Peïèía "Ãoäoâoé ïoìèíaëüíûé ìèòèíã y còeíû êoììyíapoâ ía
êëaäáèùe Ïep-Ëaøeç" (1883), äo 1929 ãoäa íaxoäèâøaÿcÿ â coápaíèè È. C.
Ocòpoyxoâa â Mocêâe, xpaíèòcÿ â íacòoÿùee âpeìÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
Bïepâûe ïoÿâèëacü ía ïepcoíaëüíoé âûcòaâêe Peïèía â 1891 ãoäy ïoä íaçâaííeì
"Ha ïapèæcêoì êëaäáèùe (Ïep-Ëaøeç)".
11. Ëaâpoâ Ïeòp Ëaâpoâè÷ (1823--1900) — òeopeòèê è ïyáëèöècò
íapoäíè÷ecòâa, c 1870 ãoäa — ýìèãpaíò.
Opëoâ Aëeêcaíäp Eâãeíüeâè÷ — áëèçêèé Ëaâpoây peâoëþöèoíep-ýìèãpaíò.
12. Maäpaöo Ôpeäepèêo (1815--1894) --ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö è
ïopòpeòècò, y÷eíèê Ýíãpa, ïpoôeccop è äèpeêòop Maäpèäcêoé Aêaäeìèè
xyäoæecòâ,ñ 1859 ãoäa — äèpeêòop ìyçeÿ Ïpaäo.
13. Mecòoíaxoæäeíèe peïèícêoão "Ýòþäa êyáaíêè>> (ìacëo) â íacòoÿùåe
âpeìÿ íeèçâecòío. Kapaíäaøíûé pècyíoê Peïèía (c íaäïècüþ "Ã-æa Capa c o-âa
Kyáû") íaxoäèòcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee è oïyáëèêoâaí â ïepâoì peïèícêoì
òoìe "Xyäo-æecòâeííoão íacëeäcòâa>>. M., èçä. Aêaäeìèè íayê CCÑP, 1948, còp.
487.
14. Peïèí èìeeò â âèäy ïopòpeò Ï. M. Tpeòüÿêoâa, íaïècaííûé â 1883 ãoäy
è ïocëyæèâøèé ocíoâoé äëÿ áoëee ïoçäíeão ïocìepòíoão ïopòpeòa Tpeòüÿêoâa,
ïècaí-íoão â 1901 ãoäy. Oáa ïopòpeòa xpaíÿòcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
Ïopòpeò A. Ô. Ïè-ceìcêoão ïècaí â 1880 ãoäy. Xpaíèòoÿ òaì æe.
15. Ïoêoëeííaÿ êoïèÿ Peïèía c "Meíèïïa" Beëacêeca äo caìoé êoí÷èíû
Peïèía xpaíèëacü â "Ïeíaòax". Â íacòoÿùee âpeìÿ íaxoäèòcÿ â ÷acòíoì coápaíèè
â ×exocëo-âaêèè. O peïèícêèx çaíÿòèÿx â Ïpaäo cì. öeííûe câeäeíèÿ â ïècüìax
Â. Â. Còacoâa èç Maäpèäa, oïyáëèíoâaííûx â paáoòe È. C. Çèëüáepøòeéía
"Ïyòeøecòâèe Peïèía è Còacoâa ïo Çaïaäíoé Eâpoïe â 1883 ãoäy"
("Xyäoæecòâeííoe íacëeäcòâo", ïepâûé peïèícêèé òoì, còp. 475--492).
16. Peïèí öèòèpyeò ïècüìo M. Ï. Mycopãcêoão ê Â. Â. Còacoây oò 2 ÿíâapÿ
1873 ãoäa, ïoëíûé òeêcò êoòopoão ïpèâeäeí â êíèãe "M. Ï. Mycopãcêèé. Ïècüìa
è äoêyìeíòû>>. (Coápaë è ïoäãoòoâèë ê ïe÷aòè A. Í. Pèìcêèé-Kopcaêoâ ïpè
y÷acòèè Â. Ä. Koìapoâoé-Còacoâoé. M. --Ë., 1932, còp. 238--239.) Ïècüìo
íaïècaío íaêaíyíe ïepâoão (íeïoëíoão — òoëüêo òpex cöeí) ïoêaça "Áopèca
Ãoäyíoâa" ía oïepíoé cöeíe. Ýòèì oáúÿcíÿeòcÿ ôpaça Mycopãcêoão: "Äa, cêopo
ía cyä!" Âecü ÿíâapü 1873 ãoäa My-copãcêèé áûë çaíÿò peïeòèöèÿìè â
Mapèèícêoì òeaòpe ñöeí: "B êop÷ìe", "B yáopíoé y Mapèíû>>, "Ó ôoíòaía" è
o÷eíü âoëíoâaëcÿ. "Cïeøy ía opêecòpoâyþ peïeòèöèþ,-- ïècaë oí Còacoây 30
ÿíâapÿ 1873 ãoäa.-- Áûòü èëè íe áûòü — âoò âoïpoc!" ("M. Ï.
My-copãcêèé.Ïècüìa è äoêyìeíòû>>, còp. 241). Ïpeäcòaâëeíèe cocòoÿëocü 5
ôeâpaëÿ 1873 ãoäa. Cöeíû èç "Áopèca Ãoäyíoâa" èìeëè ãpoìaäíûé ycïex.
17. Öèòaòa çaèìcòâoâaía Peïèíûì èç ápoøþpû Â. Â. Còacoâa "Ïaìÿòè
Mycopãcêoão. 25 íoÿápÿ 1885 ãoäa" (äeíü oòêpûòèÿ ïaìÿòíèêa ía ìoãèëe
Mycopãcêoão ía êëaäáèùe Aëeêcaíäpo-Heâcêoé ëaâpû).
477
18. Â ôeâpaëe 1871 ãoäa "Áopèc Ãoäyíoâ" áûë çaápaêoâaí "oïepíûì
êoìèòeòoì Mapèèícêoão òeaòpa>> ("âoäeâèëüíûì êoìèòeòoì", êaê íaçûâaë eão
òoãäaøíèé ìyçû-: êaëüíûé êpèòèê êoìïoçèòop Ö. A. Kþè). Mycopãcêèé ïoëy÷èë
oôèöèaëüíoe yâeäoì- ëeíèe, ÷òo oïepa eão "íe oäoápeía äëÿ ècïoëíeíèÿ ía
pyccêoé cöeíe èìïepaòopcêèx òeaòpoâ". Ïoòpeáoâaëocü ìíoão xëoïoò äëÿ òoão,
÷òoáû äoáèòücÿ cïepâa ïocòaíoâêè ía cöeíe Mapèèícêoão òeaòpa òpex èçápaííûx
cöeí (5 ôeâpaëÿ 1873 ãoäa), a çaòeì è âceé oïepû. Ïpeìüepa "Áopèca
Ãoäyíoâa>> cocòoÿëacü 27 ÿíâapÿ 1874 ãoäa.
HÈKOËAÉ HÈKOËAEBÈ× ÃE È ÍAØÈ ÏPETEHÇÈÈ Ê ÈCKÓCCTBÓ
Còaòüÿ oòíocèòcÿ ê òoìy íeäoëãoìy ïepèoäy, êoãäa Peïèí, áopÿcü çaïoâûøeíèå ìacòepcòâa coâpeìeííûx eìy pyccêèx xyäoæíèêoâ, oøèáo÷ío ïoâeë ýòy
áopüáy ïîä ëoçyíãaìè "÷ècòoé ýcòeòèêè>>, êoòopûe áûëè opãaíè÷ecêè ÷yæäû eìy.
Bcêope oí îñîçíaë oøèáo÷íocòü câoeé òoãäaøíeé ïoçèöèè è peçêo oòìeæeâaëcÿ oò
còopoííèêîâ "ècêyccòâa äëÿ ècêyccòâa>> (cì., íaïpèìep, â íacòoÿùeé êíèãe
còaòüþ "Bacèëèé Maê- cèìoâè÷ Maêcèìoâ", còp. 364--367).
1. Ãe Hèêoëaé Hèêoëaeâè÷ (1831--1894) — çíaìeíèòûé pyccêèé xyäîæíèê,
ïècaâøèé ãëaâíûì oápaçoì ía peëèãèoçíûe è ècòopè÷ecêèe òeìû. Peëèãèoçíûå
êapòèíû Ãe, peaëècòè÷ecêè òpaêòoâaííûe, âûçûâaëè ãopÿ÷ee âoçìyùeíèe â
peaêöèîííûx êpyãax. <
cëaây è áûëà co÷yâcòâeíío âcòpe÷eía ïepeäoâoé xyäoæecòâeííoé êpèòèêoé.
Áoëüøoé ycïex èìåëà òaêæe ëy÷øaÿ ècòopè÷ecêaÿ êapòèía Ãe "Ïeòp I è öapeâè÷
Aëeêceé Ïeòpoâè÷>>(1871), âûcòaâëeííaÿ ía I Ïepeäâèæíoé âûcòaâêe, oòìe÷eííaÿ
ãëyáoêèì ïñèõîëîãèçìoì, ècòoëêoâûâaþùaÿ ècòopè÷ecêoe coáûòèe êaê
äpaìaòè÷ecêèé. êoíôëèêò. Â íà÷aëe 80-õ ãoäoâ ïpoèçoøëo çíaêoìcòâo xyäoæíèêa
c Ë. H. Toëcòûì. H. H. Ãe còàíîâèòcÿ äpyãoì Toëcòoão, yáeæäeííûì òoëcòoâöeì,
è eão ïoçäíeéøèe ïpoèçâeäåíèÿ òpaêòyþò ïpoáëeìû peëèãèoçíoão ïopÿäêa yæe
âïoëíe â äyxe Toëcòoão ("Pacïÿòèå>>, "Ãoëãoôa", "×òo ecòü ècòèía?").
2. Òo ecòü "Taéíaÿ âe÷epÿ" (1863); íaxoäèòcÿ â Pyccêoì ìyçee. Ça ýòó
êapòèíy Ãe ïoëy÷èë çâaíèe ïpoôeccopa.
3. "T a é í a ÿ âe÷epÿ"Ëeoíapäo äa B è í ÷ è — ôpecêa â ìoíacòûpe C.
Màpèÿ äeëëa Ãpaöèe â Mèëaíe, cèëüío ïocòpaäaâøaÿ oò âpeìeíè, ïècaía â
1495-1498 ãoäax. C "T a è í o é â e ÷ e p e é" Ãeáãapäòa (íaxoäèòcÿ â
Áepëèícêoé íàöèoíaëüíoé ãaëepee) Peïèí áûë çíaêoì eùe ïo Bceìèpíoé âûcòaâêe
1873 ãoäà â Beíe, ãäe ýòa êapòèía áûëa âûcòaâëeía â oòäeëe íeìeöêoé
æèâoïècè. "Taéíaÿ âå÷epÿ" Ãeáãapäòa — ïoïûòêè peaëècòè÷ecêoé òpaêòoâêè
eâaíãeëücêoé òeìû. "Eãî [Ãeáãapäòa] aïocòoëû,-- ãoâopèò oäèí èç
xyäoæecòâeííûx êpèòíêoâ ïpoøëoão còoëeòèÿ,-- ïoxoæè, íecìoòpÿ ía câoè
êocòþìû, ía coâpeìeííûx paáo÷èx". à e á ã a p ä ò Kapë Ôpaíö Ýäyapä (poä. â
1838 ãoäy, yìep ïocëe 1920 ãoäa) — â 1855-1857 ãoäax y÷eíèê Ïeòepáypãcêoé
Aêaäeìèè, â äaëüíeéøeì ïpoôeccop Äþcceëüäopôcêoé Aêaäeìèè xyäoæecòâ.
478
4. Ãe yexaë â Èòaëèþ ïo oêoí÷aíèè Aêaäeìèè, â 1857 ãoäy, è â 1863ãoäy
âepíyëcÿ (ía âpeìÿ) â Ïeòepáypã, ïpèâeçÿ c coáoé "Taéíyþ âe÷epþ". Haïècaíèþ
êapòèíû, òaêèì oápaçoì, ïpeäøecòâoâaëo ïpèìepío ïÿòü ëeò ïpeáûâaíèÿ Ãe â
Èòaëèè a íe äecÿòü, êaê yêaçûâaeò Peïèí.
5.Ýcêèçû "Cìepòü Bèpãèíèè>> (1857--1858 ãoäû; íaxoäèòcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé
ãaëepee) è <
— â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee) — ïepâûe ïpoèçâeäeíèÿ Ãe â Èòaëèè, íaä êoòopûìè
oí äoëão paáoòaë.
6. O Ôëaâèöêoì è eão êapòèíe "Xpècòèaícêèe ìy÷eíèêè â Koëèçee>> cì.
ïpèìe÷aíèe 1 ía còp. 496.
7. Kapòèía "Becòíèêè yòpa", òo÷íee "Óòpo âocêpeceíèÿ>>, áûëa íaïècaía â
1867 ãoäy âo Ôëopeíöèè; êapòèía "Xpècòoc â Ãeôcèìaícêoì-c a ä y" íaïècaía
òaì æe â 1869 ãoäy. Oáe ýòè paáoòû Ãe íaxoäÿòcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
8. Ïopòpeò A. È. Ãepöeía (1867) áûë òaéío ïpèâeçeí aâòopoì â Poccèþ è â
70-õ ãoäax ïepeäaí â Tpeòüÿêoâcêyþ ãaëepeþ, ãäe è íaxoäèòcÿ â íacòoÿùee
âpeìÿ.
9. Ïopòpeòû ècòopèêa Hèêoëaÿ Èâaíoâè÷a Kocòoìapoâa (1870) è äpaìaòypãa
Aëeêceÿ Aíòèïoâè÷a Ïoòexèía (1876) íaxoäÿòcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
Ïopòpeò È. C. Typãeíeâa Ãe ïècaë â 1871 ãoäy. Ïopòpeòû Caëòûêoâa-Ùeäpèía
(1872) è Heêpacoâa íaxoäÿòcÿ â Pyccêoì ìyçee.
10. Ëèòoâ÷eíêo Aëeêcaíäp Äìèòpèeâè÷ (1835--1890) — ècòopè÷ecêèé
æèâoïèceö, äpyã Kpaìcêoão, ÷ëeí Toâapèùecòâa ïepeäâèæíûx âûcòaâoê. Kapòèía
Ëèòoâ÷eíêo "Öapü Aëeêceé Mèxaéëoâè÷ è Hèêoí, apxèeïècêoï Hoâãopoäcêèé, y
ãpoáa Ôèëèïïa, ìèòpoïoëèòa Mocêoâcêoão>> (1886) íaxoäèòcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé
ãaëepee.
11. Mÿcoeäoâ Ãpèãopèé Ãpèãopüeâè÷ (1835--1911)--ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö
è æaípècò, èíèöèaòop è äeÿòeëüíûé y÷acòíèê ïepeäâèæíûx âûcòaâoê, áëèçêèé
äpyã Ãe. Ýíaêoìcòâo Ãe c Mÿcoeäoâûì ía÷aëocü â 1868 ãoäy, âo Ôëopeíöèè. Â
äaëüíeéøeì Mÿcoeäoâ ïpoæèâaë ãëaâíûì oápaçoì â Ïoëòaâe, oòêyäa ïo âpeìeíaì
íaeçæaë ê Ãe ía eão xyòop "Ïëècêè". Ocòaâèë âocïoìèíaíèÿ o Ãe.
12. Áýêoí Ôpýícèc (1561--1626)--aíãëèécêèé ôèëocoô è ãocyäapcòâeííûé
äeÿòeëü, ocíoâaòeëü ýìïèpèçìa.  1621 ãoäy áûë oáâèíeí âo âçÿòo÷íè÷ecòâe è
ïocaæeí â òþpüìy.
13. Caâoíapoëa Äæèpoëaìo (1452--1498) — èòaëüÿícêèé ìoíax,
peëèãèoçío-ïoëèòè÷ecêèé peôopìaòop è ïpoïoâeäíèê. Â câoèx ïpoïoâeäÿx
Caâoíapoëa ïpèçûâaë ê ípaâcòâeííoìy o÷èùeííþ; oápyøèâaëcÿ ía ïaïy, êíÿçeé
öepêâè, áoãa÷eé, pocòoâùèêoâ; êëeéìèë pocêoøü, paçâpaò.
14. Cêoâopoäa Ãpèãopèé Caââè÷ (1722--1794) — yêpaèícêèé ôèëocoô;
ïocëeäíèe äâaäöaòü âoceìü ëeò æèçíè ïpoâeë â còpaícòâèÿx, ïpeèìyùecòâeíío ïo
Óêpaèíe è Hoâopoccèè â êa÷ecòâe y÷èòeëÿ-ïpoïoâeäíèêa.
15. Koìïoçèöèÿ ïepâoão âapèaíòa "Pacïÿòèÿ" (1892) íe yäoâëeòâopèëa
xyäoæíèêa. Cëeäyÿ yêaçaíèþ Ë. Í. Toëcòoão, cäeëaííoìy â ïècüìe ê Ãe oò 22
oêòÿápÿ
470
1892 ãoäa (cì. êíèãy "Ë. Í. Toëcòoé è Í. Í. Ãe. Ïepeïècêa". "Academia".
M. — Ë., 1930, còp. 151), Ãe â 1894 ãoäy ïepeïècaë êapòèíy íaíoâo ía äpyãoì
xoëcòe; â íoâoì, oêoí÷aòeëüíoì âapèaíòe Xpècòoc è paçáoéíèêè íe âècÿò ía
êpecòax, a "pacïÿòû òaê, ÷òo íoãè èx còoÿò ía çeìëe". Èçëaãaÿ ècòopèþ
íaïècaíèÿ êapòèíû, Peïèí äoïycêaeò íeòo÷íocòü. Toëcòoé âèäeë (â 1894 ãoäy)
âòopoé âapèaíò, oò êoòopoão ïpèøeë â âo- còopã. O ïepâoì âapèaíòe Ëeâ
Hèêoëaeâè÷ cyäèë ëèøü ïo ïècüìaì Ãe.
16. Èçäaòeëücòâo "Ï o c p e ä í è ê", âûïycêaâøee äeøeâûe êíèæêè,
ãëaâíûì oápaçoì äëÿ íapoäíoão ÷òeíèÿ, âoçíèêëo â Ïeòepáypãe â 1885 ãoäy.
Ïpoïaãaíäèpoâaëo ípaâcòâeííyþ ôèëocoôèþ Toëcòoão.
17. Kapòèía "Coâecòü" ("Èyäa", 1891) íaxoäèòcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
18. Hèöøe Ôpèäpèx (1844--1900) — íeìeöêèé ôèëocoô, aïoëoãeò æecòoêoé
cèëû, coêpyøaþùeé cëaáûx; ïpoïoâeäoâaë "peëèãèþ ãocïoä", ïpocëaâëÿë
câepx÷eëîâeêa, ìoãy÷aÿ âoëÿ êoòopoão — eäèícòâeííûé êpèòepèé äoápa è çëa. Â
Ãepìaíèè eãî ôèëocoôèÿ áûëa ècïoëüçoâaía äëÿ oáocíoâaíèÿ ôaøèçìa.
19. Kapòèía "×òo ecòü ècòèía?" (1890) íaxoäèòcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé
ãaëepee.
20. Â êíèãe "Ë. Í. Toëcòoé è Í. Í. Ãe. Ïepeïècêa>> ("Academia", 1930,
còp. 25- âcòyïèòeëüíaÿ còaòüÿ C. Ï. ßpeìè÷a) ÷èòaeì: "Kapòèía ýòa ["×òo ecòü
ècòèía>>] áûëa äeécòâèòeëüío ïpèoápeòeía Ï. M. Tpeòüÿêoâûì. Ío, ïpeæäe ÷eì
áûòü âûcòaâëeííoé â ãaëepee, oía äoëæía áûëa coâepøèòü ïyòeøecòâèe â
Aìepèêy. Beçòè ee òyäa âçÿëcÿ ïpècÿæíûé ïoâepeííûé Í. Ä. Èëüèí, ÷eëoâeê, íe
ëèøeííûé ïpoæeêòepcêoão äyxa,cèëüío yâëeêaþùèécÿ, ïo-âèäèìoìy, yâepoâaâøèé â
òo, ÷òo èç ýòoão ïpeäïpèÿòèÿ ìoãyò ïoëy÷ÿòücÿ áoëüøèe ìaòepèaëüíûe âûãoäû.
Ío, oäíaêo, âce äeíüãè, â paçìepe I ïÿòè òûcÿ÷ pyáëeé, ïoëy÷eííûe oò
Tpeòüÿêoâa, áûëè yïoòpeáëeíû ía pacxoäû ïî ycòpoécòây âûcòaâêè ýòoé êapòèíû
cïepâa â Ãaìáypre, Áepëèíe è Ãaííoâepe, a çaòåì â Áaëòèìope è Áocòoíe è ía
ïyòeâûe èçäepæêè caìoão Èëüèía, ío o êaêoé-ëèáo ïðèáûëè íe ìoãëo áûòü è
pe÷è".  Hüþ-Éopêe êapòèíy âûcòaâèòü òaê è íe yäaëocü èç-çà oòcyòcòâèÿ
cpeäcòâ. Tpeòüÿêoâ äaë äoáaâo÷íûe äeíüãè ía oápaòíûé ïyòü, è áëaãoäapÿ ýòoìy
oía âepíyëacü â Tpeòüÿêoâcêyþ ãaëepeþ. "Caì æe Èëüèí,-- ïèøåò C. Ï.
ßpeìè÷,-- oêoí÷aòeëüío paço÷apoâaâøècü â ïpeäïpèíÿòoì äeëe, èç peâíocòíîãî
ïo÷èòaòeëÿ Ãe è Toëcòoão ïpeâpaòèëcÿ â èx íeïpèìèpèìoão âpaãa" (òaì còp.
31-32).
21. Kapòèía "Ïoâèíeí cìepòè>> ("Cyä cèíeäpèoía") (1892) íaõîäèòcÿ â
Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
22. Kapòèía "Pacïÿòèe" (1894) íaxoäèòcÿ â ãopoäcêoì ìyçee â Æeíeâe;
âàpèaíò êapòèíû (1892) — â Ëþêceìáypãcêoì ìyçee â Ïapèæe.
23. Oáe öèòaòû âçÿòû èç ïèceì M. Ï. Mycopãcêoão ê Â. Â. Còacoây oò 18
oêòÿá 1872 ãoäa è 23 íoÿápÿ 1875 ãoäa (cì. êíèãy "M. Ï. Mycopãcêèé. Ïècüìa è
äoêóìeíòû". Coápaë è ïoäãoòoâèë ê ïe÷aòè A. Í. Pèìcêèé-Kopcaêoâ ïpè y÷acòèè
Â. Ä. Koìapoâoé-Còacoâoé. M.-- Ë., 1932, còp. 233 è 332).
24. Boëëoí Aíòyaí (1833--1900) — âecüìa ïoïyëÿpíûé âo âòopoé ïoëoâèíå
ïpoøëoão còoëeòèÿ ôpaíöyçcêèé æèâoïèceö, ãëaâíûì oápaçoì ìacòep íaòþpìopòà.
25. Beíepa Mèëoccêa ÿ — còaòyÿ (II âeê äo í. ý.), íaéäeííaÿ â 1820
ãîäó ía ocòpoâe Mèëoce, íaxoäèòcÿ â Ëyâpe. Peïèí íaçûâaeò Beíepy Mèëoccêyþ
(áoãèíþ
480
ëþáâè è êpacoòû) "Ïoáeäoé", cëeäyÿ ìíeíèþ, âûcêaçaííoìy â pyccêoé
ëíòepaòype XIX âeêa, coãëacío êoòopoìy ýòa còaòyÿ ÿâëÿeòcÿ èçoápaæeíèeì Hèêè
— áoãèíè ïoáeäû. Teopèÿ ýòa â íacòoÿùee âpeìÿ ocòaâëeía.
26. Kaíoâa Aíòoíèo (1757-1822) — èòaëüÿícêèé cêyëüïòop êëaccè÷ecêoão
íaïpaâëeíèÿ.
APXÈÏ ÈBAHOBÈ× KÓÈHÄÆÈ ÊAÊ XÓÄOÆHÈK
1. Kyèíäæè Apxèï Èâaíoâè÷ (1842--1910) — çíaìeíèòûé pyccêèé ïeéçaæècò,ïpèìeíèâøèé â câoèx êapòèíax íoâûe êoìïoçèöèoíío-èçoápaçèòeëüíûe ïpèeìû è
äocòèãøèé ècêëþ÷èòeëüíûx ýôôeêòoâ â ïepeäa÷e öâeòa è câeòà.  Aêaäeìèè (êyäa
Kyèíäæè ïocòyïèë â 1868 ãoäy) oí áëèçêo coøeëcÿ c È. E. Peïèíûì, Â. M.
Bacíeöoâûì, E. Ê. Maêapoâûì è äpyãèìè. C 1874 ïo 1880 ãoä âûcòaâëÿëcÿ ía
ïepeäâèæíûx âûcòaâêax. Çaòeì â òe÷eíèe òpex ëeò âûcòaâèë caìocòoÿòeëüío
"Áepe-çoâyþ poùy" (1879), "Ho÷ü ía Äíeïpe>> (1880) è "Äíeïp yòpoì" (1881).
Kapòèíû èìeëè øyìíûé ycïex. Â 1880 ãoäy â còaòüe "Kapòèía Kyèíäæè" Kpaìcêoé
ïècaë: "ß áû íe ïpo÷ú cocòaâèòü, òaê cêaçaòü, ïpoòoêoë, ÷òo eão [Kyèíäæè]
"Ho÷ü ía Äíeïpe" âcÿ íaïoëíeía äeécòâèòeëüíûì câeòoì è âoçäyxoì, ÷òo peêa
äeécòâèòeëüío coâepøaeò âeëè÷ecòâeíío câoe òe÷eíèe, è íeáo — íacòoÿùee
áeçäoííoe ãëyáoêoe...>> ("È. Í. Kpaìcêoé>>. Ïoä peäaêöèeé Â. Â. Còacoâa.
CÏá., 1888, còp. 663).
Ïocëe 1883 ãoäa Kyèíäæè ïepecòaë âûcòaâëÿòücÿ, è âce, ÷òo áûëo íaïècaío
xy-äoæíèêoì â ïocëeäyþùèe äecÿòèëeòèÿ, còaëo èçâecòío ëèøü ïocëe eão cìepòè.
 90-õ ãoäax Kyèíäæè ïpèíÿë äeÿòeëüíoe y÷acòèe â peôopìe Aêaäeìèè,
coäeécòâîâaë ïpèâëe÷eíèþ â íee Peïèía, Øèøêèía, Bë. Maêoâcêoão è â 1894 ãoäy
caì còaë âo ãëaâe ïeéçaæíoé ìacòepcêoé Aêaäeìèè â êa÷ecòâe ïpoôeccopa. Èç
ýòoé ìacòepcêoé âûøëè òaêèe xyäoæíèêè, y÷eíèêè Kyèíäæè, êaê A. A. Pûëoâ, Ê.
Ô. Boãaeâcêèé, Í. Ê. Pepèx.  1897 ãoäy ça y÷acòèe â còa÷êe y÷eíèêoâ Kyèíäæè
áûë yâoëeí èç Aêaäeìèè. Câoe êpyïíoe cocòoÿíèe oí eùe ïpè æèçíè ïo÷òè
öeëèêoì ïoæepòâoâaë ía xyäoæecòâeííûe íyæäû (Aêaäeìèè xyäoæecòâ è oáùecòây
xyäoæíèêoâ eão èìeíè),
2. Óêaçaíèe Peïèía ía çaãpaíè÷íûe òpèyìôû Ápþëëoâa oòíocèòcÿ ê âûcòaâêe
eão êapòèíû â Èòaëèè, ãäe "Ïocëeäíèé äeíü Ïoìïeè" èìeë ãpaíäèoçíûé ycïex.
3. Meécoíüe è Ôopòyíè ïoëüçoâaëècü âo âòopoé ïoëoâèèe XIX còoëeòèÿ
ècêëþ÷èòeëüíoé ïoïyëÿpíocòüþ. Ýòèì è oáúÿcíÿeòcÿ, ÷òo Peïèí, paçäeëÿâøèé
oáùee yâëe÷eíèe, íaçûâaeò èx èìeía íapÿäy c Paôaýëeì.
Meécoíüe Æaí Ëyè Ýpíecò (1815--1891) --ôpaíöyçcêíé ècòopè÷ecêèé
æèâoïèceö è áaòaëècò, èçâecòíûé ñâoèìè ècòopè÷ecêèìè æaípoâûìè êapòèíaìè.
Ôopòyíè Mapèaío (1838--1874) — ècïaícêèé xyäoæíèê, paáîòaâøèé
ïpe-èìyùecòâeíío â Pèìe. Æaípoâûe êapòèíû Ôopòyíè ÿpêo êpaco÷íû è íacûùeíû
coë-íe÷íûì câeòoì.
4. Â 1874 ãoäy Kyèíäæè äeáþòèpoâaë ía ïepeäâèæíoé âûñòaâêe êapòèíoé
"3aáûòaÿ äepeâíÿ>>, òoãäa æe, c âûcòaâêè, ïpèoápeòeííoé Ï, M. Tpeòüÿêoâûì
äëÿ câoeé ãaëepeè.
481
5. Pe÷ü èäeò o êapòèíe "Îceííÿÿ pacïyòèöa>> (íaxoäèòcÿ â Pyccêoì
ìóçee), ça êoòopyþ Kyèíäæè ïoëy÷èë â 1872 ãoäy oò Aêaäeìèè çâaíèe xyäoæíèêa
òpeòüeé còeïeíè.
6. Peïèí, o÷eâèäío, èìeeò â âèäy êapòèíy Kyèíäæè "Ïocëe äoæäÿ>> (ýcêèç,
íaxoäÿùèécÿ â Pyccêoì ìyçee).
7. Kapòèía "×yìaöêèé òpaêò â Ì a p è y ï o ë e" (1875) íaxoäèòcÿ â
Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
8. Opëoâcêèé Bëaäèìèp Äoíaòoâè÷ (1842--1914) — aâòop ìíoão÷ècëeííûx
ÿpêèx ïo êoëopèòy è ýôôeêòío íaïècaííûx ïeéçaæeé. Ñ 1874 ãoäa — aêaäåìèê, c
1878 ãoäa — ïpoôeccop Aêaäeìèè.
9. Meíäeëeeâ Äìèòpèé Èâaíoâè÷ (1834--1907) — âeëèêèé pyccêèé y÷eíûé.
Áûë áëèçoê xyäoæecòâeííûì êpyãaì. Ía ìeíäeëeeâcêèx "cpeäax" ïocòîÿííûìè
ïoceòèòeëÿìè áûëè Kpaìcêoé, ßpoøeíêo, Mÿcoeäoâ, Kyèíäæè, Peïèí è äpyãèå.
Ïeòpyøeâcêèé Ôeäop Ôoìè÷ (1828--1904) — ïpoôeccop Ïeòepáypãcêo óíèâepcèòeòa
(ôèçèê), aâòop êíèã "Câeò è öâeòa" (1883) è "Kpacêè è æèâoïècü>> (1891).
10. Ïo ïoâoäy êapòèí Kyèíäæè ía VII Ïepeäâèæíoé âûcòaâêe 1879 ãoäa
("Ïoñëå äoæäÿ", "Áepeçoâaÿ poùa" è "Ceâep" — âce òpè â Tpeòüÿêoâcêoé
ãaëepee) Kpaìñêîé ïècaë 1 ìapòa 1879 ãoäa Ï. Ì. Tpeòüÿêoây: "Kyèíäæè êapòèíû
ïocòaâèë è íe ïoïîðòèë, xoòÿ è íe yëy÷øèë. Ïyáëèêa ïpèâeòcòâyeò èx
âocòopæeíío, xyäoæíèêè æå (òo ecòü ïeéçaæècòû) â ïepâûé ìoìeíò oòopoïeëè
(oíè íe ïpèãoòoâèëècü) äîëãî ñòoÿëè c pacêpûòûìè ÷eëþcòÿìè è òoëüêo òeïepü
ía÷èíaþò coáèpaòücÿ c äyxoì è òî ÿpocòío, òo ècïoäòèøêa ïycêaþò paçíûe cëyxè
è ìíeíèÿ; ìíoãèe äoxoäÿò äo âûñîêoão êoìèçìa â oòpèöaíèè eão êapòèí. Hy, ÷òo
æ, ía çäopoâüe!>> (È. Í. Kpaìcêîé. Ïècüìa, ò. II. Ì.--Ë., 1937, còp. 176).
BAËEHTÈH AËEKCAHÄPOBÈ× CÅÐÎB
1 Cepoâ Aëeêcaíäp Hèêoëaeâè÷ (1820--1871)--èçâecòíûé êoìïoçèòop èìyçûêaëüíûé êpèòèê. Ïepâûe êoìïoçèöèè Cepoâa oòíocÿòcÿ ê 1840 ãoäy.
Ïîÿâëeíèe ía cöeíe Mapèèícêoão òeaòpa â Ïeòepáypãe oïepû "Þäèôü" (16 ìaÿ
1863 ãoäà âûäâèíyëo ee aâòopa ía oäío èç ïepâûx ìecò cpeäè pyccêèx
êoìïoçèòopoâ. C íeìeìåíüøèì ycïexoì ía cöeíe òoão æe òeaòpa áûëa ècïoëíeía
27 oêòÿápÿ 1865 ãoäa âòopàÿ eão oïepa — "Poãíeäa". Tpeòüÿ oïepa Cepoâa —
"Bpaæüÿ cèëa>> (ía cþæeò äpàìû A. H. Ocòpoâcêoão "He òaê æèâè, êaê
xo÷eòcÿ>>) — áûëa èì íe âïoëíe çaêoí÷eía è ïpoøëa ía cöeíe ëèøü 13 aïpeëÿ
1871 ãoäa, òo ecòü òpè ìecÿöa cïycòÿ ïocëe åãî cìepòè (çaâepøeííaÿ, ïo
ïopy÷eíèþ ceìüè Cepoâa, êoìïoçèòopoì H. Ô. Coëoâüåâûì).
2. Â ãëaâe òpèíaäöaòoé câoèx âocïoìèíaíèé Â. C. Cepoâa ïoäpoáío
paccêaçûâàåò oá ýòoì ýïèçoäe. Koìïoçèòop ïpocèë Ocòpoâcêoão ïepeäeëaòü òeêcò
"Bpaæüeé cèëû>>, ío oáèæeííûé aâòop äaæe íe oòâeòèë eìy (Â. C. C e p o â a.
Cepoâû, Aëeêcaíäp Íèêoëaeâè÷ è Baëeíòèí Aëeêcaíäpoâè÷. CÏá., 1914, còp.
111--114). Ïo cëoâaì Â. C.
482
Ñåpoâoé, "H. Ô. Æoxoâ, o÷eíü cïocoáíûé ÷eëoâeê, ïpèoápeòøèé
ïoïyëÿpíocòü â èíòeë-ëèãeíòíûx êpyæêax Ïeòepáypãa", áûë òpoíyò "áeçâûxoäíûì
ïoëoæeíèeì Cepoâa â oòíoøeíèè íoâoé oïepû... Æoxoâ oáeùaë Cepoây äâcòaâèòü
ëèápeòòècòa è cäepæaë câoe cëoâo. Caì ëè oí íaïècaë èëè êòo-ëèáo äpyãoé
coòpyäíè÷aë c íèì âìecòe — ôaêò òoò, ÷òo Æoxoâ cíaáäèë "Bpaæüþ cèëy"
æeëaííûì ÷eòâepòûì äeécòâèeì (òaì æe, còp. 138).
H. Ô. Ôèíäeéçeí yêaçûâaeò â êa÷ecòâe coâepøèòeëÿ ëèápeòòo "Bpaæüeé
cèëû" ía Ï. È. Kaëaøíèêoâa (H. Ô. Ôèíäeéçeí. A. H, Cepoâ. M., 1904, còp.
129--130).
3. Ïoäpoáíoe oïècaíèe "accaìáëeé" â ceìüe Cepoâûx cì. â âûøeíaçâaííûx
"Boc-ïoìèíaíèÿx>> Â. C. Cepoâoé â ãëaâe "La gãande Menagerie de la 15 ligne*
("3íaìeíè-òûé çâepèíeö 15-é ëèíèè", còp. 139--142).
4. Oá Aíòoêoëücêoì cì. ïpèìe÷aíèe 3 ía còp. 464. Â "Aâòoáèoãpaôèè"
Aíòoêoëücêèé ïoäpoáío âcïoìèíaeò o câoeì çíaêoìcòâe c Cepoâûì: "..ÿ ÷acòo
áûâaë y Cepoâûx. Oíè ïpèâëeêaëè ìeíÿ íe òoëüêo êaê xopoøèe ëþäè, ío è êaê
ìyçûêaíòû>> ("M. Ì. Aíòoêoëücêèé". Ïoä peäaêöèeé Â. Â. Còacoâa. CÏá, 1905,
còp 945_ 946).
5. Äpyöêaÿ-Coêoëèícêaÿ Haòaëüÿ Hèêoëaeâía (poä. â 1847 ãoäy). Cocòoÿëa
ïoä íeãëacíûì íaäçopoì ïoëèöèè. Ía xyòope, â èìeíèè Äpyöêèx "Hèêoëücêoì",
Cìoëeícêoé ãyáepíèè, eþ áûëa ycòpoeía êoììyía. Â ýòoé êoììyíe Â. C. Cepoâa,
yeçæaÿ ça ãpaíèöy, ocòaâèëa â 1871--1872 ãoäax câoeão ìaëoëeòíeão cûía,
áyäyùeão xyäoæíèêa Â. A. Cepoâa.
6: Cepoâa Baëeíòèía Ceìeíoâía (1846--1924) — êoìïoçèòop è ìyçûêaëüíûé
êpèòèê. C ìoëoäûx ëeò yâëeêaÿcü èäeeé cëyæeíèÿ íapoäy, Â. C. Cepoâa çaäaëacü
öeëüþ íecòè ìyçûêaëüíyþ êyëüòypy â íapoäíûe ìaccû. Bìecòe c Cepoâûì oía
èçäaâaëa æypíaë "Myçûêa è òeaòp>> (1867--1868); câoè còaòüè oía ïe÷aòaëa â
ýòoì æypíaëe, a òaêæe â "Hoâocòÿx", "Áaÿíe", "Ceâepíoì âecòíèêe>>,
"Apòècòe", <
êoìïoçèòop, aâòop áoëüøoão êoëè÷ecòâa oïep, cpeäè êoòopûx íaèáoëee ïoïyëÿpíû
"Pè÷apä Ëüâèíoe cepäöe>> è "Kaèpcêèé êapaâaí".
8. A. H. Cepoâ cêoí÷aëcÿ 20 ÿíâapÿ 1871 ãoäa. Â "Aâòoáèoãpaôèè"
Aíòoêoëücêèé cooáùaeò òe æe câeäeíèÿ, ÷òo è Peïèí. Toëüêo, ïo cëoâaì
Aíòoêoëücêoão, ÷èòaë A. H. Maéêoâ íe "Áaëüäypa", a "Äâa ìèpa", ÷òo eäâa ëè
cooòâeòcòâyeò ècòèíe ("M. Ì. Aíòoêoëücêèé>>. Ïoä peäaêöèeé Â. Â. Còacoâa.
CÏá., 1905, ñòp. 947--948).
9.  Mþíxeíe paáoòaìè ìaëü÷èêa Cepoâa çaèíòepecoâaëcÿ èçâecòíûé
xyäoæèâê Kapë Kåïïèíã (1848--1914); æèâoïèceö, ãpaâep è cïeöèaëècò ïo
êepaìèêe, çíaêoìûé Â. C. Cepoâoé, êoòopûé è äaâaë eìy ypoêè pècoâaíèÿ â
òe÷eíèe äâyx ëeò (187Ç--1874). Â. C. Cepoâa c cûíoì ïepeexaëa èç Mþíxeía â
Ïapèæ oñeíüþ 1874 ãoäa.
10. Î Peíüo cì. ïpèìe÷aíèe 8 ía còp. 476; o Ïoxèòoíoâe cì. ïpèìe÷aíèe
48 ía còp. 494; Këåpeí Æ op æ (poä. â 1843 ãoäy) — æèâoïèceö è èëëþcòpaòop,
äpyã Peíüo è eão cïyòíèê ïo ïyòeøecòâèþ â Ècïaíèþ è Mapoêêo; Áacòüeí-Ëeïaæ
483
Æþëü (1848--1884)--oäèí èç ëþáèìûx ìacòepoâ Cepoâa; çíaìeíèòaÿ êapòèía
Áacòüeí-Ëeïaæa "Äepeâeícêaÿ ëþáoâü>> (1880) íaxoäèòcÿ â Myçee
èçoápaçèòeëüíûx ècêyccòâ â Mocêâe; Kapüep Ýæeí (1849--1906) — æèâoïèceö,
èçâecòíûé êapòèíaìè, âûäepæaííûìè â câoeoápaçíoé cepî-êopè÷íeâoé ãaììe è
öeëèêoì ïocòpoeííûìè ía èãpe câeòoòeíè.
11. Ïopòpeò Èäû Pyáèíøòeéí, äeêopaòèâíûé è còèëèçoâaííûé,-- oäía èç
ïocëeäíèx paáoò Cepoâa (1910). Haxoäèòcÿ â Pyccêoì ìyçeå. Áûë âûcòaâëeí â
1911 ãoäy ía Meæäyíapoäíoé xyäoæecòâeííoé âûcòaâêe â Pèìe (èìeíío ýòy
âûcòaâêy è íaçûâaeò Peïèí "áaçapoì äeêaäeíòùèíû>>). Â 1911 ãoäy Peïèí ïècaë
o ïopòpeòe Èäû Pyáèíøòeéí: "Cepoâ çacyøèë âce câoè ÷epòû, äoâeë èx äo
áeçæèçíeííocòè; ïpoâoäèë ïo íèì cyxo ìíoão paç. È êoëopèò cepûé, ìepòâûé...
òpyï, äa, ýòo ãaëüâaíèçèpoâaííûé òpyï. " (còaòüÿ "B. A. Cepoâ" â æypíaëe
"Ïyòü", 1911, N 2).
12. Ïocëe òpex ëeò y÷eíèÿ y Peïèía â Mocêâe (1877--1880) Cepoâ oceíüþ
1880 ãoäa ïocòyïèë â Aêaäeìèþ. Ía ýòoì íacòoÿë Peïèí. Paáoòa y ×ècòÿêoâa,
ïpoôeccopa Aêaäeìèè, äaëa Cepoây ÷eòêyþ è oïpeäeëeííyþ cècòeìy pècyíêa.
Cepoâ âûcoêo öeíèë ×ècòÿêoâa. "Äa, eäèícòâeíío Baøe ìíeíèe â Aêaäeìèè áûëo
äëÿ ìeíÿ âûcoêo è äopoão",-- ïècaë Cepoâ 1 oêòÿápÿ 1894 ãoäa ×ècòÿêoây.
×ècòÿêoâ Ïaâeë Ïeòpoâè÷ (1832--1919) — æèâoïèceö, âûäaþùèécÿ ïeäaãoã,
oêaçaâøèé áoëüøoe âëèÿíèe ía òâop÷ecêoe paçâèòèe ìíoãèx pyccêèx xyäoæíèêoâ.
13. Ocòpoyxoâ Èëüÿ Ceìeíoâè÷ (1858--1929) — ïeéçaæècò, aâòop êapòèíû
"Cèâepêo" (1890; â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee); áëèçêèé äpyã Cepoâa; òoíêèé
çíaòoê çaïaäíoão è pyccêoão ècêyccòâa è êoëëeêöèoíep. Coçäaííûé èì "Myçeé
pyccêoé èêoíoïècè è æèâoïècè>> âïocëeäcòâèè âoøeë â cîcòaâ Tpeòüÿêoâcêoé
ãaëepeè
14. Pe÷ü èäeò o ïopòpeòe 3 è í a è ä û Bacèëüeâíû Mopèö, ypoæäeííoé
ßêyí÷èêoâoé (1892); íûíe — â Èâaíoâcêoì oáëacòíoì ìyçee.
15. Kapòèía "K o p o í a ö è ÿ", èëè, òo÷íee, "Topæecòâo ìèpoïoìaçàíèÿ
â Ócïeícêoì coáope, áûëa íaïècaía Cepoâûì çèìoé 1897/98 ãoäa "Kopoíaöèoííoão
aëüáoìa" (èçäaííoão â 1898 ãoäy). Maòepèaëoì äëÿ êapòèíû ïocëóæèëè
çapècoâêè, cäeëaííûe Cepoâûì ëeòoì 1896 ãoäa, âo âpeìÿ caìoé öepeìoíèè è
ýcêèç ìacëoì (1896--1887), ïpèíaäëeæaâøèé È. C. Oñòpoyxoây è â íacòoÿùee
âpåìÿ íaxoäÿùèécÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee. Â ýòoì ýcêèçe â ïoëíoé ìepe
cêaçaëîñü íe òoëüêo æèâoïècíoe ìàcòepcòâo Cepoâa, ío è ïpècyùaÿ Cepoây
cïocoáíocòü ê ìaêcèìaëüío ocòpoé, áecïoùaäíoé â câoeé ïpaâäèâocòè
xapaêòepècòèêe èçîápaæeíèÿ ëèö.
16. Ïopòpeò Peïèía paáoòû Cepoâa íaxoäèòcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepåå;
íaïècaí â 1892 ãoäy. Öâeòêoâ Èâaí Eâìeíüeâè÷ (1845--1917) — êoëëeêöèîíep
Coçäaííaÿ èì Öâeòêoâcêaÿ ãaëepeÿ, çaâeùaííaÿ â 1909 ãoäy ãopoäy Mocêâå, áûëa
èçâecòía ïpeêpacíûì ïoäáopoì pècyíêoâ pyccêèx xyäoæíèêoâ. Coápaíèe Öâåòêoâa
âoøëo â cocòaâ Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepeè.
17. Capacaòe Ïaáëo (1844--1908)--ècïaícêèé cêpèïa÷-âèpòyoç, íecêoëüêî
paç ãacòpoëèpoâaâøèé â Ïeòepáypãe (âïepâûe â 1879 ãoäy).
18. Ïopòpeò âeëèêoão êíÿçÿ Ïaâëa Aëeêñaíäpoâè÷a (1897) íaxoäèòcÿ â
Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee; â 1900 ãoäy áûë âûcòaâëeí ía Bceìèpíoé âûcòaâêe â
Ïàpèæe è ïoëy÷èë "Grand — prix".
484
19. Â Pyccêoì ìyçee èìeeòcÿ ýcêèç (ïåðîì) Ñåðîâà <<Çàïîðîæåö ìîðäyeòcÿ
c ëoøaäüþ" (1880--1881).
20. Â ë a ä è ì è p c ê è è coáop â Kèeâe còpoèëcÿ oêoëo äâaäöaòè ëeò
(1863--1882); â 1886 ãoäy áûëo ïpècòyïëeío ê âíyòpeííeé oòäeëêe. Pocïècü
coáopa â ocíoâíoì áûëa ïpoèçâeäeía çíaìeíèòûì pyccêèì xyäoæíèêoì Bèêòopoì
Mèxaéëoâè÷eì Bacíeöoâûì (1848--1926).
Câeäoìcêèé Ïaâeë Aëeêcaíäpoâè÷ (1849--1904) è Koòapáèícêèé Bacèëèé
(Bèëüãeëüì) Aëeêcaíäpoâè÷ (1847---1921) — xyäoæíèêè aêaäeìè÷ecêoão
íaïpaâëeíèÿ.
21. Â êíèæêe, èçäaííoé A. È. Maìoíòoâûì, "Kapòèíû èç pycñêoé ïpèpoäû è
áûòa" (Ì., 1899) âocïpoèçâeäeíû ÷eòûpe aêâapeëè Cepoâa: "Ça äpoâaìè>>, "B ò
y í ä p e", "Ïaøíÿ âecíoé" è "Ha áaçape â Maëopoccèè>>. Kpoìe òoão, â
èçäaâaâøeìcÿ A. È. Maìoíòoâûì eæeìecÿ÷íoì èëëþcòpèpoâaííoì æypíaëe "Äeòcêèé
oòäûx>> (N 12 ça 1896 ãoä) ïoìeùeía peïpoäyêöèÿ c aêâapeëè Cepoâa "Myæè÷oê c
íoãoòoê>>.
22. Maìoíòoâ Caââa Èâaíoâè÷ (1841--1918) — êpyïíûé ïpoìûøëeííèê,
áoãaòûé ìeöeíaò, ïoêpoâèòeëücòâoâaâøèé (â ýïoxy 80--90-õ ãoäoâ) íoâûì
òe÷eíèÿì â pyccêoì èçoápaçèòeëüíoì ècêyccòâe. Â ïoäìocêoâíoì èìeíèè
Maìoíòoâa A á p a ì ö e â e ïoäoëãy æèëè è paáoòaëè Peïèí, Aíòoêoëücêèé,
Bèêòop Bacíeöoâ, Cepoâ, Bpyáeëü è äpyãèe pyccêèe xyäoæíèêè.
23. Çèìy 1877/78 ãoäa Â. C. Cepoâa c cûíoì ïpoæèëa â Kèeâe, ãäe
òpèíaäöaòèëeòíèé Cepoâ ïoceùaë pècoâaëüíyþ øêoëy, pyêoâoäèìyþ Hèêoëaeì
Èâaíoâè÷eì Mypaøêo (1844--1909) — âèäíûì xyäoæecòâeííûì äeÿòeëeì Óêpaèíû.
Ëeòoì 1880 ãoäa Peïèí è Cepoâ eçäèëè â Kpûì è ía Óêpaèíy è ïoceòèëè H. È.
Mypaøêo.
24. Paccòpeë äeìoícòpaöèè 9 ÿíâapÿ 1905 ãoäa áûë ocyùecòâëeí
êoìaíäyþùèì âoécêaìè Ïeòepáypãa âeëèêèì êíÿçeì Bëaäèìèpoì Aëeêcaíäpoâè÷eì,
êoòopûé oäío-âpeìeíío cocòoÿë ïpeçèäeíòoì Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Â äâaäöaòûx
÷ècëax ôeâpaëÿ Â. A. Ñepoâ è Â. Ä. Ïoëeíoâ íaïpaâèëè â Aêaäeìèþ câoe
çíaìeíèòoe oápaùeíèe: "Mpa÷ío oòpaçèëècü â cepäöax íaøèx còpaøíûe coáûòèÿ 9
ÿíâapÿ. Heêoòopûe èç íac áûëè câèäeòeëÿìè, êaê ía yëèöax Ïeòepáypãa âoécêa
yáèâaëè áeççaùèòíûx ëþäeé, è â ïaìÿòè íaøeé çaïe÷aòëeía êapòèía ýòoão
êpoâaâoão yæaca. Ìû, xyäoæíèêè, ãëyáoêo cêopáèì, ÷òo ëèöo, èìeþùee âûcøee
pyêoâoäèòeëücòâo íaä ýòèìè âoécêaìè, ïpoëèâøèìè ápaòcêyþ êpoâü, â òo æe
âpeìÿ còoèò âo ãëaâe Aêaäeìèè xyäoæecòâ, íaçía÷eíèe êoòopoé — âíocèòü â
æèçíü èäeè ãyìaííocòè è âûcøèx èäeaëoâ. Â. Ïoëeíoâ, Â. Cepoâ". Ýòo oápaùeíèe
âèöe-ïpeçèäeíò Aêaäeìèè ãpaô È. È. Toëcòoé oãëacèòü íe peøèëcÿ, âcëeäcòâèe
÷eão Cepoâ çaÿâèë o câoeì âûxoäe èç cocòaâa ÷ëeíoâ Aêaäeìèè.
25. Ýcêèç (òeìïepa) "Coëäaòyøêè, ápaâû peáÿòyøêè, ãäe æe âaøa cëaâa?"
(1905) íaxoäèòcÿ â Pyccêoì ìyçee.
26. Ãoëyáêèía Aíía Ceìeíoâía (1864--1927) — èçâecòíûé cêyëüïòop.
Ó÷èëacü ïepâoía÷aëüío â Ó÷èëèùe æèâoïècè è âaÿíèÿ (1891--1893).  1908 ãoäy
Ãoëyáêèía, âepíyâøècü â Mocêây, âpeìeíío íe èìeëa câoeão ïoìeùeíèÿ è ïpocèëa
485
ïoçâoëeííÿ paáoòaòü â cêyëüïòypíoé ìacòepcêoé Ó÷èëèùa. Ha÷aëücòâo íaøëo
íeâoç-ìoæíûì ee ïpeáûâaíèe â Ó÷èëèùe (H. Ï. Ó ë ü ÿ í o â. Bocïoìèíaíèÿ o
Cepoâe. M.--Ë., "Ècêyccòâo", 1945, còp. 17). Ocíoâaíèeì ê oòêaçy ïocëyæèëa
"íeáëaãoíaäeæ-íocòü" Ãoëyáêèíoé (íeçaäoëão äo òoão Ãoëyáêèía áûëa apecòoâaía
è cyäèìa ça xpa-íeíèe íeëeãaëüíoé ëèòepaòypû).
27. Peïèí èìeeò â âèäy êíèãy Ä. Ã. Ëüþèca "Æèçíü Èoãaíía Boëüôãaíãa
Ãåòe" (CÏá., 1867). Ìoæío ïpeäïoëoæèòü, ÷òo oí èçëaãaeò cëeäyþùèe còpoêè
ýòoé êíèãè: "È íe ïo oäíoé òoëüêo ãeíèaëüíocòè âeëèê Ãåòe. Mepê ãoâopèò, ÷òo
oí æèë eùe ëy÷øe, ÷eì ïècaë. Eão æèçíü, íecìoòpÿ ía âce oìpa÷aþùèe ee
cëaáocòè è çaáëyæäeíèÿ, çaïe÷aòëeía âeëè÷èeì äyøè, ê êoòopoìy íåëüçÿ
ocòaâaòücÿ paâíoäyøíûì>>.
Mepê Èoãaíí Ãeípèx (1741--1791)--íeìeöêèé ëèòepaòop, êpèòèê, ïoýò; äpyã
Ãåòe.
28. 28 äeêaápÿ 1908 ãoäa â Èòaëèè, â Kaëaápèè è Cèöèëèè ïpoèçoøëo
ãpaíäèoçíoe çeìëeòpÿceíèe. Â òe÷eíèe íecêoëüêèx ìèíyò ïoä oáëoìêaìè
pyxíyâøèx çäaíèé ïoãèáëè äecÿòêè òûcÿ÷ ëþäeé. Ãopoä Meccèía è äpyãèe ãopoäa
ïoáepeæüÿ oêaçaëècü paçpyøeííûìè. Ía ïoìoùü ïocòpaäaâøèì ïepâûìè ÿâèëècü
ìaòpocû òpex pyccêèx è oäíoão aíãëèécêoão cyäía. Èòaëüÿícêaÿ ïe÷aòü c
âocòopæeííoé áëaãoäapíocòüþ ïpè-âeòcòâoâaëa paáoòy pyccêèx ìopÿêoâ. Â 1909
ãoäy Maêcèì Ãopüêèé âûïycòèë êíèãy o ìeccèícêoì çeìëeòpÿceíèè, â êoòopoé, â
÷acòíocòè, ïoìecòèë ïoäëèííûe paccêaçû o÷eâèäöeâ.
"Cpeäè pyccêèx ìopÿêoâ,-- ãoâopèò oäèí èç ïocòpaäaâøèx,-- ÿ âèäeë ìíoão
êoíòyæeííûx, paíeíûx, ïpoäoëæaâøèx paáoòaòü, pècêyÿ câoeé æâçíüþ ïpè êaæäoì
cëy÷ae cïaceíèÿ. Î, ýòè pyccêèe, êaêoé ãepoèçì!>>.
Äpyãoé o÷eâèäeö ïèøeò: "Heò cëoâ, ÷òoáû paccêaçaòü, c êaêèì
caìooòâepæeíèåì paáoòaëè pyccêèe ìaòpocû! Ãäe òoëüêo áûëo oïacíee âceão,
êyäa íèêòo íe peøaëñÿ èäòè, oíè øëè è cïoêoéío äeëaëè câoe äeëo...
Óäèâèòeëüío .òpoãaòeëüío oòíocèëèñü oíè ê äeòÿì è æeíùèíaì" (M. Ãopüêèé è Â.
Meéep. Çeìëeòpÿceíèe â Kaëàáðèè è Cèöèëèè. CÏá., 1909, èçä. òoâapèùecòâa
"3íaíèe").
29. Ocòaâëÿÿ âo âpeìÿ câoèx oòëy÷eê èç còoëèöû câoèì çaìecòèòeëeì êíÿçÿ
Ô. Þ. Ðoìoäaíoâcêoão, Ïeòp I âeëè÷aë eão "Baøèì ïpecâeòëûì öapcêèì
âåëè÷ecòâoì", a ceáÿ íaçûâaë "âceãäaøíèì paáoì è xoëoïoì Ïèòepoì>> èëè
"Ïeòpyøêîé Aëeêceeâûì>>.
30. Â pyêoïècè è â ïepâoïe÷aòíoì òeêcòe còaòüÿ Peïèía o Cepoâe
çaêaí÷èâaëañü òaê: "B çaêëþ÷eíèe, ïpèïoìíèâ, íe ìoãy íe cêaçaòü o
íeçía÷èòeëüíoì, coácòâåííî cëy÷ae èç íaøeão ïyòeøecòâèÿ ïo còeïÿì. ß
çaìeòèë, ÷òo "Aíòoí", êaê ìû eão íaçûâaëè ceìeéío, íe ecò xëeáa.
— ×òo ýòo, òeáe xëeá íe ípaâèòcÿ? ×òo çía÷èò, ÷òo òû íe áepeøü xëeáa?
— ñïðàøèâaþ ÿ ça oäíoé èç íaøèx òpaïeç.
— ß íèêoãäa íe eì xëeáa,-- coâepøeíío cepüeçío oòâe÷aeò Cepoâ.
— Êaê? Íe ìoæeò áûòü!..-- yäèâèëcÿ ÿ-
Ïocëe, yæe â Mocêâe, ÿ oápaòèëcÿ ê eão ìaòepè, êoãäa oía áûëa y íac
oäíaæäû
— Êaê ýòo còpaíío,-- ãoâopþ ÿ,-- Toíÿ íe ecò xëeáa, òoëüêo ìÿco, pûáy
èëè äè÷ü; Heyæeëè oí âceãäa òaê? Xopoøo ëè ýòo?
486
— È ïpeêpacío äeëaeò,--âoçpaæaeò Baëeíòèía Ceìeíoâía.--B xëeáe íe
ìíoão ïèòaòeëüíocòè, xëeá cëyæèò òoëüêo äëÿ èçëèøíeão ïepeïoëíeíèÿ æeëyäêa.
Moëoäeö, Toøa,-- êèíyëa oía â eão còopoíy.
Còpaíío, òeïepü ïpèxoäèò â ãoëoây, êaê oäíaæäû eão cxâaòèëa áoëü â
êèøêax, äa òaêaÿ, ÷òo oí, áyäy÷è ía èçâoç÷èêe, ía Mÿcíèöêoé yëèöe, íe ìoã
äaëüøe exaòü, eëe äoápaëcÿ — eão âíecëè ía pyêax — äo êâapòèpû êíÿçÿ
Ëüâoâa (äèpeêòopa Ó÷èëèøa æèâoïècè, âaÿíèÿ è çoä÷ecòâa), è òaì oí ëeæaë
çaìeðòâo; eìy äeëaëè âcêpûòèe æèâoòa... Coâceì íe çíaþ, êaê ïpoäoëæaë oí
câoe ïèòaíèe,-- ìû âcòpe÷aëècü âeñüìa peäêo, ocoáeíío ïocëeäíee âpeìÿ. È â
ãoëoây íe ïpèxoäèëo paccïpaøèâaòü eão oá ýòoì...
Ax, êaê paío coøeë co cöeíû ýòoò "äpaãoöeííûé êaìeíü>> ècêyccòâa. Âce
äyìaeòcÿ: yæ íe oòpaâëeíèe ëè opãaíèçìa oò ècêëþ÷èòeëüío opãaíè÷ecêoão,
æèâoòíoão ïèòaíèÿ? Taê ïoäyìaeò âcÿêèé âeãeòapèaíeö, òaê äyìaþ è ÿ...".
Â. M. ÃAPØÈH
1. Â 1883 ãoäy Peïèí íaïècaë c Ãapøèía ýòþä (â ïpoôèëü), c êoòopoãoçaòeì ïècaë öapeâè÷a Èâaía â êapòèíe "Èâaí Ãpoçíûé è cûí eão Èâaí 16 íoÿápÿ
1581 ãoäa". Ýòþä ýòoò èçäaâía xpaíèòcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee. Hecêoëüêo
ïoçäíee Peïèí íaïècaë áoëüøoé ïopòpeò Ãapøèía (1884), ÿâëÿþùèécÿ oäíoé èç
ëy÷øèx paáoò Peïèía-ïopòpeòècòa (ïècaòeëü èçoápaæeí cèäÿùèì ça còoëoì c
êíèãaìè è pyêoïècÿìè). Mecòoíaxoæäeíèe ýòoão ïopòpeòa íeèçâecòío.
2. Ëopèc-Meëèêoâ M. T. (1825--1888) — ãpaô, ïpeäceäaòeëü "Bepxoâíoé
pacïopÿäèòeëüíoé êoìèccèè>> ïo áopüáe c peâoëþöèoííûì äâèæeíèeì è ìèíècòp
âíyòpeííèx äeë â êoíöe öapcòâoâaíèÿ Aëeêcaíäpa II.
<
ïoëíoìo÷èÿ äèêòaòopa. Oí oápaòèëcÿ ê íaceëeíèþ c âoççâaíèeì, cocòaâëeííûì â
caìoì ìèpoëþáèâoì äyxe, è oáìaíyë ìíoãèx ëèáepaëüíoé ôpaçeoëoãèeé è òyìaííûì
oáeùaíèeì peôopì. Oäíaêo Í. Ê. Mèxaéëoâcêèé â oäíoì èç ïoäïoëüíûx ëècòêoâ
"Hapoäíoé âoëè" ïècaë, ÷òo y ãpaôa ëècèé xâocò è âoë÷üÿ ïacòü". 20 ôeâpaëÿ
1880 ãoäa y ïoäúeçäa êaíöeëÿpèè ìèíècòepcòâa âíyòpeííèx äeë ïpoâèíöèaëüíûé
þíoøa Èïïoëèò Mëoäeöêèé còpeëÿë â Ëopèc-Meëëêoâa, ío ïpoìaxíyëcÿ. 21 ôeâpaëÿ
âoeííûé cyä âûíec Mëoäeöêoìy cìepòíûé ïpèãoâop. Óçíaâ o ïpèãoâope, Bceâoëoä
Ãapøèí íaïècaë Ëopèc-Meëèêoây ïècüìo, â êoòopoì yìoëÿë ïoìèëoâaòü
Mëoäeöêoão. Íe ïoëaãaÿcü ía äeécòâèe ïècüìa, Ãapøèí äoáèëcÿ ëè÷íoão câèäaíèÿ
c äèêòaòopoì. Ïo pacñêaçaì Ãapøèía, çaïècaííûì eão áëèçêèìè äpyçüÿìè,
Ëopèc-Meëèêoâ oáeùaë ïepecìoòpeòü äeëo. Ío â äeécòâèòeëüíocòè ïepecìoòpa íe
ïocëeäoâaëo: 22 ôeâpaëÿ, â 11 ÷acoâ yòpa, ïpèãoâop áûë ïpèâeäeí â
ècíoëíeíèe.
3. Mèícêèé Hèêoëaé Maêcèìoâè÷ (1855--1937) — ïoýò íaäcoíoâcêoé øêoëû,
âïocëeäcòâèè ïpèìêíyâøèé ê cèìâoëècòaì. Còèxoòâopeíèe Mèícêoão "Haä
487
ìoãèëoé Ãapøèía>> êoí÷aåòcÿ còpoêaìè, ïocâÿùeííûìè Ãapøèíy è Haäcoíy
(êoòo-pûé cêoí÷aëcÿ ía ãoä paíüøe, ÷eì Ãapøèí,-- â 1887 ãoäy):
×üÿ coâecòú ãëyáæe âcex ça íaøy ëoæü áoëeëa,
Te äoëüøe íe ìoãëè ìeæ íaìè æèçíü âëa÷èòü.
A ìû æèâeì âo òüìe, è òüìa íac oäoëeëa.
Áeç âac íaì òÿæeëo, áeç âac íaì còûäío æèòü!
(Ïoëíoe coápaíèe còèxoòâopeíèé, èçä. 4, ò. I. CÏá, 1907).
BACÈËÈÉ MAKCÈMOBÈ× MAKCÈMOB
1 Maêcèìoâ Bacèëèé Maêcèìoâè÷ (1844--1911)--æaípècò, âèäíûéïpeäcòaâèòeëü íaèáoëee paäèêaëüíoão êpûëa ïepeäâèæíè÷ecòâa, èçâecòíûé
ãëaâíûì oápaçoì êapòèíaìè èç êpecòüÿícêoão áûòa. Bûxoäeö èç êpecòüÿícêoé
ceìüè, Maêcèìoâ c òpyäoì ïpoáèëcÿ â Aêaäeìèþ, y÷eíèêoì êoòopoé áûë c 1863 äo
1866 ãoä. C 1874 ãoäa — ÷ëeí Toâapèùecòâa ïepeäâèæíûx âûcòaâoê, ía êoòopûx
è âûcòaâëÿë â äaëüíeéøeì (â 70--90-õ ãoäax) câoè íaèáoëee çía÷èòeëüíûe
ïpoèçâeäeíèÿ. Èç yïoìèíaeìûx Peïèíûì æaípoâ Maêcèìoâa "Ïpèxoä êoëäyía ía
êpecòúÿícêyþ câaäüáy" (1875), "C e ì e é í ûé paçäeë â ê p e c ò üÿ íñêoì á
û òy>> (1876) è "Bcå âïpoøëoì>> (1889) íaxoäÿòcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
Kapòèía "Ïpèìepêa pèçû" áûëa ýêcïoíèpoâaía ía VI Ïepeäâèæíoé âûcòaâêe (â
1876 ãoäy).
 Ì. Maêcèìoâ ocòaâèë "Aâòoáèoãpaôè÷ecêèe çaïècêè>> ("Ãoëoc
ìèíyâøeão",1913,N° 4--7).Î eão æèçíè è äeÿòeëüíocòè cì. ìoíoãpaôèþ A. È. "B
Ì. Maêcèìoâ>> ("Ècêyccòâo", Ì., 1951).
ÈÇ MOÈX OÁÙEHÈÉ c Ë. Í. TOËCTÛM
1 Â 1891 ãoäy Peïèí ïoceòèë Toëcòoão â ßcíoé Ïoëÿíe yæe âo âòopoé pàç è
íe â aâãycòe, êaê yêaçûâaeò Peïèí, a â èþíe è èþëe. Ïepâoe ïoceùeíèe ßcíoé
Ïoëÿíû cocòoÿëocü eùe â 1887 ãoäy. Peïèí ïpoæèë òoãäa y Toëcòoão c 9 ïo 16
aâãyñòà è íaïècaë äâa ïopòpeòa ïècaòeëÿ, â òoì ÷ècëe çíaìeíèòûé ïopòpeò
Toëcòoão â òåìíoé áëyçe, íaõoäÿùèécÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee è ïoìe÷eííûé
Peïèíûì: "1887, 13--15 aâãycòa. ßcíaÿ Ïoëÿía>>. Ça âpeìÿ ïpeáûâaíèÿ y
Toëcòoão â èþíe — èþëå 1891 ãoäa Peïèí cäeëaë c íeão ïoìèìo ìíoão÷ècëeííûx
íaápocêoâ è pècyíêoâ òpè ïopòpeòa ìacëoì: Toëcòoé, ëeæaùèé ïoä äepeâoì, c
êíèãoé (íûíe â Tpeòüÿêîâ- cêoé ãaëepee), Toëcòoé â ÿcíoïoëÿícêoì êaáèíeòe
(íaxoäèòcÿ â coápaíèè ÈPËÈ â Ëeíèíãpaäe) è òoò ýòþä c Toëcòoão, o êoòopoì
Peïèí ãoâopèò íèæe â câoèx âocïî- ìèíaíèÿx. —
488
2. Ãèíöáypã Èëüÿ ßêoâëeâè÷ (1859--1939) — èçâecòíûé cêyëüïòop, ëþáèìûé
y÷eíèê Aíòoêoëücêoão. Â 1891 ãoäy â ßcíoé Ïoëÿíe Ãèíöáypã âûëeïèë câoþ
ïepâyþ còaòyýòêy c Toëcòoão.
 ïècüìe oò 23 aâãycòa 1906 ãoäa ê E. Ï. è È. P. Tapxaíoâûì Peïèí ïècaë
o Ãèíöáypãe: "Bû âèäeëè ïpeäcòaâëeíèÿ Eëèaca íe paç è, êoíe÷ío, xoxoòaëè äo
cëeç òaê æe, êaê è ÿ âceãäa,-- äo yïaäy xoxoòaëè, êoãäa ýòoò òaëaíòëèâeéøèé
êoìèê èçoápaæaë câoè íoìepa: còyäeíòa, ïopòíoão, caïoæíèêa è äp. ß âceãäa
æaëeë, ÷òo Ãèíöáypã íe ïpeäcòaâëÿeò ýòo äëÿ öeëoão òeaòpa... Æaëü, ÷òo eão
íeoáûêíoâeííûì ìèìè÷ecêèì òaëaíòoì ïoëüçyeòcÿ òoëüêo èíòèìíûé êpyæoê äpyçeé.
È ìíe êaæeòcÿ, ycïex eão êaê êoìèêa-ìèìèêa ïpeâçoøeë áû eão ycïex êaê
cêyëüïòopa>> (È. E. P e ï è í. Ïècüìa ê E. Ï. Tapxaíoâoé-Aíòoêoëücêoé è È.
P. Tapxaíoây. "Ècêyccòâo", Ì.--Ë., 1937, còp. 32).
3. Peïèí cäeëaë íecêoëüêo íaápocêoâ c ïaøyùeão Toëcòoão eùe â aâãycòe
1887 ãoäa è â òoì æe ãoäy ècïoëíèë câoþ èçâecòíyþ êapòèíy "Toëcòoé ía ïaøíe"
(â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee).
4. Peïèí ïpèexaë ê Toëcòoìy â Áeãè÷eâêy 21 ôeâpaëÿ 1892 ãoäa. Â ïècüìe
ê Â. Â. Còacoây oò 22 ôeâpaëÿ èç Áeãè÷eâêè Peïèí ïècaë: "Boò yæe öeëaÿ
íeäeëÿ, êaê ÿ, íaïoäoáèe Äaíòa, còpaícòâyþ. òo coïyòcòâyeìûé âìecòo Bèpãèëèÿ
Mèxaéëoì Còa-xoâè÷eì, òo oäèí... â÷epa âe÷epoì ÿ äoápaëcÿ äo Toëcòoão>> (È.
Ý. Ã p a á a p ü, È. E. Peïèí, ò. II, Ì.--Ë., 1937, còp. 90--91).Î
ïpeáûâaíèè Peïèía â Áeãè÷eâêe è o ïoeçäêe c Toëcòûì coxpaíèëcÿ cëeä â
ïepeïècêe Toëcòoão. "ß æe,-- ïècaë oí æeíe,-- ïoexaë c Peïèíûì âepcò ça 20 â
Poæíû, ío ïoãoäa è äopoãa òaê äypíû, ÷òo ìû peøèëè âepíyòücÿ è çaexaëè ê
Haòaøe>> [Haòaëüe Hèêoëaeâíe Ôèëocoôoâoé] (ïècüìo áeç äaòû — cì. "Ïècüìa Ë.
Í. Toëcòoão ê æeíe. 1862--1910". Ì., 1913, còp. 389).
5. Kapòèía "Äyýëü" (1896) íaxoäèòcÿ â ÷acòíoì coápaíèè â Hèööe; â 1899
ãoäy Peïèíûì áûë íaïècaí âapèaíò êapòèíû, íaxoäÿùèécÿ â Tpeòüÿêoâcêoé
ãaëepee.
ÏÈCÜMA OÁ ÈCKÓCCTBE
1. Pècyíoê Ê. Ï. Ápþëëoâa "Pacïÿòèe" (òo÷íee "Ïocëeäíèé âçäox Xpècòa íaêpecòe") ècïoëíeí â Èòaëèè â 30-õ ãoäax è íe ceïèeé, êaê ïpeäïoëaãaë Peïèí,
a ãpaôèòíûì êapaíäaøoì è aêâapeëüþ. Hûíe — â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee.
Ôoòoòèïè÷ecêoe âocïpoèçâeäeíèe pècyíêa áûëo ïpèëoæeío ê ïepâoìy âûïycêy
"Pyccêoão xyäoæecòâeííoão apxèâa>> ça 1892 ãoä, èçäaâaâøeãocÿ â Mocêâe A. Ï.
Hoâèöêèì (òaáë. II).
2. Tpyòoâcêèé Koícòaíòèí Aëeêcaíäpoâè÷ (1826--1893) — æèâoïèceö,
èçâecòíûé ìíoão÷ècëeííûìè æaípaìè èç yêpaèícêoé æèçíè, oäèí èç ïèoíepoâ
peaëècòè÷ecêoé èëëþcòpaöèè. Bûïyùeííûe c eão èëëþcòpaöèÿìè "Á a c í è
Kpûëoâa>> (èçäaíèe Beéìapa è Þíãìeécòepa, CÏá., 1864) èìeëè ycïex è âûçâaëè
ìíoão÷ècëeííûe oòêëèêè â ïe÷aòè. Èíocêaçaòeëüíûé cìûcë áaceí Tpyòoâcêèé
489
ïepeâeë ía ÿçûê coâpeìeííocòè, èëëþcòpèpoâaâ èx cöeíêaìè çëoáoäíeâíoão,
a èíoãäa è ocòpooáëè÷èòeëüíoão xapaêòepa.
3. "Ï p è ÿ ò e ë ü", ê êoòopoèy Peïèí çaeçæaë ïoâèäaòücÿ,--A ë e ê c a
í ä p Bëaäèìèpoâè÷ Æèpêeâè÷ (1857--1927), â òo âpeìÿ ïoìoùíèê âèëeícêoão
âoeííoão ïpoêypopa. Æèpêeâè÷ íe áûë ÷yæä ëèòepaòype è cocòoÿë â ïepeïècêe ñ
Ë. Í. Toëcòûì è A. Ï. ×exoâûì (cì. ïècüìa Peïèía ê íeìy â êíèãe <<Ïècüìa È.
E. Peïèía ê ïècaòeëÿì". "Ècêyccòâo", M., 1950). Ïapòpeò ïècaòeëÿ, ècòopèêa è
öeíçopa Ïaâëa Bacèëüeâè÷a Kyêoëüíèêa (poä. â 90-õ ãoäax XVIII âeêa, yìep â
1884 ãoäy) paáoòû Ê. Ï. Ápþëëoâa ïpèíaäëeæaë A. Â. Æèpêeâè÷y (íûíe — â
Óëüÿíoâcêoì oáëacòíoí ìyçee). Cyùecòâyeò paccêaç, ÷òo ïopòpeò Ï. Â.
Kyêoëüíèêa áûë íaïècaí Ápþëëoâûì "ýêcïpoìòoì". "Ïaâeë Bacèëüeâè÷, íèêoãäa íè
o ÷eì xëaäíoêpoâío íe ãoâopèâøèé, çaòeÿë ïo ïoâoäy ÷eão-òo ãopÿ÷èé cïop,--
ïèøeò íeêòo A. E-oâ.-- Äpyçüÿ còaëè âoçpaæaòü... âûâeäeííûé èç òepïeíüÿ èx
øyòëèâûìè íacìeøêaìè, ïoêoéíûé ïècaòeëü, xoäèâøèé áûcòpûìè øaãaìè ïo
êoìíaòe, âäpyã ocòaíoâèëcÿ ía xoäy è oáopâaë cïop, íaçâaâ âcex äypaêaìè...
"Còoé è íe øeâåëècü!>> — âcêpèêíyë íeoæèäaíío Ápþëëoâ è, cxâaòèâ ïaëèòpy è
êècòè... áûcòpo íaápocaë òyò æe òèïè÷íyþ ôèãypy Ï. Â. Kyêoëüíèêa...
Macòepcêoþ êècòûo oòäeëaío ëèöo ïîêoéíoão ïècaòeëÿ, è íecêoëüêèìè áoéêèìè
øòpèxaìè íaápocaía ïo ïoÿc eão ocòaëüíaÿ íeäoêoí÷eííaÿ ôèãypa, â xaëaòe, c
çaëoæeííûìè ça cïèíy pyêaìè>> ("Pyccêaÿ còapèía", 1885, ò. XLVIII, còp.
635).
4. Aíäpûxeâè÷ Çèãìyíä (poä. â 1861 ãoäy) — ïoëücêèé æèâoïèceö
(æaípècò, ïopòpeòècò è ïeéçaæècò).
5. Aíäpèoëëè Mèxaë Ýëüâèpo (1837--1893) — ïoëücêèé xyäoæíèê,
paáoòaâøèé ïpeèìyùecòâeíío â Pèìe, Ïapèæe è Ëoíäoíe. Èçâecòeí êaê
èëëþcòpaòop Mèöêeâè÷a è íeêoòopûx pyccêèx êëaccèêoâ. Xyäoæecòâeííoe
oápaçoâaíèe ïoëy÷èë â Mocêoâcêoé øêoëe æèâoïècè è â Ïåòepáypãcêoé Aêaäeìèè
xyäoæecòâ. Â 60-õ ãoäàõ oòáûâaë ccûëêy â Bÿòêe.
6. Myíêa÷è Mèxaé Ëeéá (1844--1900) — âeíãepcêèé ècòopè÷ecêèé
æèâîïèceö, æaípècò è ïopòpeòècò.
7. Maòeéêo ßí Aëoèçèé (1838--1893) — ïoëücêèé xyäoæíèê, ècòopè÷åcêèé
æèâoïèceö è ïopòpeòècò. Ïepâûe êpyïíûe ïoëoòía Maòeéêo oòíocÿòcÿ ê 60-ì
ãoäaì ("Ë þ á ë è í c ê a ÿ yíèÿ" 1869 ãoäa è äp.). Â 70--80-õ ãoäax Maòeéêo
coçäaåò pÿä ìoíyìeíòaëüíûx êoìïoçèöèé, oòpaæaþùèx ocíoâíûe ìoìeíòû ïoëücêoé
ècòopèè ("Ãpþíâaëüäcêaÿ áèòâa", 1878; "Kocòþøêo ïoä Paöëaâèöaì>>, 1888, è
äp.). Maòeéêo áûë oäíèì èç ëþáèìûx xyäoæíèêoâ Peïèía, êoòopûé ïoçíaêîìèëcÿ
âïepâûe c eão êapòèíaìè ía Beícêoé âceìèpíoé âûcòaâêe 1873 ãoäa è òoãäa æå
ïècaë È. Í. Kpaìcêoìy: "Cèëüíoe âïe÷aòëeíèe, ïoòpÿcaþùee, âûíec ÿ oò êapòèí
Ìàòeéêo. Ocoáeíío äâe, äa eùe òpeòüÿ âècèò â Áeëüâeäepe: òaêaÿ äpaìa! òaêaÿ
cèëà!>> ("Ècêyccòâo", 1940, N 5, còp. 9). Ïoçäíee, â 1899 ãoäy, ïoëeìèçèpyÿ
c "Mèpoì èñêyccòâa", Peïèí íaçâaë cëeïûìè òex, êòo íe âèäèò "âecü
ïoòpÿcaþùèé òpaãèçì ýòèõ ècòopè÷ecêèx êapòèí è íeçaáûâaeìyþ ïëacòèêy ôèãyp è
ëèö, ïepâocòeïeííûx ïî câoeé xapaêòepècòèêe è ôopìe, êoòopûìè ïoëíû âce
êapòèíû Maòeéêè>> ("Hèâà>> 1899, N 15).
490
8. Cêapãa-Ïoâeícêèé Ïeòp (XVI còoëeòèe) — èeçyèò í ïpoïoâeäíèê êopoëÿ
Cèãèçìyíäa III, òpeáoâaâøèé ïoä÷èíeíèÿ câeòcêoé âëacòè äyxoâíoé.
9. Peïèí èìeeò â âèäy êapòèíy Maòeéêo "Ïpèíeceíèe ïpècÿãè Aëüápexòoì
Ápaíäeíáypãcêèì ïoëücêoìy êopoëþ Cèãèçìyíäy I" (1879--1882), íaxoäÿùyþcÿ â
Kpaêoâcêoì ìyçee.
10. Boäçèíoâcêèé Bèíöeíòèé (poä. â 1866 ãoäy) — xyäoæíèê-æaípècò; c
1881 ïo 1889 ãoä — y÷eíèê Kpaêoâcêoé xyäoæecòâeííoé øêoëû.
11. Ïøåpâa-Týòìaéep Bëoäèìepæ (poä. â 1862 ãoäy) — æaípècò; ápaò
èçâecòíoão ïoëücêoão poìaíècòa. Ça êapòèíy "Ocâÿùeíèe ïacxè" ïoëy÷èë çoëoòyþ
ìeäaëü è còèïeíäèþ â Kpaêoâcêoé xyäoæecòâeííoé øêoëe.
12. Ïèoòpoâcêèé Aíòoíèé (1853--1924) — áaòaëècò, y÷eíèê Maòeéêo. Aâòop
êapòèí ía òeìû áoëãapo-cepácêoé âoéíû 1885--1887 ãoäoâ, xyäoæecòâeííûé
peïopòep ëoíäoícêoão æypíaëa "The Graphic>>.
13. Â XV--XVI âeêax Kpaêoâ áûë còoëèöeé Ïoëüøè è öeíòpoì ïoëücêoão
èñêyccòâa. Kpaêoâcêèé êocòeë Äeâû Mapèè --oäèí èç çaìe÷aòeëüíûx ïaìÿòíèêoâ
ýïoxè. Íaä yêpaøeíèeì eão aëòapÿ paáoòaë â 1477--1489 ãoäax âûäaþùèécÿ
cêyëüïòop, ãpaâep è æèâoïèceö Bèò Còâoø (Ôaéò Øòocc; poä. â 40--50-õ ãoäax
XV âeêa, yìep â 1533 ãoäy â Hþpíáepãe).
14. Çäaíèe Ïeòepáypãcêoé Aêaäeìèè xyäoæecòâ, oäèí èç ëy÷øèx ïaìÿòíèêoâ
paííeão pyccêoão êëaccèöèçìa, ïocòpoeío apxèòeêòopaìè Æaíoì Áaòècòoì
Baëëeÿ-Äeëaìoòoì (1729--1800) è Aëeêcaíäpoì Ôèëèïïoâè÷eì Koêopèíoâûì
(1726--1772).
15. Keëëep Aëüáepò (poä. â 1844 ãoäy) — ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö è
ïopòpeòècò, paáoòaâøèé ãëaâíûì oápaçoì â Mþíxeíe.
16. Maêapò Ãaíc (1840--1884) — ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö c ÿpêo
âûpaæeííûì äeêopaòèâíûì äapoâaíèeì, ïpoôeccop Beícêoé Aêaäeìèè xyäoæecòâ
(c!879ãoäa).
17. Toëüêo òâop÷ecòâo cêyëüïòopoâ Kaíoâû (1757--1822) è Topâaëüäceía
{1768--1844) ïpèíaäëeæèò è XIX è, ÷acòè÷ío, XVIII còoëeòèÿì. Ocòaëüíûe
ïepe÷èc-ëeííûe Peïèíûì xyäoæíèêè paáoòaëè ëèáo ïoëíocòüþ â XVIII âeêe ( a ò
ò o, Ã p å ç), ëèáo ïoëíocòüþ â XIX âeêe (Äeëaêpya, Kayëüáax, Ê. Ï, Ápþëëoâ
è Í. C. Ïèìeíoâ).
18. Äaâèä Ëyè (1748--1825) — ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö è ïopòpeòècò,
ãëaâa êëaccè÷ecêoé øêoëû âo Ôpaíöèí, â ýïoxy Beëèêoé ôpaíöyçcêoé áypæyaçíoé
peâoëþ-öèè "ìèíècòp ècêyccòâ" peâoëþöèoííoão ïpaâèòeëücòâa. 8 aâãycòa 1793
ãoäa Koíâeíò äeécòâèòeëüío ïocòaíoâèë "çaêpûòü" Aêaäeìèþ. Oäíaêo ýòo
êacaëocü òoëüêo oòíÿòèÿ íeêoòopûx ïpèâèëeãèé; êaê øêoëa Aêaäeìèÿ ïpoäoëæaëa
cyùecòâoâaòü, cècòeìa ïpe-ïoäaâaíèÿ è ïpeïoäaâaòeëücêèé ïepcoíaë ocòaëècü
ïpeæíèìè.
19. Äeëaêpya Bèêòop Ýæeí (1798--1863) — çíaìeíèòûé ôpaíöyçcêèé
æèâoïèceö-poìaíòèê. Peíüo Aípè (1843--1871) — paío yìepøèé
xyäoæíèê-opèeíòaëècò, ýïèãoí poìaíòèçìa. Bèëëa Meäè÷è — çäaíèe Ôpaííyçcêoé
Aêaäeìèè â Pèìe, ïeícèoíepoì êoòopoé áûë Aípè Peíüo äo oòúeçäa â Ècïaíèþ è
Mapoêêo. Aëüãaìápa — çaãopoäíûé äâopeö è êpeïocòü ìaâpèòaícêèx âëaäeòeëeé
Ãpeíaäû â Ècïaíèè, âûäaþùèécÿ ïaìÿòíèê ìaâpèòaícêoé apxèòeêòypû XIII--XIV
âeêoâ.
491
20. Peïèí èìeeò â âèäy áûâøèx y÷eíèêoâ Oäeccêoé øêoëû æèâoïècè — Á y ê
o-âeöêoão Eâãeíèÿ Èocèôoâè÷a (1866--1948) è Hèëyca Ïeòpa Aëeêcaíäpoâè÷a
(poä. â 1869 ãoäy) è Mocêoâcêoé øêoëû æèâoïècè è âaÿíèÿ — Pÿáyøêèía Aíäpeÿ
Ïeòpoâè÷a (1861--1904), Hecòepoâa Mèxaèëa Âacèëüeâè÷a (1862--1942) è Èâaíoâa
Cepãeÿ Bacèëüeâè÷a (1864-- 1910).
21. Hoâaÿ Ïèíaêoòeêa â Mþíxeíe — coápaíèe íeìeöêoé æèâoïècè XIX âeêa.
Kayëüáax Bèëüãeëüì (1805--1874) — íeìeöêèé ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö.
22. Ýòo ïoêaçíoe ïpocëaâëeíèe Ëþäâèãa I íe âûpaæaëo ïoäëèííûx ÷yâcòâ
íapoäa. yìepeíío ëèáepaëüíoe ïpaâëeíèe Ëþäâèãa âcêope cìeíèëocü peçêo
peaêöèoííûì. Oãpoìíûe òpaòû ía êopoëeâcêèe çaòeè oáeccèëèëè êaçíy; âëèÿíèe
ía êopoëÿ eão ìíoão÷ècëeííûx ëþáoâíèö coâepøeíío äècêpeäèòèpoâaëo eão â
ãëaçax íapoäíûx ìacc. Âo âpeìÿ peâoëþöèè 1848 ãoäa Ëþäâèã I âûíyæäeí áûë
oòêaçaòücÿ oò ïpecòoëa.
23. Èâacþê Hèêoëaé (poä. â ×epíoâèöax oêoëo 1865 ãoäa) —
çaïaäíoyêpaèícêèé xyäoæíèê; y÷èëcÿ â Mþíxeíe y ïpoôeccopa Aëeêcaíäpa
Ëèöeí-Meéepa (1839--1896) è paáoòaë oäío âpeìÿ (â 1917 ãoäy) â Kèeâe.
24. Ïèëoòè Kapë (1826--1886) — ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö, oêaçaâøèé
áoëüøoe âëèÿíèe ía paçâèòèe íeìeöêoé ècòopè÷ecêoé æèâoïècè â XIX âeêe;
äèpeêòop Mþíxeícêoé Aêaäeìèè xyäoæecòâ c 1874 ãoäa. Â ìacòepcêoé Ïèëoòè â
Mþíxeíe íeêo-òopoe âpeìÿ paáoòaë ïo oêoí÷aíèè Aêaäeìèè Ceìèpaäcêèé.
25 Áåêëèí Apíoëüä (1827--1901) — íeìeöêèé xyäoæíèê øâeéöapcêoão
ïpo-ècxoæäeíèÿ, aâòop ìíoão÷ècëeííûx êapòèí ïpeèìyùecòâeíío ìèôoëoãè÷ecêoão
co-äepæaíèÿ. Pacöâeò òâop÷ecòâa Áåêëèía — 70--80-å ãoäû. Ãpaô Aäoëüô
Ôpèäpèx Øaê, ècòopèê ècêyccòâa, ëèòepaòypû, êoëëeêöèoíep, ocíoâaòeëü
Schack-Galerie,áûë oäíèì èç ïepâûx ïoêpoâèòeëeé Áåêëèía (â êoíöe 50-õ ãoäoâ)
è coápaë â câoeé ãaëepee çía÷èòeëüíoe êoëè÷ecòâo eão êapòèí.
26. Ëeíáax Ôpaíö (1836--1904) — íeìeöêèé ïopòpeòècò, ïpeäcòaâëeííûé â
ãaëepee Øaêa êaê ïopòpeòaìè, òaê è ìíoão÷ècëeííûìè êoïèÿìè c Beëacêeca,
Pyáeíca è âeíeöèaíöeâ XVI âeêa.
27. Øòyê Ôpaíö (1863--1928) — íeìeöêèé æèâoïèceö, ãpaôèê è
cêyëüïòop,ïpeäcòaâèòeëü còèëÿ "ìoäepí". Ïo òeìaòèêe câoèx êapòèí Øòyê áëèçoê
Áåêëèíy. Kapòèía "Ãpex" Øòyêa (íaxoäèòcÿ â íoâoé Ïèíaêoòeêe â Mþíxeíe) â
1900 ãoäy áûëa ýêcïoíèpoâaía â Poccèè, âûçâaâ èíòepec â êpyãax cèìâoëècòoâ
(Ápþcoâ).
28. Øâèíä Mopèö Ëþäâèã (1804--1871) — aâcòpèécêèé xyäoæíèê, paáoòaâøèé
â Ãepìaíèè; ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö è æaípècò.
29 Ápaíäò Þçeô (1841--1915) — ïoëücêèé xyäoæíèê, paáoòaâøèé â Mþíxeíe,
y÷eíèê Ïèëoòè. Ïècaë ïo ïpeèìyùecòây ëoøaäeé, êaâaëepèécêèe aòaêè è ò. ï.
30 Mapp Kapë (poä. â 1858 ãoäy) — ïo ïpoècxoæäeíèþ aìepèêaíeö;
ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö è ïopòpeòècò; â 90-õ ãoäax — ïpoôeccop, âïocëeäcòâèè
äèpeêòop Mþíxeícêoé Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Ó÷eíèê Ãaápèýëÿ Maêca. Oãpoìíaÿ
êapòèía Mappa "Caìoáè÷eâaòeëè" áûëa ýêcïoíèpoâaía â 1889 ãoäy ía âûcòaâêe â
ìþíxeícêoì Glaspalast
492
31. Äèö Bèëüãeëüì (1839--1907)--ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö è æaípècò,
ïpoôeccop Mþíxeícêoé Aêaäeìèè xyäoæecòâ.
32. Ôeëüòeí Bèëüãeëüì (Ôpaíöeâè÷) (poä. â 1846 ãoäy)--ïeéçaæècò è
aíèìaëècò; â 1867--1869 ãoäax --y÷eíèê Ïeòepáypãcêoé Aêaäeìèè. C 1870 ãoäa
paáoòaë â Mþíxeíe.
33. Øïpèíã Aëüôoíc Ôeäopoâè÷ (poä. â 1843 ãoäy) — æaípècò, c 1863 ïo
1870 ãoä --y÷eíèê Ïeòepáypãcêoé Aêaäeìèè, aâòop êapòèíû "Ïèìeí" (èç "Áopèca
Ãoäyíoâa"). C 1870 ãoäa paáoòaë â Mþíxeíe.
34. Maêc Ãaápèýëü (1840--1915) — ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö, ïpoôeccop
Mþíxeícêoé Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Â 1879 ãoäy âûcòaâèë â Ïeòepáypãe êapòèíy
Ãoëoâa Xpècòa. Ïo ïoâoäy ýòoé êapòèíû Kpaìcêoé íaïècaë còaòüþ "3a
oòcyòcòâèeì êpèòèêè ("Hoâoe âpeìÿ", 1879, N 105).
35. "Boò ìoé äoápûé äpyã Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ Còacoâ còpaøío ía ìeíÿ
oãop÷èëcÿ..." — Peïèí èìeeò â âèäy ïoÿâëeíèe â ïe÷aòè <<Ïepâoão ïècüìa oá
ècêyccòâe>>, coäepæaùeão âûcêaçûâaíèÿ, coâepøeíío íeïpèeìëeìûe äëÿ Còacoâa.
Ïo ïoâoäy ýòoé còaòüè Còacoâ íaïècaë Peïèíy â Mþíxeí "ãpoìoâoe ïècüìo". Â
oòâeòíoì ïècüìe Peïèí ïècaë: "Îïpaâäûâaòücÿ ÿ íe íaìepeí è âceãäa áyäy
ïècaòü è ãoâopèòü, ÷òo äyìaþ>>. Bcêope ïepeïècêa ïpeêpaòèëacü. Â ïècüìe ê E.
Ï. Aíòoêoëücêoé oò 1/13 ÿíâapÿ 1894 ãoäa Peïèí ïèøeò: "Bepoÿòío, è âaì
èçâecòío, ÷òo Bëaäèìèp Bacèëüeâè÷ ïoxopoíèë ìeíÿ ça ïepâoe æe ìoe ïècüìo:
èòaê. ìeíÿ áoëüøå íeò ía câeòe>> (È. E. P e ï è í. Ïècüìa ê E. Ï.
Tapxaíoâoé-Aíòoêoëücêoé è È. P. Tapxaíoây. M.-- Ë., 1937, còp. 30).
Paçìoëâêa Peïèía co Còacoâûì ía ýòoò paç äëèëacü ïÿòü ëeò.
36. Oáøèpíûé öèêë ôpecoê Äoìeíèêo Ãèpëaíäaéo (1449--1494) â öepêâè C.
Mapèÿ Hoâeëëa âo Ôëopeíöèè ÿâëÿeòcÿ caìoé ãpaíäèoçíoé ôpecêoâoé pocïècüþ XV
âeêa â Èòaëèè è caìoé çía÷èòeëüíoé eão paáoòoé. Ècïoëíeí â 1486--1490 ãã.
37. Ïpaxoâ Aäpèaí Bèêòopoâè÷ (1846--1916) — ècòopèê ècêyccòâa è
apxeoëoã; â 1875--1887 ãoäax — ïpoôeccop ècòopèè ècêyccòâ â Aêaäeìèè
xyäoæecòâ. C íèì è c eão ápaòoì Mcòècëaâoì Peïèí áëèçêo ñoøeëcÿ eùe â 60-õ
ãoäax, êoãäa áûë y÷eíèêoì Aêaäeìèè, a ápaòüÿ Ïpaxoâû — còyäeíòaìè.
38. Ïapèæcêaÿ Aêaäeìèÿ ÷eòûpe paça oòâepãaëa êaíäèäaòypy Äeëaêpya, è oí
áûë èçápaí â Aêaäeìèþ òoëüêo â 1857 ãoäy, ïocëe cìepòè Ïoëÿ Äeëapoøa.
39. Kíayc Ëþäâèã (1829--1910) è Boòüe Beíüÿìèí (1829--1898)
— õyäoæíèêè-æaípècòû.
40. Mopeëëè Äoìeíèêe (1826--1901) — ãëaâa íeaïoëèòaícêoé øêoëû
æèâoïècè, ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö, ïeéçaæècò è ïopòpeòècò, oêaçaâøèé âëèÿíèe
ía paçâèòèe peaëèçìa â Èòaëèè è còaâøèé y÷èòeëeì ìíoãèx ìoëoäûx xyäoæíèêoâ
(â òoì ÷ècëe Ôopòyíè). Áocêeòòo Äæyçeïïe (poä â 1841 ãoäy) — ècòopè÷ecêèé
æèâoïèceö, y÷eíèê Mopeëëè. Ä'Opcè Axèëëe (1845--1929) — ypoæeíeö Heaïoëÿ;
oäèí èç âèäíûx èòaëüÿícêèx cêyëüïòopoâ peaëècòè÷ecêoão íaïpaâëeíèÿ.
41. Áepíèíè Äæoâaííè Ëopeíöî (1598--1680) — èòaëüÿícêèé cêyëüïòop è
apxèòeêòop, âèäíeéøèé ïpeäcòaâèòeëü còèëÿ áapoêêo â eão íaèáoëee ïûøíoé è
paçâèòoé ôopìe.
493
42. Hoío Ëyèäæè (1850--1918) — æaípècò.
43. Cêapôè Äæoâaííè, Opeíão Ëopeíöo è äpyãèe — ìaëoèçâecòíûe
èòaëüÿícêèe cêyëüïòopû. Ïepâûé — aâòop pÿäa íaäãpoáèé â Kaòaíèè è Meccèíe,
âòopoé — â Ãeíye.
44. Haäãpoáíûé ïaìÿòíèê êíÿæíe M. A. Oáoëeícêoé (ìpaìop) ècïoëíeí
Aíòoêoëücêèì â 1876 ãoäy. Oáoëeícêaÿ èçoápaæeía cèäÿùeé y âxoäa â cêëeï.
45. Peïèí ïpèexaë â Ïapèæ, ïo-âèäèìoìy, ê oòêpûòèþ âeceííeão Caëoía. 3
ìaÿ 1894 ãoäa Aíòoêoëücêèé ïècaë Â. Â. Còacoây èç Ïapèæa: "Teïepü çäecü
Peïèí; oí ïoçäopoâeë è ïoìoëoäeë; oí ëþáèò âac ïo-ïpeæíeíy... oí òoæe â
òaêoì íeäoyìeíèè oò íoâoão íaïpaâëeíèÿ â ècêyccòâe, êaê è ÿ" ("M. M.
Aíòoêoëücêèé>>. Ïoä peäaêöèeé Â. Â. Còacoâa. CÏá., 1905, còp. 773). Ïo
ïoâoäy âûcòaâêè â Caëoíe Mapcoâa ïoëÿ Aí- òoêoëücêèé âcêope íaïècaë còaòüþ
"Ïpaâäa è ëoæü â ècêyccòâe>> ("Hoâocòè" oò 21 ìaÿ 1894 ãoäa; ïepeïe÷aòaía â
"Ceâepíoì âecòíèêe>>, 1894, N° 7). Oòçûâû è oöeíêè Peïèía è Aíòoêoëücêoão â
èx còaòüÿx o Caëoíe 1894 ãoäa âo ìíoãoì coâïaäaþò.
46. Ïþâèc äe Øaâaíí Ïüep (1824--1898)--ôpaíöyçcêèé äeêopaòèâíûé
æèâoïèceö, aâòop pocïèceé â ïapèæcêoé paòyøe, â Ïapèæcêoì yíèâepcèòeòe è
ocoáeíío èçâecòíûx — â ïapèæcêoì Ïaíòeoíe (ía cþæeòû æèçíè câ.
Æeíeâüeâû,ïaòpoíeccû Ïapèæa).
47. Kocòeíêo Cepãeé Ïeòpoâè÷ (1869--1900) — æaípècò, oäèí èç ëy÷øèx
y÷eíèêoâ Kèeâcêoé pècoâaëüíoé øêoëû, yìep â Ïapèæe.
48. Ýpècòoâa Mapèÿ Bacèëüeâía, êíÿãèíÿ, ypoæäeííaÿ Ýòëèíãep
(xyäoæecòâeííûé ïceâäoíèì "Mapè", "Mary Kazac"), Ïpÿíèøíèêoâ Èâaí Ïeòpoâè÷
(1841--1909) è Ïoxèòoíoâ Èâaí Ïaâëoâè÷ (1850--1923) — pyccêèe xyäoæíèêè,
íaâceãäa oáocíoâaâøèecÿ ça ãpaíèöeé (Ýpècòoâa-Kaçaê — c ía÷aëa 90-õ ãoäoâ,
Ïpÿíèøíèêoâ è Ïoxèòoíoâ — eùe paíüøe). Ýpècòoâa — ïacòeëècòêa, y÷eíèöa M.
A. Çè÷è; âïepâûe ía÷aëa âûcòaâëÿòücÿ â Ïeòepáypãe â 70-- 80-õ ãoäax è
paáoòaëa eùe â 1920-õ ãoäax â Ïapèæe. Ïpÿíèøíèêoâ, ïoëy÷èâøèé xyäoæecòâeííoe
oápaçoâaíèe â èçâecòíoé ïapèæcêoé ìacòepcêoé Ãëeépa,-- aâòop ïeéçaæeé è
íeáoëüøèx êapòèí èç pyccêoão âoeííoão áûòa, èëëþcòpaòop. Ïoxèòoíoâ — aâòop
ìíoão÷ècëeííûx, òùaòeëüío âûïècaííûx ìèíèaòþpíûx ïeéçaæeé. Ï. M. Tpeòüÿêoâ,
âûcoêo öeíèâøèé ïpoèçâeäeíèÿ Ïoxèòoíoâa, coápaë â câoeé ãaëepee äâaäöaòü òpè
paáoòû xyäoæíèêa.
49. Äeëaíc Ïoëü Ëyè (1848--1924)--ècòopè÷ecêèé æèâoïèceö, æaípècò è
ïopòpeòècò (y÷eíèê Æepoìa).
50. Öèêë ôpecoê ía còeíax áèáëèoòeêè Cèeícêoão coáopa (èç æèçíè ïaïû
Ïèÿ II — Ýíeÿ Cèëüâèÿ Ïèêêoëoìèíè) --íaèáoëee çía÷èòeëüíoe ïpoèçâeäeíèe
Ïèíòypèêêèo (Áepíapäo äè Áeòòo Áüÿäæè) (1454--1513), æèâoïècöa yìápèécêoé
øêoëû.
51. Á e p o Æ a í (poä. â 1848 ãoäy) — xyäoæíèê, ïpèoápeòøèé
èçâecòíocòü ìíoão-÷ècëeííûìè æaípaìè, èçoápaæaâøèìè æèçíü Ïapèæa (â òoì
÷ècëe ío÷íoão âeceëÿ-ùeãocÿ Ïapèæa), è êapòèíaìè ía eâaíãeëücêèe cþæeòû â
coâpeìeííoé oácòaíoâêe (êapòèíû "Ä o p o ã a Êpecòa>>, "Ã o ë ã o ô a", "M a
p è ÿ Maãäaëèía>> è äp.). Ãoâopÿ o ïopòpeòe "còapè÷êa ïècaòeëÿ>> (Apìaía
Cèëüâecòpa), Peïèí èìeeò â âèäy
494
êapòèíy Áepo "Ècêyøeíèe câ. Aíòoíèÿ>>, o êoòopoé M. M. Aíòoêoëücêèé
ïècaë, ÷òo câ. Aíòoíèé — "ïpocòo coâpeìeííûé ïopòpeò èçâecòíoé ïapèæcêoé
ëè÷íocòè, ÷eëoâeêa cpeäíèx ëeò, òoëcòoão, cëaäocòpacòíoão, êoòopûé cèäèò ça
ïècüìeííûì còoëoì, ïèøeò è êypèò, a ía ïëe÷ax y íeão ïoìecòèëècü äâe
coáëaçíèòeëüíèöû — áyëüâapíûe ôeè, excusåz moi — coâceì áeç êocòþìoâ..."
(còaòüÿ "Ïpaâäa è ëoæü â ècêyccòâe").
Óäe Ôpèö Kapë (1848--1911) — íeìeöêèé xyäoæíèê-æaípècò, èçoápaæaâøèé
cþæeòû èç eâaíãeëèÿ â coâpeìeííoé, ïpeèìyùecòâeíío êpecòüÿícêoé oácòaíoâêe.
52. "C y ì ac ø e ä ø è é Â è p ò ö" — áeëüãèécêèé xyäoæíèê Aíòyaí
Æoçeô Bèpòö (1806--1865), èçoápaçèòeëü yæacoâ è êaòacòpoô, aâòop êapòèí
"Bèäeíèÿ ìepòâoé ãoëoâû", "3aæèâo ïoãpeáeííûé" è ò. ï.
53. Ôpeäepèê Ëeoí (poä. â 1856 ãoäy) — áeëüãèécêèé xyäoæíèê, èçâecòíûé
ãëaâíûì oápaçoì ìoíyìeíòaëüíûìè ïoëoòíaìè, èçoápaæaþùèìè òpyä êpecòüÿí ía
ôoíe ïpèpoäû. O êapòèíe Ëeoía Ôpeäepèêa "Bce y ì e p ë o" Aíòoêoëücêèé
ïècaë: "Ïpeäcòaâüòe ceáe ïpoïacòü, íaïoëíeííyþ ìèëëèoíaìè òeë, yáèòûx
êaìeííûì äoæ-äeì... Òyò ïpeäcòaâëeíû — öepêoâü, ïpaâocyäèe, íeâecòa,
còapûe, ìoëoäûe, æaäíûe è oò÷aÿííûe, äoápûe è çëûe... Âce ýòo ãpyäaìè
íaâaëeío äpyã ía äpyãa. Èç íeäp ïoä-íèìaþòcÿ oãíeííûe ÿçûêè è coæèãaþò âce.
A íaâepxy âèäeí Caâaoô, â yæace çaêpûâøèé ëèöo pyêaìè... ×òo ça ôaíòaçèÿ,
êaêoé òaëaíò è cêoëüêo ïeccèìèçìa (còaòüÿ "Ïpaâäa è ëoæü â ècêyccòâe>>).
54. Tècco Äæeìc (Æaê Æoçeô) (1836--1902) — ôpaíöyçcêèé æèâoïèceö è
ãpaâep-oôopòècò (äoëão æèâøèé â Aíãëèè), èçâecòíûé ãëaâíûì oápaçoì ñâoèìè
èëëþcòpaöèÿìè ê "Æèçíè Xpècòa>> (òaê íaçûâaeìaÿ "Áèáëèÿ Tècco"). Ía âûcòaâêe
â Caëoíe â 1894 ãoäy áûëo, ïo cëoâaì Ì. Ì. Aíòoêoëücêoão, "350 aêâapeëeé,
íeáoëü-øèx ïo paçìepy,-- ìaëeíüêèx, ío âecêèx, êaê çoëoòo>> (còaòüÿ "Ïpaâäa
è ëoæü â ècêyccòâe"). Taê æe êaê è Peïèí, Aíòoêoëücêèé oòìe÷aeò áëèçocòü
íeêoòopûx aêâapeëeé Tècco ê êoìïoçèöèÿì Aëeêcaíäpa Èâaíoâa (èç öèêëa eão
çíaìeíèòûx áèáëeécêo-eâaíãeëücêèx ýckèçoâ): "Heêoòopûe èç êoìïoçèöèé Tècco
cèëüío íaïoìèíaþò ìíe Èâaíoâa, â ocoáeííocòè òaì, ãäe oáa êacaþòcÿ Accèpèè.
È êaê ïoäyìaeøü, ÷òo Èâaíoâ paáoòaë â òoì æe íaïpaâëeíèè 30--40 ëeò òoìy
íaçaä... Áoæe ìoé! êaê ìû èíoãäa æecòoêè ê câoèì" (òaì æe). Â ïècüìe ê Â. Â.
Còacoây oò 4 ceíòÿápÿ 1894 ãoäa Ë. Í. Toëcòoé âûpaçèëcÿ eùe oïpeäeëeííee:
"...è ìû âce áyäeì âocxèùaòücÿ, êaê âocxèùaþòcÿ òeïepü Tècco, êoòopûé
ïoâòopÿeò òoëüêo Èâaíoâa>> ("Ëeâ Toëcòoé è Â. Â. Còacoâ. Ïåpeïècêa".
1878--1906, Ë., 1929, còp. 142).
55. Bepíe Opac (1789--1863) — áaòaëècò, ïpèäâopíûé xyäoæíèê
ôpaíöyçcêoão èìïepaòopcêoão äâopa, a c 1843 ãoäa — ïpèäâopíûé æèâoïèceö
Hèêoëaÿ I. Ïo ïoâoäy "ìoäepíèçaöèè còapèíû>> Opacoì Bepíe Â. Â. Còacoâ
ïècaë: "Oäèí Opac Âepío, ïo-âepxíocòíûé è íè÷òoæíûé, ío âcåòaêè íe ëèøeííûé
yìa è èíèöèaòèâû, ïpèäyìaë ïècaòü áèáëeécêèe cöeíû â êocòþìax apaácêèx
áeäyèíoâ (êoíe÷ío, áëèçêèx ê eâpeécêèì)" ("Äâaäöaòü ïÿòü ëeò pyccêoão
ècêyccòâa>>. Ñòaòüÿ â "Båcòíèêe Eâpoïû", 1882,N11).
56. Óècòëep Äæeéìc Maê-Heéë (1834--1903) — aíãëèécêèé æèâoïèceö,
oôopòècò è ëèòoãpaô, áëèçêo còoÿâøèé ê øêoëe ôpaíöyçcêèx èìïpeccèoíècòoâ.
485
57. Poäeí Oãþcò (1840--1917)--çíaìeíèòûé ôpaíöyçcêèé cêyëüïòop.
58. ÁapíapäÄæopäæ Ãpeé (poä. â 1863 ãoäy) — aìepèêaícêèé cêyëüïòop,
aâòop ìíoãèx ìoíyìeíòaëüíûx ïpoèçâeäeíèé (cêyëüïòyp Ïeícèëüâaícêoão
Kaïèòoëèÿ è äp.).  ìoëoäocòè y÷èëcÿ è paáoòaë â Ïapèæe (1883--1896).
Ècïûòaë âëèÿíèe Poäeía. Mpaìopíaÿ ãpyïïa "ß ÷yâcòâyþ äâyx ÷eëoâeê âo ìíe>>
(èëè "Äâe íaòypû>>, 1893) íaxoäèòcÿ â Metropolitan Art Museum (Hüþ-Éopê).
59. Ãaíceí-ßêoáceí Hèëüc (poä. â 1861 ãoäy) --äaòcêèé cêyëüïòop.
ÌOÈ BOCTOPÃÈ
1. Ôëaâèöêèé Koícòaíòèí Äìèòpèeâè÷ (1830--1866)ñ1855 ïo 1862 ãoä æèë âêa÷ecòâe ïeícèoíepa Aêaäeìèè â Pèìe, ãäe è íaïècaë oãpoìíoe ïoëoòío
"Xpècòèaícêèe ìy÷eíèêè â Koëèçee>> (íaxoäèòcÿ â Pyccêoì ìyçee). Kapòèía
âûçâaëa pÿä oòpèöaòeëüíûx oòçûâoâ. Xyäoæíèêa yïpeêaëè â ïoäpaæaíèè Ápþëëoây
è Ápyíè. Â. Â. Còacoâ xapaêòepèçoâaë "Xpècòèaícêèx ìy÷eíèêoâ" ëèøü êaê
"áëècòaòeëüíyþ äeêopaöèþ>> ("C.--Ïeòepáypãcêèe âeäoìocòè", 1863, N 28). Â
1864 ãoäy Ôëaâèöêèé coçäaë â Ïeòepáypãe èçâecòíyþ êapòèíy "Kíÿæía Tapaêaíoâa
â Ïeòpoïaâëoâcêoé êpeïocòè" (íaxoäèòcÿ â Tpeòüÿêoâcêoé ãaëepee), ÿâèâøyþcÿ
êpyïíûì coáûòèeì òoãäaøíeé xyäoæecòâeííoé æèçíè. Ía ýòoò paç Â. Â. Còacoâ
ïècaë o êapòèíe êaê o "áëècòaòeëüíeéøeì... òâopeíèè pyccêoé æèâoïècè" è äaæe
cïpaøèâaë, êòo èç ÷èòaòeëeé "ía câoeì âeêy çaïoìíèò âïe÷aòëeíèe oò
êaêoé-ëèáo êapòèíû áoëee ãëyáoêoe, áoëee ïoäaâëÿþùee", íeæeëè oò "Kíÿæíû
Tapaêaíoâoé" ("C.--Ïeòepáypãcêèe âeäoìocòè, 1867, N° 322).
Ýcêèç Ôëaâèöêoão "Ãoëãoôa" xpaíèòcÿ â Ïepìcêoé xyäoæecòâeííoé ãaëepee.
2. Ýcêèç Peïèía "Ã o ë ã o ô a", äaòèpoâaííûé aïpeëeì 1869 ãoäa,
íaxoäèòcÿ â Kèeâcêoì xyäoæecòâeííoì ìyçee.
3 "Bocêpeøeíèe äo÷epè È a è p a" (1871) — aêaäeìè÷ecêaÿ ïpoãpaììa
Peïèía, ça êoòopyþ oí ïoëy÷èë 2 íoÿápÿ 1871 ãoäa Ïepâyþ çoëoòyþ ìeäaëü
âìecòe co çâaíèeì xyäoæíèêa ïepâoé còeïeíè è ïpaâoì ía øecòèëeòíee
ïeícèoíepcòâo (òpè ãîäa ça ãpaíèæeé è òpè ãoäa â Poccèè). Kapòèía íaxoäèòcÿ
â Pyccêoì ìyçee.
4. Heáoëüøaÿ æaípoâaÿ êapòèía Peïèía "Ïpèãoòoâëeíèe ê ýêçaìeíy>> áûëa
íaïècaía ëeòoì 1864 ãoäa; íaxoäèòcÿ â Pyccêoì ìyçee.
5. Çeëeícêèé Mèxaèë Maòâeeâè÷ (poä. â 1843 ãoäy) ïocòyïèë â Aêaäeìèþ
paíüøe Peïèía (â 1855 ãoäy); â 1865 ãoäy (êoãäa Peïèí áûë ëèøü âòopoé ãoä â
Aêaäeìèè) yæe ïoëy÷èë Maëyþ çoëoòyþ ìeäaëü ça ïpoãpaììy "Aïocòîë Ïeòp
íaêaçyeò cìepòüþ Aíaíèþ è Caïôèpy (æeíy eão) ça ëoæü". Ía Áoëüøyþ çoëoòyþ
ìeäaëü Çeëeícêèé êoíêypèpoâaë âìecòe c Peïèíûì (ïpoãpaììa "Bocêpeøeíèe
äo÷epè Èaèpa"; íaxoäèëacü â ìyçee Aêaäeìèè xyäoæecòâ); òaê æe êaê è Peïèí,
ïoëy÷èë â 1871 ãoäy Áoëüøyþ çoëoòyþ ìeäaëü, çâaíèe xyäoæíèêa è ïpaâo ía
çaãpaíè÷íyþ ïoeçäêy (ía øecòü ëeò). Oò ïoeçäêè ça ãpaíèöy Çeëeícêèé ïo
áoëeçíè oòêaçaëcÿ è äaëüíeéøèe çaíÿòèÿ æèâoïècüþ, âèäèìo, ïpeêpaòèë.
496
6. Peïèí oøèáaeòcÿ è â òoì, ÷òo Çeëeícêèé íe áûë eão êoíêypeíòoì, è â
òoì, ÷òo ïpoãpaììa Çeëeícêoão ía Maëyþ çoëoòyþ ìeäaëü íocèëa íaçâaíèe
"Áëyäíûé cûí" (cì. âûøe ïpèìe÷aíèe 5).
ÇHAKOMCTBO C AHTOKOËÜCKÈM
1. Ãepêyëec Ôapíeçcêèé — aíòè÷íaÿ êoïèÿ c ãpe÷ecêoão opèãèíaëa IV âeêaäo íaøeé ýpû, xpaíÿùaÿcÿ â Heaïoëèòaícêoì ìyçee.
2. Topc Ëaoêooía — äeòaëü çíaìeíèòoé aíòè÷íoé ãpyïïû, èçâaÿííoé â
cepeäèíe I còoëeòèÿ äo íaøeé ýpû è íaxoäÿùeécÿ â Baòèêaíe. Cþæeò ãpyïïû —
ýïèçoä ïocëeäíeão ãoäa Tpoÿícêoé âoéíû. Aôèía, ïoêpoâèòeëüíèöa ãpeêoâ,
íaêaçaëa òpoÿícêoão æpeöa Ëaoêooía, ïocëaâ çìeé, êoòopûe çaäyøèëè eão è eão
cûíoâeé.
3. Cpaâíèâaÿ Aíòoêoëücêoão cËþöèeì Bepoì (pèìcêèì èìïepaòopoì,
coïpaâèòeëeì Mapêa-Aâpeëèÿ, II âeê íaøeé ýpû), Peïèí èìeeò â âèäy ïopòpeòíûé
áþcò Ëþöèÿ Bepa, cëyæèâøèé ìoäeëüþ äëÿ pècoâaíèÿ â aêaäeìè÷ecêèx êëaccax. Â
yêaçaòeëe aêaäeìè÷ecêoão ìyçeÿ 60--70-õ ãoäoâ o íeì cêaçaío: "×epòû ëèöa
cìeëûe, peøèòeëüíûe è âeëè÷ecòâeííûe; êyp÷aâûe âoëocû ècêycío oòäeëaíû>>.
4. Â "Aâòoáèoãpaôèè" M. M. Aíòoêoëücêèé â cëeäyþùèx cëoâax oïècûâaeò
ïepâyþ âcòpe÷y c Peïèíûì: "Heäeëè äâe ïocëe ìoeão âcòyïëeíèÿ â Aêaäeìèþ
xyäoæecòâ ïoÿâèëcÿ â cêyëüïòypíoì êëacce íoâè÷oê, þíoøa, ïo-âèäèìoìy, òaêoé
æe oäèíoêèé, êaê è ÿ. Oí øeë ïo æèâoïècè, ío, paäè òoëêoâoão èçy÷eíèÿ äeëa,
ïoæeëaë paíüøe ïoëeïèòü; oí âûápaë pèìcêèé áapeëüeô [áþcò?] "Aíòèíoé", c
êoòopoão è ÿ ía÷aë. Ìeíÿ ïopaæaëo cxoäcòâo þíoøè c Aíòèíoeì: ïpaâèëüíûé íoc,
co÷íûe ãyáû è ìÿãêèe, ñëeãêa cìeþùèecÿ ãëaça — âce ýòo áûëo y oáoèx ïo÷òè
oäèíaêoâoe. Òo áûë y÷eíèê È. E. Peïèí. Ìû cêopo cáëèçèëècü>> ("M. M.
Aíòoêoëücêèé". Ïoä peäaêöèeé Â. Â. Còacoâa, CÏá., 1905, còp. 905).
5. Còaòüÿ Â. B.Còacoâa, íaïe÷aòaííaÿ â "C.--Ïeòepáypãcêèx âeäoìocòÿx",
1865, N 6.
A. Ô. Êopocòèí Ëèäèÿ ×yêoâñêàÿ
CÏÈCOK ÈËËÞCTPAÖÈÉ
1. È. E. Peïèí. Äoì poäèòåëeé È. E. Peïèía â ×yãyeâe. Pècyíoê.Mecòoíaxoæäeíèe íeèçâecòío.
2. È. E. Peïèí. Oêpecòíocòè ×yãyeâa. 1877. Aêâapeëü. Myçeé "Aòeíeyì".
Xeëúcèíêè.
3. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Taòüÿíû Còeïaíoâíû Peïèíoé, ìaòepè xyäoæíèêa.
1867. Macëo. Haöèoíaëüíaÿ ãaëepeÿ â Ïpaãe.
4. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Eôèìa Bacèëüeâè÷a Peïèía, oòöa xyäoæíèêa. 1879.
Macëo. ÃPM.
5. È. E. Peïèí. Bèä ía øêoëy âoeííûx òoïoãpaôoâ â ×yãyeâe. Oêoëo 1857.
Aêâapeëü. ÃÒÃ.
6. È. E, Peïèí. Ïopòpeò Aãpaôeíû Còeïaíoâíû Áo÷apoâoé, òeòêè xyäoæíèêa.
1859. Macëo. ÃÒÃ.
7. È. E. Peïèí. Äepeâíÿ Moxía÷è. 1877. Pècyíoê. ÃPM.
8. È. E. Peïèí. Ãoëoâa äeâo÷êè. 1859. Macëo. Äoì-ìyçeé È. E. Peïèía
"Ïeíaòû".
9. È. E. Peïèí. Äèoãeí paçáèâaeò câoþ ÷aøy, yâèäÿ ìaëü÷èêa, ïüþùeão èç
py÷üÿ âoäy pyêaìè. Ýcêèç. 1867. Pècyíoê. ÃÒÃ.
10. È. E. Peïèí. Èoâ è eão äpyçüÿ. 1869. Macëo. ÃPM.
11. È. E. Peïèí. Ï. Áèáaâèí è Ï. È. Øecòoâ. 1866. Pècyíoê, ècïoëíeííûé
ía "âe÷epe xyäoæecòâ>> — â êpyæêe, opãaíèçoâaííoì ãpyïïoé y÷eíèêoâ Aêaäeìèè
xyäoæecòâ. Xyäoæecòâeííûé íaöèoíaëúíûé ìyçeé â Còoêãoëüìe.
12. È. Í. Kpaìcêoé. È. E. Peïèí â ëoäêe ía ýòþäax. 1869. Pècyíoê.
Mecòoíaxoæäeíèe íeèçâecòío.
13. È. E. Peïèí. Ïpèãoòoâëeíèe ê ýêçaìeíy. 1864. Macëo. ÃPM.
14. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Bepû Aëeêceeâíû Øeâöoâoé, íeâecòû xyäoæíèêa.
1869. Macëo. ÃPM.
15. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Aäpèaía Bèêòopoâè÷a Ïpaxoâa. 1866. Coyc. ÃPM.
16. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Èâaía Hèêoëaeâè÷a Kpaìcêoão. 1882. Macëo. ÃÒÃ.
17. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Ïaâëa Mèxaéëoâè÷a Tpeòüÿêoâa. 1883. Macëo.
ÃÒÃ.
18. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Ãpèãopèÿ Ãpèãopüeâè÷a Mÿcoeäoâa. 1886. Macëo.
ÃÒÃ,
19. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Èâaía Èâaíoâè÷a Øèøêèía. 1877. Macëo. ÃPM.
20. È. E. Peïèí. Ïopòpeò M. M. Aíòoêoëücêoão. 1866. Pècyíoê,
ècïoëíeííûé ía "âe-÷epe xyäoæecòâ>> — â êpyæêe, opãaíèçoâaííoì ãpyïïoé
y÷eíèêoâ Aêaäeìèè xyäo-æecòâ. ÃÒÃ.
507
21. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Bëaäèìèpa Bacèëüeâè÷a Còacoâa. 1883. Macëo.
ÃPM.
22. È. E. Peïèí. Äìèòpèé Bëaäèìèpoâè÷ Kapaêaçoâ ça íecêoëüêo ìèíyò
ïepeä êaçíüþ. 1866. Pècyíîê. Mecòoíaxoæäeíèe íåèçâecòío.
23. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Hèêoëaÿ Èâaíoâè÷a Mypaøêo. 1866. Pècyíoê,
ècïoëíeííûé "ía âe÷epe xyäoæecòâ>> — â êpyæêe, opãaíèçoâaííoì ãpyïïoé
y÷eíèêoâ Aêaäeìèè xyäoæecòâ. Mecòoíaõoæäeíèe íeèçâecòío.
24. È. E. Peïèí. Cëaâÿícêèe êoìïoçèòopû. Coápaíèe pyccêèx, ïoëücêèx è
÷eøcêèx ìyçûêaíòoâ. 1871--1872. Macëo. Mocêoâcêaÿ ãoc. êoícepâaòopèÿ.
25. È. E. Peïèí. Áypëaêè ía Heâe. Oäèí èç ïepâûx ýcêèçoâ, cäeëaííûé äo
ïoeçäêè ía Boëãy. Aêâapeëü [?]. Mecòoíaxoæäeíue íeèçâecòío.
26. È. Í. Kpaìcêoé. Ïopòpeò Ôeäopa Aëeêcaíäpoâè÷a Bacèëüeâa. 1871.
Macëo. Ôpaã-ìeíò. ÃTÃ.
27. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Bacèëèÿ Eôèìoâè÷a Peïèía, ápaòa xyäoæíèêa.
1867. Macëo. Coáp. Ë. A. Pycëaíoâoé.
28. Ô. A. Bacèëüeâ. È. E. Peïèí. 1870. Pècyíoê. ÃTÃ.
29. È. E. Peïèí. Ëaxòa. 1868. Pècyíoê. ÃMÈÈ èì. A. C. Ïyøêèía.
30. È. E. Peïèí. Pûáèícê. 1870. Pècyíoê â aëüáoìe. ÃTÃ.
31. È. E. Peïèí. Hèæíèé Hoâãopoä. Kpeìëü. 1870. Pècyíoê â aëúáoìe. ÃTÃ.
32. È. E. Peïèí. Áypëaêè ía Boëãe. Ýcêèç. Pècyíoê. ÃTÃ.
33. È. E. Peïèí. Áypëaêè ía Boëãe. 1870--1873. Macëo. ÃPM.
34. È E. Peïèí. Hèæíèé Hoâãopoä. Bèä èç Kpeìëÿ ía ÿpìapêy. 1870.
Pècyíoê â aëüáoìe. ÃTÃ.
35. È. E. Peïèí. Meëüíèöa. Oêpecòíocòè Capaòoâa. 1870. Pècyíoê â
aëüáoìe. ÃTÃ.
36. È. E. Peïèí. "Kaê ça xëeá, òaê ça ápaíü". 1870. Pècyíoê.
Mecòoíaxoæäeíèe íeèç-âecòío.
37. È. E. Peïèí. Ëeâêa-äypa÷oê. 1870. Pècyíoê. Mecòoíaxoæäeíèe
íeèçâecòío.
38. È. E. Peïèí. Aëeøêa-ïoï. 1870. Pècyíoê. Mecòoíaxoæäeíèe íeèçâecòío.
39. È. E. Peïèí. Còoãa. Kypyì÷a. 1870. Pècyíoê. ÃMÈÈ èì. A. C. Ïyøêèía.
40. È. E. Peïèí. Kaëìûê. 1871. Pècyíoê. ÃTÃ.
41. È. E. Peïèí. Øèpÿeâ áyepaê ía Boëãe. 1870. Pècyíoê. ÃTÃ.
42. È. E. Peïèí. Áypëaê ("Coëäaò"). 1870. Pècyíoê. Xyäoæecòâeííûé
íaöèoíaëúíûé ìyçeé â Còoêãoëüìe.
43. È. E. Peïèí. Ãoëoâa áypëaêa. 1870. Pècyíoê. ÃPM.
44. È. E. Peïèí. Kaíèí. 1870. Pècyíoê. ÃTÃ.
45. È. E. Peïèí. Kaíèí. Ôpaãìeíò êapòèíû "Áypëaêè ía Boëãe".
1870--1873.
46. È. E. Peïèí. Oäèí èç ècêèçoâ ê êapòèíe "Áypëaêè ía Boëãe". Pècyíoê.
Mecòo-íaxoæäeíèe íeèçâecòío.
47. È. E. Peïèí. Boëæcêèé ïeéçaæ ("Bopoâcêaÿ"). 1870. Pècyíoê. ÃTÃ. 48
È. E. Peïèí. Ëeâêa-äypa÷oê. Ãoëoâa Kaíèía. 1870. Pècyíoê. Haöèoíaëüíaÿ
ãaëepeÿ â Ïpaãe.
49. È. E. Peïèí. Ôpaãìeíò êapòèíû "Áypëaêè ía Boëãe". 1870--1873.
50. È. E. Peïèí. Áypëaêè ía Boëãe. Ýcêèç-âapèaíò. 1870. Macëo. Coápaíèe
Ïaâëoâoé, Ëeíèíãpaä.
508
51. È. E. Peïèí. Â. Â. Còacoâ â êaáèíeòe Ïyáëè÷íoé áèáëèoòeêè. 1900-å
ãoäû. Pècyíoê. ÃPM.
52. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Bacèëèÿ Èâaíoâè÷a Cypèêoâa. 1885. Macëo. ÃTÃ.
53. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Hèêoëaÿ Hèêoëaeâè÷a Ãe. 1880. Macëo. ÃTÃ.
54. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Apxèïa Èâaíoâè÷a Kyèíäæè. 1877. Macëo. ÃPM.
55. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Baëeíòèía Aëeêpaíäpoâè÷a Cepoâa. 1901. Óãoëü.
ÃTÃ.
56. È. E. Peïèí. Ïopòpeò Bceâoëoäa Mèxaéëoâè÷a Ãapøèía. 1883. Macëo.
ÃTÃ.
57. È. E. Peïèí. Èëëþcòpaöèÿ ê paccêaçy Â. M. Ãapøèía "Xyäoæíèê". 1888.
Aêâa-peëü. ÃPM.
58. Â. M. Bacíeöoâ. Ïopòpeò Bacèëèÿ Maêcèìoâè÷a Maêcèìoâa. 1874.
Pècyíoê. Mecòoíaxoæäeíèe íeèçâecòío.
59. È. E. Peïèí. Aâòoïopòpeò. 1894. Macëo. Myçeé Ë. Í. Toëcòoão.
60. È. E. Peïèí. Ë. Í. Toëcòoé ça paáoòoé â ßñíoé Ïoëÿíe. 1891.
Pècyíoê. Myçeé Ë. Í. Toëcòoão.
61. È. E. Peïèí. Búeçä â ßcíyþ Ïoëÿíy. 1891. Pècyíoê. Myçeé Ë. Í.
Toëcòoão.
62. È. E. Peïèí. Ë. Í. Toëcòoé ça paáoòoé â ÿcíoïoëÿícêoì êaáèíeòe.
1891. Pècyíoê. Coápaíèe È. C. Çèëüáepøòeéía, Mocêâa.
63. È. E. Peïèí. Ïaxapü. Ë. Í. Toëcòoé ía ïaøíe. 1887. Macëo. ÃTÃ.
64. È. E. Peïèí. Ë. Í. Toëcòoé ça ïècüìeííûì còoëoì â Xaìoâíèêax. 1893.
Aêâapeëü. Myçeé Ë. Í. Toëcòoão.
65. È. E. Peïèí. Ëeâ Hèêoëaeâè÷ è Coôüÿ Aíäpeeâía Toëcòûe ça còoëoì.
1907. Pècy-íoê. Myçeé Ë. Í. Toëcòoão.
66. È. E. Peïèí. Ë. Í. Toëcòoé è c÷eò÷èêè ía ïepeïècè. Èëëþcòpaöèÿ ê
còaòüe Ë. Í. Toëcòoão "Taê ÷òo æe íaì äeëaòü?". 1886. Ceïèÿ. ÃPM.
67. È. E. Peïèí. È. È. Øèøêèí ía çaceäaíèè Coâeòa Aêaäeìèè xyäoæecòâ.
1895. Pècyíoê. ÃPM.
68. È. E. Peïèí. Aëüáa-Ëoíãa. 1894. Pècyíoê. ÃMÈÈ èì. A. C. Ïyøêèía.
69. È. E. Peïèí. Caä. Ôpacêaòè. 1894. Pècyíoê. ÃMÈÈ èì. A. C. Ïyøêèía.
70. È. E. Peïèí. Ãoëãoôa. Ýcêèç. 1869. Macëo. Kèeâcêèé ãoc. ìyçeé
pyccêoão ècêyccòâa.
71. È. E. Peïèí. Bocêpeøeíèe äo÷epè Èaèpa. 1871. Macëo. ÃPM.
